Logo DBNL
De wolfjager. Deel 1 (1860)

De wolfjager. Deel 1

(1860)–August Snieders–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

II.

‘Ik heb den jongen edelman Nicolaes Cuyl vroeger tweemael gezien’ had Bout des avonds aen den haerd gezeid. Het was inderdaed den 18 augustus van het ‘jaer van wonder’ zoo als de kronyken het jaer 15661 noemen, dat Cuyl, met een aental edelen, den prins van Oranje, heer van Antwerpen, naer de stad vergezelde en er den plegtigen ommeganck zag, van welken wy in ons vorig hoofdstuk gesproken hebben.

Nicolaes Cuyl of van Cuyl, en die in den Spaenschen tyd zynen naem schreef Nicolaï Cuyli, doch wien wy over

het algemeen enkel ‘Cuyl’ zullen noemen, was een der afstammelingen uit het aloude hollandsche geslacht van dien naem1. Jong en moedig had hy, zoo als de meeste edelen, in de krygsmansloopbaen eene schitterende toekomst gedroomd, en op het tydstip dat wy hem ontmoeten, zien wy hem in dienst van den koning van Spanje en bevelvoerder van een vendel ruitery. Cuyl was een edelman in den vollen zin des woords, en weinige zyner tydgenooten waren welligt zoo nauwgezet op het punt van eer als hy; geen die zyn oud blazoen zoo smetteloos trachtte te bewaren. Zyn handel en wandel waren regtzinnig, ridderlyk, ernstig - zonder dat deze de gulle uitspatting des gemoeds, aen de jongelingschap zoo eigen, ten eenemale verbande.

Echter had hy niet, zoo als vele zyner vrienden, by het vrolyk klinken der bekers en de tafelslempery, de oogen gesloten voor hetgeen er zich rond hem in de samenleving opdeed; hy had met een smartelyken blik al de wonden gepeild en als het ware een voorgevoel gehad van de verschrikkelyke krisis, waerin de maetschappelyke samen-

leving zou geslingerd worden, indien er geene krachtige hulpmiddelen werden aengewend. Dat hulpmiddel had hy by den aenvang in het Bondgenootschap der Edelen gezien, en hoewel Katholiek uit overtuiging was hy met hart en ziel hetzelve toegedaen1.

Het Compromis, aen welks hoofd Hendrik van Brederode, heer van Vianen zich bevond, had hem in den aenvang des jaers, naer het hof van Magaretha van Parma doen reizen, en schoon weinig geruchtmakend, was Cuyl een yverig werker voor de Nederlandsche zaek; hy had de plakkaerten bestreden, waermeê Philips de Nederlanden bedreigde, en die martelaers makende, een uitwerksel bekwamen dat gansch tegen-overgesteld was aen datgene, 't welk de regering wilde bereiken; hy wilde hervormingen en verbeteringen, daer waer deze blykbaer vereischt werden; hy wilde de vryheid des gewetens, God en niet het zwaerd des Spanjaerds, regter latende over het godsdienstige gevoel; hy wilde den koning getrouw zyn, maer zyn hart bloedde als hy zyn vaderland uitgemergeld en verdrukt, naer zynen ondergang sleuren zag.

Er mengde zich echter tusschen al die smartelyke opwel-

lingen een zoet tooverbeeld, 't welk hem soms langer bezig hield dan zyne vrienden het wenschten - het was dat eener vrouw; en my dunkt, lezer, dat gy den naem der schoone, welke zoo onbepaeld over het hart des jongen edelmans scheen te heerschen, reeds geraden hebt. Inderdaed, het was Martha van Baldrikum. Cuyl had haer het eerst gezien tydens den ommeganck; doch hoe kortstondig dit ook mogt geweest zyn, was de indruk dezer ontmoeting onbegrypelyk diep geweest.

Wat was zy ook schoon, die blonde Martha - met hare blauwe oogen, welke twee stippelen schenen te zyn aen den zuiversten hemel ontroofd! Wat lag er eene eindelooze goedheid en liefde in dat zoetaerdige, ei-ronde wezen! Wat was zy tooverachtig schoon, wanneer een glimlach hare roozelippen opende en haer gelaet verhelderde, even als een zonneglans die plotseling over de natuer heenschiet! En dan als zy sprak - wat ruischte de toon harer stem den jongeling lieflyk in het oor; hoe naïf waren hare woorden; hoe kinderlyk godsdienstig boog zy de kniën en vouwde zy de blanke handen voor het heiligdom, dat baldadigen uit den volkshoop kwamen honen en beleedigen!

By dat uiterlyke zullen wy voegen, dat Martha pas achttien lenten telde: jong, schoon, ryk en gelukkig - wat kon er by die vierdubbele kroon meer verlangd worden?.... Een

goed en zuiver hart zal men zeggen; doch het inwendige beantwoordde ruimschoots aen het uitwendige en, wy zyn er zeker van, wanneer Martha's bewaer-engel eenen oogslag in haer zieltje wierp, vond hy er toch gewis geene vlekjes zóó zwart in, dat hy voor deze blozen of het hoofdje bedrukt omwenden moest.

Den dag na den gezegden ommeganck was Cuyl in de Onze-Lieve-Vrouwe-kerk. Het was schemer-avond; eene diepe stilte heerschte alom; het orgel zweeg en geen priester-hymne steeg voor het altaer op. In de schemering schenen de beelden, in hunne nissen, te leven en zich te bewegen en de Moeder-Maget, omringd door eenen krans juichende engelen, scheen van de schildery den Christen vriendelyk toe te lagchen en moed in het hart te spreken, al werden zy dan ook reeds door den beeldenstorm bedreigd, die den volgenden dag in dienzelfden tempel zou losbreken.

Ter zyde van het koor, in een afgelegen hoek en by den flauwen schyn van het waslicht, zag de edelman de jonkvrouw naest haren vader Joès van Baldrikum neêrknielen, en zóó diep was zy in het gebed verslonden, dat het haer blykbaer onbewust was hoe een verstrooid oog haer bespiedde.

Toen zy opstond om haren vader te volgen, verscheen van achter eenen pilaer eene zwarte en dwergachtige

gestalte, in een lang zwart overkleed gewikkeld; daer boven op bewoog zich een groot hoofd met stekelig hair, bleek aengezigt, een paer levendige oogen en een breeden mond, om denwelken een satanische grynslach speelde. De dwerg kroop naer de jonkvrouw en stak de magere vingeren naer haer kostbaer kerkboek uit, hetwelk Martha hem ook met een vriendelyken glimlach toereikte. De dwerg kuste by die gelegenheid de hand der jonkvrouw en in zyne volle lengte opryzende, nam hy het boek onder den arm en trad, statig als een raedsheer, die ten hove gaet en fier is op den last dien hy moet volbrengen, vader en dochter achter na.

‘Wat zonderlinge paedje!’ mompelde de edelman; doch niettemin benydde hy dien dwerg het geluk dat hem te beurt viel. Cuyl verliet langzaem de kerk.

Buiten aen de tempeldeur was er een talryke volksoploop, en toen de edelman zich in de opene lucht bevond, zag hy hoe Joès van Baldrikum en zyne dochter, sinds lang als Spaenschgezinden gekend, door denzelve omsingeld werden, en hoe de arme dwerg zich tegen twee reusachtige kerels verweerde, die hem het hem toevertrouwde kerkboek wilden ontnemen.

Cuyl's besluit was spoedig genomen; bliksemsnel trok hy zyn rapier en drong door het volk. Terzelfder tyd daegde van de andere zyde, insgelyks met uitgetogen wapen, een

helper op, en nauwelyks had het volk de twee krygslieden gezien, of het stoof dommelend als een byënzwerm uit-een en verleende aen den Spaenschgezinden edelman en zyne dochter, een ruimen en vryen doorgang. De eerste drukte de hand van den ons nog onbekenden helper, en Martha, bleek van schrik, stiet hare huik eventjes achteruit om Nicolaes Cuyl een dankbaren blik toe te werpen.

De jongeling stond nog altyd droomend en met het blanke rapier in de hand, het meisje na te staren, toen zyn onverwacht verschenen gezel hem op den schouder klopte en uitriep:

‘Zy is betooverend schoon, niet waer, Cuyl?’

De aengesprokene zag op, een glimlach verhelderde zyn gelaet.

‘Karel van Mansfeld!’ liet de jongeling vrolyk hooren, en hy drukte onstuimig de hand zyns makkers, hem tevens, in eenige weinig samenhangende woorden, dank zeggende voor de ridderlyke hulp welke hy hem verleend had.

Karel van Mansfeld was een fiksch jongman, met een onversaegd, zelfs uitdagend voorkomen. Zyn levendig oog en zyne snelle bewegingen verrieden eene geestdriftige en opbruisende ziel, en daerin misgreep zich ook niemand. Hy gaf zich meestal onbedacht aen eene eerste ingeving over en kon het opgeworpen denkbeeld met eene meer dan gewoone

hardnekkigheid najagen. Zóó was hy een der eerste onderteekenaers van het smeekschrift aen de regentes Margaretha geweest, en had zich ook met lyf en ziel in de armen van het Compromis geworpen, hoewel velen die hem kenden verzekerd waren, dat de terugwerkende kracht zich eenmael zoude doen gevoelen1.

Mansfeld had met fierheid het kleurig fluweelen kleed, het sneeuwwitte linnen, de fyne Mechelsche kanten, goud en edelgesteenen ter zyde geworpen, om zich met het aschgrauwe bedelkleed te tooijen; trotsch had hy den smaednaem van Gueux opgenomen, die de graef van Berlaimont den Edelen had toegeworpen; hy droeg den bedelnap aen den hoed en den gouden penning aen een zyden lint op de borst. Geen jonker die guller en onstuimiger den drinknap opnam en zeggen kon: doet bescheet, vive le Gheus! dan die Mansfeld; geen die meer geschikt was om zyne jonge vrienden in den zwymelkolk te slepen, waerin hy zelve zich bevond, het bedelkleed om de lenden - maer den bloemkrans der vreugde om het hoofd.

Dat echter had hem nooit kunnen gelukken met dien kalmen en ernstigen Cuyl, welke in de meeste karakterpunten met den jongen graef verschilde. Cuyl dacht eerst en

handelde daerna; Mansfeld handelde eerst en dacht als het te laet was; doch er was één punt waerop beiden het immer eens waren - het was, als het woord ‘Nederland’ uit het innigste gevoel des harten opsteeg, en als eene bemoediging voor de toekomst over de lippen ruischte.

Doch wy vergeten den paedje.

Een luid geschreeuw liet zich achter de twee edellieden hooren: het was de dwerg, die nog altyd het kerkboek der jonkvrouw verdedigde. Hy verweerde zich met handen en voeten, rolde over den grond en onder een luidkeels gelach, waerin het volk deelde, kwamen de edellieden hem ter hulp. De arme jongen, want hy kon ten hoogste achttien jaren tellen, zag er geweldig gehavend uit; de hairen stonden hem verwarder dan ooit op het hoofd; zyn lang overkleed was gescheurd; zyn aengezigt was met bloed geverwd; maer hy had toch het gebedenboek behouden.

‘Hoe is uw naem?’ vroeg lagchend Nicolaes Cuyl.

‘Hannibal’ was 't antwoord.

‘Gy hebt u zoo dapper verweerd, alsof gy de held van Carthago zelve waert!’ zeide Mansfeld, terwyl hy den dwerg op den schouder klopte.

‘Zyt gy in dienst van den edelen heer Joès van Baldrikum?’ hervatte Cuyl.

‘Zyt gy welligt de schoone paedje der bevallige jonk-

vrouw?’ liet Mansfeld er op volgen, terwyl hy het komische gezigt van Hannibal en tevens zyne zeer onregelmatige gestalte naging.

‘Ik ben niet in dienst, edele heeren’ zeide de dwerg.

‘Maer waerom vertrouwt de jonkvrouw u dan haer gebedenboek, en waerom ‘ging Cuyl voort’ verdedigt gy dien schat zoo dapper?’

‘Drommels! ik heb een hart, al zit het dan ook in een krom gedraeid ligchaem’ antwoordde Hannibal scherp. ‘Van den tyd dat ik een kind was, en op den kerktrap om eene aelmoes bedelde, mag ik dat boek huiswaerts dragen als de jonkvrouw ter kerke komt, en voor die moeite weet zy my ruimschoots te beloonen.’

De edellieden reikten lagchend den dwerg elk een geldstuk toe, en deze stapte weêr statig en nu ongedeerd tusschen de menigte voort. Zoo lang hy in het gezigt der twee krygslieden was, riep hy het volk uitdagend ‘rappallie’ en ‘rabauwen’ toe; maer nauwelyks was hy aen den hoek der straet gekomen, of hy zette het op een loopen en de straks zoo moedige Hannibal bewees, dat hy, schoon krom en scheef, met een paer wezenlyke hazenloopers begiftigd was.

Dat was eene ontmoeting geweest, welke niet missen kon of zy moest een diepen en blyvenden indruk op Martha, Cuyl en Hannibal maken.

Kort nadien was Martha de ‘liefste-myne’ en Hannibal de trouwe staljongen en de liefdebode van Nicolaes Cuyl. Hannibal was in eene gansche nieuwe kleeding uitgedost en deed ook genoegzaem zien, dat hy fier als een pauw was, wanneer hy voor het toenmalige voorname gasthof den Roeyen Leeuw1, in de ‘Cammerstraet,’ waer zyn meester intrek genomen had, op en neêr wandelde.

De dwerg droeg een nauw sluitend geel buis, met roode banden belegd; zyn bruine mantel was met kleurige strepen overdekt en het ontbrak niet op denzelve aen knoopen, strikken en borduersel in valsch goud. Het hoofd van den knaep rustte allerstatigts op den Spaenschen kraeg, als of het op eene witte schotel gepronkt had. Verder droeg hy blauwe hoozen, puntschoenen, en eene roode tok met hanenveêren op het hoofd. By dit alles was het wapen niet vergeten: - een oud rapier van zynen meester sleepte somtyds den dwerg achterna.

Hannibal was trotsch op zyn nieuwen maetschappelyken stand; hy verzorgde Muro als een broeder; hy schonk voor de vrolyke vrienden zyns meesters den keurigen wyn, trots den besten schildknaep; hy vloog als een sperwer zoo snel van

het huis van Joès van Baldrikum naer den Roeyen Leeuw en vice-versa; hy was bescheiden, geheim als een graf, vrolyk en schertsend als het wezen kon, en geenszins ontbloot van gevoel als hy zynen meester, met tranen in de oogen vertelde, wat smaed en armoede hy in zyne jeugd geleden had, en hoe engelachtig die goede lieve jonkvrouw hem had geholpen en verzorgd.

Zoo stonden de zaken, toen middelerwyl de beeldenstorm den 20 augustus in Antwerpen was losgebersten1. In zyne razerny had het volk niets gespaerd wat den Katholiek dierbaer was. Het vernielen der tempels, het ontheiligen der gewyde vaten, het verbryzelen der tabernakelen; kortom, het zien dier furie, welke gansch Nederland doorliep, had den edelman voor de toekomst van zyn vaderland doen sidderen. Niet zóó had hy de hervorming gedroomd: - was het dan door eene zee van bloed, waerin alles dreigde te zullen verdrinken, dat men tot eene zuivering der zeden, tot de versterking des geloofs, tot stoffelyken bloei en welvaert wilde geraken?

Doch laet ons den sluijer over al de afschuwelykheden werpen, welke door iedereen, door den weldenkenden Protestant zelven, met walg aenzien worden! Cuyl was een van die welke, om deze buitensporigheden, het Bondgenootschap afvielen1; doch hy volgde daerom niet onmiddellyk dégenen na, welke zich des te vaster aen Spanje verbonden en om dus te spreken, afstand deden van hetgeen zy vroeger met zooveel aendrang vroegen.

Dat was by hem de innerlyke stryd van vele dagen en nachten.

Zou hy, opgekweekt in de dienst van Spanje, door den eed aen diens koning verbonden en met overtuiging der Moederkerke toegedaen, in de schaduw der Spaensche banieren zich niet het best op zyne plaets bevinden? Daerenboven aen dien kant lagen er voor hem twee blauwe hemelen, die al zyn geluk bevatteden - de blauwe oogen van zyne Martha, en wat al eindelooze toovermagt heeft eene beminde vrouw niet op de lotbestemming van een mensch!

Maer van een anderen kant zag Cuyl het land zyner geboorte, onder den voet des dwingelands gebukt; hy herinnerde zich de schoone droomen van vryheid en grootheid zyns vaderlands; hy hoorde gedurig de stemmen zyner vrienden Karel van Mansfeld, van Leefdael1, van Straelen, van Schoonhoven welke hem in den kring der tegenparty lokten.

Het verlaten van het Bondgenootschap was een protest geweest, by hem zoo als by zoovele anderen; maer terwyl Aerschot, Megen, Egmond zelf zich tot de Spaensche zyde wendden, bleef Cuyl op het middenpunt, waerop hy gekomen was, stil staen en scheen nieuwe voorvallen af te wachten, alvorens een besluit te nemen.

In het midden van dien stryd trad hy eens het huis van Joès van Baldrikum binnen, om zyner Martha den daggroet te brengen. De oude huishoudster, fier dat hare jonge meesteres een' zoo schoon' signor tot verloofden had, berigtte hem by het binnentreden en onder eenen vloed woorden,

dat haer heer ter ‘Goude bloeme Camers1’ was geroepen en jonkvrouw Martha zich alleen in de tuinkamer bevond, en eer de jongeling er nog een woord had kunnen tusschen voegen, had de oude reeds de deur der aengeduidde kamer opengestooten, en heette de zoete glimlach van Martha den jongeling welkom.

Nooit had Cuyl het meisje zoo bevallig gezien, en echter droeg zy niet, zoo als tydens den plegtigen ommeganck, dat zyden en met zilveren bloemen doorweven kleed, noch die vracht van edelgesteenten, waermeê haer halssieraed overstrooid was. Toen had zy, in sommige oogenblikken iets van de koude statigheid eener vorstin, hetgeen niet strookte met hare naïve inborst - maer nu gaf hare kleeding haer een vry en ongedwongen aenzien.

Martha droeg naer de mode van die dagen, het groen fluweelen jak, van voren met gouden knoopjes gesloten; de mouwen waren opgepoft en hier en daer door kleurige linten toegebonden. Haer blanke hals kwam als uit eene vracht van sneeuwwitten kant te voorschyn, welke den boezem bedekte en tot een lossen kraeg uitliep. De blonde hairen waren in een fyn net van gouddraed besloten. Onder uit den donkerkleurigen damasten bovenrok, kwamen hare

kleine voetjes te voorschyn, wier rood gehakte schoentjes met rozetten, aen de muil eener tooverprinses deden denken. Aen den lyfgordel hingen de lederen geldtesch, de sleutels der kassen en wat dies meer, hetgeen de kasteleines des huizes aenduidde. Dat was in die tyden een eereteeken, zoo als het tegenwoordig de dienstbaerheid zou aenwyzen.

Cuyl had eenen kreet van verrassing laten hooren, en kon niet nalaten den indruk, die hem beheerschte in eenige vleijende woorden te doen kennen. Men zette zich naest elkander neêr. Het was een heerlyke septemberavond. De ondergaende zon blikkerde door het loover van het geboomte in den hof, en overtoog, in de kamer, het goudleêren behangsel met een helderen gloed. De in lood gevatte vensters, en in welks midden het wapen van Joès van Baldrikum in gekleurd glas pronkte, stonden open en de zoele wind bragt aen de twee verloofden de geur der bloemen uit de naby gelegen perken over.

‘Wat is het hier goed en rustig!’ zeide de jongeling, terwyl hy de beide handen van het meisje in de zyne drukte en zyn oogslag lang en dankbaer in den hare rusten liet. ‘Martha, hier in dit huis en aen uwe zyde, gevoel ik my gelukkig.’

‘Welnu, Nicolaï’ antwoordde de maegd, terwyl zy hem innig gelukkig aenzag ‘kom er dikwyls - zeer dik-

wyls, of liever, indien het niet te veel van u gevergd is, wees er altyd. Dan’ ging zy voort, met een tooverachtigen glimlach om de lippen ‘dan zullen er twee gelukkigen zyn.’

‘Altyd, liefste-myne? Ik wenschte het wel; maer gy weet, 's lands dienst eischt veel van ons, in deze dagen.....’

‘Droevige dagen!’ zuchtte het meisje en liet het hoofdje mymerend naer den boezem zakken.

‘Inderdaed droevige dagen; dagen van lyden, tranen en duisternis. Welhem, Martha, die zoo als ik, in al dat lyden, nog een zoeten balsem, in al die tranen nog eenen glimlach, in al die duisternis nog eene blinkende star vindt. Niet allen hebben eene vriendin, zoo als de gelukkige Cuyl.’

By die woorden drukte de edelman eenen kus op het blanke voorhoofd van het meisje.

‘Pas op’ hervatte Martha op blyden toon, alsof die kus plotseling de sombere denkbeelden uit haren geest had weggevaegd. ‘Pas op, Nicolaï, maek my niet hoovaerdig; doe my niet gelooven dat ik uw geluk, aen een zyden draed gehangen, in de hand heb.’

‘En indien ik herhaelde, dat dit zoo ware?’ hervatte de jongeling met een schalkschen glimlach.

‘Weet, dat de meisjes wispelturig zyn als de golven der zee!’ liet de maegd er plagend opvolgen, terwyl zy den wysvinger waerschuwend opligtte.

‘En echter werp ik my blindelings in eene dier golven; ik wieg my in hare kronkels en laet my, ten volle gelukkig, den stroom des levens afdryven.’

Martha glimlachte.

‘Maer neen, Martha’ hervatte Cuyl ernstiger en zelfs een weinig ontroerd; ‘gy zyt niet wispelturig als de zeegolf: wat opregt door het hart der vrouw bemind wordt, heeft eene veilige rustplaets gevonden; het voorwerp der liefde leeft, lydt en sterft met dat hart.’

Een glimlach verhelderde op nieuw het gelaet van het meisje.

‘O ja’ zeide zy op diep gevoelden toon ‘ik zou u eindeloos gelukkig willen zien. Daerom’ ging zy vleijend voort, terwyl haer vinger naer het voorhoofd des jongelings wees ‘daerom zou ik dien opkomenden rimpel uit uw voorhoofd willen zien verdwynen.’

‘Rimpelt zich myn voorhoofd nu reeds?’ vroeg Cuyl glimlagchend ‘nu reeds, en pas vyf-en-twintig jaren oud.’

‘My dunkt, Nicolaï, dat er in dien rimpel iets geschreven staet, hetgeen op de tegenwoordige tydsomstandigheden toepasselyk is. Gy lydt, niet waer, by het zien van al de gruwelen die ons omringen.’

‘Wat spreekt gy ernstig, Martha’ hervatte de edelman

lagchend, als wilde hy in dat oogenblik het gesprek op de droevige gebeurtenissen niet brengen.

‘Neen, die somberheid, welke daer afgeteekend staet, moet verdwynen.’

‘En het middel?’

‘Nicolaï, gy zyt nog altyd de vriend van het Compromis en gy dient koning Philips: welnu, er heerscht eene worsteling in u langs welken kant gy u plaetsen zult, op het oogenblik dat de twee partyen zich ieder dag al duidelyker afteekenen, en die rimpel daer verraedt my die worsteling in uw binnenste.’

De vrouw, hoe naïf zy ook wezen moge, heeft een scherpen blik en dringt niet zelden tot in het diepste onzer ziel, welken donkeren afgrond wy deze ook wanen.

‘Welnu, gy hebt het geraden, Martha’ liet Cuyl er op volgen.

‘Gy staet op het middenpunt, werpt nu eens den oogslag op de Oranje-party, waer gy vele uwer vrienden ontmoet, en dan weêr op de Spaensche, waer u roem en eer te wachten staet.’

‘En waer Martha van Baldrikum my toelonkt.’

‘En waerom zoudt gy naer uwe vrienden terugkeeren, die heden zulks zyn en morgen u verlaten? Waerom zoudt gy eene diepe klove tusschen u en my willen daerstellen?

Cuyli, ik heb u zoo vroom zien bidden, dat gy niet anders dan een Katholiek met overtuiging wezen kunt; aen deze zyde wordt de godsdienst beschermd, aen gene wordt zy, helaes! gehoond, beleedigd en verguisd. Aen onze zyde is men geëerd, geacht en wordt roem en eer uw deel; aen den kant uwer vrienden is niets te vinden dan miskenning en, wie weet, ik sidder by de gedachte.....’

By die laetste woorden had Martha gehuiverd en met de twee handen zich de oogen bedekt, alsof zy vreesde eene verschrikkelyke toekomst voor zich te zien.

‘Martha-lief’ zeide Cuyl, terwyl hy hare twee handen zacht van het aengezigt trok en ze vertrouwelyk in de zyne drukte; ‘gy spreekt wys en zoet; doch laet my ook eens iets ter verdediging myner vrienden zeggen.’

De jonkvrouw zag mymerend naer den gouden zonnestrael, die op de punt van hare voeten scheen te willen dansen.

‘Ja, ik wankel’ hervatte Cuyl op ontroerden toon, ‘maer het is niet tusschen de eer, die van den troon der regentes op my zou kunnen neêrstralen, de armoede en den dood, dat ik worstel - o neen! Het klatergoud van Spanje kan my aen zyne dienst niet boeijen, evenmin als ik den dood vrees. Hier aen de Spaensche zyde vind ik het aloude geloof, dat ik myner moeder beloofde getrouw te

zullen zyn - en ginds, aen den kant der Geuzen, meende ik het handhaven onzer privilegiën en regten te zien. Ik wil noch het eene, noch het andere alleen; ik wil beiden, én het geloof én de vryheid behouden. Spanje verdedigt, naer myn inzien, even onredelyk de godsdienst, als de Edelen thans het vaderland verdedigen.’

Die laetste woorden sprak Cuyl met drift uit.

‘Nicolaï’ zeide het meisje bevend; spreekt toch zoo niet.’

‘Wy zyn alleen; geen bespieder kan ons hooren.’

‘Indien dus’ zoo ving Martha andermael aen ‘uwe vrienden u beloofden niets tegen de Moederkerk te zullen ondernemen.....’

‘O’ viel Cuyl geestdriftig in, terwyl hy opstond en in het vertrek heen en weêr stapte ‘o, dan werd de zaek alleen staetkundig! Ik wierp my met hart en ziel in hunne armen. Ik smeet het geborduerde kleedsel ter zyde en nam fier het aschgrauwe bedelkleed aen. Wie weet of ik niet een der eersten zyn zou, om aen de beweging een anderen, een meer uitgestrekten gezigteinder te geven, dan dien in welken men haer tot nu toe heeft begrensd. Ik zou, indien Philips onze regten miskende, den vryheids-oorlog tegen het Spaensche geweld voeren, en eerst dan rusten, als de laetste vreemdeling van dezen vryen bodem verdwenen was.’

Martha was insgelyks opgestaen en had met siddering die woorden gehoord - en toch was Cuyl op dat oogenblik schoon in hare oogen. Zyne houding was fier, zyn oog fonkelend, zyn voorhoofd helder en zyne mannelyke vuist omknelde, met eene heilige overtuiging, het gevest van zyn rapier.

‘Maer’ liet hy er kalm na eene poos op volgen, en de rimpel groefde zyn voorhoofd weèr ‘ik ben een getrouw en onderworpen kind der Moederkerk, en ik kan de hand niet leenen aen de gruwelen, die tegen haer gepleegd worden.’

De jongeling bleef voor het meisje staen, en zag haer in de blauwe oogen.

‘En gy, Martha’ zeide hy op bewogen toon ‘gy zoo goed, zoo medelydend; gy een kind, hier op dezen grond geboren - kunt gy voor Spanje zyn, als gy ziet hoe de vreemdelingen het arme vaderland uitputten, vertrappen, brandschatten en martelen? Hebt gy nooit gedroomd, gelyk ik, hoe gelukkig de Nederlanden zouden zyn, als zy eens vry en onafhankelyk, onder eene eigene, vaderlandsche regering konden vereenigd zyn! Zoete droom, die my dikwyls heeft toegelagchen: - geen vreemdeling meer in ons midden; geene wraekroepende brandschatting, geene hatelyke plakkaerten meer! Iedereen zou vry, volgens zyn geweten en zyne verantwoordelykheid, de kniën plooijen voor zynen God,

overtuigd dat wy allen kinderen zyn van denzelfden Vader, zonen van hetzelfde vaderland.’

‘Maer dat is een droom, Nicolaï!’

‘Ja, het is een droom; maer ik wenschte toch, Martha, dat hy u de zinnen streelde zoo als my. Wy zouden te samen droomen en dweepen met die schitterende toekomst; wy zouden te samen, in onze gesprekken, de wezenlykheid vergeten, en dat vrye Nederland opbouwen; wy zouden de feestliederen van het vrye volk, in plaets van jammerklagten hooren; wy zouden het welvarend en groot, in plaets van arm en vertrapt zien; wy zonden het geleerden, dichters, kunstenaren en helden geven, in plaets van huerlingen, die er thans zegevieren - en dat alles zou des te schooner zyn, als gy die beelden met den tooverschyn der liefde bleeft overgieten.’

‘Gy wilt my Geus maken, Nicolaï!’ zeide het meisje weêr fyn glimlagchend ‘en gy weet dat Joès van Baldrikum een yverig aenhanger van het Spaensche bewind is.’

Die woorden maekten op hunne beurt een diepen indruk op den edelman; in zyne verbeelding, had hy daer gansch een perk met bloemen neèrgetooverd: de rukwind stak op en vaegde ze eensklaps weg. Hy gevoelde plotseling, en nooit was hem deze gedachte zoo vreesselyk voorgekomen, dat Martha hem zou ontrukt worden, als de strenge Joès wist, dat de jon-

geling niet blindelings koningsgezind was. Dat gevoel was zoo sterk, dat hy, diep getroffen, eene poos de handen biddend samenvouwde en de oogen opwaerts sloeg, als smeekte hy, dat men hem het hart van zyn hart, het leven van zyn leven zou laten behouden.

Martha werd, op dat oogenblik, door hetzelfde gevoel beheerscht, en de twee verloofden verborgen niet zonder moeite de ontroering, toen de oude heer van Baldrikum zich hooren liet en welhaest binnen trad.

De vader was een man van ongeveer zestig jaren; lang, regt en majestatisch van gestalte; zyn gelaet was regelmatig gevormd, en het droeg genoegzame blyken dat Joès van Baldrikum, in den bloei zyns levens, een schoon man moest geweest zyn. De uitdrukking van het wezen was kalm, doch streng en dit was ook wel de weêrspiegeling zyner ziel, welke geen speldeknop van den zich voorgeschreven weg zou afgeweken zyn. Zyne kleeding was ten eenemale naer de toenmalige mode vervaerdigd: zwart fluweelen wambuis en met bontwerk omzetten mantel; fyn geplooide witte halskraeg; gepofte broek, welke een eind boven de kniën door zyden strikken was toegebonden; verder, nauwsluitende hozen, welke den vorm van het been volkomen zigtbaer lieten. De schoenen met zwartzyden rozetten, de hoed met hagelblanke en neêrhangende veder, en het onmisbare rapier volledigden

de uitrusting van heer Joès. Geheel die persoon was deftig, statig en indrukwekkend, hetgeen nog aenzienlyk vermeerderde als hy sprak, zoo kalm waren zyne woorden. Maer dit alles belette niet, dat er eene zekere goedheid uit zynen oogslag straelde, welke al spoedig het soms al te strenge oordeel, dat een onbekende over hem streek, kwam matigen of ten eenemale vernietigde.

Heer Joès was inderdaed ter ‘Goude bloeme Camer’ geweest; men had er een nieuw esbattement, ter opvoering aengeboden, dat menig scherpen zet tegen de Spaensche regering bevatte; want men weet dat onze oude rederykers, hetzy in 't vroede, in 't sotte of in 't amoureuse, de toenmalige regering niet spaerden - de oorzaek, waerom er nadien ook strenge maetregelen tegen hen genomen werden.

De heer van Baldrikum sprak breedvoerig over het nieuwe esbattement, over de noodlottige strekking der kamers, over de preêken en de gruwelen die er weêr gepleegd waren - en dit alles was slechts geschikt om de twee verloofden, nog onder den indruk van hunne eigene samenspraek, des te nadenkender te maken.

Slechts toen de vader zelve den droevigen indruk, welke dit alles op hen maekte, wilde doen verdwynen en zyne dochter verzocht een lied te zingen, werd het gemoed van Cuyl vryer. Martha zette zich aen de klavecingel en zong, met eene zachte

en ontroerde stem, het lied harer keuze een harptoon der verloofde1.

 
Mijn hertken heeft altijts verlanghen
 
Naer u, die allerliefste mijn!
 
U liefde hevet my so seer bevanghen!
 
U vry eigene willic sijn.
 
 
 
Voor al die werelt alghemeine,
 
Zo wie dat horet ofte siet,
 
Hebdy mijn herteken geheel alleine,
 
Daerom, lief, begheeft my niet.

Joès van Baldrikum schudde glimlagchend het hoofd, by het nagaen van de keus des lieds; hy had een vrolyker gezang gewenscht. Cuyl stond aen het venster; de schemering bedekte, gelukkig, voor het scherpe oog van den ouden heer, de uitdrukking van zyn gelaet; nooit zou de rimpel op zyn voorhoofd zoo zigtbaer geweest zyn. Op dat oogenblik wankelde de edelman in zynen afkeer jegens Spanje.

Cuyl nam afscheid van de familie van Baldrikum; hy wilde alleen, in de opene lucht, alleen met zyne gedachten zyn.

Met tragen stap ging hy door de eenzame straten; zelden ontmoette hy een enkelen poorter; aen de meeste huizen en op de hoeken der straten, voor de heiligenbeelden die den 20 augustus aen den volksstorm ontsnapt waren, brandde een weifelend licht. De burgerwachten, welke hem ontmoetteden, herkenden hem veelal en lieten den droomer ongestoord zynen weg voortzetten. Niet verre van het ‘Colveniers hof’ viel hem eensklaps eene zware hand op den schouder.

‘Mansfeld!’ zeide de edelman, het hoofd opligtende.

‘Droomer!’ spotte de onstuimige jongman. ‘Kom, Nicolaes, ik wil in den geurigsten wyn, dien Spanje heeft opgeleverd, de droomen verdrinken, welke u dezen avond bestormen’ - en een vrolyk lied neuriënde, nam hy Cuyl's arm en beiden verdwenen welhaest in de donkere schaduwen, welke de muren van zich wierpen.

Mansfeld hield, na zynen medegezel in een donkeren gang te hebben voortgetrokken, voor eene lage deur stil, boven dewelke een flauw lichtje voor een heiligenbeeld brandde. Op een drievoudig geklop werd de deur geopend en onze twee vrienden bevonden zich in eene taveerne, waerin een twintigtal persoonen vergaderd en aen verschillende tafels verspreid waren. By het licht der opgehangene lampen, herkende Cuyl verscheidene Vlaemsche en Spaensche

heeren, Duitsche en Fransche krygsoversten. Het gelach, gesnap en gezang vermengden er zich soms met het klinken der bekers, het rammelen der dobbelsteenen en het gerinkel der goudstukken, welke van de eene hand in de andere stroomden.

Eene lieve, vriendelyke deerne, en wier kleeding de pronkzucht in hoogen graed aenduidde, vervulde de plaets van schenkster. Voorwaer, men zou moeijelyk een bevalliger paedje gevonden hebben!

Cuyl bevond zich eigenlyk in een speelhuis. Een gemeenzame hoofdknik, een gul toegeworpen groet, de handdruk van eenige der aenwezigen, heetten hem welkom in dien kring; doch de plaets waer Mansfeld hem bragt stiet hem, en vooral op dit oogenblik, tegen de borst en hy had het zynen makker gaerne met een enkelen oogslag, met een enkel woord doen gevoelen. Onmogelyk! deze had reeds den kroes in de hand, streelde de schoone schenkster langs de fyn gevormde kin, deed zyne welgevulde beurs rammelen en daegde nu dezen dan genen tot het spel uit; doch hy vergat den last dien hy op zich genomen had - namelyk, de sombere droomen van zynen vriend in den lekkersten wyn te verdrinken.

Dat was ook onnoodig: Cuyl gevoelde dat die droomen in hem altyd zouden bovendryven, even als het wrak van het schip, dat na den storm over den Oceaen heenvlot. Hy

stond tegen den muer geleund en volgde, met een schynbaer oplettend oog, de rollende dobbelsteenen, welke over het geluk of ongeluk van dezen of genen speler moesten beslissen; doch met zyne gedachten was hy elders en zelfs zoodanig diep in dezelve verslonden, dat hy in den beginne het geklink der bekers niet hoorde, waerdoor men hem bescheid deed.

Overigens haette de edelman het grof spel, dat by 's lands wetten verboden was1.

Karel van Mansfeld's uitdaging werd beantwoord door don Velasquez - een Spaensch edelman, wiens naem wy reeds ter loops hebben aengehaeld. Die Spanjaerd zag er een liederlyk jongman uit; zyn gebruind en regelmatig gevormd gelaet, zyn gitzwart glimmend hair, zyn fyn geschoren baerd en opgestreken knevel, zyne donkerbruine oogen - kortom, het geheel was wel in staet om, by den eersten oogslag, indruk te maken; doch dat alles had reeds zyne

frischheid verloren. Zyne wangen waren zonder leven; zyne oogen zonder gloed, zyne lippen fletsch; hy had een woelig leven by den wyn en het dobbelspel gesleten, en zelfs op het oogenblik dat wy hem gadeslaen, ziet men aen zyne onregelmatige bewegingen en hoort men genoegzaem aen zyne stotterende tong, dat hy den wyn der schoone schenkster eer had aengedaen.

De kleeding van don Velasquez was weleer prachtig geweest; doch thans gehavend, besmet, gescheurd. Hy had met de mouwen van zyn fluweelen kleed in den gestorten wyn gelegen, en deze laetste had op zyne borst een spoor van sprenkels en droppels achtergelaten; de halskraeg hing slap uit zyne plooijen, scheef en verfronseld op zyne schouders en was van sneeuwwit tot de kleur van aschgrauw overgegaen. Die man, zoo als men hem daer zitten zag, zou gewis de beste illoot geweest zyn, dien men den kinderen van het strenge Sparta hadde kunnen voorstellen.

Twee stapels goudstukken lagen aen weêrskanten van de spelers, in afwachting dat zy zich aen den eenen of anderen kant, tot een enkelen stapel zouden vereenigen. Mansfeld speelde los, vrolyk en zonder zich over winst of verlies te bekreunen. De Spanjaerd, niettegenstaende zyne dronkenschap, welke hy, om den Vlaming te verschalken, misschien wel erger veinsde dat zy was, speelde met eene verborgene oplettend-

heid. By iederen gelukkigen worp tintelde er een levendig genoegen in zyn oog; by iederen tegenslag kreeg dit laetste eene sombere, eene helsche uitdrukking.

Cuyl trad nader en volgde het spel met meer aendacht.

Don Velasquez had weinig geluk en de juichende, plagende en tartende Mansfeld streek gedurig eenige der blinkende geldstukken naer zich toe. De Spanjaerd knarste heimelyk de tanden, doch hy behield schynbaer zyne onverschilligheid; hy deed wyn, altyd wyn komen en eens den kroes in de hoogte heffende, zong hy zelfs, alvorens den beker te ledigen, een onbeschaemd slempers-lied.

Een nieuwe worp was hem even ongunstig als de vorige, en don Velasquez zag welhaest het laetste geldstuk door zyne tegenparty wegstryken. Mansfeld lachte:

‘Zestig goudstukken. By San-Jago! gy zyt een kind des ongeluks, don Velasquez!’

‘Doemnis!’ mompelde de Spanjaerd ‘doch wat geeft het’ hervatte hy weêr los als te voren; ‘kom aen, kwyt of dubbel gespeeld, indien gy moed hebt!’

‘Wie heeft er Mansfeld ooit vruchteloos uitgedaegd!’

‘In een enkelen worp!’

‘Het zy zoo.’

De graef wierp; de Spanjaerd volgde met een bliksemenden oogslag de rollende steenen.

‘Zes en vier - tien!’ juichte de Vlaemsche edelman. ‘Werp hooger zoo gy kunt!’

Don Velasquez bedwong met moeite zyne ontroering; de dobbelsteenen rolden en

‘Zes en vyf - elf!’ riep de Spanjaerd, terwyl hy den hoorn, waerin hy de steenen gerateld had, door deze laetsten heen smeet.

‘Gy bedriegt u, don Velasquez’ zeide Cuyl; ‘gy wierpt even als uwe tegenparty zes en vier.’

De Spanjaerd vloog plotseling op; zyn oogslag was niet meer zielloos, zyne wangen waren niet meer bleek - integendeel, het bloed steeg hem naer het voorhoofd; zyne vuist balde zich en viel donderend op de tafel neêr; doch dit alles, hoe heftig ook, had niet den minsten invloed op den edelman.

‘Wat durft gy zeggen!’ bulderde de Spanjaerd; ‘ik herhael zes en vyf, en gy zult my dit voor de tweede mael niet weêrspreken.’

‘Ik herhael, zes en vier!’ hervatte Cuyl even kalm.

‘Dus beweert gy dat ik valsch Speel!1’

‘Gy kunt u vergist hebben; doch wat ik zeg blyft gezeid.’

De beweging en de hevige woorden des Spanjaerds hadden de aendacht van al de spelers opgewekt. Men schaerde zich in een breeden kring rond de tafel, waeraen het drietal zich bevond. Bekers werden omgestooten, het goud klingelde op den vloer, degens werden half uitgetogen en weêr kletterend in de schede gestooten; maer Nicolaes Cuyl bleef even waerdig, even rustig als te voren; hy gaf blyk van eene meer dan gewoone onverschrokkenheid.

De Spanjaerd was getroffen over die vastberadenheid, en eensklaps van toon veranderende, riep hy uit:

‘Welnu, laet ons op nieuw werpen!’ en by die woorden stiet hy den haet, die een oogenblik op zyne lippen gebruist had, in zyne ziel terug. Indien Cuyl toen het oor luisterend op het hart van den Spanjaerd had kunnen leggen, hy zou er een verschrikkelyken eed van wraek hebben gehoord, die, zeggen wy, uit het hart opstygend, door de verborgenste hoeken van Velasquez' laffe ziel klonk.

Mansfeld smeet de teerlingen over het groene tapyt, en twintig stemmen riepen:

‘Zes en vyf - elf!’

Don Velasquez greep, met een jagend hart en eene van gramschap bevende hand, den hoorn met dobbelsteenen vast;

zy rolden, door eene onstuimige kracht voortgestooten, over de tafel heen, en twintig stemmen riepen andermael, doch ditmael met eene triomferende verwondering:

‘Zes en vier - tien!’

De Spanjaerd bedwong zich niet meer; als een bezetene bonsde hy in de hoogte en met een duivelsch gegrinnik, den dolk deels in de hand verborgen houdende, sprong hy op Cuyl toe, gewis om hem op eene verraderlyke wyze te treffen. Een geweldige kaekslag van dezes hand, en die als eene klok zoo helder heel de taveerne doorklonk, deed den Spanjaerd over stoel en bank heen, en met de beenen in de lucht, op den grond neêrtuimelen.

‘Zóó vechten poorters en lyfeigenen!’ riep een Spaensch hopman, op den kaekslag doelende.

‘Zóó,’ zeide Cuyl, op den deels verborgen dolk van don Velasquez wyzende; ‘zoo vechten lafaerds en spelvervalschers! Wie niet edeler dan hy het wapen voert, is niets meer waerdig dan hetgeen hy ontvangen heeft.’

De denkwyzen verdeelden zich; Karel van Mansfeld had zich uitdagend naest zynen makker geplaetst.

‘Ik ben gereed, met wie ook uwer, een ridderlyken stryd, den edelman waerdig, aen te gaen!’ had Cuyl op vastberaden en mannelyken toon gezeid.

De stemmen der aenwezigen klonken verward in de taveerne,

de rapieren blonken by het licht der lampen - toen plotseling een driftig geklop op de deur zich hooren liet. Zy, die daer buiten stonden, moesten wel ongeduldig geweest zyn om binnen te komen; want toen aen het eerste kloppen geen gevolg gegeven werd, bonsde men geweldig op de deur en zy stortte welhaest met een donderend gedruisch op den vloer. Een aental hellebardiers en burger-wachten, onder kommando van heer Anthonie van Straelen, vertoonden zich in het speelhuis.

Snel als een bliksemslag had de waerdin de teerlingen doen verdwynen; zy wist welke straf er zelfs voor haer op het houden van een speelhuis stond: de onverbiddelyke wetten zeiden immers, dat het huis waer men speelde, verbeurd werd.

Het plegtige ‘in den naem des konings’ deed zyn uitwerksel op de aenwezigen; de twist scheen voor het oogenblik uitgedoofd; de rapieren werden opgesteken en op verzoek van den kapitein der nachtwacht werd de taveerne ontruimd. Nog onder stoelen en banken scharrelende, werd de Spanjaerd met gehavende en gescheurde kleederen, en met een nog liederlyker uitzigt dan te voren, opgenomen. Niemand, zelfs niet zyne landgenooten, waren gebleven om hem eene behulpzame hand toe te reiken. Toen hy in de straet kwam, hoorde hy nog een eind wegs voor zich uit, het gelach der hoplieden en de kaekslag gloeide hem als een brandmerk op het aengezigt.


Vorige Volgende