Oud speelgoed

[p. 125]

Een Waterdroppel

‘Wij leven grootendeels in eene wezenlijke onverschilligheid,’ zeide mijne vrouw, ‘wij zien zoo min de wonderen der schepping, welke zich voor ons oog ontplooien, als wij acht geven op de wonderen der nijverheid, welke wij onder duizende vormen in ons huiselijk leven voor ons oog zien: - kortom, wij genieten alles zonder iets te doorgronden. Wij gebruiken de speld, die gewoonlijk 's avonds op den vloer of tusschen de meubels verloren valt, en weten niets over de vorming van dat kleine, nietige en zoo lichtvaardig verkwiste ding.’ De opmerking was te juist om mijne aandacht niet op te wekken. Na eene poos hervatte zij:

‘Wij gebruiken het luciferke, dat gezellig en onmisbaar splinterke hout, nuttig als het wijselijk bestuurd wordt, maar een boos en gevaarlijk duiveltje, wanneer wij het al te veel vrijheid geven, even als de petroleumdroppel, die van genen kant der zee wordt aangevoerd, om onze arme en rijke huizen te verlichten. Daar hangt een dauwdrop, glinsterend en met onnavolgbare kleuren bemaald, aan een bloemblad, en wij vragen ons zelven niet eens af, hoe die kleine drop gevormd werd, van waar hij komt en welk zijne bestemming is!’

‘En echter’, gaf ik ten antwoord, ‘wat spelen die speld, dat splinterke hout, die oliedrop eene groote rol in de nijverheid! Hoeveel handen brengen zij in beweging; hoe vele wroeters geven zij brood! Wat doen zij goud door de samenleving stroomen! En wat speelt die waterdrop eene groote, wonderlijke rol in de natuur!... Zoo gaat het met alle dingen: ons leven is eene zoo koortsachtige jacht geworden, dat de mensch den tijd niet meer heeft om te onderzoeken: hij geniet - ziedaar alles.’

‘Kom’, hervatte zij, ‘laat ons dan een oogenblik dien dauwdrop volgen, welke op het bloembad ligt, en die straks, als de zon hooger zal zijn opgestegen, weêr zal verdwijnen en vergaan.’

[p. 126]

‘Vergaan?’ was mijn antwoord. ‘Neen, verdwijnen onder dezen vorm, om onder genen weêr te herleven; begraven worden om andermaal te verrijzen en duizenden wonderen in zijn afwisselenden loop te doen ontstaan, die voor 't begrip van vele menschen aan het bovennatuurlijke zou grenzen.

Wij zullen zijn ontstaan niet nagaan: herinner u slechts wat ge op de school, in uwe eerste natuurkundige lessen, hebt geleerd. De zon putte gisteren de aarde uit, dampen stegen opwaarts en zweefden in de lucht, tot dat de zoele nacht ze deed dalen en dien perel - maar heerlijker in glans en kleur dan een edelgesteente - aan het bloemblad hing.

Schudt dat kleine wonder niet af, laat het ons eerst wat nader onder het microscoop beschouwen: 't is eene wijde zee met duizende diertjes, die reeds daarin zijn ontloken en getuigen van de eindeloosheid des Scheppers, die tot in het diepste diep zijne wonderen verborgen heeft, en voor welker begrippen de menschelijke geest nooit scherpzichtig genoeg zijn zal.

Van waar komt die zee met levende wezens! Is het niet een klaar bewijs, zegt de moderne wijsgeer, dat er eene plotselinge wording in de natuur bestaat, eene zelfschepping daar waar niets was, en indien zulks op te merken is in de dierlijke wereld, waarom zou dan dit in de menschelijke wereld het geval niet zijn?

Neen, neen; die wezens bestonden en hebben in hunne sfeer voortgeteeld, zoo als die welke gij nu, vergroot, in den droppel opmerkt; zij werden door een almachtigen wil in het wezen geroepen zoo als gij, zoo als ik, en voltrekken in hunnen kring- eene voor de wetenschap nog niet begrijpelijke bestemming. God is nog altijd dáár, en uwe redeneering heeft Hem nog niet van zijnen troon geworpen!

De droppel is gevallen en dringt nu tot aan den wortel der plant; hij is de milde bron waaruit zij haar levenssappen zuigt. Hij doorloopt de plant, voedt en versterkt haar, doet haar prachtige bloemen en saprijke vruchten voortbrengen.

Doch neen! de nevel is onder de koesterende zonnestraal, opgestegen en nu drijft de waterdrop in wolken boven ons hoofd, hoog in de blauwe luchtzee.

Slaat gij nooit, gij beursdraver, een aandachtig oog op de wolken? Gij schudt ‘neen,’ tenzij om te zien of gij geen regenscherm noodig hebt als gij heensnelt; want uit de wolken, denkt ge, valt voor u toch geen goud!

Welnu, slaat ze somtijds gade en gij zult er, bij diep nadenken, in lezen gelijk in een open boek; gij zult de wonderlijke vormen, de prachtige tinten en kleuren, onnavolgbaar voor het penseel, nu het dreigend gepakte, dan het waasachtige gadeslaan, en als de wolk door den wind voortgedreven, door de vlakte der hemelen snijdt, volgt haar dan in gedachte.

Waar drijft zij, waar drijft uw waterdroppel, heen?

[p. 127]

Verre over bergen en dalen, over zeëen en meiren wellicht, naar het brandende land, waar de grond snakt naar eene teug nats; waar de bewoner sedert lang naar den koperen hemel ziet of er niet een neveltje opdammert; zij drijft misschien naar de Sahara, om er de oasissen, paradijzen na een brandenden dag, te verkwikken en te gaan rusten op de onbewogen dadels en palmen.

Weldoende regendrop, die de aarde verfrischt, den plantengroei opbeurt, den oogst redt, den hongersnood afweert - regendrop, kostbaarder dan goud, dan diamant!

Ofwel de nevel wordt tot in hoogere, tot in koudere sferen gedreven en daar, tot dons of soms tot steen verstijfd, stuift hij als sneeuw, slaat hij als hagel naar beneden, en de weldoende regendrop van gisteren is, als hagel, een vernielende en verpletterende verwoester voor den armen landbouwer geworden.

Zelfs als hij in sneeuw, schijnbaar onschuldig, den top der bergen kroont, beglansd door het vurige en vinnige avond- en morgenrood, wordt die waterdrop soms een vijand aan welken niets weêrstand biedt.

De lawinen bestormen de rustige valleiën, smeltend doen zij de stroomen zwellen, breken de dijken, overrompelen onze vlakten, ontnemen ons onze kinderen, onze bezittingen, onze have en erf. Wat eindelooze verwoesting die nietige nevel, die nietige waterdrop, welken de vinger van een kind kon wegknippen, aanbrengt!

Aan de oostzijde van den St. Gothard, achter Muschelhorn, waar de onbeklimbare Firnen zich uitstrekken, daar smelt de korrelachtige sneeuw - die drop van vroeger - allengs en zijpelt en druppelt, en vloeit door de scheuren en spleten der rotsen en die ontelbare straaltjes vereenigen zich langs onnaspeurbare wegen in het Rheinwaldthal, om den oorsprong te zijn van een der schoonste stroomen der wereld, van den Rhijn: die ‘grootvorst van Europa's stroomen’, zingt de dichter.

Ofwel, wie zegt u dat die drop, altijd voortgedreven, niet eens opgenomen wordt in een der duizelig hooge watervallen, welke ons bij haar aanschouwen het hart van ontzetting doen jagen?

Ofwel de nevel, waarin de waterdrop besloten zit, werd verder en verder gedragen, tot in het barre noorden, en daar vormt hij die doode, die ijzingwekkende natuur, maar niet ontbloot van woeste grootheid: hemelhooge ijstorens, tinnen en spitsen, wonderlijke gewelven en gangen, glinsterend en fonkelend in den winter-zonneschijn; hier tintelend van blauwe, groene en gele weêrspiegelingen, daar helder als boheemsch kristal, ginder dof en somber als rotsblokken.

En daar zal die droppel gevangen blijven, totdat er een van die mysterieuse warme golfstroomen in de zee, uit het zuiden komt opdagen, om het ijs te ontdooien en den gesmolten droppel weêr in de wijde zee te slingeren, hem andermaal in de lucht te verheffen en zijne eeuwige en vaak zoo onbegrepen werking te hernemen. Duizelingwekkende vaart, die de mensch met al zijn trotschen en verwaanden geest niet volgen kan!

[p. 128]

Doch, gij vraagt naar andere wonderen, gij, die in onzen sceptischen tijd aan niets meer zoudt willen gelooven: de perel, welke gij met handenvol goud betaalt, om in de kringen der grooten te schitteren, om diensten, vriendschap of liefde te beloonen, om uwe ijdelheid te streelen en den naiever op te wekken - deze perel is een regendrop, die in eene schelp versteende, gekristalliseerd werd, en

Devient perle bientôt, et la main du plongeur
La délivre de l'onde et de sa prison noire,
Et depuis on l'a vue éclatante de gloire
Sur la couronne d'or d'un puissant empereur.

‘Dat is van Lachambeaudie!’

‘Ja, maar die de perel in den zak van Adisson gevonden heeft.’

Nu 't zij zoo! - Ziet gij dien kleurrijken regenboog, een der prachtigste natuurwonderen welke zich voor 's menschen oog kunnen opdoen? 't Is de speling van het zonlicht in den waterdrop, en welke hij met millioenen andere droppels te weeg bracht.

Herinnert ge u, de prachtige gravure die in onze geïllustreerde uitgaven werd meêgedeeld: de spoken op de Brocken? Een natuurverschijnsel op de toppen van het gebergte, dat dezen met schrik en ontzetting, genen met bewondering treft. Welnu, de waterdrop, dien gij zoo even aan het puntje van het bloemblad zaagt hangen, heeft wellicht reeds eens tot die spookvertooning bijgedragen, of zal, wie weet, eens eene rol daarin spelen.

Als het schoone jaargetij u aanlokt om vreemde landen te gaan bezoeken; als gij op de toppen der bergen klimt, over de gletschers schuift, in de valleien en eindelijk tot in de mysterieuse ingewanden der aarde afdaalt - overal vindt gij den regendrop onder verschillende vormen.

In het diep der aarde, zeggen wij; want vormt hij perels in de schelp der zee, hij vormt kristallen in de grotten, tot welke hij langs onmerkbare spleten en voegen is doorgedrongen.

Indien gij eene dier grotten, bij voorbeeld die van Han, in het Walenland, bezocht hebt, wordt de herinnering ervan niet meer in u uitgewischt: stalactieten of gewelfdropsteenen hangen in sierlijke vormen van het gewelf naar beneden, en van den grond schieten de stalagmieten, de bodemdropsteenen, in even wonderlijke vormen op, en dat alles wordt op de meest fantastische wijze gekleurd door het licht uwer geleiders.

Eindigt hier het leven van den waterdrop? Wie durft dit bepaald beslissen.

Doch er is eene andere baan, welke de waterdrop kan volgen, namelijk die der nijverheid. Opgevangen door de menschelijke hand, in den stoomketel geworpen, door het vuur verdampt, verkleint hij de wereld zoo wel te water als te land, ontlast dat kleine, nietige

[p. 129]

ding, den mensch grootendeels van den zwaren arbeid en bekomt eene kracht die ons oppervlakkig denkbeeld te boven gaat.

Schier elke tak van nijverheid wordt met stoom gedreven, en mijn waterdrop is de oorzaak, dat de opbrengst er van verduizendvoudigd is; hij speelt zijne rol in het maken der nietige speld, der fijn gepolijste naald, gelijk in het voortbrengen der ijzeren reuzengevaarten van elken vorm.

Wordt een voorwerp nog niet geheel door de stoomkracht voortgebracht, dan wordt het toch gedeeltelijk dáárdoor gemaakt, of de eerste noodwendige stof er door bereid.

Nietig dropje, dat vroeger alleen zijne rol in de natuur en in het huiselijk leven vervulde, en nadat James Watt uwe kracht had ontdekt, de reusachtigste wonderen voortbrengt!

Indien gij dus nog een waterdrop wegknipt, denk dan aan eene wereld van grootheid; wanneer gij eene speld neêrwerpt, denk dat dit kleine ding schier honderd twintig à honderd vijftig maal door de handen gaat; dat...

‘Daarover later... viel mijne vrouw in, die zich middelerwijl onafgebroken met het prozaïsche kouzenmazen bezig hield, maar met den geest in de sfeer der poëzie scheen te drijven.

‘Welnu, nog eens, wij denken niet genoeg aan die duizende kleinigheden welke ons omringen, en echter zou het onderzoek ons minder trotsch, minder verwaand doen zijn. Het zou ons leeren wat nietig stofke de mensch is in die onmeetlijkheid, en hoe dwaas het is geene scheppende hand in dit alles te ontdekken. Neen, neen! de rustelooze wenteling van dien kleinen drop, zijne wording, hervorming en terugkeer tot zijn primitieven staat, dat alléén wijst eene orde aan die niet aan het toeval kan worden geweten. Ware wetenschap, wezenlijk onderzoek, leidt tot een hooger begrip der Godheid.’

‘Gij hebt gelijk; doch het waarom en daarom van al die wonderen... Help het volk onderzoeken.’

‘Dat is het werk der wetenschap; ik ben alleen dichter. Ik zie en bewonder eigenlijk slechts. Jammer, dat de mannen der wetenschap altijd te geleerd willen zijn, of liever te veel willen uitleggen, en juist daardoor worden zij duister en leggen niets uit en maken de studie dor en vervelend. Populaire en volksboeken kennen wij schier nog niet, al wordt er dan ook in onzen tijd, met stoom aan de zoogenaamde volksletterkunde gewerkt.

De dichter doet de schoonheid beminnen, wekt de liefde in het hart op, en daar waar de warmte der liefde bestaat, ontluikt welhaast het onderzoek en de studie. De dichter is als de oude mythologische Aurora: met hare rozenvingeren ontsluit zij de poorten van het oosten, en het licht stroomt welhaast helder over het prachtige halfrond.’

1865.