Werken. Deel 34. Naar Cayenne

IV.
Respublica.

De zaal, welke aan de Sansculotten tot verblijf werd aangewezen, was, zooals wij zegden, door eene dubbele deur in twee gescheiden. De tijdsomstandigheden hadden belet dat de eigenaar dit deel van het huis volledig van meubels voorzien had. Daar gelaten de geschilderde paneelen der wanden, bevatte de ruime zaal niets van kunstwaarde, of wat door den moedwilligen soldaat kon beschadigd worden.

Op den vloer lagen twee of drie bedden gedekt; rechts en links stonden eenige stoelen met biezen zittingen, en in het midden der kamer bevond zich eene tafel, op welke het licht brandde en waar de republiekanen zich nu goed deden aan ruimschoots opgediend vleesch, kaas, brood, wijn en bier.

Hoeden, ransels, patroontesschen, en sabels lagen op de stoelen; de geweren stonden naast de schouw; de inhoud van eenen ransel lag hier en daar achteloos op

[p. 25]

den vloer verspreid. De plaats, waar iets hangen of liggen kon, was in eenen oogwenk ingenomen: kortom, zij had reeds het uiterlijke eener kazerne.

Wel hadden de soldaten wat ruw met de geweerkolven op den vloer gestampt, gemord, gedreigd en gevloekt, omdat zij in Cordonnet wel is waar een beleefd, maar een onverzettelijk meester aantroffen; wel had een hunner een oogenblik tegenstand geboden, toen de gewezen kapitein hem... vriendelijk uit de keuken leidde, hem opmerkende dat hij verkeerd liep; wel had er een zeer luid gesproken, toen de huisheer hem beleefd bij de slippen van zijnen rok greep, op het oogenblik dat hij langs den zoldertrap naar boven wilde klauteren; wel had een derde iets dreigends gemompeld, toen Cordonnet hem bij den kraag pakte, op het oogenblik dat hij in den kelder wilde gaan: aan dien achtbaren Sansculot verklarende, dat de gasten ten zijnent nooit zichzelf bedienden, maar dat zij behoorlijk bediend werden - wel, zeggen wij, had dit alles een oogenblik rumoer in huis gebracht; doch nu was het overal stil.

Bij de naaste buren bleek het niet zoo rustig toe te gaan; men hoorde daar een onduidelijk gebons, het slaan van deuren, het geschreeuw van vrouw en kinderen. Dààr heerschte de soldaat baldadig en oppermachtig; dààr was hij onbepaald meester over zolder en kelder; hij roofde, plunderde, vernielde, braste, smeerde, joeg de huisgenoten jammerend voor zich uit, en nam bezit van de best gestoffeerde kamers. Kortom, in dien nacht, zoo gedenkwaardig, was elk huis door eene bende duivels bewoond, tot dat eindelijk de losbandige soldaat van vermoeidheid en dronkenschap op de slaapsteê neêrzakte, terwijl vrouwen en kinderen soms in het hoogste van het huis, in de hanebalken, wegkrompen van schrik, of op straat waren gevlucht.

De tweede kamer in het huis van Cordonnet, door eene dubbele deur van de eerste gescheiden, was beter

[p. 26]

gemeubeld dan die waar zich de soldaten bevonden.

Hier stond een ledekant met donker damasten gordijnen; op den vloer lag een tapijt; tegen den wand, insgelijks met geschilderde paneelen bedekt, stond eene tafel, een armstoel, eenige andere stoelen. Op de schouwplaat waren spiegel en uurwerk geplaatst, en naast het ledekant, op eene aanrechttafel, lag eenig toiletgerief, hetgeen de godin met een zeker welgevallen had bemerkt, al scheen zij dan ook soms nog zoo'n haat te hebben, tegen alles wat naar iets aristocratisch zweemde.

De tafel was vast tegen een der beschilderde paneelen, langs den kant van den gang, geschoven, en hier scheen de aanstalte zóódanig gemaakt te zijn, dat de bewoner der kamer zich dààr, en nergens anders moest neerzitten.

Respublica had den huzarenmantel afgeworpen, en liet nu een half vrouwelijk, half mannelijk gewaad zien. Tot dit laatste droegen de fijne kaplaarzen veel bij. Het kleedsel had iets van het Bulgaarsche, ofschoon meer fantastisch. Het bestond uit den donkeren rok met roode arabesken belegd en tot aan de knieën afdalend; uit een kort donker vest, insgelijks met roode versiersels, dat boven aan den hals door een zilveren ponjaard vastgemaakt, rond boven de heup wegloopend, een bloedig rood chemisette liet zien. Om het middel droeg Respublica den sluier, die door alle bevelvoerenden, soms zeer onwettig, gedragen werd.

Voor het overige was Respublica eene vrouw, die de dertig nog niet bereikt had. Haar langwerpig wezen was regelmatig geteekend, de licht gebogen neus, donkere oogen, zwarte wenkbrauwen en haar, het laatste tamelijk kort gesneden - alles te saêm genomen deed aan eene schoone vrouw denken, die echter haren geur en fleur, door het woelige en hartstochtelijke leven, verloren had.

Uit den glimlach op dat wezen sprak duidelijk het cynism, in den vollen zin des woords; uit de oogen vlamden haat en toorn, uit den trek rondom den mond het

[p. 27]

wreedste misprijzen voor allen, die voor haar moesten bukken, en wraak tegen die welke hooger stonden dan zij.

De frischheid der wang was heen en het oog, indien het gemoed niet door driften beroerd werd, was fletsch; doch nu tintelde dit, ten gevolge van den cognac, welk vuurwater de vrouw met eene opmerkenswaardige manhaftigheid dronk.

Wie was Respublica.

Een van die zonderlinge wezens, welke men in de dagen van wanorde immer ziet te voorschijn komen, zonder dat men in die verschrikkelijke woeling ontcijferen kan waar zij opstijgen, uit welke riool der samenleving zij opspoelen. Een oogenblik bezetten dergelijke wezens, in de groote beweging, eene soms niet onbelangrijke plaats; zij bezoedelen deze gewoonlijk door eene reeks wandaden; want het is ontegensprekelijk dat de vrouw, die buiten den vrouwelijken werkkring en in het staatkundige leven treedt, oneindig barbaarscher, wreeder, ja, zelfs bloeddorstiger wordt dan de man.

Weldra is echter hare rol gespeeld, omdat zij, door hare sekse zelve, het onafhankelijk standpunt niet behouden kan dat dergelijke rol vereischt, en het volk dat haar vergoodde, verbrijzelt ook weldra het afgodsbeeld. Mocht haar naam in de geschiedenis bewaard worden, zooals die van Théroigne de Méricourt, dan staat hij daar ten eeuwige dage aan den schandpaal genageld.

Respulica, na van een reizenden tooneeltroep te hebben deelgemaakt, had te Parijs een werkzame rol in de volksbewegingen en oproeren gespeeld; zij was eene ieverige bezoekster der clubs en voerde er soms opruiend en bloedzuchtig het woord. Zij was daar toen het volk de Bastille verwoestte en de Tuileriën overrompelde; zij was het, zij, die het afgeslagen hoofd van markies de Launay, gouverneur der Bastille, op de gaffel stak; het was zij, zoo zegde zij ten minste, die in de Tuileriën den jongen dauphijn de

[p. 28]

roode muts op het hoofd zette; zij eischte het luidste van al het hoofd van Louis Capet, en was immer de ieverigste, de ongenadigste, de cyniekste der tricoteuses.

Er was een schitterend oogenblik in haar leven geweest. Eens werd zij, Respublica - en die naam verdiende zij - tot godin verkozen. Even als de bijzit van Robespierre, Melanie Maillard, werd zij in de ontheiligde Notre Dame van Parijs, bewierookt en verheerlijkt, en het diep gezonken, verdorven, onteerend en verdierlijkt volk had voor haar knielend de hymnen der revolutie gezongen.

Tijdens den eersten inval van Dumouriez in de Nederlanden, verbleef Respublica nu onder dezen dan onder genen naam, nu in deze dan in gene hoedanigheid, beurtelings in Frankrijk en België; nu eens in het Fransche, dan in het Duitsche leger, en zooals zij zelf wel eens spottend zegde, onttrok zij zich eindelijk slechts door de vlucht aan de handen van die ‘schweinhunden’ die een onverteerbaren kogel voor haar weglegden.

Had Respubica den Franschen bevelhebber als spion gediend? Gewis was zij daartoe wel geschikt. Men vermoedde dat zij van Fransch-Duitschen oorsprong was; immers, zij sprak Fransch en Duitsch. Verder bezat zij een aantal talenten, die haar in zoodanige rol zeer wel te pas konden komen - die van tooneelspeelster nog terzij gelaten. Hoe het zij, in het republikaansche kamp ging zij door voor eene vrouw van invloed, en wier beweging met den wijsvinger, niet zelden een hoofd op het schavot kon doen rollen.