Werken. Deel 42. In 't vervallen huis

[p. 142]

V. De renteniers van den arme.

Het armbestuur trok zich de begrafenis der arme vrouw aan. Zes of zeven ruwe planken, met een dozijn nagels bijeengeklopt, ziedaar hare doodkist. Dat was ook al wèl voor eene landloopster! De koster trok ook eens even bombam aan het klokkezeel; de buren stopten haastig den kuil. Alleen de oude pastoor heeft uit het diepste zijns harten voor de ongelukkige lijderes gebeden.

Geweend of gejammerd heeft Jan niet; maar die doodkist, dat bombam, dat onderstoppen had toch een akeligen indruk op hem teweeg gebracht, en zijn hart klopte zooals hij het nooit had voelen kloppen.

Van den vader was geen spoor te vinden, en de jongen keerde naar de hoeve terug. Er is immers licht een stuk brood voor den armen dompelaar!

Men wacht nog eenige weken, en Jan Grompel zou eindelijk door het armbestuur bij dezen of genen boer besteed worden.

Gij kent geen aanbesteding, niet waar? Ik wensch er u geluk meê. 't Is ook iets van den barbaarschen tijd. 't Was eene slavenmarkt van blanken, en nog wel van machtelooze kleine, of afgeleefde en gebroken oude blanken.

Kom, ga eens meê naar de kerk. 't Is juist Zondag, en terwijl de dienst nog altijd voortduurt, zullen wij te zamen een kijkje in het ronde doen.

Het zonneken schijnt zoo lekker en doet het haantje van den toren glinsteren, alsof het gisteren, even als de

[p. 143]

koperen ketel, door het meest kraaknette meisje van het dorp blinkend geschuurd was.

Het kerkhof is zoo frisch groen en met bloemen doorstippeld als een splinternieuw katoentje, en rondom het oude bemoste kerksken staat alles zoo weelderig te groeien en te geuren, dat het een lust is.

Tegen den torenmuur is eene houten stellaadje geplaatst. Jan Grompel zit er op. Hij trommelt met de hakken zijner klompen tegen de planken en fluit met dubbelen tongslag. Beneden de stelling, op den grond, is zooeven - want het Ite missa est is uitgesproken - een oud man komen neêrzitten: hij zit diep gebogen, in den langen ouden badvriezen jas gedoken en heeft eene versleten, platte haren muts op het hoofd. Zijn haar is sneeuwwit. Beide handen houdt hij op de knieën saâmgevouwen, en ik geloof dat hij starlings op de punt zijner wit geschuurde klompen ziet.

Daarnaast staat een oud, mager manneken, met een klein, rimpelig, scherp geteekend gezicht en de nog vinnige oog diep onder de lange grijze wenkbrauwen verborgen. Hij heeft een zwart geworden baardbranderken in den mond, want hij zal straks aan dezen of genen boer eens vragen, om te mogen stoppen. Hij draagt een grijzen soldatenjas en een oude groen leêren muts, onder welker klep hij uitloert, als een vos uit zijne pijp. De beweging van het manneken is koortsachtig; kort afgebeten zijn woorden, barsch zelfs.

Naast hem staat een zware, vierkante kerel, met een rooden beperelden neus, zwadderkaken en balken onder de oogen; hij heeft een geel en door de luiheid afgeschaafd pak aan en een blauw wollen slaapmuts op. Hij hangt, eer dan hij leunt, tegen den torenmuur.

Verder een paar vrouwen, die den bovenrok over het hoofd hebben geslagen, en een drietal kinderen, die op dat kerkhof spelen.

Dat zijn de bestedelingen.

[p. 144]

De kinderen zijn weezen, de vrouwen ongelukkige sukkels; de zware kerel is een jeneverbroêr, die in den Franschen tijd zijn zedelijk en stoffelijk welzijn versmokkelde; het kereltje in den grijzen schanslooper is een oude Oostinjevaarder en die te Waterloo zoo wat heeft meêgeholpen.

De gebogen grijsaard - en ik schrijf hier waarheid - was, in de dagen van pampiere l'argent, maire van het dorp. Nu - nu is de man tot necadencie gekomen. In vroeger tijd woonde hij in het steenen huis, met groote vensters en witte gordijntjes daarachter, en met een vergulden weêrhaan op het leien dak, krek als op den toren. Hij wilde dat er zoo maar twee huizen in het dorp waren: 't zijne en dat van Ons Lieven Heer.

's Zondags ging hij nooit ter kerke, of hij had blinkende kaplaarzen aan, met een verguld kwispeltje er op, een witten chabot, leêren handschoenen en eene bloem in het knoopsgat.

Hoovaardij komt ten val.

Och, val hem niet hard! 't is zoo bitter nu bij dezen of genen armen boer het genadebrood te eten. Hij ondergaat de vernedering stilzwijgend en gelaten. 't Is niet zooals de oude soldaat, die altijd preutelt en dreigt, maar toch de schapen hoedt, sokken breidt, aardappelen schilt, het jongste kind van den boer wiegt en 's avonds zijn lotgevallen vertelt.

De dronkaard, dat is wat anders; die is en blijft lui, en als men hem wat veel doet werken, beweert hij rentenier te zijn. Daar is de pap te dun, ginds is de saus niet vet genoeg, hier laat men met opzet heel harde korsten aan het brood bakken, op een ander moet de boer altijd in den warmsten hoek bij het vuur zitten. 't Is eene schande; 't zijn immers oude menschen! Doch er is geen eerbied meer voor den ouderdom!

‘Niet waar, schout,’ zegt het kereltje, ‘schavuiten zijn 't; geen respect voor den arme! gij waart schout, ik

[p. 145]

soldaat; 'k heb de Oostinje gezien, ik ben te Waterloo geweest....’

‘Och,’ antwoordt de aangesprokene met eene gebroken stem, ‘'t zal mijnen tijd wel duren!’

De dienst is uit. Boeren en boerinnen staan voor de stellaadje. De schout is tot op den draad versleten; die is voor niets goed meer; hij kan zelfs geen aardappel meer schillen; maar toch is 't zoo'n goede sukkelaar. Die smokkelaar is geen duit waard. Berg de jeneverflesch als ge hem pacht! En dan de Oostinjevaarder zou, als hij aan 't babbelen geraakt, den aardappel aan den punt van zijn vork laten koud worden; maar toch - die is nog eenige guldens waard.

‘Ha, Pompernelleke!’ zegt Sijmen tot het manneken in den schanslooper, ‘kunt gij de oude stramme beenen nog opflikkeren? Laat zien....’

‘Neen,’ zegt de soldaat met eene zuchtende en pijn lijke stem, want hij wil door Sijmen niet gepacht worden, maar hij zou het wel kunnen voor Krelis, den ossenkooper, want bij deze is de pap minder nat dan bij Sijmen.

‘En gij, schout, kunt gij de geit nog langs den houtkant laten weiden, mest rapen, hout en turf inhalen en het kind wiegen?’

De oude man licht het hoofd op en zegt:

‘Ik kan niets meer.... Ik ben tot niets meer goed.’

‘Komaan, veldwachter, begin!’

‘Ja; nu, schout, gij 't eerst op de stelling!’ spreekt de veldwachter.

Och, die woorden moeten den ouden man hard vallen!

De grijsaard doet geweld om op te staan; boer Nellis dringt het volk weg om den grijsaard te helpen, maar Jan Grompel is hem voor; de knaap helpt den ouden bestedeling opstaan en ondersteunt hem nu hij de trappen beklimt, en boven gekomen leunt de schout nog op het scharesliepersjonk.

[p. 146]

Zie, dat treft Nellis, en hij blijft dien wonderlijken Jan Grompel aanstaren, zonder te weten wat van het hart des knaaps te denken.

En zoo pacht de eene boer dezen, de andere genen.

Maar Jan Grompel moet nog aan den man worden gebracht.

De knaap staat op de stelling. De boeren lachen, want Jan bootst de houding des veldwachters na, steekt de tong uit naar Sijmen en kraait op eens zoo helder dat het een plezier is.

De veldwachter geeft den jongen twee duchtige oorvegen, de eerste om hem neêr te slaan, de andere om hem weêr in evenwicht te brengen. Jan trekt een bitter gezicht, en Sijmen wordt rood van gramschap.

‘Als gij mij pacht, Sijmen,’ zegt Jan, ‘dan zal ik van den morgen tot den avond kraaien.’

‘Ik wil hem nog niet, al gaaft ge mij honderd gulden toe,’ mompelt Sijmen.

‘Aêrtje naar zijn vaêrtje.’

‘Schelm in de ziel.’

‘Schuim van volk.’

Niemand biedt een stuiver.

‘Boer Nellis mag ik bij u blijven?’ smeekt het scharesliepersjonk. ‘Ik zal werken als een paard, en als ik iets doe wat ik niet doen mag, dan moogt gij mij gerust morsdood slaan.’

‘Kom, neem den jongen maar,’ mompelt vrouw Trog en stoot haren man met den elleboog in de zijde; ‘zie eens hoe braaf hij daar den armen schout geholpen heeft.’

‘Ik neem den jongen voor niet,’ zegt Nellis, en hij laat de boeren lachen; hij laat Sijmen boos zijn en dreigen.

Jan slentert met het paar, een paar uur later, weêr weg naar den Hooiberg terug, waar de knechts en meiden geweldig den neus voor den ‘scharesliep’ optrekken.