De gasthuisnon. Deel 1

[p. 111]

VI.

Er waren eenige maenden verloopen, sinds het huwelyk van den baron Paul.

Die dagen waren rustig voorbygesneld. Zuster Mathilde was tevreden in haren stand en de graef en de baronnes genoten menige gelukkige aendoening, als zy aen het lot hunner kinderen dachten, hetwelk zy vermeenden, inderdaed benydenswaerdig te zyn.

[p. 112]

Wy bevinden ons in het gasthuisklooster te Antwerpen, en treden de cel van de eerwaerde moeder van het gesticht binnen. Deze non zit in haren breeden leuningstoel, en voor haer staet eene jonge en engelachtige zuster, gereed om de bevelen der overste te ontvangen:

‘Zuster Mathilde, zegde de moeder tot Isidora, want deze was het inderdaed; het kind van den braven Jan Hartman is ziek en wacht op uwe zorgen. Ga, myne dochter, en denk dat het eene zuster is welke lydt en vertroosting vraegt. Wees de beschermengel van die arme vrouw, en God zal u liefhebben.

De jonge pleegzuster beminde dat arme kind reeds, zonder het nog te kennen, en een dankbaren blik op de overste werpende, verliet zy zoo gelukkig en tevreden deze laetste, alsof men haer eenen hemel op aerde hadde voorgespiegeld. Zy was gelukkiger dan eene vrouw der wereld, welke de zoetste genietingen des levens te gemoet snelt; zy ging, neen! zy vloog de kamer uit, om zich naer de plaets der smarte te begeven.

Ontbloot het hoofd, wie gy ook zyn moogt, gy, die het gasthuis der armen binnen - of eene gasthuiszuster voorbytreedt!

Heerlyk gesticht, schuilplaets van lyden, maer ook van eindeloozen troost en opoffering - het doet my het harte goed u myne hulde te kunnen brengen, en op u te wyzen in eene eeuw, dat men, buiten het

[p. 113]

godsdienstige gevoel, het geluk van den ongelukkige herwinnen wil. Hier, tusschen uwe muren, wordt het Evangelie, dat wetboek voor ieder Christen, in den volsten zin, in zyne edelste uitlegging, betracht:

Bemin God bovenal, en uwen Naeste als u-zelve!

Ik bewonder u, gasthuis, telkens dat myn voet uwen dorpel overtreedt, en ik zegen het Christendom dat u deed geboren worden. Als de arme, verlaten van eenieder, ziek en stervend, op zyn stroobed nederligt, dan openen zich uwe deuren en de verlateling wordt er als door eene liefderyke moeder opgenomen. Men koestert hem als een dierbaer kind; men geeft hem gezond aen de zamenleving terug, ofwel men spreidt hem een zacht doodsbed, en geeft hem een graf om te rusten. Maer nog meer bewonder ik de ziel van die instelling - die vrouwen, welke de wereld vaerwel zeggen, om in het gasthuis den ongelukkige te gaen verplegen, te gaen dienen en liefhebben.

Hebt gy ze gezien, die nederige zusters, welke met een bly en gelukkig hart den zieke ontvangen, aen zyne sponde neêrzitten, hem troosten en verligten, hem op één uer misschien meer liefde doen ondervinden, dan hy in gansch zyn leven genoten heeft? O, zy zyn grootsch, die vrouwen, welke het walge-

[p. 114]

lykste dat de ziekte meêbrengt, niet ontvlugten! welke zich al de luimen, al de grillen, al de onaengenaemheden, soms verwenschingen en vervloekingen getroosten en hare zorgen verdubbelen, naermate die zorgen minder het hart van den verpleegde treffen.

Hebt gy ze gezien, die vrouwen, als zy met eene engelachtige liefde komen waken aen het ziekbed van uw kind, van elk wezen dat u dierbaer is? Zaegt gy haer daer neêrzitten, bezorgd voor elken blik, elken zucht, voor elken wensch, alsof het haer eigen kind ware dat daer op het ziekbed gekluisterd lag. O, slaep gerust, moeder! als de non aen het ziekbed van uw kind gezeten is; want ik zeg u, het is alsof de engelbewaerder van uwen lieveling, uit de glansende hemelen, aen het ziekbed is neêrgedaeld.

Hebt gy ze gezien, die vrouwen, als eene besmettelyke ziekte haren doodssluijer trekt over steden en dorpen: hebt gy ze gezien, hoe zy onbevreesd dáérheen vliegen, waer de ziekte het hevigst woedt? Hoe zy den stervende opbeuren, hoe deze getroost en gelaten in hare armen den geest geeft, wanneer zyne dierbaerste betrekkingen slechts met siddering de sponde naderen? Neen, zy vreezen de besmetting niet: want haer betrouwen is in God.

Hebt gy ze gezien, die edele vrouwen, als de oorlog in de straten buldert en het moordende lood onze dierbare kinderen, onze broederen komt treffen? Hebt gy ze dan gezien hoe zy de gevaerlykste

[p. 115]

plaetsen, de barrikaden zelfs, door den gloeijenden kogelregen heen opsnellen, om die, welke gevallen zyn, hulp en troost te brengen?

Hebt gy ze gezien?.... Doch ik kan al de toestanden niet optellen, waerin die edele en menschlievende zusters uitschitteren. Waer zy gaen, daer is de menschlievendheid in haren breedsten en meest omvattenden zin, en daerom zeg ik u: ‘Ontbloot eerbiedig het hoofd, wie gy ook zyn moogt, niet alleen als gy het gesticht binnentreedt; maer als gy u tegenover een dier liefderyke wezens bevindt, welke door hare zending aen den verloochenaer en den spotter doen zien, dat er nog harten zyn volgens den geest Gods.’

En de schoonste, de yverigste, de liefderykste der engelen in gansch het gesticht was zeker wel Isidora, thans, zoo als wy reeds gehoord hebben - zuster Mathilde.

Nauwelyks was de zuster in de spreekkamer gekomen, waerheen de overste haer bevolen had zich te begeven, of zy bevond zich tegen-over Jan Hartman, die haer tot geleider moest dienen.

Toen de oude werkman de zuster zag, deinsde hy achteruit, werd bleeker dan een lykdoek, en er verliepen verscheidene minuten eer hy een enkel woord kon uitbrengen.

‘Ik ben bereid u te volgen! sprak de zuster.

- Gy..... gy..... stamelde de oude man. Mejonkvrouw.....

[p. 116]

- Zuster, wilt gy zeggen, vriend!

- Zuster.... O neen! gy kunt myn arm kind niet komen dienen.....

- En waerom niet? onderbrak Mathilde op onrustigen toon.

- Gy, zoo ryk, zoo schoon; gy, de freule.....

- Bedrieg u niet, ik ben de freule van Herlicum niet meer: ik ben eene arme zuster, welke zich vernederd heeft tot beneden den minsten, den armsten van onze evenmenschen. Kom, toef niet; laet ons gaen, om uwe zieke dochter te gaen helpen.

In eene onbeschryfelyke ontroering, verliet Jan Hartman met de non het klooster.

Welk eene verhevene les geeft die edele, jonge vrouw niet aen de wereld - aen den ryke, omdat zy afdaelt tot den mindere; aen den mindere, omdat zy hem overtuigt dat alle harten in de hoogere klassen, niet koud en gevoelloos zyn voor het lyden. Zy is het, die de schakel van eendragt en liefde tusschen beiden daerstelt, en de droevige en bloedige botsingen vermydt tusschen de armoede en het goud.

Jan Hartman ging, op eenige schreden, van de zuster.

‘Gy hebt my herkend, goede vriend? sprak de non, in de straet voorttredende.

- O ja, zuster.....

- Waert gy welligt vroeger in dienst by de baronnes van Weeleghom.

[p. 117]

- Neen, maer ik ken een uwer vrienden, den burggraef Adelbert.....

- Het is een braef jongeling, Hartman.

- O ja, zusterke, dat is hy zeker. De burggraef heeft ons, in uwen naem, welgedaen.

- Hoe?....

- Het was uw geld dat hy ons bragt, toen wy in de diepste armoede verkeerden.....

- Myn geld?.... O gy bedriegt u! zwyg daervan stil, ik bid er u om.

De toon der stem had iets gebiedend in zich, en Jan Hartman ging zwygend naest de non voort, welke in diepe gedachten verzonken scheen.

Zuster Mathilde had zelfs niet bemerkt welke straten men doortrad, en toen zy eindelyk, als uit haren droom ontwakend, voor het nederige huis, den bloem- en fruitwinkel, stil stond, overviel haer plotseling eene bange rilling. Immers toen zy opzag, bemerkte zy dat zy zich tegen-over het hotel der baronnes van Weeleghom bevond!

‘Is het hier? stamelde zy.

- Ja, zuster! was het antwoord.

Men trad binnen.

Wy kennen eenigzins de familie Hartman uit het voorgaende hoofdstuk. Het huiske was nu echter zoo vriendelyk niet meer, als toen wy er met den burggraef Adelbert binnentraden. Ach, kan het lagchend zyn daer waer de dood aen de deur komt kloppen!

[p. 118]

De kleine winkel had veel van zyne ordelykheid verloren, en de bloemen die boven in de vensters van den gevel geplaetst waren, lieten bedrukt en verstorven kelken en bladeren hangen.

De non volgde haren geleider op den engen en hobbeligen trap, en bevond zich weldra in een kamerke, waer Anneke, door eene yselyke en onverbiddelyke tering aengerand, op het ziekbed lag.

‘Anneke, zegde de oude man; weet gy wie de zuster is, welke zich gewaerdigt u te komen dienen?

De zieke sloeg de matte oogen op, en zag naer de gasthuisnon.

‘God! zuchtte zy; de freule van Herlicum.

- Neen, Anneke, uwe zuster! liet Mathilde er zacht op volgen.

Vader en dochter grepen de handen der edele vrouw, en besproeiden ze met tranen van dankbaerheid. De zieke had in den beginne gesidderd toen zy het kleedsel der zuster zag; want zy dacht aen den dood - en zy zou nog zoo gaerne leven! Doch weinige oogenblikken waren er slechts verloopen of zuster Mathilde zat by het ziekbed neêr, de handen der ongelukkige in de hare gedrukt, terwyl de oogen van Anneke op de gasthuisnon als gekluisterd bleven. Het deed de zieke goed, de zoete stem te hooren, welke haer, zelfs op haer lydensbed, deed beminnen en hopen; zy gevoelde zich, zoo dacht zy, gezonder worden naer ziel en ligchaem, en het was haer alsof

[p. 119]

een schoone zonnestrael des levens, met die non in het kamerke was teruggekeerd.

Terwyl zuster Mathilde aen het ziekbed nederzat, was een zachte en zalvende slaep, de zieke komen overvallen, en op dat oogenblik naderde de non stil het kleine venster van het kamerke, om eenen oogslag op het ryke hotel te werpen, dat zy weleer bewoonde. Zy was verwonderd over het gewoel dat er heerschte; doch wist niet waeraen dit was toe te schryven. Toen zy echter de beweging van de livreijen naging, hoe zy in de groote zael de gedekte tafels opsierden, bemerkte zy wel dat er dien dag een luisterryk feest zou plaets hebben. Zy zou er zich over bekommerd hebben; maer op dat oogenblik zag zy den ouden Jan, met de muts in de hand, en de tranen in de oogen voor zich staen, en zy bemerkte genoeg dat hy haer iets te zeggen had.

‘Anneke slaept! zegde zy zacht.

- O, ik dank er u voor, zusterke. Gy zyt goed voor haer geweest, toen zy nog gezond was en nu zy ziek is, wilt gy wel haer engelbewaerder zyn.....

- Maer Hartman, in wat betrekking kan ik toch met uwe dochter staen? Ik heb haer nooit gezien.

Een glimlach, waerin ongeloovigheid zigtbaer was, plooide de bruine wangen van den werkman, en hy verzocht de zuster hem in een klein vertrek te volgen, opdat zyn spreken de rust van zyn kind niet storen zou. Daer gekomen, ving de oude werkman aen:

[p. 120]

‘Ach, mejonkvrouw; neen, zuster, wil ik zeggen - hy schoof middelerwyl eenen stoel nader, waerop Mathilde plaets nam, en zette zich voor haer op eene bank neder - gy zegt dat gy ons niet kent, en echter is alles wat gy hier ziet, van u voortgekomen.....

- Van my?.... Gy zult u vergissen.

- Neen, neen! Jan Hartman is wel maer een arme afgesloofde werkman; maer er klopt toch een hart onder het gelapte vest, dat eere weet te geven, aen wie eere toekomt. Wilt gy myne geschiedenis aenhooren, zuster?.... Zie, ik heb een zwak om myn leven aen anderen te doen kennen, en, och God! waertoe kan het toch eigenlyk baten.

- Wie weet!.... Kom, verhael my uwe levensgeschiedenis.

De oude man glimlachte van tevredenheid, en wischte eenen traen uit de oogen.

‘Ik heb altyd zoo goed, zoo burgerlyk niet gewoond als nu, zuster, en daerom denk ik dikwyls, als ik op het verledene peins, dat ik thans in een paleis woon, en dat ik zoo ryk ben als de baronnes hier tegen-over..... Ja, ja, glimlach maer, zuster. Ik zit er tegenwoordig in als een dikke burger, en over een paer jaren liep ik somtyds bedelend, ademloos de ryke-mans koetsen achterna..... Ach, wat doet men al niet als men honger heeft!

- Honger! zegde de non, zich ontstellend op dat woord.

[p. 121]

- Ja, ja! Laet dat woord u niet bang maken. De ryken kennen het lyden van den arme altyd niet, anders zouden zy hem soms de kleine aelmoes niet weigeren. Ik denk..... Ach, zie als ik begin te denken, zuster, dan moet ge my daervan maer terugroepen; denken, maekt ons en vooral my, dikwyls dubbel ongelukkig. Dan wordt alles dubbel zwart, dubbel akelig in het leven van den arme..... Ik ben geboren hier te Antwerpen, in het Schipperskwartier; myn vader was een zeeman; ik heb hem nooit gekend; zyn graf is de wyde zee. Myne moeder is gestorven toen myne jongste zuster ter wereld kwam. Ik had zes of zeven zusters en broeders, en dewyl er geen broodwinner in het huisgezin meer was, werden de oudste broeders naer het Knechtjes-, en de meisjes naer het Maegdenhuis¹ gebragt. De jongsten..... ja, dat weet ik niet waer die gebleven zyn, ik heb er ook nooit iemand meer van terug gezien.

- Arme kinderen!

- Ach, zoo gaet het met de familie der armen. De banden der zuster- en broederliefde worden spoedig gebroken, omdat ieder voor zyn dagelyksch brood moet zorgen. Wat is er van myne broeders geworden? Een verdronk in zee, zoo als myn vader; de tweede was metser en werd eens, onder het instorten van een huis, verpletterd; een derde werd van armoede

1 De weezenhuizen te Antwerpen.

[p. 122]

soldaet; een vierde werd door den honger naer den diefstal gedreven, en zoo voort. Wat is er van myne zusterkens gekomen? Men heeft my eens verteld, dat eene van haer..... maer neen, dat mag ik u niet laten hooren.

Een diepe zucht verzelde die woorden, en in dien zucht lag, als het ware, de gansche levensgeschiedenis van de arme vrouw te lezen.

‘Wy waren dan uiteen geslagen, gelyk de honden van 't zelfde nest, die, als zy elkaêr nog eens ontmoeten, elkander niet meer kennen, al hebben zy dan ook aen dezelfde moederborst gezogen. Nu, in Godsnaem! dat heeft zoo moeten zyn..... Ik voor my was al zeer jong fabriekwerker geworden, en al wil ik my zelven niet roemen, ik was een yverig arbeider. Ik had het denkbeeld in het hoofd dat ik eens, als ik braef werkte, zoo ryk kon worden als myn heer, en ik dan al myne zusters en broeders in één huishouden zou hebben kunnen vereenigen..... Ach! die dwaze hoop heeft my langen tyd gewiegd; maer helaes! ik won slechts eenige stuivers daegs, en wat al stuivers had ik moeten opstapelen, om een klein fortuin by een te scharrelen.

‘Toen ik ouder werd, ging dat denkbeeld ook over, omdat ik meer dan eens honger heb moeten lyden, wanneer ik geen werk had, en dus wel gevoelde, dat ik nog zelfs maer moeijelyk in myne eigene behoeften kon voorzien. Maer alléén zyn en

[p. 123]

blyven in de wereld - dat denkbeeld verpletterde my. Men moet toch iemand hebben aen wien men zyn leed kan toevertrouwen, is het niet waer, zuster? Als ik somtyds zoo alleen zat, en de menschen des zondags zag voorby wandelen, dan dacht ik dikwyls: ‘Wat zyn zy gelukkig! Zy hebben een vader, eene moeder; zy hebben zusters en broeders, of ten minste zy hebben eene geliefde; gy, arme Jan, hebt niemand - niemand!’

- Ik heb dikwyls gedacht zoo als gy, Jan! zegde de zuster, met tranen in de oogen.

- O ja! gy hadt ook niemand..... Myne vrienden, aen wien ik soms een half woord van myne smart toevertrouwde, lachten met my en wilden my in den drank vergoeding doen vinden voor hetgeen ik miste. Zy kenden myn hart niet, en als zy den spot met my dreven, dan leed ik dubbel. O, ik heb in myne jeugd dwaesheden begaen; maer ik ben toch eerlyk man gebleven, en zie, dat doet my het harte nog goed als ik daerop denk.....

‘Ik was zoo wat in de twintig oud, toen ik eens op eenen avond, met een aental myner kameraden, uit een jenever-huis kwam. Het was in het hartje van den winter; de sneeuw lag drie of vier voeten dik; de koude was scherp en velen van ons, die thuis geen broksken hout hadden, om tot verwarming te dienen, hadden hunnen laetsten stuiver aen den verhittenden jenever gegeven. Allen waren ook dron-

[p. 124]

ken, ik alleen was nuchter gebleven. Ik dacht, toen men my aenzette om de koude en het verdriet in den drank te vergeten: ‘Jan, dat is het middel niet, om de smarte te verdryven!....’ Aen de Werf zagen wy een zwarten klomp op den rand der Schelde liggen; hy lag op het witte sneeuwkleed gelyk een zwaer gevulde zak, en in de hoop er een goeden buit te bemagtigen, snelden wy er henen: ik in eene ongehinderde vaert; myne makkers al wankelend. Ik bereikte de plaets, wilde het voorwerp opligten en het was..... een arm en ongelukkig meisje, dat daer half bevrozen en byna dood van honger was neêrgezakt. Ja, ja! - lachte Jan onder het vertellen, met groote tranen in de oogen - het arme kind was digt by zynen dood..... Myne kameraden, bedrogen in hunne hoop een goeden buit te vinden, wilden haer baldadig met het werpen van sneeuwballen doen opstaen, en zoo, gelyk een wild dier, voor hen uit jagen. Zie, zuster, dat kon ik niet verdragen, en toen ik vruchteloos my tegen hun ontwerp verzette, greep ik er een hier, greep ik er een daer, greep ik er een ginder, en wierp ze in de sneeuw neder. Dan, snel als de bliksem, nam ik het arme meisje op, hief het op myne schouders en bereikte het digtby gelegen Schipperskwartier.....

‘De arme vrouw was ook uit die buert geboortig; zy had nevens myne deur gewoond, en dikwyls haden wy zamen op denzelfden dorpel gespeeld. Zy ook

[p. 125]

had geenen thuis meer, en zoo als zy my naderhand vertelde, had zy van hare eerste jaren af tegen de armoede en den honger moeten worstelen. Dat trof my het hart, en ik dacht dat God my het ongelukkig schepsel zond, om er meê door de wereld te sukkelen en, zuster, inderdaed dat meisje is myne vrouw geworden. Ja, ja, dat is zoo!

- O, dat is braef, Jan! viel de zuster den ouden werkman in de reden.

- Wy waren, wel is waer, verschrikkelyk arm; doch ryker konden wy nooit worden. Myne makkers spotteden met my, en myn patroon was geweldig kwaed, omdat ik my door dit huwelyk nog dieper in de armoede dompelde. Wy trouwden, zonder op den dag van morgen te denken; wy hadden elkaêr hartelyk lief, en dat is al veel voor een arm huisgezin: dan ten minste wordt ons lief en leed des te ligter. Wilt gy wel gelooven, zuster, dat op den dag dat wy trouwden, de muizen dood voor de broodkas gevonden werden.....

Jan glimlachte by die volksspreuk; maer de zuster, welke met een helderen blik de wezenlykheid inzag, beefde by die woorden. Terzelfder tyd dankte zy echter God, dat Hy haer geroepen had om het lyden der armen op aerde, zooveel mogelyk, te verzachten.

‘Toen de zomer aenkwam en de zon warm en koesterend scheen, kwam er ook volop werk, en dewyl wy, Goddank! gezond gebleven waren, hadden

[p. 126]

wy ook volop te eten en te drinken. Wat in den Berg van Barmhartigheid stond, werd gelost; wat wy te kort kwamen, werd langzamerhand aengekocht en ik was fier - ja, fier was ik, zuster, als ik des zondags met myne vrouw, zuiver en net opgeknapt, langs de Werf wandelde: wy waren immers door het harde werk onzer handen tot eenigen welstand gekomen!.... Ach! wy arme menschen, zyn met zóó weinig te vreden. Als wy geen eten hebben en maer eene korst brood krygen, al geeft zy ons maer één uer te leven - danken wy God. Als wy byna geene kleêren aen hebben, en de warme zon schynt ons maer op het lyf - vragen wy om geene kleêren meer. Als wy slechts kunnen uitrusten op eene handvol stroo - dan vragen wy niet of gy, ryken, een warm, donzen bed hebt. Doch, waerom dit altemael zeggen! Zie, zuster, dat zyn weêr van die gedachten.....

- Spreek voort, vriend Jan. O, indien gy wist hoe gelukkig gy my maekt, door my dit lyden te doen kennen! Wist gy, welke verhevene les van menschlievendheid gy my geeft; hoe gy my doet gevoelen, wat wy aen den mindere en aen den arme verschuldigd zyn! Vertel voort; doch laet my eerst zien, of Anneke nog rustig slaept.

De zuster stond op, en rigtte zich naer het bed der zieke. Deze sliep rustig en kalm als een engel, en er was een gelukkig gevoel in het hart der zuster, toen zy dacht aen het arme lot van den vader, en

[p. 127]

het welverzorgde leven dat beiden thans genoten.

Toen zy terugkeerde, ving Jan weder aen.

‘Zoo liepen er vele dagen, weken en maenden voorby, en ik mag zeggen dat ik al het geluk heb genoten, dat men genieten kan. God schonk ons een kind - weldra een tweede - een derde, en in weinige jaren was het huisgezin tot acht levende wezens aengegroeid. Meest allen heb ik ze op stroo zien geboren worden; eenigen zyn in het gasthuis gestorven, zonder dat ik ze voor het laetst mogt vaerwel kussen..... Ach, men bemint toch ook zyne kinderen, al is men arm! Anderen heb ik op het stroo zien sterven, waerop zy het levenslicht zagen.

- Het zullen engelen zyn in den hemel! onderbrak de zuster den bedroefden vader.

- Zy hebben er genoeg voor geleden, zuster. Een enkel kind hield ik ten laetste over: het was myn Anneke - en by die woorden wierp de grysaerd eenen blik naer den kant waer het bed stond. Toen zy nog klein was, werd my hare arme moeder ontrukt, en daer zat ik nu, met een hulpeloos schepsel op den schoot. Gelukkig! er waren liefdadige zielen, en myn Anneke groeide verzorgd en bemind op. Zy werd weldra de steun van den ouden vader; want de werkman, zuster, is spoedig oud, spoedig grys en dikwyls lang vóór den tyd versleten.

Jan hield een oogenblik zuchtend op, om eenen traen weg te wisschen. Dan ging hy voort:

[p. 128]

‘Haer ook kwam eindelyk de liefde in het hart; ik sidderde, by de gedachte aen hetgeen het arme kind zou te lyden hebben, wanneer zy eens getrouwd zou zyn en moeder worden zou..... Ik toch had ondervonden wat het huwelyk is, en dikwyls, als ik myne vrouw en kinderen van honger hoorde weenen, my afgevraegd: ‘Waerom heeft God den arme toch liefde gegeven, als de liefde voor hem dikwyls eene zoo bloedige spotterny is!’

- Zeg dat niet, Jan! viel zuster Mathilde hem in de rede. Zonder liefde ware uw lot niet dragelyk geweest; gy hebt het zelf gezegd: door haer wordt ons lief en leed veel ligter.....

- 't Is waer, zuster; maer als men alleen is, dacht ik toen, dan behoeft men ook maer alleen te eten. Doch die hemelsche trek om iemand lief te hebben, in het hart van den arme, zoowel als in dat van den ryke, doet ons aen het rampzalige toekomende niet gelooven, en Hy die hem in ons hart legde, is zeker wyzer dan ik..... Zie, dat komt van te denken; dan mort men tegen alles, soms tegen den goeden God..... Nu, myn Anneke trouwde; zy was gelukkiger dan ik, want er was ten minste eten in huis, zelfs bier, vleesch en brood voor de bruiloft. Dat was een schoone dag, zuster! De zon scheen zoo helder aen den blauwen hemel; de bloemen op Anneke's venster geurden zoo zoet; de vogelen van onzen buerman, een ryke winkelier, zongen zoo vrolyk; het scheen

[p. 129]

my toe dat al de menschen op hun ‘zondags’ gekleed waren en my toelachten; al de klokken luidden, het orgel dreunde door de kerk heen - en ik stelde my voor, dat dit alles met opzet gedaen was om myn kind gelukkig te maken..... Zie, zuster, als men de wezenlykheid niet heeft, dan denkt men slechts dat men deze bezit, en dan is het voor ons toch ook goed.

De zuster glimlachte.

‘Zoo leefden wy een jaer, en als Peter uit zee terugkwam, want myn schoonzoon was een schippersmaet, dan was Anneke zoo bly als een engel; te meer, toen zy hem den eersten lieveling in de armen kon geven, die ook reeds vroegtydig met zynen glimlach den jongen vader vreugde gaf. Maer het geluk keert om als een weêrhaen! Eens op eenen avond kwam ik uit de fabriek thuis, en vond Anneke by het flauwe licht van het blikken lampke gezeten. Zy zag er bleek uit, liet de hairen wanordelyk onder de muts uithangen, en vestigde hare brandende blikken op den zuigeling, die op haren schoot lag, ofwel drukte hem koortsachtig aen den boezem, als de najaerswind de gebrokene vensterruiten van onze wooning deed klepperen. Ik beefde als een riet: ‘wat is er Anneke?’ waren de eerste woorden, die my ontsnapten.

‘Niets, niets! zegde zy, en kuste met innigheid haer kind. Ik ben ongerust; de wind huilt zoo akelig;

[p. 130]

het moet op zee stormen, en gy weet, Peter is gisteren uitgevaren.

- God zal hem behoeden! liet ik er op volgen.

- Neen, vader, neen! het is voorby. Ik geloof dat Peter.....

- Maer zyt gy zinneloos, Anneke?

- Het voorgevoel heeft het my gezegd. Straks zat ik daer onder den roozenkrans myner moeder, dien gy aen de voeten van het kruisbeeld hebt gehangen. Ik hoorde den wind, door onze enge straet, in den schoorsteen en door de gebroken ruiten huilen. Ik dacht aen hem, aen den vader van myn kind, en op de kniën zakkende en myn kind op de twee armen omhoog geheven, bad ik God voor zyn behoud. Allengs voelde ik myne krachten bezwyken; ik was als in eenen droom, een afgryselyken droom. Ik zag de zee; zy bulderde en joeg hemelhoog hare golven, wit als het bruisend schuim. Donker was het verschiet, en de bliksems alleen verlichtten soms de uitgestrekte zee-vlakte. Ik werd over de toppen der golven heen geslingerd, en zocht de boot van Peter..... Ik zag ze, na lang dwalen en zoeken, en het was, o schrikkelyk scheen my dat! alsof het een notendop was, die onvermydelyk op de holle zee moest omslaen..... Het was ook zoo..... De masten braken als zwavelstokken; de zeilen vielen als spinweb uiteen; de romp scheurde als glas - en, vader, vader! ik heb Peter's stem gehoord, die onder het

[p. 131]

verdrinken riep: ‘God, myn God! red my van den dood!....’

- Dwaesheid! onderbrak ik al lagchend; maer inwendig beefde ik; want al dikwyls had Anneke my een ongeluk voorzegd, en telkens was het ook zoo gebeurd. Zy heeft het my gezegd, toen hare moeder stierf, toen hare broêrkens en zusterkens de wereld verlieten, en myne hairen rezen van schrik te berge, toen ik haer Peter's dood hoorde voorspellen. Waerom zou God ons geene waerschuwing kunnen geven, om den slag des te ligter te doen worden, en ons lyden te sparen?.... Anneke had waerheid gesproken; want twee dagen nadien vischte men de brokkelen op van de sloep, aen welks boord hy diende. Wy waren onze regter-hand kwyt, en rolden weêr in de armen der armoede; wy leefden echter met de hoop op betere dagen. Ach, zuster, zy kwamen niet!....

‘Het ongeluk moest my, op myne beurt, komen treffen. In de fabriek, waer ik sedert lange jaren werkte, werden de mekanieken ingevoerd en velen myner kameraden weg gezonden, om op een ander hun dagelyksch brood te gaen verdienen. Ik, tot myn ongeluk, bleef en korten tyd nadien werd myn regter-arm tusschen het raderwerk gepletterd, en de arme Jan kon niet meer werken, kon het brood niet meer verdienen voor zyn kind en zyn klein-kind.....

- Maer men gaf u iets om te leven?

- Neen, zuster, liet er de grysaerd op volgen,

[p. 132]

terwyl een pynlyke lach hem om de lippen schoot; neen! als de werkman versleten is, of niet meer met al de kracht van een volwassen man kan arbeiden, dan zendt men hem immers weg, en men laet het aen den goeden God over, hem voedsel te geven. Wat geeft het, al heeft hy gansch zyn leven voor de welvaert van zynen meester gewerkt, deze laetste heeft hem immers trouw betaeld; hy is nooit zyn schuldenaer gebleven!.... Gelukkig, als zoo een werkman de deur van een Godshuis open vindt, of men voert hem weldra in het bedelaersgesticht te Hoogstraeten, of erger misschien in de gevangenis.....

- Dat is pynlyk! zuchtte de zuster.

- Ik kwam met mynen gepletterden arm thuis; ik weende bloedige tranen, niet van pyn maer by het denkbeeld, dat ik magteloos geworden was en het welligt zou blyven. ‘Anneke! riep ik wanhopig uit; ik kan geen brood meer verdienen!’ en zy, my omhelzende, riep my nogtans toe: ‘Laet Gods wil geschieden, vader!’ Liefderyk werd ik in het gasthuis verpleegd; doch ik keerde met een verlamden arm terug; geen middel dus om nog te werken. Ware ik alleen geweest in de wereld..... Maer, ach! die moeder, dat kind! De winter, de schrikkelyke winter kwam, en wy hadden geen stukje brood meer om van te leven. Bedelen? dat viel ons te hard. Zie, om dat te doen, zuster, moet men daertoe opgebragt zyn..... Maer gy weent, ik

[p. 133]

zal ophouden met u ons lyden af te schilderen. Gy weet nu wie wy zyn.....

- Neen, neen! ik weet het niet; ik ken u niet en herinner my evenmin, u ooit eene weldaed te hebben kunnen bewyzen.

- Herinnert gy u niet, dat gy over twee jaren, in den yselyken winter, ons eene groote som geld hebt doen brengen?

- Ik? Dat heb ik nooit gedaen.

- O, ja wel! hy, die ons dat geld bragt, gaf het my: ‘In naem van Isidora, de freule van Herlicum!’

- Gy bedriegt u.

- 't Is dat gy het goede 't welk gy doet, wilt verborgen houden, zuster. Gy waert het, die zoo als de burggraef Adelbert zegde.....

- De burggraef Adelbert?

- Ja, gy waert het, die op het feest der baronnes van Weeleghom, goud ingezameld heb voor myn arm kind, dat, niet wetende wat het in zyne wanhoop ging doen, zich in den breeden stroom wierp, om een einde aen haer leven te stellen.....

- Hoe, gy waert..... het was Anneke..... Ha! ik herinner het my levendig.

- O, ik dank u! Laet den ouden werkman uwe handen kussen van erkentelykheid - en Jan Hartman viel op zyne kniën neêr, en besproeide de handen van zuster Mathilde met warme tranen. Ik heb my dikwyls tegen de menschen vergramd, als zy my

[p. 134]

martelden; maer ik heb ook zelden zulk een liefderyk wezen ontmoet als gy zyt. Sinds den dag, dat ik zelve myne dochter redde, dat die edele burggraef ons uw geld bragt.....

- Niet het myne..... Zwyg! Ik bezat niets.....

- Sinds dien tyd ben ik met de ryke menschen verzoend, en ik bid God dagelyks, dat hy u moge zegenen. O zuster, het gebed van een oud en gebrekkelyk man, die veel - zeer veel geleden heeft, moet toch verhoord worden.

- Sta op, Jan! snikte de non, diep aengedaen; en zy rigtte den ouden werkman op.

- Ik heb sinds langen tyd gehoopt u te zien; maer gy waert achter de muren van het klooster, en meer dan eens heb ik my ziek willen houden, om er u te komen zien en te danken. Neen, wy, arm volk, zyn niet ondankbaer..... En nu, nu komt gy uwe weldaden nog vergrooten; nu komt gy, schoon en edel kind, het arme en doodzieke Anneke, op haer sterfbed dienen als eene werkster, neen, als eene eigene zuster, als een engel....

- Zwyg, zwyg! het is myn dierbare pligt!

En terwyl tranen over de wangen van zuster Mathilde gudsten, wendde zy zich om en snelde de kamer uit, naer het bed der zieke, die juist onrustig uit hare sluimering wakker schoot.

De lezer kent nu de familie Hartman. Hare geschiedenis bevat niets buitengewoons: het is de

[p. 135]

geschiedenis van een groot getal werkende huisgezinnen, behalve dat de gevangenis, op de eene of andere manier, tegen hunne schuld somtyds, eene rol in hun dagelyksch leven komt vervullen. Waren er toch vele Adelbert's en nog meer Isidora's! Dat zyn engelen, welke op de loopbaen van den ongelukkige, bloemen van liefde en geluk strooijen.

Lezer, wilt gy myne hoogachting; lezeresse, wilt gy myne bewondering: tracht dan ook eene enkele bloem te doen vallen op het pad van weduwen en weezen!