Werken. Deel 7. Dit sijn Snideriën

[p. 193]

IV.

Bedrieglijke rust! In het dorp duurde de bruiloft voort, toen een aansnellende jonge boer, bleek en ontsteld, in de dansende groep sprong en bij allen het bloed verstijven deed door den kreet: ‘De Gelderschen! De Gelderschen!’

De Gelderschen! - dat was, zooals gezegd is, alsof men riep: ‘De hel is opengebroken en spuwt moord en brand over de wereld!’ en eer de feesters tot bezinning waren gekomen, hoorde men reeds in de verte het geschal der trompetten, het geroffel der trommen.

Op de vier hoeken van het dorpsplein vertoonden zich eensklaps de blinkende pieken der soldeniers, en door een dikke stofwolk omgeven, verschenen in wilden galop de zwarte ruiters van Maarten. Zij zwaaiden de zwaarden als bliksemflitsen en huilden: ‘Gelre! Gelre!’

Alwie in De Witte Halff Mane aanwezig was, nam de vlucht. Aan tegenweer dacht niemand; geen gildebroeder greep naar boog of pijl, naar bus of roer: het lijf redden was aller doel. Moeders, met hare kinderen aan de hand of op den arm, ontliepen huis en erf en trachtten de heide of de bosschen te bereiken; vaders en zoons sneden de zeelen door, waarmee paard of rund gebonden waren, in de hoop deze nog naar buiten, naar de schansen te kunnen drijven.

Te laat! de ruiters sneden de vluchtelingen den weg af en hakten zelfs de menschen neer die zij konden inhalen.

In éénen oogwenk was het gansche dorp door de ‘snaphanen’ overweldigd, die elkander, in hunne drift tot plunderen en branden, het ordewoord in verschillende talen toeriepen; want het gespuis was uit Gelderschen, Duitschers, Denen en vooral ‘Fransoysen’ saamgesteld.

[p. 194]

Het molenhuis werd door eene woeste bende bestormd, zóó talrijk dat weldra in elk venster, in elke deur, groepen soldeniers verschenen en verdwenen. Zij bonsden en beukten binnen op deuren en kassen; zij verbrijzelden den huisraad, sloegen pot- en glaswerk tot scherven, en het rinkelde binnen als een beiaard in den toren - maar voorzeker geen vroolijke beiaard.

Men zocht Freerik's schat, en toen men dezen niet vond, Freerik zelven, op wien men, wees hij niet spoedig de plaats waar geld verborgen zat, de voetbranding zou toepassen - een onfeilbaar middel, dat alle stroopers en dieven kenden; maar Freerik was niet te vinden en zijn schat bleef verborgen.

Toch had de gids of spion, die de Geldersche boeven tot leidsman diende, gezegd dat in het molenhol buidels vol geld zaten. 't Moest waarheid zijn; want het inwendige van het huis getuigde van zóóveel welstand, dat twintig schavuiten een uur lang werk hadden om al het ‘hebbelijke’ buiten te dragen. Twintig anderen brasten in kelder en woonkamer, en toen het donker werd stak men het ledige ‘nest’ in brand.

De loeiende vlam sloeg deur, venster en dak uit, en zwarte rookwolken, van beneden door het vuur verlicht, werden kronkelend en golvend voortgedreven.

In den ouden molen knetterden en knapperden de vlammen, alsof er een ratelend vuurwerk ontplofte. Als slangen slingerden zij door de reten der vermolmde planken en rond het molenrad, sisten als zij het water raakten, en sparkelden myriaden vonken in het rivierke. De stroom, die over de sluis bruiste, werd met helle regenboogkleuren verlicht, en het vluchtende water, tot op verren afstand in een vuur- en bloedstreep herschapen.

Geheel de omtrek met boomen, toren, windmolen en hoeven, stond in eenen fantastischen gloed, als ware het een dorp in de helle. Op tien of twintig plaatsen stegen

[p. 195]

wolken en vlammen tusschen het geboomte op. Gedurende het gebulder der vlammen klonk soms een scherpe trompetklank, een dof geroffel der trom, een nijdig snaphaanschot, een akelige kreet, een jammerend gekerm - een menschelijk drama voor eeuwig in den nacht verloren....

In het licht dat het brandende molenhuis en de molen afwierpen, zag men een groep ruiters, die allen, schier onbeweeglijk, de helsche verwoesting aanstaarden. De paarden, die zij bereden, hadden misschien meer gevoel van medelijden dan hunne meesters.

Vóór deze groep zag men een trotsch ruiter; hij zat op eenen zwarten hengst, die de manen schudde, met den hoef in het zand klauwde en den gepluimden kop recht opstak, als deed die verwoesting hem ‘deught’, als was hij volkomen in overeenstemming van gemoed met zijnen meester, wien echter geen grimlach over het wezen liep.

De brand plaatste den ruiter in 't volle licht. Zijn langwerpig wezen was strak, barsch er marmerkoud. In zijn wijd opengespalkt oog, met hoog gespannen wenkbrauwen, sprak verwaten- en trotschheid, gepaard met onverbiddelijke strengheid. Het rechter oog was meer opgetrokken dan het linker, en hierdoor rimpelde het hooge voorhoofd. Die schuinsche lijn, door de baret gevolgd, gaf eene kranige uitdrukking aan het geheel. Het kort geknipt haar was aan de slapen vergrijsd; evenals de lange baard, die in twee vlokken gespleten tot op de borst hing. De knevel vereenigde zich met den baard: hij kwispelde eenen span lang, als twee slangen, rechts en links, terzijde van den mond.

De baret liet een goed deel van het voorhoofd ontbloot; een breede, roode vederbos was, aan den band der muts, met een fonkelenden edelsteen bevestigd. Over het borstkuras, glimmend in den gloed van den brand, droeg de krijger een geruiten rok met korte mouwen, en over het geheel, om den hals, een kleurigen sluier over de borst geknoopt.

[p. 196]

Die mannelijke, stoute, trotsche, maar onheilspellende figuur was Maarten van Rossem - Maarten de Brander - ‘den Prince der Snaphanen’ - de Geldersche Attila - de man, die een zoo breed uiteenzettend geweten had, dat hij er al de misdaden, die tegen goddelijke en menschelijke wetten te bedrijven zijn, in wegstoppen kon.

Het liet hem dan ook onverschillig, toen hij in de verte de hooge vensters der dorpskerk verlicht zag, ten bewijze dat zijn gespuis ook dààr huishield; dat de tempel blijkbaar overrompeid was door havelooze wijven en mannen, allen ‘van quade ende sobere regimente’, die er huilden, woelden, braken, roofden en onteerden. Hij had zooveel gewijde plaatsen ontheiligd, dat hij van een dorpskerksken geene rekening kon houden: een droppel meer in het reeds zoo gevulde vat!

Maar wat hem plotseling eene griezeling van toorn over het lijf joeg, was een nijdig ‘gefifer’ dat in de verte hem tegenklonk. In al de woeling hoorde men uit het kreupelhout een deuntje, dat Maarten zeer goed kende en de eigenschap had hem altijd razend kwaad te maken, als werd hem hierdoor eene bloedige beleediging toegebracht.

't Was het deuntje van een spotliedeke, dat men eens tegen zijn twistzieken meester Hertog Karel dichtte, waarin gedoeld werd op de rooverijen van meester en knecht, en verder op den neus, dien de Hertog opliep, toen hij in Frankrijk hulp wilde zoeken tegen de rebellen in zijne Staten.

Maarten morde een vreeselijken vloek, want hij herinnerde zich zeerwel de woorden, waarin men zijnen meester en dus ook hem, den trotschen veldheer, voor een gemeenen koeidief uitschold:

Ghy hebter de Hollandse koejen gehaelt,
Sy komen om gelt, schickt dat ghyse betaelt,

[p. 197]

 

Of brengtse weer ter weye.

 

Weer ter wey.

Brullend van woede over zooveel stoutmoedigheid, gaf de veldmaarschalk bevel het kreupel hout te doorzoeken, en den roekeloozen speelman schuldig of niet schuldig, den strop om den hek te slaan en hem op te knoopen; doch nergens was een speelman te vinden, en Maarten reed eindelijk, erg slecht geluimd, naar de afspanning De Witte Halff Mane, zonder nog een oogslag te werpen op de verwoesting, noch op zijne rabauwen, die nu, in een helschen sabbath victorie zongen.

Eerst den volgenden morgen, toen de zon opkwam, kon men de uitgestrektheid der verwoesting omvatten: rookende puinen van hoeven, schuren en stallen; zwart geblakerde boomen; plat getreden en vernielde oogst, en hier en daar lijken in geronnen bloed - onschuldige Abels door Caïns doodgeslagen!

En in de groote kamer van De Witte Halff Mane lag Maarten de Brander gekleed te bedde, en ronkte den roes uit, dien hij zich 's nachts had aangezopen. Hij sliep totdat de trompetten hem wekten, waarna hij, eenen vloek als morgengebed mompelend, een nieuwen stroopdag aanving....