Werken. Deel 7. Dit sijn Snideriën

[p. 184]

‘Den prince van den Snaphanen.’
(1542.)

I.

Wij, Kempenaars, zijn geene vrienden van geweer en sabel, en die afkeer van oorlogswapens dagteekent van vóór eeuwen, al hebben wij dan ook, in den tijd der Sansculotten, het oude ganzenroer en den dorschvlegel opgenomen, en zijn wij toen geducht op den vijand los gegaan.

In die dagen had men ons echter zóó lang gejudast en ons in de eerlijkste gevoelens zóó diep gekrenkt, dat wij ten einde van ons hemelsch geduld waren gekomen.

Men vocht dan ook niet om oorlogsglorie te winnen, want maar zelden is de naam van den kloeken boer tot ons overgebracht: deze verdedigde zijnen haard en zijn huis tegen overmoed en dwingelandij en dacht er zelfs niet aan, dat het nageslacht zich om hem zou bekommeren.

[p. 185]

Neen, wij houden van geen soldeniers, omdat wij ons nooit over die bloedige snaken te beroemen hadden, en er misschien geene streek is, waar de oorlog wreeder gewoed heeft dan in de Kempen.

Het was immers op onzen rug dat, in de 16^e eeuw, de Heeren der Staten hunne tegenpartijen beurtelings kwamen kloppen, ofschoon wij met hunne twisten waarachtig niets te maken hadden, geen woord er van begrepen, nooit feitelijk partij kozen en niets vroegen dan ongestoord te mogen werken en bidden.

Nochtans werden wij gebrandschat en geplunderd, zonder verdedigd te worden door degenen, die zich onze meesters noemden en aan wie wij schatting betaalden - zelfs meer dan wij konden betalen.

Wij werden behoorlijk door de verschillende partijen gestroopt, doch vooral vroeger door de Gelderschen, aangeleid door den veldmaarschalk Maarten van Rossem, dien men algemeen ‘Maarten den Brander’ noemde - dien het geestige schoolmatreske Anna Byns, als den ‘Prince van den Snaphanen’ brandmerkte.

Die ‘lieve’ jongen heeft het dan ook zoo bont gemaakt in onze Kempen, dat, eeuwen na zijnen dood, zijn naam nog als eene vervloeking klonk.

Neen, we hadden den Brander nooit een speldepunt in den weg gelegd; maar zijne kenspreuk was nu eenmaal: ‘Branden en blaken is het schoonste sieraad van den oorlog,’ en 't was hem onverschillig op wien hij die stelling toepaste.

Maarten, de veldheer van de Geldersche hertogen, die zoowat met iedereen in twist leefden, woonde te Arnhem in het Duivelshuis, en hield er een geduchte bende schurken uit alle natiën op na - hem zoo gehoorzaam, als zijn eigen zwaard aan zijnen boozen wil.

Het schijnt dat hij, in zijn leven, de eer genoot als een groot veldheer beschouwd te worden, terwijl wij, die

[p. 186]

misschien een valsch begrip hebben van oorlogsroem, hem integendeel, met alle genoegen - en wij mogen er wel bij fluisteren, goed verdiend - aan den eersten boom den besten zouden hebben opgeknoopt.

Busken-Huet noemt Maarten van Rossem, en groote Pier - de eerste te land, de tweede ter zee - en hun beider meester, Karel van Egmond, drie van de grootste historische schelmen, die de beschaving van het Nederlandsche volk het langst hebben tegengehouden.

Maarten leefde in de dagen, toen de hervorming Duitschland en de Nederlanden in rep en roer stelde: in die dagen, toen men, met een masker voor, uit een heilig Bijbelblad gesneden, en waarop men las: ‘Gij zult niet stelen, gij zult niet doodslaan’ - stool en doodsloeg alsof het eene lief hebberij was.

Al gaf sinjeur Maarten, in waarheid, den brui van God en duivel, maakte hij toch een ruim gebruik van de omstandigheden, en sprekende van het ‘quaet ghespuys’, dat zich met hervormen bezighield, zegt Anna Byns: ‘Van dien zijnder licht ooc onder Rossem's benden.’

Toen Karel van Egmond overleden was en als hertog opgevolgd werd door Willem Kleef, ging de heer van Rossem en Poederoyen in dezes dienst over en steunde hem, geholpen door den Franschen koning Lodewijk XIII, in zijne blaak- en plunderpartijtjes, en dit had juist plaats in den tijd dat de Vorst dezer landen, de gevreesde Karel V, de roofstaten in het noorden van Afrika tuchtigde.

Indien men zegde dat de pest, of liever dat alle duivels plotseling losgebroken en in Brabant gevallen waren, kon dit zooveel schrik en ontzetting niet verwekt hebben als de woorden: ‘De Gelderschen in 't land!’ Maar ook men kende den schurk van ouds, evenals zijne ‘snaphanen’, waarvan de Franschen hun verguizend en beleedigend woord chenapan gemaakt hebben.

[p. 187]

Het waren, in het plunderen en branden, tien of vijftien duizend Maartens: zoo meester, zoo knecht.

Nu, dat heette men in die dagen ‘oorlog voeren’. De geregelde veldslagen waren te gevaarlijk, 't beleg der steden te lang. Beide werden zooveel mogelijk vermeden. In het eerste geval stelde de soldenier te licht zijn leven in gevaar, en 't leverde geen gemakkelijken buit op; in het tweede vond de veldheer, onder wiens bevel de huurtroepen stonden, niet altijd het middel om zijne troepen te proviandeeren en in bedwang te houden.

't Was dus voordeeliger, het land af te loopen en den weerloozen boer te stroopen. Bij dezen vond men immers geen tegenweer, want onze regeerders wisten wel onze zakken te ledigen; maar hunne gedweeë onderdanen behoorlijk beschermen tegen willekeur en baldadigheid - dat deden zij niet.