|
| |
| |
| |
VI.
De drie graven van de kinderen Hoeks waren de laetsten, die er op het kerkhof gedolven waren: de twee eerste waren, als zynde de begravenen ongehuwd, met palm en bloemen versierd; dat van Frans was enkel eene lange en naekte verhevenheid van vale aerde, zonder loover en zonder bloemen.
Toen men echter, den dag na de begrafenis ter vroegmis ging, lagen er eenige frissche roozen op die armoedige graftombe verspreid. Gewis had de band der liefde dit offer aen den afgestorvene gebragt. Wie was die liefderyke engel geweest? Dat blyft ons een eeuwig geheim.
Wat was het huis by Hoeks toch ledig en doodsch, nadat de dry kinderen naer het kerkhof gedragen waren! De oude Hoeks was er diep neêrslagtig over. Soms uit eene lange mymering opschietende, of plotseling buiten de wooning
| |
| |
tredende, riep hy eenen der beminde namen van die, welke reeds onder de aerde van het kerkhof sliepen; want hy vergat dat zy niet meer in leven waren. Dan herinnerde hy zich eensklaps ook de bange wezenlykheid, en wanhopig sloeg hy zich met de vuist voor het hoofd.
Lysbeth was bleek en afgemat. Dagen en nachten had zy aen het ziekbed der kinderen doorgebragt, en dikwyls zich niet dan met groote moeite staende gehouden. De dood van Frans had haer daerenboven zwaer getroffen, en was het wel te verwonderen, dat dit vermoeide hoofd naer de borst zeeg, dat die magtelooze handen een steunsel zochten; dat dit afgetobde lyf eindelyk op het ziekbed neêrstortte!
De schepene Hoeks, de hardvochtige en eigenbaetzuchtige man, had dit met schrik gezien. Hy had gewild, dat de arme Lysbeth zyn huis hadde verlaten, om elders te gaen sterven, zooals de wreedaerd zegde. De jonge weduwe was van hetzelfde gevoelen, en Jan Snork werd naer de hut van den Boschkant gezonden om er de tyding te brengen, dat Daems zyne zieke dochter moest komen weghalen.
Dat was dan het loon voor het smartelyke zwoegen en nachtwaken! Dat was dan de belooning voor de liefde en de vertroosting, die zy in het hart der zieke kinderen had gestort, en die haer allen op hun sterfbed als een engel gezegend hadden! Maer dat gevoelde Hoeks niet. Hy beschouwde Lysbeth integendeel als de geest des ongeluks in zyn huis; hy had haer zelfs meer dan eens als de vrywillige oorzaek van zyne huiselyke rampen, als..... de booze hand beschouwd.
| |
| |
Als er eene bom in het midden der hut van Jeurie gevallen en gebersten was, zy had er voorzeker zoo veel verslagenheid niet te weeg gebragt, als toen er het nieuws van den veldwachter gehoord werd.
Jeurie liet ongehinderd zyne tranen vloeijen; Jan Snork wischte gedurig zyne oogen af; Daems wilde te vergeefs zyn lyden bedwingen; maer men zag het wel, het was eindeloos diep. Na de ontboezeming van de eerste smart werd de vraeg opgeworpen, hoe men Lysbeth uit het dorp naer den Boschkant voeren zou. De denkbeelden waren verdeeld: eene kar bezat men niet; de kruiwagen was versleten en daerenboven de zieke zou het geweldige schokken niet verdragen, en men moest zich by de draegberrie bepalen.
Stilzwygend plaetste men dan ook het harde varenbed en wat deksel op de berrie; de oude Daems maekte, van de eenige koord die men bezat, twee draegbanden, reikte er eenen aen Jeurie over - en terwyl Jan Snork een tegen-overgestelden weg insloeg, gingen de twee arme menschen zwygend den weg op naer het dorp, om de doodzieke Lysbeth te halen; men draefde eerder dan men ging.
In die vlugge vaert bereikten zy al spoedig het dorp. Aen de pastory trad juist de oude pastoor buiten, en zag verwonderd naer den zonderlingen optogt. De goede herder kwam nader en vroeg er de reden van. De oude Daems vertelde al snikkend het geval, en de pastoor was droevig aengedaen over de handelwys van Hoeks. Na een oogenblik peinzens zegde hy: ‘Ik zal u vergezellen.’
| |
| |
Men kwam aen het huis van den schrok. De priester alleen trad binnen; hy had zulks gewild, al brandde de vader dan ook van ongeduld om zyn kind te mogen zien. Op de vraeg van den pastoor geleidde hem Lena, de weduwe, schoorvoetend op een laeg en donker zolderkamerke, waer de zieke Lysbeth was neêrgelegd. Het was daer niet alleen donker, maer er was zelfs gebrek aen gezonde lucht, en men mogt met reden vreezen, dat de ongelukkige er zou verstikt zyn. De toehoorigheden kon de grysaerd niet zien; maer deze moesten zeker in evenredigheid zyn. Het hart van den liefdadigen man bloedde van medelyden, en dit vergrootte nog aenzienlyk, toen zyne lange ondervinding, in wat ziekten betrof, hem overtuigde dat Lysbeth veel te krank was om overgevoerd te worden. De priester had zich zelden of nooit in de zwaerte eener ziekte bedrogen: sinds veertig jaren had hy aen ieder doodsbed gestaen, de misvormde wezenstrekken, de doodskleur of de verzwakte stem des lyders gade geslagen - en zulke ondervinding is zeker eene strenge leermeesteresse.
Met een pynlyk jagend hart, verliet de pastoor het ellendig vertrek. In de algemeene huiskamer ontmoette hy Hoeks, en zag hem met een verwytenden blik aen.
‘Hoeks, sprak hy, ik beef voor u; want gy doet groot onregt in het oog van den Heer.
De oude man stond als verpletterd.
‘Waerom laet gy de arme Lysbeth Daems daer als een vergeten en verstooten wezen in een afzigtelyk hol liggen?
| |
| |
Weet gy dan niet meer, dat zy dag en nacht aen de sponde uwer kinderen gewaekt heeft: dat deze haer aenzagen als een engel van God gezonden? .... En tot loon van die weldaden behandelt gy de verlatene als een wanschepsel, als eene melaetsche. Neen, neen! ik kan u niet meer toeroepen met den Evangelist: ‘Vrede zy dezen huize! ....’ Hoeks, de ondankbaerheid is een yselyk kwaed in de oogen des Heeren, en terwyl gy die arme maegd vertrapt en versmaedt, moet God haer troostend toefluisteren: ‘Die u versmaedt, myn kind, versmaedt My!’
- Mynheer de pastoor! mompelde Hoeks.
- Zoek geene uitvlugten, Hoeks. Uw handel en wandel is berispelyk. In plaets van dien weldoenden engel te verstooten en den gryzen vader te dwingen haer op eene ellendige berrie, aen een zekeren dood bloot te stellen, moest gy haer integendeel troosten en verzorgen. O vrees, grysaerd, die welhaest voor den regterstoel van God zult verschynen, dat de Heer u zegge: ‘Want ik ben hongerig geweest, en gy hebt my niet te eten gegeven; ik heb dorst gehad en gy hebt my niet te drinken gegeven; ik was een pelgrim, en gy hebt my niet geherbergd; naekt, en gy hebt my niet bedekt; ik was ziek en gy hebt my niet bezocht.’
- Maer die vrouw, mynheer pastoor, houdt de ziekte in myn huis! onderbrak Hoeks.
- Neen, neen; die ziekte ligt niet besloten in den wil der menschen; het is de wil van Hierboven! zegde de herder, en stak den vinger in de hoogte.
| |
| |
Hoeks scheen een oogenblik besluiteloos.
‘Dat zy blyve! zegde de ongevoelige man ten laetste; maer wy kunnen haer niet verzorgen.
- Des te erger voor u! liet de pastoor er op volgen; want wat gy den arme weigert, dat weigert gy den Heer, en hy zal met regt u tot de vermaledyding verwyzen.
- Och, Hoeks! klonk de bevende stem van den armen Daems, die middelerwyl vreesachtig was binnen getreden; laet my zelve myn kind verzorgen, als ik het niet mag vervoeren.
- Ik heb er niets tegen! antwoordde de schepene, met eene bedwongene barschheid; maer men zag genoeg dat hy slechts moeijelyk voor den indruk, dien de woorden des pastoors op hem gemaekt hadden, toegaf. Daems gaf er echter geen acht op; want na eene enkele aenduiding van den pastoor, vloog hy den trap op en stortte, tastend, voor het bed van zyn ziek kind neêr.
‘Lysbeth, Lysbeth! kermde de ongelukkige grysaerd.
- Vader! antwoordde eene flauwe stem, en de handen der zieke zochten die van den braven man.
- Och, het was onvoorzigtig hier te willen blyven! ging de vader voort. Gy hadt my moeten vergezellen, toen ik u naer de hut van Jeurie wilde geleiden.
- De arme Frans leed zoo veel! mompelde de zieke.
- Ja, maer nu lydt uw vader nog veel meer, en als gy eens stierft aen die ziekte, Lysbeth..... Zonder u zou het leven my een verpletterende last zyn.....
| |
| |
- God zal my sparen, murmelde eene stem, en een diepe zucht ontvlood aen de benauwde borst van Lysbeth.
- Kind, zegde de oude man na eene poos; kon ik uw aengezigt nog eens zien; maer het is hier zoo donker. Heeft uw meester dan den ellendigsten hoek van zyn huis uitgekozen, om u neêr te leggen?
De handen des grysaerds raekten het aengezigt der zieke aen.
‘Lysbeth zeg dat ik my bedrieg, en dat gy nog altyd die ronde wangen hebt, welke ik zoo dikwyls zoende, toen gy nog een kind waert..... Wat zyn uwe wangen, wat is u voorhoofd beenderig.....
De hand des grysaerds had hem niet bedrogen. Op de bleeke lippen, op de holle kaken, in de matte oogen der zieke lag de bange toekomst - de dood te lezen.
‘Och, het is niets! had het meisje geantwoord. De vermoeidheid..... niets dan dat. Nog eenige dagen en ik zal weêr genezen zyn; dan ga ik meê naer den Boschkant..... Het moet er schoon zyn, nu het zomer is..... De boomen, de heesters, de bloemen, de zandheuvels, de warme zon - en dan die edelmoedige Jeurie.....
- O ja, wel edelmoedig! nokte de vader. Als hy eens kon komen, die brave jongen! .... Hy staet buiten te wachten met de berrie, om u naer den Boschkant over te brengen..... Maer nu moet gy hier blyven, voegde Daems er by; ach, de pastoor heeft misschien ongelyk dit zoo te willen!
Lysbeth scheen naer die laetste woorden niet te luisteren.
| |
| |
‘Ja, onderbrak zy flauw; ja, laet Jeurie eens hier komen. Ik moet hem hartelyk bedanken!
De vader rigtte zich op, en eene poos nadien stond de dwerg aen de donkere legersteê. Hy ook zag niets; maer hy hoorde, en als er een geheimzinnige engel uit de duisternis tot hem gesproken had, zou hy niet dieper getroffen zyn geweest.
‘Jeurie, gy zyt een braef mensch, zegde de stem zacht en langzaem; God zal u loonen voor het goede dat gy den armen Daems hebt gedaen. Toen anderen hem vervolgden, hebt gy hem geholpen en hem uw eenigsten schat gegeven; toen hy smartelyk leed, kwaemt gy hem troosten; toen hy geen dak meer had, bragt gy hem in uwe hut; toen hy geen brood meer bezat, hebt gy het weinige brood dat gy hadt, in twee gebroken. God loone u, Jeurie!
Op dat oogenblik zag de dwerg, in de flauwe schemering, eene witte schimachtige hand zich naer hem uitstrekken. Met eene koortsachtige beving greep de arme jongen dezelve vast, en bragt ze dankbaer aen de lippen.
Hy had een gouden hart, die Jeurie. Jammer! dat hart werd niet begrepen, of liever het kon niet begrepen worden, zoo geheimzinnig hield hy de fynste gevoelens voor een ieder verborgen. Had hy op dat oogenblik zyn leven mogen geven voor het leven van Lysbeth, hy had het zeker gedaen!
Jeurie vond geen antwoord op hetgeen Lysbeth gezegd had; doch die kus was inderdaed welsprekend geweest. Weenend, maer zonder iets te zeggen, verliet de dwerg het ellendige vertrekje. Daems vergezelde hem en beiden sloegen, even
| |
| |
zooals zy gekomen waren, den weg in naer de hut aen den Boschkant.
Gelyk de onbarmhartige man het gezegd had, werd aen de arme Lysbeth geene verzorging gegeven. Zy lag daer alleen, en men bragt haer soms, in uren lang, zelfs geenen droppel water om haren brandenden dorst te lesschen. Geen geneesheer kwam raedgevend aen hare sponde neêrzitten; geene bevriende stem klonk haer troostend toe. Maer toen de avond gevallen en het dagwerk volbragt was, kwam de oude Daems zelve terug, om aen het bed van zyn eenig kind te waken. Daertoe was zeker veel moed noodig, maer al had hy dan ook gansch den dag gearbeid, gezwoegd zelfs; al verlangden zyne vermoeide ledematen naer rust en slaep - zyne dochter was hem het dierbaerste van alles, en Daems offerde zich gaerne aen haer welzyn op.
Iederen dag als de zon haren eersten gloed door de grauwe wolken boorde, verliet de grysaerd met een bekommerd gemoed de zieke, om des avonds, als de maen haer zilverig licht over het dorpke goot, naer het huis van Hoeks terug te keeren. Ja, wy mogen het herhalen, wat al moed en kracht was er noodig, om zich in die rusteloosheid staende te houden!
Lysbeth van haren kant klaegde nooit over de verlatenheid, waerin zy gelaten werd; zy droeg haer lot geduldig, en hoewel zy haren vader eene spoedige genezing voorspiegelde en hem vleide met het geluk, in het bosch te komen woonen, dacht zy heimelyk aen het graf, aen de laetste rustplaets op het kerkhof.
| |
| |
‘Neen! ik zal het bosch, met zyne boomen en bloemen, niet meer terug zien! murmelde zy in hare eenzaemheid..... Ach, kon de zon en haer gouden gloed nog eens tot hier doordringen; maer het is en blyft hier byna altyd stik donkere nacht. Konde ik het aengezigt van myn armen vader nog eens aenschouwen; zien of hy veel lydt, of zyne hairen niet witter worden in het ongeluk, of er geene groote tranen in zyne oogen glinsteren..... Hoeks, meester, geef aen de arme dienstmaegd een kleinen strael van het daglicht daer buiten, een enkelen drop van den malschen regen, dien ik meen uit den hemel te hooren vallen.....
Niemand hoorde hare stem - eene lydende stem in de woestyn.
Het was op den vierden avond dat de arme Daems, wankelend van vermoeijenis, de hut van Jeurie verliet, om by zyne dochter te gaen waken. Gaerne had de dwerg dien last op zich willen nemen; maer voor al het goud der aerde had Daems dat geluk niet afgestaen. De grysaerd bereikte wel is waer het huis van Hoeks; maer zeker is het, dat hy een uer langer aen den afstand besteed had, dan wel vroeger. Des morgens was de zieke veel beter. ‘Morgen misschien, dacht de gewezene schepene, voer ik myn kind naer den Boschkant.’
De zon was reeds geheel in een oranjekleurigen gloed verdwenen; het maenlicht blonk reeds geheimzinnig op toren, kerk en hoeve, toen Daems naby het huis kwam. Er heerschte eene buitengewoone beweging, iets onverklaerbaers, hetwelk den ouden man het hart onstuimig deed jagen.
| |
| |
Hy had eene zwarte mannen-gestalte de huisdeur zien uitkomen, een even zwart voorwerp achter zich slepende. Een akelig gegil had te gelyker tyd uit het huis van Hoeks geklonken; bliksem-snel was de zwarte gestalte verdwenen, en werd de hoevedeur klapperend toegeslagen.
Een schrikkelyk voorgevoel sneed den ouden vader door het hart. Gejaegd snelde hy toe; maer deinsde eensklaps sidderend achteruit.....
Dáér, onder den grooten kastanje-boom, door welks loover de maen haer fantastisch licht wierp, daer stond eene geopende doodkist..... Uit de doodlakens, die deels over de randen hingen, kwamen de bleeke handen van Lysbeth te voorschyn.
Lysbeth was dood.
Toen men het lyk in de doodkist had neêrgelegd, was de schrok, wankelend en met een bevreesd hart, nader gekomen. Hy zag, het lamplicht in de hand houdende, het bleeke en afgeteerde wezen der maegd; maer rond hare lippen was een trek zigtbaer, die een ieder overtuigen moest, dat zy met eenen zoeten glimlach de eeuwige rust was ingegaen. Misschien had zy, in dat laetste en verheven oogenblik, reeds in de verte den blanken engel des Heeren gezien, die haer te gemoet vloog, om met haer op te stygen tot boven aen den troon des Vaders - en zy had hem toegelagchen.
Voor Hoeks echter bragt de glimlach, op dat doode wezen, eene pynlyke gewaerwording te weeg, en toen hy alleen was en het hoofd in de hand rustend te staren zat, begon hy denzelve te ontleden. O, wat was hy akelig in zyne oogen! Wat
| |
| |
al nydigs en tartends, lag er niet in te lezen! Het was als spotte die lach met de rampen, die het huis van Hoeks getroffen hadden. Overal zag hy het doodshoofd van Beth Daems, met dien schrikkelyken glimlach, en plotseling zynen moed verzamelende, greep hy de armoedige kist vast en sleepte haer, met nog jeugdige kracht, ten huize uit.
Hoeks dacht zich alzoo van die yselyke gewetenswroeging te ontslaen. Te vergeefs! men kan zich-zelven niet ontvlugten.....
Vader Daems sprak geen woord; maer hy zakte by de lykkist neder, en eene onbeschryfelyke smart maekte zich van hem meester. De arme man weende, kuste de handen en het aenzigt van Lysbeth, of verborg zyn gelaet in het doodlaken. Ach! zoo wreed behandeld in het leven, zoo wraekroepend behandeld na den dood! ....
Een aenzienlyk deel van den avond bleven de grysaerd en het kind in denzelfden toestand. Jan Snork, had uit zyn venster wel iets zonderlings gezien en gehoord aen het huis van Hoeks; maer de held van den keizerlyken pypenkop had het deksel over het hoofd getrokken, en lag onder de dekens angstig te zweeten. Ook toen er een hevige klop op het venster kwam, dacht hy dat zyn hart uit zyn ligchaem sprong; hy stelde zich gerust, toen hy echter de stem van Jeurie hoorde.
Buiten gekomen zag hy de buren allen te been; zy zaten in den maneschyn, onder den breeden kastanjeboom en rondom de doodkist van Lysbeth, op de kniën.
| |
| |
De oude pastoor stond regt tusschen de biddende menigte, in dien onmetelyken tempel der natuer. De stem van den gryzen herder was diep ontroerd, en toen hy in de gebeden der dooden zegde: ‘Gelukkig zy, die in den Heere sterven; want zy rusten reeds uit van hunnen arbeid, en hunne goede werken volgen hen!’ stroomden hem tranen over de gerimpelde wangen. Hy dacht aen haer, wier leven met zooveel deugden was opgeluisterd geworden.
Treffende lykdienst voor de arme martelares! Het maenlicht is de doodslamp voor de afgestorvene; de millioenen starren, die aen den effen, blauwen hemel glansen, vervangen het menigvuldige waslicht; de wind die zacht door de kruinen der boomen suist, is als een geheimzinnige lykgezang, en tot doodenkrans schudt de kastanjeboom, de blanke bloemen van zyne pyramidale trossen op de lykkist neêr.
Jeurie knielde op eenige stappen van de doodkist. Hy weende aenhoudend, en nu de geliefde van zyn hart niet meer aen de aerde behoorde, en hare ziel uit de hemelen de harten der aenwezigen doorzag, moet zy voorzeker dat heilig en verborgen gevoel in dat van Jeurie ontwaerd hebben; zy moet daerenboven gezien hebben, hoeveel liefde en achting zy in het dorp had achtergelaten.
Jan Snork had, in het byzyn van al die buren, den moed om eenen gewigtigen last, krachtens de wet, ten uitvoer te brengen. Het was den onbarmhartigen Hoeks te dwingen, de lykkist weêr in zyne wooning te nemen. Niets, noch de bedreiging van de wet, noch de sabel van den veldwachter,
| |
| |
noch de zachte, maer toch verwytende woorden van den pastoor, konden den geheimzinnigen schrik van Hoeks verdryven. Toen men met geweld de deur opende, waerop Jan Snork ten teeken van zynen moed, twee of drie kerven met zynen sabel had gekapt, verliet Hoeks zyne wooning langs de achterdeur, en men zag hem als een spook over den akker vlugten, regt naer het huis van den wagenmaker.
De pastoor zag het:
‘Zie, sprak hy tot de dorpelingen; de ongelukkige wordt vervolgd door den schrik, die hem zyn slecht geweten veroorzaekt. Hy is als Kaïn, die zynen broeder had gedood; als Judas, die zynen oppersten Meester had verkocht. Bidt, bidt voor hem, opdat hy terugkeere tot het goede, en boete doe over zyne zonden.....’
Het huis van Hoeks was ledig; knechten en dienstmeiden hadden het sedert lang ontvlugt; de weduwe was naer het huis haers vaders terug gekeerd; Hoeks was hetzelve nu ontloopen - niemand was er thans aenwezig dan pachter Daems, Jeurie en de veldwachter, die echter liever honderd uren van daer had wenschen te zyn - en dan op eenige stoelen stond de kist, met een wit laken overdekt.
Daems zat by de lykkist; maer zyne stomme smart bleef duren. Slechts eens had hy het hoofd opgeligt en de armen uitslaende, met eene hartscheurende stem, geroepen: ‘Lysbeth! Lysbeth! ....’ en daerna weêr in zyne vorige houding terugvallende, had hy gemurmeld: ‘Uw wil geschiede, o myn God’
| |
| |
Nooit hadden de buermeisjes een graf schooner versierd, dan dat van de martelaresse: ieder had om stryd palm-loof, bloemen en gekleurd papier geschonken.
Op den dag der begrafenis ging niemand achter het lyk, dan Daems, Jeurie en de veldwachter - die wel verschrikkelyk bang was; maer eigenlyk toch een goed hart mogt genoemd worden. By deze bemerkte men de twee weeskinderen, die de overledene eens zoo liefderyk aen den hongerdood had onttrokken. Dat was heel de lykstoet van Beth Daems! Hy was klein; maer hy bestond uit harten, gelyk er weinigen te vinden zyn; brave en edelmoedige harten, die wisten en begrepen wat kostbaer offer de dood, hun in Beth Daems ontrukt had.
Toen het graf gesloten was, toen de buermeisjes er den palm hadden opgeplant, toen de dry persoonen, in rouwmantels, drie keeren biddend rond het graf gegaen waren, verliet men de stille rustplaets der dooden, waer Lysbeth sliep naest dengene, dien zy lief had gehad tot in den dood - naest Frans Hoeks.
Op het oogenblik dat de doodklok bromde en de lykdienst verkondigde, stond de oude Hoeks alleen en verlaten in zyne wooning. Hy gevoelde diep, maer te laet, zyn ongeregtig leven: te beginnen aen het vertrappen zyner zuster, tot de mishandeling van het lyk van Lysbeth toe. Hy had naer de kerk willen gaen, om er met de geloovigen te bidden; maer de schaemte weêrhield den ongelukkigen grysaerd.
Toen Hoeks des avonds naer het huis van den wagenma- | |
| |
ker ging om er te vernachten, moest hy langs het kerkhof komen. Het was heldere maneschyn. De oude man sidderde en versnelde zynen gang, toen hy eene kleine, zwarte gestalte langzaem rond het graf zyner gewezene dienstmeid zweven zag. Het was echter niemand anders dan Jeurie, die zyne heimelyke liefde tot na den dood voortzette, en aen het graf bidden kwam.
Dat graf was en bleef steeds het voorwerp van Jeurie's aendacht en bezorgdheid, en niemand heeft meer eerbied en liefde voor de bloemen, die er nog altyd opgroeijen, dan wel de arme dwerg.
|
|
Auteursrechtvrij