|
| |
| |
| |
IV.
Den volgenden dag verliet Daems de hoeve aen den Houtkant en ging naer den notaris van het naburige dorp: ‘Liever alles verkoopen, zegde hy in zich-zelven, dan nog langer onder de schuld en de schande gebukt te blyven.’
De dorpelingen, die hem mistroostig zagen gaen, beklaegden den braven man, en er was niemand die hem niet ryk, en de Hoeksen niet arm en ongelukkig wenschte. Het geval met de weeskinderen kwam dan ook natuerlyk ter sprake, en dit verhoogde nog aenzienlyk de achting en liefde, die de gewezen schepene aen de dorpelingen inboezemde.
Dan sprak men ook van de arme Lysbeth, en hoewel men haer kort te voren, aen de kerkdeur, nog wreed behandeld had, kwam er toch een sprankel medelyden voor haer in ieders gemoed op. Was zy niet braver en goedhartiger dan die trotsche Lena van den wagenmaker? Had zy niet meer
| |
| |
dan deze verdiend de vrouw van Frans Hoeks te worden - zy, die zoovele jongens had afgewezen, enkel omdat zy hoopte eens gelukkig te zyn, met den vriend van haren kindertyd?
Niemand echter gaf Daems, in het voorbygaen, een uiterlyk teeken van vriendschap - wy bedriegen ons! Toen hy voorby de wooning kwam, waer de twee verstooten weeskinderen door het armbestuer in den kost besteed waren, vlogen deze arme bloedjes den edelen man te gemoet, kusten hem zyne handen en noemden hem ‘vader.’ Dat deed den grysaerd weenen als een kind.
Het gevolg van het bezoek by den notaris, was dan ook welhaest blykbaer in de hoeve aen den Houtkant. In de eerste dagen van den winter vinden wy er, onder anderen, Jan Snork en Jeurie, en hooren den eerstgemelden op een zegepralenden toon zeggen:
‘Wat heb ik u gezegd, Jeurie? Herinnert gy u, wat ik u tydens de kermis voorspelde, opzigtens pachter Daems?
Jeurie antwoordde niet; maer zag met een droevig oog naer de verschillende voorwerpen, welke voor de deur der hoeve waren ten toon gesteld, en die, zoodra de notaris zou aengekomen zyn, openbaer moesten verkocht worden.
De veldwachter juichte niet om het ongeluk, dat den oudschepene getroffen had - neen! daervoor was zyn hart te goed; maer hy had eene zekere zelfvoldoening, het streelde zyne eigenliefde, dat zyne voorspelling bewaerheid was geworden.
| |
| |
‘Ja! antwoordde Jeurie ten laetste; gy hebt maer al te scherp gezien. Ik beklaeg den ongelukkigen Daems uit den grond myns harten..... Die Hoeks, mompelde de bessembinder binnen 's monds; die Hoeks is een afzigtelyke schurk.....
Jeurie zag andermael naer de ten toon gestelde goederen. Ach! wat zagen zy er droevig uit, en welk een hartroerend drama lag er voor den fynen opmerker in dit alles! Lysbeth had ieder voorwerp wel zooveel mogelyk opgezuiverd, geschuerd en geblonken - niet zoo zeer om het meer geld te doen opbrengen, dan wel om te doen zien, dat men toch zoo arm niet was; maer de melkstand was toch byna zonder reepen; het aerdewerk was gescheurd; het tinwerk geblutst en krom; de ploegkouter was versleten; het wiel der aerdkar was zonder yzeren reep; de berrie van den kruiwagen was gebroken - en als om aen dat tafereel een nog smartelyker karakter te geven, zat Lysbeth op eene houten bank, bleek en onsteld, en het afgematte hoofd in den palm der hand latende rusten.....
Eene bange rilling overviel den bessembinder, toen zyn oog de arme martelares ontmoette; en alsof hy een einde wilde stellen aen de pynlyke onrust, die hem in het hart omwoelde, vroeg hy aen Jan Snork, op Daems en zyne dochter doelende:
‘Maer wat zullen zy toch in Godsnaem beginnen.
- Ja, jongen, dat weet de hemel! De oude Daems kan als daglooner gaen werken en Beth kan gaen dienen..... Ziedaer alles wat er nog te doen valt. Zoo gaet het in de wereld! Vandaeg ryk en morgen arm. A propos dáérvan gesproken.....
| |
| |
De veldwachter maekte zich op die woorden gereed, om de eene of andere geschiedenis te vertellen, die zonder twyfel zou geleken hebben op die van den keizerlyken pypenkop, of van de torenhanen in Egypte; maer Jeurie had iets anders in het hoofd. Hy scheen niet genegen, om op dat oogenblik naer de wonderlyke histories te luisteren, en trad peinzend langs den huisraed.
Zonder het te weten, stond de dwerg voor den ouden Daems.
‘Jeurie, sprak deze met eene gesmoorde stem; komt gy ook zien, of gy uwe veertien daelders zult terug vinden?
De bessembinder scheen getroffen over die woorden, en op eenen toon, die niet vry was van ontroering, zegde hy:
‘Wat denkt gy, Daems?
- Och! het is zeer natuerlyk! Als de gevulde schotel op tafel staet, dan wil er ieder immers zyn aendeel van hebben. Gy, Jeurie, gy hebt er zooveel regt toe als een ander.
- Gy zyt my niets schuldig! mompelde Jeurie.
- Niets schuldig?
- Och neen! die veertien daelders maken my niet ryker of armer: zy lagen al jaren lang in den grond gedolven. Ik win myn arm broodje, Daems, en dat is al genoeg.
- Jeurie, gy maekt my beschaemd: ik wil geene aelmoes en ik zal myn best doen, u dat geld terug te geven.
- Ik heb u geene aelmoes gegeven; ik gaf u dat geld als vriend. Ik heb er geen berouw over: integendeel, had ik nog geld, ik gaf het u gaerne om al uwe schulden te betalen.
| |
| |
Daems kon geen woord uitbrengen; hy greep de twee magere handen van Jeurie, en drukte ze in de zynen. Och! waren alle menschen zoo goed, zoo edel als die arme verstooteling!
De stem van Jan Snork, die met zekere statigheid het ambt van opbieder volbragt, riep de aendacht der twee sprekers op de verkooping zelve.
‘Twee gulden voor de kar..... twee gulden eenmael..... twee gulden andermael.....
Zou er dan niemand meer bieden voor dat voertuig? Het was, wel is waer, niet veel byzonders; maer indien alles zóó goedkoop ging, dan zou Daems zeker nog schuldenaer blyven. Met ingehouden adem luisterde hy naer de stem van den veldwachter; met vragend, byna smeekend oog staerde hy onder de dorpelingen rond; doch het was te vergeefs!
‘Twee gulden andermael! hervatte Jan Snork; twee gulden derde mael..... niemand niet? .... Geluk er meê.
Zoo ging het voort met ieder stuk huisraed. Zoo ook kwam men eindelyk aen de koe. Deze werd, voor eenen spotprys aen Hoeks toegewezen. Toen Lysbeth haer zag wegleiden, was het haer alsof het harte haer ontzonk, alsof de dierbaerste levensgezellin haer ontrukt werd. De koe was immers reeds zoo lang de bewaer-engel - glimlach niet om dat woord! - van dat brave huisgezin geweest. Die engel maekte van de hoeve nog een schoonen hemel; maer eens weggevlogen - dan was er ook alle aentrekkelykheid uit verdwenen.
De verkoop was ten einde geloopen, en schynbaer onver- | |
| |
schillig over het lot der Daemsen, gingen de meeste dorpelingen met het gekochte naer huis; maer ook onder hen waren er, die den gewezen schepene ondubbelzinnige blyken van achting en verkleefdheid gaven. Ook de oude Hoeks was den armen man genaderd: Daems had zich het hart voelen koud worden, by het hooren van een voorstel, hetwelk de schrok hem deed, en ware Frans Hoeks op dat oogenblik niet tusschen beiden gekomen, de ongelukkige vader had zich aen den ellendeling vergrepen.
Daems stond nog altyd te denken aen het voorstel van den hatelyken geldschieter, toen het laetste vreemd wezen, dat nog op de plaets der verkooping aenwezig was, hem naderde: het was de trouwe Jeurie.
‘Daems, zegde de bessembinder bedeesd; wat gaet gy nu aenvangen, zonder have en erf?
- Ik zal voor myn dagelyksch brood gaen werken, Jeurie. Ik ben wel oud; maer ik heb nog te veel kracht, te veel eergevoel om te gaen bedelen.
- Ja, maer gy moet toch een dak hebben, om onder te slapen.
- Ik weet het.
Sombere gedachten schenen Daems te bestormen; er was een oogenblik stilte.
‘Daems, zegde Jeurie ten laetste; wilt gy eene plaets in myne hut aennemen? Myne wooning is wel niet groot; maer toch groot genoeg om ons te huisvesten.
De oude man zag den dwerg met verwondering aen.
| |
| |
‘Maer in 's hemels naem Jeurie, waerom zyt gy zoo goed jegens my? .... Neen, neen! ik zou u tot overlast zyn..... En toch, waer moet ik heen? ging hy voort, als tot zich-zelven sprekende; ik heb niets meer dan den blauwen hemel boven, en den harden grond onder my.
- Kom, kom! onderbrak Jeurie; dat is eene afgedane zaek; maer Lysbeth? .... waegde hy er by te voegen.
- Lysbeth? mompelde Daems; Lysbeth zou eene dienst kunnen bekomen; maer dat kan ik niet over myn hart krygen.
Op dat oogenblik kwam de bedrukte maegd digter by.
‘Lysbeth, myn kind! snikte de vader.
- Ik weet alles, vader! was het bemoedigend antwoord. Er staet nog schuld open by Hoeks, en hy heeft gevraegd, of ik by hem als stal-meid wil komen dienen, en zoo de schuld vereffenen.
Het bloed steeg Daems naer het hoofd; hy gevoelde al het hatelyke, dat er in dat voorstel gelegen was.
‘Ja, dat heeft hy! riep de grysaerd uit; maer dat kan niet zyn. Heeft hy dan geene ziel - die Hoeks.....
- Och vader, Frans wilde het eerst ook niet; maer toen hy zag dat zyn vader er aen hield, heeft hy my gezegd: ‘Lysbeth, kom dan maer in Godsnaem! Gy zult het zoo slecht niet by ons hebben.’
- Neen, neen! het kan niet.... Dienstmeid zyn by Hoeks! Ik zelf zal liever dat geld gaen verdienen.
- Neen, dat niet! riep de maegd heftig uit; dat ware al te vernederend.
| |
| |
- En voor u dan, myn kind?
- Och, wat geeft dat? .... Vader, God heeft gegeven, God heeft genomen! zegt onze oude pastoor, en wy moeten de vreugde en het lyden aennemen gelyk zy komen.
- Lieve God! wat valt het ongeluk toch zwaer op my! kermde Daems en sloeg zyne bruine, gerimpelde handen, voor het betraende aengezigt.
- Ween niet, vader! alles zal nog beter gaen dan gy het denkt. Maer gy, waer zult gy blyven?
- Vader Daems gaet met my woonen, zegde Jeurie; wy zullen het wel niet breed hebben; maer het is toch beter de hut van den bessembinder, dan wel niets te hebben; is het niet zoo, vader Daems?
Hoeveel erkentenis stroomde op dat oogenblik door het hart van vader en dochter! Jeurie scheen in het oog dier brave menschen een heilige, die niet ophield zyne weldaden op hen neêr te storten. Zy hadden wel gewenscht hem dit te kunnen vergelden; maer zy lieten de belooning ervan aen den goeden God over. Treffend was het afscheid tusschen vader en kind; het laetste beloofde zoo dikwyls mogelyk, des zondags na het lof, in de hut van Jeurie te komen, om er haren vader te zien, en Jeurie had dezen keer den moed daer bloohartig op aen te dringen.
Bedekte, maer heilige liefde, wat maekt gy een edel beeld van dien ongelukkigen jongen! De uiterlyke vorm kan afzigtelyk zyn; maer hoe schoon is het inwendige! Indien men de beweging van zyn hart had kunnen nagaen, wat al zoete
| |
| |
glimlagchen, wat al glinsterende tooverbeelden, wat al gouden droomen, wat al onuitputbare liefde zou men er in ontwaerd hebben! .... Jammer, dat hart bleef een digt gesloten boek, waerin Daems noch Lysbeth mogt lezen.
Lysbeth ging eenen weg op, tegenovergesteld aen dien haers vaders en van Jeurie. Herhaelde keeren bleef het meisje staen, wendde zich om, en groette dan nog met betraende oogen den grysaerd, den dwerg ofwel de hoeve aen den Houtkant.
De dochter van Daems werd echter, dank zy der goede herinnering van Frans, niet hard, maer toch schynbaer onverschillig ontvangen. Frans had, zoo als wy gezien hebben, de handeling zyns vaders met een smartelyk oog gezien; hy was er zelfs vernederd over - maer de wil des vaders was een stalen wil. Zooveel het in zyn vermogen was, vermeed hy dan ook de gamenkomst der ongelukkige Beth; maer indien hy haer ontmoette, was hy welgezind jegens haer. Zy van haren kant, liet niet de minste droefheid over haren toestand blyken; zy had hem met de gelatenheid eener heilige aenvaerd, en scheen volkomen te vreden met het kruis van het martelaerschap, dat haer op den schouder gelegd was.
Het eenigste wezen, dat in die voor haer vreemd gewordene wooning, haer opregt welkom scheen te heeten, was de koe van den Houtkant, die Hoeks had aengekocht - en dat was nog een geluk voor het meisje. Overigens Lysbeth werkte en slaefde onvermoeid, tot heimelyk verdriet van Frans; maer tot groote voldoening van den ouden Hoeks.
| |
| |
Eens dat Frans de beklagenswaerdige Lysbeth meer dan bovenmate had zien werken, droppelde het medelyden by hem over den boordevollen kelk: hy zou, hy moest er over spreken.
‘Vader, zegde hy, ik kan het niet meer verzwygen. Gy hebt niet geweten wat gy deedt, toen gy Beth Daems als dienstmeid in ons huis deedt komen.....
- Wat wilt gy zeggen? onderbrak Hoeks verwonderd.
- Ach! het springt my tegen het hoofd, dat ik u zie toegeven aen een eigenbaetzuchtig denkbeeld, en dat voor eenige guldens.....
- Welnu? vroeg de oude man, als iemand die den regten draed niet vat van hetgeen men zeggen wil.
- Ik wil zeggen, dat gy hadt moeten denken, alvorens de arme Lysbeth in huis te nemen, dat Daems uw vriend en zyne dochter myne speelgenoote is geweest.
- En daerom zou ik? .... Maer jongen-lief, zyt gy dan van uwe zinnen beroofd? vroeg Hoeks spottend. Wees gerust! Ik zorg immers voor uwe, welvaert en - laet daer den ouden maer meê betyën. De man weet wel wat hy doet! .... voegde Hoeks er met trotsche zelfvoldoening by.
- Zorg voor die welvaert zooveel als het u goed dunkt; maer dryf de eigenbaet niet te ver.
- Een schoon kind, dat zynen vader lessen geeft!
- Och! ik weet wel dat gy veel wyzer zyt dan ik; maer vader, ik kan de gedachte niet verdragen dat Lysbeth, die vroeger eene ryke boerendochter was, nu moet slaven als
| |
| |
eene ongelukkige, en waerom? Om u eenige ellendige guldens te vergoeden, die haer vader van u geleend heeft. Neen! zoo moogt gy toch niet handelen.
- Ellendige guldens! .... Ha, ha! gy zoudt alles maer kwytschelden, niet waer? .... Een schoon middel om ryk te worden. Nu kan de oude Hoeks niets doen dat goed is voor zyne alwyze kinderen; maer als hy eens ginder onder het gras van het kerkhof zal liggen, en de alwyze kinderen aen den spaerpot zullen zitten, dan - ja, dan.....
- Spreek zóó niet! onderbrak Frans. Zorg voor uw bezit zooveel gy wilt; maer voor de Daemsen had ik u eene uitzondering willen zien maken. De oude man en de dochter.....
- Ha, ja! de dochter! riep Hoeks lagchend uit, en zag zynen zoon nydig spottend in de oogen. Daer komt gy voor de honderdste mael op terug; daer zit eigenlyk de knoop.
- Wat vermoedt gy, vader? Denkt gy, dat er nog een vonkje liefde voor Lysbeth in myn hart is? Neen; maer niettemin mag ik haer wel dankbaer zyn, wel medelyden met haer hebben. Vandaeg dacht ik dat myn hart scheurde van droefenis; ik zag haer, met pynlyke moeite, het voedsel voor de koeijen onder de bevrozene sneeuw uithalen; hare vingers waren verstyfd en het bloed liep haer uit de breede kloven der handen; toen zy zich oprigtte en my aenzag, blonken er twee groote tranen in hare oogen.
Hoeks hief de schouders op en lachte - om iets wat hy niet verstond, noch gevoelde. Frans zuchtte en keerde zich om, welligt om eenen traen te verbergen die in zyne oogen
| |
| |
opwelde. ‘Hy verstaet my niet!’ murmelde de jongeling.
De oude Daems was tegenovergesteld oneindig gelukkiger. In de eerste dagen had hy, hoe hard dit ook zyn mogt, by eenige boeren in dagloon gewerkt; in de laetste dagen echter had hy geen werk gekregen. Niettemin was hy rustig by het turfvuer gebleven, terwyl Jeurie dapper bessems bond, matten van bunt vlocht, solferstekken sneed en biekorven maekte, in de hoop dezelve by de eerste gelegenheid te verkoopen. De handel ging, wel is waer, maer stil-aen; doch: ‘als de winter voorby is, zegde Jeurie, en de lente aenkomt, dan zullen er zeker nog vele goede dagen aenbreken.’
Oh ja! in het schoone jaergety leverde het lommerryke bosch eene milde bron van bestaen voor Jeurie op, daergelaten het hout en de heide die hy zich veroorloofde, krachtens voorvaderlyk gebruik, kosteloos uit hetzelve te halen. In den zomer roofde hy duizende vogeleijeren, die hy aen de ryke kinderen van het dorp verkocht; hy plukte en leurde met braem- en bosch-beziën; in het najaer doorkruiste hy het kreupelhout, om de geurige hop die zich tusschen de elzentakken kronkelde, te plukken; hy zette strikken voor de lysters; wist beter dan de slimste jager, in zeker jaergety, de jonge patryzen en kwakkels tusschen de vingers te krygen, en schoon Jan Snork meer dan eens gedreigd had, hem het vel over het hoofd af te stroopen - menige lepus timidus viel in de hazenstrik van Jeurie.
Maer nu - nu was het bosch eenzaem en doodsch. Geen vogel fladderde of zong in de takken; geen groen eikenbladje
| |
| |
was er zigtbaer. Een donzen winterkleed had alles overtogen. De grond was met een wit en eentoonig tapyt bedekt; de wind had zelfs rond de boomstammen eenen witten pels tegen de koude geslagen, en terwyl men in den zomer door het digte loover geen zon of hemel zien kon, zag men nu integendeel, door het zwarte en witte spinneweb der naekte takken, een yskouden en zielloozen hemel. Het bosch had nu geene poëzy voor Jeurie, of liever gezegd, het was niet schoon voor hem.
Dat tapyt mogt onder een flauwen glans der winterzon als met millioenen starren, bloemen, peerlen en diamantgruis bezaeid zyn; de sneeuw mogt wonderschoon als borduer- of netwerk tusschen de takken zyn geweven; als donzen franjes aen de twygen hangen; als zilverdraed of als het touwwerk van een schip, door de takken slingeren; als donzen pluimen op den top van den eikentak wiegelen; als hermelyn de eeuwig groene spelden van den mastenboom bedekken; het gansche bosch mogt, kortom, in een wit tooverpaleis met bogen en galeryen, herschapen zyn - Jeurie hield niet van de bespiegeling, en van daer dan ook, dat hy in den winter het hoofd zelden buiten de deur stak. Hy liet hagel en regen kletteren, den storm door de toppen der naekte boomen loeijen, en wachtte met ongeduld de eerste bladeren, de eerste bloemen af.
De oude Daems was volkomen te vreden in de hut, en het eenigste wat hy beklaegde was niet te kunnen werken, om ten minste ook het zyne in het kleine gezin by te brengen. Jeurie dacht echter daeraen niet, en om zyne tevredenheid
| |
| |
luidop te doen kennen, zong hy dikwyls een vrolyk liedeken. In het hart van beiden was één wensch, die echter ook van twee kanten geheimzinniglyk verborgen bleef. Had zich die dubbele wensch verwezenlykt, dan had ook Lysbeth de hut moeten bewoonen. Dan, o, dan ware zy in Jeuries oogen, en ook gewis in die van pachter Daems, een opregt paleis geweest!
De veldwachter had de dagelyksche eentoonigheid reeds eenige keeren afgebroken, als hy zyne ronde deed om op dieven en stroopers te passen, en aengezien de oude soldaet wist, dat er in de hut aen den Boschkant gewillige ooren waren, had hy zich meer dan eens eenen omweg door de sneeuw getroost.
Na zulk bezoek was het gewoonlyk een onrustige nacht voor Jeurie, en hy zag in zynen droom al de zonderlinge en fantastische figuren, waerover Jan Snork gesproken had, door zyne hut zweven en springen. De keizerlyke pypenkoppen en de patakons, dansten als zwarte en zilveren duiveltjes over zyn bed heen. Soms droomde hy, dat hy met zynen neus, aen den staert van den hoogen torenhaen in Egypte, hing te spartelen; of dat hy, na in de zon als eene schapen-kotelet gebraden te zyn, een koel bad in de hooge wolken nam.
Dagen nadien sprak Jeurie nog van alles wat Snork vertelde; maer als Daems het waegde om met de tooverhistories van den veldwachter te lagchen, dan was de bessembinder in 't geheel niet welgezind. De eenige reden die Jeurie vinden kon voor zóóveel ongeloovigheid, was, dat Daems oud werd en zyne zinnen niet meer goed byeen had.
| |
| |
Zoo was de winter, met zyn sneeuw en ys heengesneld; de aerde herleefde eindelyk onder de warme stralen der zon; het bosch kreeg groene knoppen, en de grond werd met bloemen bestrooid. De zwaluwen en de blanke ooijevaer keerden terug; het bosch weêrgalmde van het gezang der vogelen, gelyk de gewelven van eenen tempel op eenen feestdag, en over de heiden en de zandheuvels gonsden millioenen insekten, die onder den eersten glans der zon herleefden.
Daems en Jeurie herleefden ook; Jan Snork verklaerde zich niet minder tevreden. In den winter leed hy, volgens zyn gezegde aen de dorpelingen, geweldig aen zyne drie of vier dozyn wonden, die hy op het slagveld bekomen had en die, hoewel allen genezen, hem toch nog altyd hevige pynen veroorzaekten. Met een woord - het gansche dorp was gelukkig, dat de lieve lente terugkwam.
Slechts één huis bleef van die opgeruimdheid uitgezonderd. Zyne bewooners gingen niet met het hoofd naer den blauwen hemel opgeheven, om de versche lucht in de opene longen op te vangen; zy hadden geen genot van de koesterende zon; zy lieten integendeel het hoofd mistroostig naer de borst zakken.
Gy raedt het ongetwyfeld, lezer: wy bedoelen het huis van de familie Hoeks.
|
|
Auteursrechtvrij