Logo DBNL
Het bloemengraf (1855)

Het bloemengraf

(1855)–August Snieders–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III.

Men heeft het reeds duidelyk genoeg gezien, Hoeks was trotsch geworden, sinds de voorspoed hem had toegelagchen.

Toen hy, voor de eerste mael van zyn leven, een goudstuk in zyn bezit zag, verblindde hem de schittering van die kostbare munt. Lang had hy er, des zondags onder de hoogmis, op staen zien; hy keerde het telkens om, deed het klingelen op den steenen vloer, liet het blinken in het volle zonlicht, en berekende wat hy met dat goud zoo al koopen kon.

Hoeks timmerde luchtkasteelen, op zyne manier; hy zag in plaets van zyn nederig huis, eene schoone steenen wooning met groote ramen, die hy groen en wit beschilderde; hy plantte twee groote en schaduwryke lindeboomen voor zyne deur; hy graefde, in zyne verbeelding, eene gracht rondom

zyn huis, zynen hof, zyne schoone stallingen en schuren, sloot dit alles met een hekken af, en het scheen hem toe, dat al de geburen door de spleten van het hekken kwamen loeren, en hy van alle kanten hoorde zeggen: ‘Wat moet die Hoeks toch veel goud bezitten.’

Dat, hy gevoelde 't, dat moest gelukkig zyn.

Toen hy echter tot zich-zelve kwam, zag de ossenboer wel, dat hy met dat enkele goudstuk al die weelde nog niet bekomen kon, en de duivel der hebzucht, die hem deze trotsche huizing en stalling had voorgetooverd, blies hem nu ook in: meer - nog meer!

Van dien oogenblik af ontwaekte de geldzucht in het hart van Hoeks; hy begon op het vergrooten van zynen schat te denken. Zyn vinnig oog lette nauwgezetter dan ooit op hetgeen er in het huisgezin omging; de boter werd minder ruim gebruikt; de lamp des avonds vroeger dan ooit uitgedoofd; het vuer minder helder opgestookt; de arme werd onverbiddelyk zonder troost weggezonden en na dit alles wreef Hoeks zich de handen, en rekende: zooveel boter, zooveel olie, zooveel hout en eene aelmoes minder uitgegeven - dat is zóóveel gewonnen.

By dit alles wist Hoeks, nu hier dan daer, goede zaken te maken, zonder dat hy ten laetste de wetten der eerlykheid altyd heel juist nakwam, en welhaest zag hy het eene goudstuk tot op twintig, dertig vermeerderd. Geld kweekt geld! zegt het spreekwoord, en dit werd hier meer dan ooit bevestigd.

De Jood van een naburig dorp, was een nieuwe demon voor Hoeks. Voor eene kleine, onbeduidende som, zoo spiegelde Nathan hem voor, kon hy honderde, duizende guldens winnen in de Haagsche lotery. Hy kon, indien het geluk hem toelachte, in eens..... ryk zyn.

Langen tyd hield deze gedachte den boer bezig; zy kwelde hem over dag en des nachts; zy vervolgde hem op het veld en in de kerk, en er was overal als eene stem, welke hem toeriep: ‘Speel, en gy zult gelukkig zyn.’

Hy speelde; maer in het geheim, en toen eenige weken nadien Nathan, met een lagchend uitzigt, hem ‘proficiat’ wenschte; toen hy hem duizend guldens zuivere winst overhandigde - toen was het Hoeks, alsof hemel en aerde ten ondersten boven gekeerd werd. Ryk - hy was ryk!

Op den zolder, onder de dakpannen en in een vergeten hoek, hield de boer zynen schat verborgen, en als geen enkel oog hem kon bespieden, klom hy naer den zolder, om zich in het bezit van al dat schoone geld te verlustigen. Hy had het zien blikkeren in den morgen- en avondgloed der zon, in het volle daglicht, by den maneglans en den flauwen schyn van de olielamp.

Het was nu ook Nathan die hem leerde, tegen hoogen intrest, tegen woeker te leenen; het was zyn eigen geest, die hem daerna nog duizende middelen inblies, om meer en meer voordeel uit zynen schat te trekken, en daerin moest hy welhaest den fynsten geldschieter overtreffen.

Hoeks had nog eene gaef, die zy, welke plotseling ryk

worden, gewoonlyk missen: hy wist zyn bezit, ten minste tydelyk, te verbergen. Slechts nadat hy een ryken oogst kreeg, den wol zyner schapen duer verkocht, zyn vlas te velde aen eenen buitengewoon hoogen prys overliet, en meer andere goede verkoopen had gedaen, begon hy de dorpelingen iets van zynen rykdom in het oog te laten schemeren.

Nadat Hoeks schepene geworden was, kwam de hoogmoed hem in de ziel; hy timmerde zyn huis op, liet het inderdaed groen en wit schilderen, plantte twee lindeboomen voor zyne deur en had maer eene spyt, namelyk dat het hem onmogelyk was, zyn bezit met de gracht en het gedroomde hekken te omgeven en af te sluiten.

Dat de vader er in gelukt was een trotsch gevoel in het hart van zynen zoon over te planten, dat hebben wy reeds herhaelde malen gezien. Alvorens echter vader en zoon nader in hunne daden te leeren kennen, keeren wy eenige oogenblikken naer het huisgezin van Daems terug: dat toonbeeld van nederigheid, onderwerping, christelyke liefdadigheid, en hetwelk met de familie Hoeks, een zoo treffend kontrast daerstelt.

Door de kinderen van Zwarte Jan, was het huishouden van Daems met twee wezens vermeerderd.

In afwachting dat men met de familie Hoeks of het armbestuer over het onderhoud der weesjes zou kunnen spreken, had de oude man zich echter op hun onderhoud voorzien, en reeds den volgenden dag had hy eenige vaten koren verkocht.

Dat gaf, voor het oogenblik, eenige onbezorgdheid in de

hoeve aen den Houtkant en terwyl men, om dus te zeggen, met den dag leefde, sloot men ook het oog voor den dag van morgen.

De kinderen waren gelukkig: de blos der gezondheid kwam hen op de wangen, den glimlach keerde rond hunne lippen terug en Lysbeth was zoo te vreden, dat zy gedurig den dag wist uit te stellen, waerop men naer den ouden Hoeks gaen zou, om zich van de twee weesjes te ontdoen.

De arme moeder was ter aerde besteld; de hut in het gehucht viel, eenige dagen na den dood der arme vrouw, in puin, en aengezien niemand kwam opdagen, om er zich den eigendom van toe te kennen, beschouwde men dezelve welhaest als gemeenzaem goed, en iedere bewooner van het gehucht nam er een stuk van meê.

Jan Snork schreeuwde daer wel tegen; maer de held van den keizerlyken pypenkop durfde er zich niet gewelddadig tegen verzetten. Een woord van den wildstrooper deed hem bleek worden; een hm! van den smokkelaer was genoeg om hem de koorts te doen krygen, en als de bessembinder zyn brandenden oogslag op hem vestigde, dan dacht hy van schrik door den grond te zinken. ‘Het beste, dacht Snork, is zyne vingers aen dat volkje niet vuil te maken.....’

Het arme huisgezin was dus teenemael verstrooid: ook de gelukkige dagen, die voor de beklagenswaerdige kinderen van Zwarte Jan, in het huis van Daems geschenen hadden, liepen ten einde.

Het najaer was reeds ver gevorderd, en het dorre loover

dat over de zanderige wegen heenstoof, kondigde reeds den winter aen. Alles voorspelde, dat het ook in de hoeve van Daems armoediger dan ooit worden zou, en men er dus aen denken moest, hoe er in het lot der arme weeskinderen het best zou voorzien worden.

De edelmoedige Lysbeth scheidde zeker ongaerne van de ongelukkige kleinen; maer het zou toch ook wreed zyn hen by zich te houden en misschien honger en gebrek te laten lyden, terwyl hun nu een lagchend lot voor de deur stond. Hoeks had wel niet stellig beloofd de kinderen zyner zuster te helpen; maer hy had het toch laten verhopen.

Met die zoete hoop bezield, ging Lysbeth op eenen voormiddag met de twee kinderen aen de hand, naer het dorp. De arme kleinen hadden wel is waer geweend, zich vaster aen hunne weldoenster geklampt, gesmeekt by haer te mogen blyven; maer het meisje had hun gezegd, met tranen in de oogen:

‘Och, kinderen-lief, gy zoudt by ons honger moeten lyden, gelyk by uw moederke, en by oom Hoeks zult gy alles hebben naer harte-lust.

Men bereikte het dorp.

Er heerschte een buitengewoon gewoel in de anders zoo eenzame plaets. De kerkdeuren stonden wyd open: verscheidene dorpelingen en vrouwen stonden blykbaer te wachten op iemand, die uit de kerk moest komen. Jan Snork wandelde trotsch voor de deur op en neder, altyd met den onmisbaren sabel op zyde - die sabel, welke aen een-ieder zooveel diep ontzag inboezemde.

Lysbeth bleef verwonderd staen, om te zien wat er gebeuren zou; doch toen alles rustig bleef, werd haer ongeduld te groot en zich tot eene der vrouwen wendende, vroeg zy:

‘Maer wat is er hier toch te doen?

‘Weet gy het niet? was het schaterend antwoord. Ha, ha! ging de spreekster, met een ruwen lach voort, die de arme maegd als een spotlach door het hart ging; Beth Daems weet niet wat er gaende is!

De gansche schaer lachte; er was iets tergends in die beweging, en in de gelaetstrekken der menigte.

‘Hoe, Beth! weet gy niet wat er hier te doen is? zegde eene andere. Gy toch zoudt het moeten weten. Wel, wy hebben een huwelyk!

- Een huwelyk?

- Ja, ja! en wat een deftig. Oh! gy moest de bruid eens zien, en den bruidegom dan! .... Dezen namiddag komt de Gilde byeen, om gesuikerd bier te drinken.

De Gilde - by dat woord rees er een ysselyk vermoeden in de ziel van het meisje op, en stamelend vroeg zy:

‘Wie, wie is bruidegom?

- Wel, wie anders dan de Koning der Gilde, Frans Hoeks. Ha, Beth! die knappe Frans is u langs den neus gegaen. De dochter van den wagenmaker is zoo fier als een kalkoen, omdat zy een zoo schoonen, zoo ryken boerenzoon heeft getrouwd.

Het koude zweet brak de arme maegd uit; die tyding viel haer als een looden wigt op het hart. Door de afgelegenheid

van de hoeve kwamen de Daemsen zelden in het dorp, en gingen des zondags naer eene meer naburige parochie ter kerke. Zelden of nooit zag men er ook persoonen uit het dorp aen den Houtkant, en van daer dat men er geheel onbewust was van hetgeen er op dit oogenblik gebeurde.

‘Daer zyn ze! Daer zyn ze!’ zoo klonk het uit alle monden. Jan Snork weerde, met eene strenge en deftige houding, eenige al te nieuwsgierige jongens van de kerkdeur, en plaetste zich, met de pink op den naed van de broek, aen de eene zyde van de deur.

Het bruidspaer kwam buiten.

Naest Frans trad de jonge en schoone dochter van den wagenmaker voort. Men zag het wel, zy was trotsch op hare ryke kleeding, op hare kantenmuts, gouden oorbellen en gouden kruis; zy was trotsch en gelukkig omdat zy den zoo vurig benydden Frans Hoeks den hare mogt noemen. Frans was niet minder schoon, en op zyn stadsch gekleed. De wagenmaker stapte zoo fier als een haen, en de oude Hoeks, de gewezene ossenboer, had zilveren gespen aen de korte vloeren broek, en de groote gespen op zyne schoenen, blonken om de zon beschaemd te maken.

De twee familiën knikten de dorpelingen vriendelyk toe; maer de eene al hoovaerdiger dan de andere, en niemand had een enkelen blik voor de arme Beth, die aen den eenen kant gestooten, de tranen harer oogen achter den voorschoot trachtte te verbergen.

Terwyl een ieder met bewondering het bruidspaer nazag,

stond de verlatene daer, arm en ongelukkig, in een gelapt en versleten kleed, en met twee bloedjes van kinderen aen de hand, die niet begrepen waerom hunne goede weldoenster zoo bitter weende.

Weende zy van nyd en wanhoop? Neen; maer het zien van dat geluk, het zien van Frans en van de schoone kleêren der bruid, bragt haer alles te binnen wat zy vroeger geweest was, en eenen oogslag op haer armoedig kleed werpende, gedacht zy in wat toestand zy zich welhaest met haren braven vader zou bevinden. Voor het overige, zy wenschte uit den grond van haer hart dat Frans, de vriend harer jeugd, mogt gelukkig zyn, en als zy geweten had dat bloemen het zinnebeeld waren van liefde en geluk, zy had er zeker gansche karren gewenscht, om er zyn huis meê te versieren en zyn pad meê te bestrooijen.

De kinderen staerden Lysbeth bedrukt aen, en toen zy zagen dat zy bleef weenen, weenden zy ook en vroegen met snikkende stemmekens:

‘Tante Lysbeth, waerom weent ge zoo?

De maegd wischte hare tranen af, en glimlagchend, door het overschot dier tranen heen, gelyk de lieve zon over de pas beregende natuer schynt, antwoordde zy door omhelzingen en kussen.

Geruimen tyd bleef zy aen de kerk staen; zy had den moed niet om de menigte te volgen, welke zich met het bruidspaer naer het huis van Hoeks begaf, en meer dan eens was zy genegen, om met de kinderen naer de hoeve aen den Hout-

kant terug te keeren. Dat echter durfde zy ook niet, en na lang aerzelen trad zy schoorvoetend den weg op, die naer het huis van den gelukkigen bruidegom geleidde.

Wat zag het er vrolyk uit! Al de arbeiders en dienstmeiden van Hoeks waren op hun zondags gekleed; boven de huisdeur hing eene groote kroon van palmen-loof, gekleurd papier en klatergoud, en in de groote stal- en schuerdeuren had men twee lange kransen gevlochten.

De grond voor de deur was met wit zand, met strooisel van goud-papier en bloemen overdekt, en men vertelde dat Jan Snork, toen Frans met de bruid aenkwam, zyn geweer afgeschoten had; dat de schoolmeestersvrouw twee roomers vol, opregten rooden wyn voor de getrouwden had ingeschonken, en daerenboven aen Frans eene lange Goudsche pyp, met zyden strikken versierd, had gegeven. De schoolmeester had een groot verzenstuk afgelezen, dat niemand verstaen, maer dat iedereen toch schoon gevonden had.

Zoo een huwelyk was er in langen tyd niet geweest.

In het huis zelve ging het er lustig toe: men hoorde er het geschater van vrouwen en mannen, en had men eenen oogslag door het venster geworpen, men zou gezien hebben, dat men er brandewyn met suiker dronk en er ter dege peperkoek at.

Men onderscheidde soms de neusstem van den schoolmeester; de schetterende stem van zyne vrouw; men hoorde den held van den keizerlyken pypenkop lagchen, en den halfdronken wagenmaker lustig zingen.

Beth stond sidderend, en met een jagend hart voor de

deur, en misschien had zy nog geaerzeld, als het kleinste der kinderen met een bedrukt stemmeke niet gezegd had: ‘Tante Lysbeth, ik heb zulk een honger!’

Die woorden beslisten den stryd, in het gemoed der jonge maegd.

‘Kom, sprak zy; wy komen misschien in een gunstig oogenblik. Als men zooveel geld verteert op eenen huwelyksdag, dan zal men ook wel medelyden hebben met de kinderen van zyne zuster.

Beth naderde het huis, ligtte de klink der deur op, en stond weldra in het midden van eene menigte buren en buervrouwen, die er vergaderd waren. Jan Snork en de schoolmeester voerden er het hooge woord, en spraken daerom niet van de minsten, de flesch en den peperkoek aen.

Het verschynen van Beth Daems had een verschrikkelyk uitwerksel gehad; zy was als de plotselinge stoornis van de algemeene vreugde. Frans had het koud om zyn hart voelen worden, en de bruid werd bleek van ontzetting. In haer armoedig en gelapt kleed, met haer bleek wezen, met die in lompen gehulde kinderen aen de hand, was zy als de geest des ongeluks.

‘Dag Hoeks! had zy byna overstaenbaer gestameld.

- Lysbeth! mompelden eenige stemmen, en men zag met verwondering naer het meisje en naer de bedel-kinderen.

- Wat zoudt gy willen hebben? vroeg de oude Hoeks, tamelyk barsch.

- Hoeks..... ik kwam..... Zie, hier zyn ze..... de arme

bloedjes! stamelde Lysbeth, en stiet zacht de twee weeskinderen vooruit.

- Ik versta u niet, Lysbeth! hervatte pachter Hoeks, de oogen van de kinderen afwendende.

- Zy hebben zulk een honger, Hoeks..... die arme kleinen.... Geef hun toch in Godsnaem een stuk brood.

De maegd stikte in hare tranen.

Frans Hoeks kreeg eene huivering over de ledematen, en het was alsof er eene stem in zyne ziel sprak, welke hem verwytend zyne vriendschap en eerste liefde voor de arme Beth herinnerde. Hy meende zelfs, dat Lysbeth ook honger en gebrek had en bedelen kwam - zy, die over eenige jaren nog als eene der rykste boerendochters van het dorp aenzien werd, en in dit denkbeeld deelde ook vader Hoeks.

‘Maer Beth, vroeg de oude Hoeks koel; is het al zoo ver met u gekomen, dat gy doet zooals de schooisters van beroep, en met vreemdemans-kinderen op den bedel uitgaet.

- Och, Hoeks! kent gy ze dan niet? Het zyn de kinderen uwer zuster, die onlangs gestorven is en die wy, gy weet het wel, op de hoeve aen den Houtkant hadden ingenomen. Neen, 't is niet voor my dat ik bedel. Ik zou my liever doodwerken dan eene aelmoes te vragen; maer wy kunnen ze niet meer houden, Hoeks.....

- En ik, kan ik ze dan houden? viel de pachter haer hardvochtig in de reden.

- Lieve God! Hoeks zy zyn u toch het naesten; zy zyn toch kinderen uit uw bloed.

- Ja, ja, dat is altemael wel; maer my ook groeit het geld niet op den rug. Twee kinderen houden, en dat in deze dure dagen! ....

- Och, Hoeks! zy zyn zoo goed en braef. Het jongske kan reeds de koeijen wachten.

- Neen, neen! ik kan my daermeê niet bekommeren; ik heb reeds werk genoeg met myne eigene zaken, al trek ik my geene vreemde kinderen aen.

- Maer Hoeks, gy beloofdet aen mynen vader.....

- Ik heb niets beloofd; hy vroeg my om de kosten van onderhoud te betalen, en.....

- Och neen! daer zullen wy niet van spreken, Hoeks. 't Is niet voor het verledene, dat ik hier kom; maer voor het toekomende. Ik bid er u om, heb medelyden met die arme kinderkens!

- Och, kermde het jongste kind, terwyl het sedert lang zyne begeerige blikken naer den peperkoek had gerigt; ik heb zoo eenen honger!

- Hoeks, Hoeks! kermde Beth, wie de tranen als twee fonteinen uit de oogen sprongen; kunt gy hardvochtig blyven, by het ongeluk en het lyden dezer ongelukkige weeskens?

Jan Snork was diep bewogen, en wischte met den slip van zynen jas eenen traen uit het oog; Frans hield beschaemd de handen voor de oogen; de wagenmaker scheen woedend en dronk van kwaedaerdigheid een vol glas brandewyn in-eens ledig; de schoolmeester trachtte den ouden Hoeks te bedaren, en deze laetste zelve stampte van woede, met zyne zware

schoenen, op den vloer. Sommigen hadden medelyden met de arme kinderen; anderen waren niet welgezind, omdat de vrolykheid aldus zoo plotseling gebroken werd.

‘Wat zou ik met die kinderen aenvangen? gaf de oude Hoeks den schoolmeester ten antwoord. Overigens, ik wil niets van myne zuster weten, die tegen mynen wil met dien strooper getrouwd was.

- Hoeks! liet Beth er andermael op volgen, dat kunnen toch de kinderen niet gebeteren. De moeder, welke misdaen heeft, naer gy zegt, heeft op de wereld reeds genoeg geleden. Och, laet die arme kinderen hetzelfde lot niet ondergaen....

- Laet my gerust! riep de oude, hardvochtige man uit, en stiet middelerwyl den preêkenden kinderkoning van zich af.

- Maer het zyn toch uwe naeste familie-betrekkingen! zegde Jan Snork.

- Ik wil er niets van weten! Ik heb aen myne zuster gezegd, dat zy hier op geenen onderstand mogt hopen.

- Hoeks, Hoeks! hebt gy inderdaed aen die ongelukkige alle hulp geweigerd? riep Lysbeth, met ontzetting.

- Ja, dat heb ik.

- Weet gy hoe zy gestorven is, Hoeks?

- Wat gaet my dat aen!

- O, dat is slecht van u..... Zy is gestorven alleen en verlaten, verlaten in hare ziekte; en misschien waren honger en gebrek nog meer de oorzaek van haren dood, dan wel hare ziekte.

- Dat is verschrikkelyk! .... mompelde Frans.

- Hoeks, ik bid u! ging Beth voort; heb erbarming met hare kinderen.

- Neen, driemael neen. By alle duivels! maek u uit myn huis! .... donderde de onwankelbare man.

- Dat is te erg! mompelde Frans, in een gevoel van verontwaerdiging en snelde de deur uit, terwyl zyne bruid hem onmiddellyk opvolgde.

Frans durfde zynen vader niet weêrstreven; maer hy kon ook niet langer dat hartverscheurend tooneel aenzien: een bewys, dat zyne ziel niet teenemael bedorven was.

Toen hy na eenige oogenblikken terugkwam, zag hy juist door de openstaende deur, hoe Beth Daems de arme kinderen weenend vaerwel kuste; hoe Jan Snork het meisje in den arm en het knaepje aen de hand nam, om ze naer den armmeester te geleiden.

Vader Hoeks had nergens van willen hooren, en dit had velen der aenwezigen diep getroffen; eenigen zelfs diep verontwaerdigd.

De mensch vergeet ligtelyk wat hy geweest is, en wat hy worden kan. Geld! dat was de eenige dryfveêr van het doen en laten by den grysaerd geworden. Hoeks dacht misschien dat hy zyn goud en zyn zilver meê naer het graf zou genomen hebben.

Welk verschil met zyn ouden gebuer Daems!

Wat men ook deed, de vreugde op den bruiloftsdag was verbannen. De jonge Gilde-Koning was ingetogen en dacht dikwyls met siddering, aen de armoedige kinderen zyner

tante, en aen de niet minder armoedige Beth Daems. Zy had het schoon te verbergen - men zag het maer al te wel aen die gelapte kleêren, aen hare bleeke wangen, aen de smartelyke uitdrukking van haer gelaet, Lysbeth moest yselyk lyden, onder de pranging van het gebrek.

Het gedruisch der Gildebroeders in de herberg, die hem juichend het glas toereikten of met hem wilden klinken, hinderde Frans geweldig en hy dankte den hemel, dat hy eindelyk den Bonten Os mogt verlaten.

Nadat zy de kinderen hartelyk had vaerwel gekust, trad Beth Daems met gebogen hoofd den weg op, die naer den Houtkant geleidt. Op een eind wegs van het dorp werd zy uit hare gedachten opgewekt, door het geritsel in het kreupelhout, dat langs de baen stond. Het meisje zag op, en het afzigtelyk hoofd van Jeurie verscheen uit het loover.

Als er eene muis in het water lag, dat is: als er maer het minste in het dorp te doen was, dan moest Jeurie er by zyn, en dat was nu ook het geval geweest met den trouwdag, en het feest van de Gilde. Hy had overigens van Jan Snork reeds heel de historie van de arme kinderen, aenmerkelyk vergroot en verbeterd, gehoord; zelfs, had de veldwachter gezegd: ‘Het scheelde niet veel, of ik had het hoofd van dien onbarmhartigen Hoeks in tweeën gekliefd, als een stuk brandhout.’

Jeurie kwam weldra op den zandweg by Lysbeth, en terwyl deze op hare beurt vertelde, hoe slecht de arme kinderen onthaeld waren, stapte de jonge bessembinder hygend en nadenkend naest haer voort.

‘Jeurie, zegde Lysbeth onder ander; het zyn altemael zulke brave menschen niet als gy.

De dwerg trilde van aendoening, by het hooren van die woorden.

‘O, zwyg daervan! .... stamelde hy. Ja, Lysbeth, die Hoeksen hebben het hoog in de peer1 gekregen; zy willen niet meer weten wat armoê is; maer 't is gelyk: ‘loontje komt om zyn boontje’ en gy zult zien, dat huwelyk van Frans met de wagenmakersdochter is slecht ingesteld; het zal ook slecht eindigen.

- Wat zegt ge daer, Jeurie! sprak de maegd verschrikt.

- Ja, ja! Jeurie heeft er een voorgevoel van; weduwen en weezen verstooten, is een groot kwaed in de oogen van Onzen Lieven Heer, en gy zult zien het garen van de Hoeksen zal opgesponnen geraken, omdat zy vandaeg huisvesting en brood geweigerd hebben, aen die ongelukkige schaepkens.

Die woorden werden op eenen inderdaed onheilspellenden toon uitgesproken, en had men op dat oogenblik de oogen van Jeurie gezien, men zou een somber vuer in dezelve hebben zien glinsteren.

‘Ik heb al wonderlyke dingen van Hoeks hooren zeggen, ging Jeurie, als tot zich-zelven sprekende, voort. Hetgeen hy heeft, gaerde hy ook niet byeen met het boeren: de boerdery kweekt altoos geene roozen. Men zegt dat hy in de lotery gespeeld en gewonnen heeft.....

- Wat gy zegt, Jeurie!

- Ja, was het dat maer; doch Jan Snork heeft er my zoo al wat anders van verteld, en ik beken regtuit, ik zou niet op het geweten willen hebben, wat die Hoeks er op heeft. Men zegt - en Jeurie zag behoedzaem rond of er niemand omtrent was - men zegt, dat hy tegenwoordig op woeker geld leent, en daerna, als men hem het geld niet kan teruggeven, slokt hy goed en bloed van den armen duivel in, aen wien hy het geld heeft voorgeschoten.

Lysbeth sidderde.

Geen wonder! Het meisje wist dat haer vader eene aenzienlyke schuld aen Hoeks had; dat Daems meer dan eens had gezinspeeld op de geldzucht van zyn ouden gebuer, en op de verandering, die er in zyn karakter had plaets gehad. Hy verborg het moeijelyk, dat hy zynen vriend van vroeger dagen meer vreesde, dan wel elken anderen schuldeischer. Die ellendeling zou dus vroeg of laet de teruggave komen eischen van wat hy geleend had, hetgeen daerenboven, door achterstallige intresten, meer dan verdubbeld kon zyn.

‘Ja, Lysbeth! ging Jeurie nog altyd op een nydigen toon voort, dien men anders in zyne woorden niet gewoon was; ja, zóó worden die menschen ryk, en dat wordt niettemin gevleid en gestreeld. Het huis van Hoeks mogt wel met een zwart kruis geteekend worden, al was het dan ook maer voor hetgeen er vandaeg gebeurd is.....

- Wat wilt ge daermeê zeggen, Jeurie?

- Ik wil zeggen, dat zy het ongeluk zouden verdienen, als het hun op het lyf viel.

- Lieve hemel! Jeurie, wat zyt gy wreed! Gy moogt aen anderen niet wenschen, wat gy niet gaerne wilt dat u zou overkomen.

- Kom, kom! maek het pad van de Hoeksen maer niet schoon, meisje! onderbrak de dwerg; aen u ook hebben zy dat niet verdiend. Dat zegde Jan Snork zoo even nog..... Och, Lysbeth! gy moogt u nog gelukkig rekenen de plaets van de wagenmakersdochter niet te hebben moeten innemen.....

By die woorden ligtte Jeurie aerzelend de oogen op, om te zien welk uitwerksel zy op het meisje hadden; doch de verlatene antwoordde niet, en trad met gebogen hoofd en zwygend voort. Lysbeth loosde eindelyk een diepen zucht, die Jeurie als eene schicht door het hart ging.

De jongeling wist niet meer wat zeggen, en ging eenige oogenblikken sprakeloos naest het kind van Daems voort.

Aen den kruisweg gekomen, zegde hy Lysbeth goeden dag, en sloeg den tegen-overgestelden weg in, echter niet zonder dikwyls om te zien naer het meisje, dat hy in zyne ziel liefhad. Die zucht van Lysbeth was de genadeslag voor zyn arm en verstooten hart geweest; hy gaf hem de overtuiging, dat de ongelukkige maegd dien ondankbaren Frans nog altyd beminde.

Wat Jeurie over Hoeks gezegd had, was de waerheid: de lezer is er overigens reeds van onderrigt.

Toen Lysbeth by Hoeks in huis kwam, had de ellendeling

dan ook onmiddellyk het oog op haer armoedig kleedsel geslagen, en scherp geluisterd naer de woorden die zy uitsprak. Eene helsche achterdocht was in zyne ziel opgerezen.

‘Daems, zegde hy in zich-zelven, is verder op dan ik het dacht. Het is meer dan tyd, dat wy van de betaling gaen spreken. Wie weet of wy, door onze nalatigheid, niet alles zullen verloren hebben. Morgen, by het krieken van den dag, zullen wy naer de hoeve aen den Houtkant gaen.

Dat was ook het geval.

De flauwe zon had nog niet lang over het zwartgeworden strooidak van de hoeve geschenen, of de schepene stond reeds aen den Houtkant.

De oude gebuer voelde zyn hart wel hevig kloppen toen hy de hoeve naderde; maer hy trad niettemin met een norschen groet de wooning in. De oude Daems beefde van angst toen hy hem zag. Lysbeth, die zich plotseling de woorden van Jeurie herinnerde, voelde zich het koude zweet uitbreken. O, het was niet te betwyfelen, Hoeks kwam om het geleende geld terug te vragen, of beter gezegd, om hen beide tot den bedelstaf te brengen!

‘Daems, zegde Hoeks, terwyl hy in huis zyne oogen liet rondgaen; het ziet er niet heel breed in uwe hoeve uit. Gy boert achteruit, vriend! Vroeger stonden er nog blinkende koperen ketels op de kas, er waren tinnen schotels, er was ander huisraed voorhanden - nu zie ik niets meer dan scherven en stukken van potten en pannen.

Die aenvang deed Daems het bloed om het hart verstyven.

Zóó had hy het toch niet verwacht van iemand, dien hy in vroeger dagen voor zynen vriend aenzien had!

De oude man was gebelgd; fierheid en verontwaerdiging welden in zyne ziel op, en Hoeks met een strak oog aenstarende, zegde hy:

- Zyt gy gekomen om met mynen ondergang te spotten, Hoeks?

- Neen, vriend, neen! maer als men nog eene ronde som te goed heeft, zoo als ik van u, dan mag men wel eens uit de oogen zien.

Daems zuchtte; hy zweeg en liet het hoofd op de borst zakken: het woord ‘vriend’ was voor hem eene bloedige spotterny.

‘Lysbeth, u gaet het niet voorspoediger, dunkt my! ging de onbarmhartige man voort, terwyl hy de weenende maegd nauwkeurig bezag. Vroeger waert gy de schoonste en best gekleede boerendochter, nu hangt gy met lompen en vodden aen-een. Waer is uw gouden kruis, waer zyn uwe gouden oorbellen, waer is uwe halsplaet gebleven, dochter?

De nydigaerd had eene helsche onrust om de lippen. Hy wachtte het antwoord van het arme meisje niet af; maer de deur openende, waerdoor men naer den stal ging, stak hy het hoofd naer binnen en zag in denzelve rond.

‘Eene enkele magere koe en eene geit! zegde hy met verachting; terwyl de zolder - en hy sloeg den blik naer boven - in 't geheel niet doorzakt van het gewigt van 't graen. Daems, vriend, het ziet er hier maer schrael uit.....

- Hoû op! onderbrak de oude Daems plotseling den gevoelloozen man. Hoû op, gy hebt het regt niet om ons in onze armoê te komen beleedigen. Wy hebben geen welgestelden huisraed, geenen stal met rundvee, geenen zolder met graen, myne dochter heeft geen goud meer; maer wy zyn en blyven eerlyke menschen.

- Ja eerlyk, dat is altemael goed en wel; maer, vriend, daer betaelt men niet meê. Eerlykheid is een schoon ding; maer het is geene klinkende munt.

- Ik vrees u te begrypen! stamelde Daems, met ontroerde stem; want hy dacht aen de schulden.

- O, een goed begryper heeft maer een half woord noodig, vriend. Ja, gy hebt gelyk gehad, ik kom eens hooren naer de teruggave der twee honderd en vyftig guldens, welke ik u geleend heb.....

- Twee honderd en vyftig guldens! onderbrak Daems andermael; maer gy hebt er my slechts honderd en vyftig voorgeschoten.

- 't Is waer, Daems; maer de intrest, vriend, en de intrest van den intrest. Ho! ik begryp zeer wel, dat gy niet ryk zyt gebleven, als gy zoo slecht in Willem Bartjens1 ervaren zyt.

Vader Daems sloeg de handen voor de oogen, om de tranen te verbergen die in twee stroomen over zyne wangen liepen. Arm zyn was hem nog dragelyk; maer die armoede hem als misdaed hooren verwyten, dat drukte hem pynlyk neêr; dat

ontnam hem den laetsten sprankel hoop. Niettemin wilde hy nogmaels eene pooging wagen.

‘Gy wilt dus betaeld zyn? zegde hy, een grooten traen wegwisschende.

- Kunt gy daeraen nog twyfelen, Daems. Of denkt gy dat ik u ten gronde zal zien gaen, zonder een enkelen keer op myne guldens te denken?

- Maer Hoeks, hoe kunt gy toch zoo onbarmhartig zyn! Toen gy nog maer een arm boerke waert, en ik voor eenen der beste boeren van het dorp doorging, heb ik u meer dan eens geld geleend, zelfs zonder intrest. Ik deed dat uit goede gebuerschap, en nu ik arm ben en gy het geld nog niet noodig hebt, nu komt gy van de betaling eener schuld spreken, die gy weet dat ik op dezen oogenblik niet voldoen kan.

De stem van Daems was diep ontroerd; zy bewoog Hoeks echter in het geheel niet. Zelfs scheen deze geen acht te slaen op de herinnering aen het verledene, en hy zegde barsch:

‘En wanneer zult gy de schuld dan kunnen betalen?

- Dat weet ik nog niet. Ik wenschte wel, dat ik in de gelegenheid ware u te kunnen voldoen; ik zou, als het mogelyk was, een stuk uit myn hart laten snyden, om u het geld te kunnen geven; maer nu betalen - dat kan ik niet.

- Echter moet ik geld hebben; is het de geheele som niet, dan toch zult gy my iets op rekening geven.

- Maer wat zou ik u toch in Godsnaem geven! .... Ik heb niets; wy worstelen soms tegen den honger.....

- Hoe, tegen den honger? .... Is het zóó ver gekomen,

vriend. Welnu, dan zal ik op afkorting, de koe maer meênemen. Lieve hemel! is het al zóó ver.....

En met éénen sprong bevond Hoeks zich in den stal en maekte de koord los, waermeê de koe was vastgebonden. Het arme dier draeide bulkend den kop om, alsof het aen zyne trouwe huisgenooten om hulp wilde smeeken.

De oude Daems stond echter versufd, en zeker had Hoeks met de koe den stal verlaten, ware Lysbeth niet plotseling in denzelve verschenen, en had zy zich niet moedig voor den onbarmhartigen man geplaetst.

De koe! maer dat vreedzaem dier is de dierbaerste schat van het huisgezin..... Des morgens als zy zich bulkend doet hooren, schynt zy den mistroostigen Daems moed in het hart te spreken. Als hy haer in den stal of in de magere weide ziet, dan gevoelt hy, dat hy toch nog iets heeft, hetwelk hem aen zyn vroegeren welstand doet denken; dat hem doet hopen op betere dagen. Maer als dat goede dier eens zal weg zyn - och, wat zal de stal, de weide, de gansche hoeve dan verlaten zyn! ....

En Lysbeth dan? - Zy had het wit en bruin gevlekt kalf weten geboren worden, tydens zy nog in het dorp woonde, en toen alles verkocht werd, was dat beest alleen overgebleven; daerom had zy het nog des te liever, en dikwyls met tranen in de oogen den glimmenden hals van het dier gestreeld. Spoedig was het groot geworden, en nu was het immers de steun van het kleine huisgezin? Voor Lysbeth was de koe zelfs een redelyk wezen, en als zy hare groote, ronde oogen op het

meisje sloeg, dan scheen het aen de maegd, dat zy haer iets troostend vertelde.

De koe ontrukken was dus de laetste hoop, aen de arme menschen ontnemen.

‘Neen, neen! riep Lysbeth met kracht uit; neen, zoo wreed zult gy niet zyn. Gy zult ons onzen laetsten steun niet ontrooven.

- Uit den weg! schreeuwde de schepene woedend, terwyl hy het koppige dier wilde voorttrekken. Uit den weg!

- Neen, neen!

- Ik herhael het u, ga uit den weg! .... Wat heb ik my over uwe klagten te bekommeren!

- O, ik bid u er om..... Of wilt gy ons dan van gebrek doen sterven! - en met deze woorden sloeg Lysbeth hare armen om den hals der koe, en bleef er om dus te zeggen aen hangen.

Het dier kon geenen stap meer voorwaerts doen, en hoe hevig Hoeks ook tierde en dreigde - alles was te vergeefs. Plotseling werd de oude Daems uit zyne verslagenheid opgewekt: het vuer glinsterde in zyn mat oog, zyne handen werden ontzaggelyke vuisten, en met éénen sprong stond hy voor den geldschieter.

‘Hoeks, Hoeks! riep hy met kracht uit, en hief zyne zware vuisten op; ik sla u den kop in, als gy de koe niet loslaet!

De schrok ontzette by het zien van dat vlammend oog, van die dreigende handen, en stamelde eenige onzamenhangende woorden.

‘Laet los! herhaelde de oude Daems; of.....

De grysaerd was inderdaed verschrikkelyk om zien. Hoeks liet de koord uit zyne hand glippen; bleek van schrik sprong hy den stal uit, en herwon slechts op eenigen afstand van denzelve, den moed om den pachter toe te roepen:

‘Daems, Daems! dat zal u duer te staen komen. Binnen dit en eenige dagen zal er u geen dak tot schuilplaets, geen strooi tot ligplaets meer overschieten.

De koe werd weêr vastgebonden, en het hart der maegd klopte van voldoening. De vader was echter diep neêrslagtig, en nu eerst stroomden de tranen hem overvloedig, door de diepe rimpels van de gebruinde wangen.

‘Beth, myn kind! zegde hy; ja, streel onze goede koe nog; want welhaest zal het er meê gedaen zyn. Hoeks heeft regt op ons klein bezit, hy heeft het gezegd: hy zal zich krachtens de wet doen betalen. Kind, laet ons goeden moed hebben; want er staen ons verschrikkelyke dingen voor de deur!’


Vorige Volgende