|
| |
| |
| |
IV.
Een oud of een nieuw Kleed.
Keeren wy tot het huishoudelyke leven van den armen schoolmeester terug.
Wy vinden hem in zyne eenvoudige kamer, waer zindelykheid alleen de opschik was; waer de bloemen, die voor het, in lood gevatte, venster bloeiden, al de weelde uitmaekten.
Denkend stond hy in eenen hoek der kamer, en hield een porceleinen pot in de hand. Het oog van Ivo staerde op den bodem, en er lag eene glinstering van geluk in hetzelve, by het zien schitteren van eenige zilverstukjes, aen welke dat oude meubel tot spaerpot diende. Hy glimlachte ze toe; niet omdat hy eigenbaetzuchtig was; maer hy berekende
| |
| |
in zich-zelven, dat hy daervoor juist een nieuw kleed zou kunnen koopen. Het oude was tot op den draed toe versleten, op honderde plaetsen door de zorgzame hand van Clara gestopt, zoodanig zelfs, dat de kwaedwillige Hikpik hem spottend met den vinger nawees. Het had vele jaren dienst gedaen; nog lang had het de schouders van Ivo kunnen bedekken; maer de hond van Hikpik, zoo kwaedaerdig als zyn meester, had onlangs een der panden aen stukken gescheurd, en Clara's kunst was niet toereikend geweest, om dat spoor van verwoesting heel en al te doen verdwynen.
Ivo greep de zilverstukjes uit den pot, schoof ze tellend door de vingers, liet ze weder op den bodem klingelen, en die toon was voor zyn oor een harmonisch geluid, zoo zangerig als de toon eener harpe. Hy telde ze nog, en de gelukkige grysaerd glimlachte weder!... Het was eerlyk gewonnen, en lang bespaerd geld!
Doch waerom, brave man, verdwynt plotseling dien glimlach van uw wezen? Waerom staert gy denkend op die blinkende zilvermunt? Waerom schudt gy ‘neen’ en staert gy daerna op uw kleedsel, dat aen den muer hangt, alsof gy u wildet overtuigen, dat het niet zoo versleten, zoo armoedig, zoo gestopt is, als de spottende Hikpik het wel zegt?...
Waerom?
- .... Het is waer, zegt gy, er zyn ongelukkigen, die het
| |
| |
meer noodig hebben dan ik.... Zie maer eens de arme Martha, die door ziekte bedreigd wordt!... Indien ik dat geld voor my alleen besteedde, zou ik geen' stuiver hebben om haer by te staen, als zy eens honger had.... Honger lyden, en ik een schoon kleed dragen!... O, dat kleed zou my als een vuer om de lenden branden.... Ik zal myn zwarten overjas nog eens zacht opborstelen, den gescheurden slip onder den goeden knoopen; met de slechtste zyde langs de muren der huizen gaen, en in de kerk een eenzaem hoekje kiezen, waer ik ongestoord zal kunnen bidden.... Maer toch, het is soms koud in deze dagen.... Dat kale kleed verraedt altyd onze armoede; het doet de nydigaerds leven, en zy spotten zoo gaerne met den armen Ivo.... En dan het hoogtyd, dat aenstaende is.... en het geld, dat ik weldra weêr zal inbeuren....
Ivo twyfelde. Langzaem naderde hy eene kas, en deed even langzaem den porceleinen pot tusschen een aen tal papieren verdwynen. Met die beweging stiet hy legen een oud boek, dat met tamelyk veel gedruisch van zyne plaets viel. Ivo schrikte en staerde met een onrustig oog op het boekdeel. Hy legde peinzend zynen wysvinger op den zwartlederen band, waerop het overschot van vergulde bloemen zigtbaer was. Het boek was verguld op snede, en hoewel het thans geen aenzien meer had, kon men gemakkelyk opmerken, dat het een overblyfsel uit rykere dagen was.
Ivo hield droomend het oog op hetzelve gevestigd. Zyn
| |
| |
vinger bleef op den band drukken, en het was alsof eene heimelyke aentrekkings-kracht uit dat boek, tot zyn hart, opklom. Een glimlach, een traen, eene smartelyke of hoopvolle uitdrukking, liet zich weldra, afwisselend, op het gelaet van Ivo ontwaren.
Wat bevatte toch dat geheimzinnige boek? - Al de herinneringen uit vroegere dagen, het geluk van zyne jeugd; de liefde van zynen jongelingstyd; maer ook de tranen van zyne mannelyke jaren. Het was langen tyd geleden, dat hy het niet meer geopend had; want hy was vroeger tegen de herinneringen niet bestand; maer nu hy kalmer, en meer boven het lyden verheven, nu hy volkomen verbroederd was met zynen nieuwen stand, alsof hy in denzelve geboren ware - nu durfde hy in dat boek, tegen nieuwe smarten, kracht pullen.
Hy nam dan hetzelve, zette zich in den ouden leuningstoel, en opende het op zyne kniën. Hoeveel herinneringen op dat oogenblik door het hoofd van den ouden man stormden, is niet te bevatten! Zyne hand beefde; zyn vinger wees op den aenvang eener bladzyde; maer hy kon niet beginnen.
Eindelyk volgde zyn oog deze regels:
‘....Ryk en gelukkig zyn, leven in het midden van de weelde - o, welke begoochelingen heeft die gedachte niet voor hem, die arm en naekt hier op deze aerde rondkruipt! En toch, hoevelen bedriegen zich.... Hoeveel lyden ver- | |
| |
bergt zich achter de glinstering der ryken!.... Ivo, waer zyn de dagen toen gy al de weelde genoot, die de wereld geven kan; toen gy bemindet met al het vuer, eener eerste, eener heilige liefde?... Zy zyn voorby.... en gy breekt thans op een eenzaem zolderke, het zwarte brood, dat gy door uwen handen-arbeid verdient; gy laeft uwen dorst met het water, dat uit Gods lieven hemel valt.... Rykdom, rang en magt!.... Spotterny!.... Langs deze naekte muren, zweeft het spook des hongers, en het lacht met al uwe tooverbeelden van goud en pracht...........................
‘Verlaten, van iedereen verlaten, en gisteren waren er nog zoo vele wezens, die my schenen lief te hebben.... Ach, beminden zy dan slechts den stoffelyken rykdom? Was er geen enkel gevoel in Ivo, dat hun éénen traen van medelyden, in zyn ongeluk, afperste?... Neen, zy myden den gevallen koopman....
‘Verschrikkelyk!... Myn hart wordt tot bloedens toe geprangd, als ik er aen denk.... Ik zag gisteren, toen ik een' oogenblik aen het venster de frissche lucht inademde, eenen myner oude makkers, gelukkig en lagchend, voorbyryden. Voorheen was hy arm, ik was ryk; de rollen zyn verwisseld: aen my de beurt van honger lyden....
‘Had ik dan zoovele smarten verdiend?... Ik deelde den armen broeder van mynen overvloed mede; ik ontving myne vrienden, als leden myner familie; ik hielp dáér
| |
| |
waer myn vermogen my niet te kort schoot.... Erbarming! Ik heb niet verdiend dat gy my vertrapt; dat gy my voor uwe deur, voor wat arbeid, eene aelmoes wilt geven; hetgeen niet belet, dat de honger myn ingewand pynlyk doorwroet, en myne hand zoo mager, zoo zwak wordt, dat ik byna uwe schriften niet meer maken kan.... Erbarming!...’
Een oogenblik hield de oude man op. Smartelyk was de uitdrukking van zyn gelaet, by het herzien van die regels, en hy voelde heete tranen op zyne wangen branden. Dan dacht hy aen het tegenwoordige, en een zachte glans kwam door zyne tranen stralen.
- Ach, zeide hy, de oogen ten hemel wendende, thans heb ik geen' honger meer! Wat is men gelukkig als men geen' honger lyden moet.... En ik, die de ongelukkigen wilde vergeten....
Een oogenblik duerde deze verpoozing; daerna las hy verder:
‘....Vriendschap.... Spotterny! ik heb op dit arme zolderke myne brave moeder, gebrekkig en lydend, den geest zien geven.... Ivo kon nauwelyks de lykbaer zyner moeder volgen, die door den hollenden doodswagen des armen, naer het kerkhof gevoerd werd.... Spotterny! de liefde zelfs is slechts een akelig doodshoofd, door bloemen omkranst....’
Zacht schudde Ivo by die vertwyfeling het hoofd. Had
| |
| |
hy ze niet gevonden, die vriendschap, onder de brave dorpelingen, in de eenvoudige hut, en ver van hetgeen men de beschaefde wereld noemt? Liefde - had zy hem niet toegelagchen in het eenvoudige dorpsmeisje, dat de gelukkigste echtgenoote van den armen zwerver was geworden?
- O, zeide hy zacht; wat doet het ongeluk den mensch verdwalen, als hy aen hetzelve niet gewoon is! Wat maekt het hem onregtvaerdig jegens God en de menschen....
Zyn hoofd boog zich weder, en hy las op eene andere bladzyde voort:
‘....Ik beef zoo dikwyls er op myne deur geklopt wordt.... Ik vrees telkens den onbarmhartigen huisheer te zien verschynen, wien ik vier weken huer van myne kamer schuldig ben.... Ik kan hem niet verbidden.... Te vergeefs toon ik hem myne vermagerde handen, door het lyden ontzenuwd, door het werken als verlamd.... Onbewogen ziet hy tranen op myne wangen branden.... Hy vraegt my geld.... Is hy zinneloos?... Ik heb geen stuk brood om te eten, en ik drink myne tranen op, als om mynen honger te stillen.... Moet ik dan gaen bedelen? Moet ik de aelmoes gaen vragen, daer waer ik deze zelf eens den armen toereikte?... Neen, neen! ik wil liever sterven van honger. Ik wil mynen vyanden het geluk niet geven, dat zy my een stuk brood kunnen toewerpen.... O, schim van mynen vader! zie uit de hoogte der hemelen neêr! Zie, hoe uw
| |
| |
kind, dat tusschen de gouden lambrizeersels geboren werd, honger lydt tusschen vier naekte muren....’
Eene rilling doorliep de leden van den grysaerd. Het scheen hem toe, dat hy dat schrikbeeld van vroeger dagen weêr voor zich heen zag zweven. Hy beefde by die herinnering, niet zoo zeer voor zich-zelven, maer voor die welke hem dierbaer waren. - Neen! hy zal dat geld niet besteden, voor dat hy weet, dat er geen gevaer meer is voor de arme Martha! Hy weet wat het zegt, honger iyden. Toen dat besluit gansch zyne ziel doordrongen had, kwam een zoete glimlach om zyne lippen zweven, en kalm las hy de geschiedenis, tusschen hem en den huiseigenaer, verder:
‘....Hy is hier geweest.... My dunkt ik zie hem nog verschynen, met zyn gespannen wezen; met zynen blik, die elk oog als eenen vuer-appel doet vonkelen. Hy eischt geld, of dreigt my in wind en sneeuw te jagen.... Ik bid hem; ik doe hem myne armoede, myne ellende, in al hare naektheid zien; ik toon hem myne handen, die als bevroren zyn, sedert de asch van myn vuer niet meer gloeit; ik laet hem wat klammig stroo zien, waerop ik bibberend myn ligchaem, als een geraemte vermagerd, ineen krimp....
‘Hy staert rond of er niets te nemen is.... Ik vrees, dat zyn blik op myn zwart kleed zal vallen, hetwelk in den hoek der kamer hangt.... Hy ziet het.... hy legt er de hand op.... Erbarming! heb genade!... Ik heb niets meer dan dat.... Indien gy het my ontneemt, zult gy my morgen van
| |
| |
koude bevroren vinden.... O, pleeg geenen moord om een armzalig kleedingstuk!... Hy ziet my strak aen.... Ik zie een' traen in zyn oog glinsteren. Hy wischt die zwygend weg, en gaet heen zonder nog een woord te spreken....’
Ivo hield op, vestigde zyne oogen op het kael geworden kleed, dat aen het venster hing, en begon te weenen. Hy drukte hel boek aen zyn hart, en nederknielende kuste hy het oude kleedsel. Het was hetzelfde kleed, dat hy als een heiligdom uit die dagen bewaerd had.
- En ik zou u willen verlaten, snikte hy; ondankbare die ik ben, u verlaten! U, die getuige waert van zooveel lyden en tranen.... Ivo, Ivo! Gy zyt ondankbaer jegens een ouden vriend; hy wil u vergezellen tot aen het graf, en gy wilt hem van u afstooten, omdat hy arm en naekt geworden is.... Heeft zyn ouderdom en armoede dan de vriendschap verminderd?.... Neen, neen! oude vriend, gy blyft my by; de weg zal niet lang meer zyn. Het kerkhof is digt by Ivo's wooning.... O, vergeef my, dat ik u een' oogenblik vergeten heb.... Laet ze u en den armen Ivo bespotten: beiden zyn toch onverbreekbaer aen elkander verbonden; beiden zyn broeders. Gy kent myn lyden, myne geschiedenis, die ik nooit geheel aen myne Clara mag mededeelen; en aen wie dan zouden myne herinneringen spreken, als een vreemdeling uwe plaets zou vervangen hebben?...
De brave man stond op. Hy dankte God voor zyn besluit, en bragt het boek der herinneringen, dat hem zulk een
| |
| |
goede raedsman geweest was, op zyne plaets terug.......................
En smeekend en droevig klinkt eene kinderstem aen Ivo's deur, eene stem, die het Onze Vader bidt....
De schoolmeester houdt den adem in, en drukt denkend den wysvinger op de lippen. Die stem vraegt hem, in naem van den hemelschen Vader, eene aelmoes. Hy nadert het opene venster, en ziet een half naekt kind aen zynen dorpel smeeken, terwyl een even naekt zusterke, baldadig van Hikpik's deur gedreven wordt.
Ivo gaf, met een ontroerd gemoed, eene aelmoes; troostte het kind; beklaegde de arme ongelukkigen, die, om te bedelen, een weldadig onderwys moeten derven - en staerde, met tranen in de oogen, de twee, van blydschap huppelende, bloedjes na.
- En ik, zeide Ivo, die my overvloed geven wilde, terwyl anderen gebrek lyden!
De edelmoedige man zette zich in zynen leuningstoel neêr; hy gevoelde dat de tevredenheid zyn hart overstroomde. Weldoen geeft zaligheid! Vele zoete beelden dreven voor hem heen, en hy sloot de oogen, om ze des te beter, in zyne verbeelding, te kunnen zien. Van tyd tot tyd murmelde hy: Clara.... Frans.... Martha.... en het blanke voorhoofd van den gryzen man helde naer de borst. Glimlagchend sliep hy in, alsof een engel uit den hemel hem begroette. Wat is de slaep van den regtvaerdigen zoet!
| |
| |
Terwyl hy slaept, zullen wy den lezer een weinig meer over zyne levensgeschiedenis toefluisteren; want zeker zal hy eenig belang voor den schoolmeester hebben opgevat.
Gy hebt het gehoord - Ivo was een ryk koopman geweest. Alles bloeide in de handen van den eerlyken handelaer; doch hoe spoedig blaest de rampspoed het geluk niet weg! - Een bankroet, en al de weelde was vervlogen. Gy hebt uit de bladzyden van zyn dagboek gehoord, hoe zyne vrienden hem verlieten; waer zyne moeder den geest gaf; gy zaegt hem in uwe verbeelding honger en dorst lyden - welnu, denkt dat gy hem nu de stad ziet verlaten, op avontuer rondzwervende, tot dat hy eindelyk op eenen avond, uitgemergeld en uitgeput, in het dorp, aen de deur eener wooning, nederzonk. Liefderyk verzorgd, verhaelde hy, aen den haerd gezeten, zyne lotgevallen, en begon, uit belooning voor de genotene gastvryheid, de kinderen van den pachter onderrigt te geven. Stoffelyke rykdommen kan men ons ontnemen; maer nooit rykdommen des geestes. Hy maekte zich de schoolmeester van het dorp, verstond die zending als een priesterschap van het burgerlyke leven, en trad met de dochter van den pachter in het huwelyk, die hem, by haer afsterven, de lieve Clara achterliet.
Ziedaer Ivo's geschiedenis, zoo als weinigen haer in het dorp kenden.
|
|
Auteursrechtvrij