|
| |
| |
| |
I.
De Loting.
Wat ik u verhalen wil, viel voor in een dorp van Nederland, dat in de vreedzame Kempen gelegen is. Het dorp is klein, maer er is iets tooverachtigs in het zien van die huizen, welke vertrouwelyk rond den ouden toren gelegen zyn; er is iets schilderachtigs in die hoeven, rond welke de wyngaerd zyne takken kronkelt; in die oude kastanjeboomen, met hunne pyramidale bloemtrossen; er is iets streelends in die akkers, in die weiden en bosschen, welke met de zilverige beek, eenen krans rondom het dorpje maken; er is iets aenlokkends in de kinderen van het dorp, die bly en blozend, met bloote hoofden en voetjes, op den oever der beek spelen.
| |
| |
In dat dorp heb ik vertoefd, en er de geschiedenis vernomen, die ik u verhalen zal, eenvoudig zoo als zy is. Ik heb het vervallen huis van meester Ivo gezien; ik heb, ter herinnering, eene der zuivere, witte bloemen geplukt, die tegen het vervallen kruis, op het graf van Clara, groeijen.
Deze eenvoudige geschiedenis deed my dikwyls droomen, en een' traen in het oog opwellen - mogt haer dit ook by u ten deel vallen.
Ginds, ter zyde van den weg, half onder den ouden vlierboom verborgen, staet het huis van den schoolmeester Ivo. De wind heeft het rieten-dak verstrooid, de muren gescheurd of verbryzeld, en akelig doet hy nog de glasruiten kletteren. De landmaegd gaet er des avonds biddend voorby; want zy denkt geesten te zien - geesten, die aen den zonderlingen meester Ivo, of aen zyne schoone en treurende dochter, Clara, gelyken.
Vrees echter niet, dat ik u in gezelschap van twee wezens brengen zal, die op aerde zoo boos leefden, dat zy, volgens de denkwyze der dorpelingen, hier, na den dood, moesten terugkeeren, tot boete hunner zonden - o neen! Meester Ivo was een braef en zachtaerdig man, die ongelukkig stierf, nadat hy het lyk van Clara naer het kerkhof vergezeld had, en Clara was eene lieve en deugdzame maegd,
| |
| |
een engel, die uit den hemel was neèrgedaeld, om hier te troosten en te beminnen.
Luister: gy zult glimlagchen met de vrees der dorpelingen, en ik weet zeker, dat gy liefde zult opvatten voor den goeden schoolmeester en zyn kind; dat gy aen beiden droomen, dat gy voor beiden bidden zult, als gy de vervallene wooning, en het brokkelige kruis mogtet bezoeken.
Niet verre van Ivo's wooning staet eene burgerlyke huizing, in steen opgebouwd, met pannen-dak, en met een geschilderd uithangbord versierd. Het is thans eene afspanning. Tydens meester Ivo, in den zomer-avond, onder zynen vlierboom van de vermoeijenis van den dag uitrustte, woonde er de deurwaerder Hikpik, een driftig en kwaedaerdig manneke, voor wien de arme dorpeling beefde als een riet, en die door zyn geld een aenzienlyken invloed in het dorp had.
Ivo en Hikpik verschilden niet alleen in geldelyk vermogen; maer ook nog hemelsbreed in karakter. Het waren twee tegen-over elkander staende uitersten. Zoo menschlievend, zoo mededeelzaem de eene was, zoo hard en eigenbaetzuchtig was de andere. Voor de dorpelingen, maer vooral voor de kinderen, lag er een afgrond tusschen beiden. De kinderen hadden Ivo teeder lief, en zy schoven bevend langs de muren, als zy het nyelige, gerimpelde gelaet van den zwarten Hikpik zagen (want dien naem gaf men hem, om zyne zwarte kleeding). Maer Ivo was ook
| |
| |
goed en zacht; hy streelde hun de blozende wangen, zag hen met liefde spelen, werd zelf somtyds kind, en regelde het spel; terwyl Hikpik met zynen schaterlach en zyne vonkelende oogen, hen meer dan eens ver van zyne wooning gedreven had. Waer men den jubelkreet der kinderen niet duldt, daer is dikwyls een kwaedaerdig man meester!
Hikpik had eenen zoon, soms wel wat wild en onbezonnen; maer toch niet boos van inborst. Tony, zoo was zyn naem, kwam dikwyls aen het huis van den schoolmeester, en koesterde voor de schoone Clara eene brandende liefde in het hart. Doch, hy zag het wel! een andere had de dierbare plaets, in Clara's kuische ziele, ingenomen.
Als Tony haer de schoonste rozen uit den hof schonk, dan hield zy die slechts in de hand; maer, als die andere, als Frans, haer eene nederige veldbloem medebragt, dan stak zy die op haren boezem. O, de blik dien zy Frans schonk, was zoo verschillend van den glimlach dien Tony ontving! En waerom zag zy zoo wachtend den weg op, die naer de wooning der weduwe Martha geleidde, als zy des avonds voor het huis van den schoolmeester gezeten was?... Het was dewyl haer hart van ongeduld klopte, om Frans te zien!
Dan ging Tony peinzend heen, en een gevoel van minnenyd sloop, als een brandend vergift, in zyn hart. Hy had zooveel gegeven voor de liefde van Clara; Clara, die zoo
| |
| |
zoet spreken, zoo vroom bidden, zoo lief zingen kon!
Frans, het kind eener arme weduwe, was de lieveling in het huishouden van den schoolmeester. De twee kinderen waren even oud, waren onder dezelfde leiding van Ivo opgegroeid, en de dorpel der beide huizen, de knie of de kus van Martha en van den schoolmeester, waren voor beiden hetzelfde geworden. Clara vond in Martha eene goede moeder, Frans vond in het huis van den schoolmeester een braven vader terug. De kinderen hoorden elkander toe, en dachten zelfs niet, dat het anders wezen kon.
Zoo waren zy opgegroeid en de huiselyke band was vaster en vaster toegebaeld, tot dat een gloeijender vuer de jeugdige harten omvatte, en zy in elkanders oogen iets meer lazen, dan het heilige zuster-, en broederlyke gevoel. Waerom durfde Frans de wangen van Clara niet meer zoenen, zoo als hy voorheen deed? Waerom sloeg Clara blozend de donkerbruine oogen naer beneden, wanneer Frans het waegde, hare hand in de zyne te drukken? - Het was omdat zy elkander beminden, al hadden zy het nooit gezeid.
Frans en Tony waren van denzelfden ouderdom. Op het oogenblik dat wy deze geschiedenis aenvangen, hadden zy hun achttiende jaer bereikt, en werden zy opgeroepen, om in de naburige kantons-hoofdplaets te gaen loten - dat is te zeggen: eene kans wagen, wie aen de bloed-belasting zal worden opgeofferd; wie zyne vryheid als burger zal
| |
| |
verliezen; wie van het werk der zamenleving, van den boezem zyner geliefde betrekkingen, zal worden losgescheurd - om des noodig te gaen sterven voor een vaderland, dat soms geen brood voor hem gehad heeft.
Met hoeveel onrust had men dien dag zien naderen! Hoe vurig hadden Clara en Martha gebeden, en hoe schaterend had de booze Hikpik gelagchen, als hy de arme vrouwen om een gelukkig nommer voor Frans bidden zag! Hoe dikwyls had hy het vroom gebed gestoord, dat zy des avonds, als het angelus over de vlakte klonk, aen den God der lydenden opstuerden!
Hikpik gaf er niet veel om, of zyn zoon een ongelukkig nommer trok. Waren er niet duizende listen en kuiperyen om van de legerdienst bevryd te worden? Hy kende er zoo veel, dat hy er zelfs niet eens aen dacht, dat hy zynen zoon door een handvol gelds kon vrykoopen. Ook was hy tamelyk gerust toen men hem kwam zeggen, dat Tony een laeg nommer getrokken had. Hy zette zich dadelyk aen het werk, om door list en bedrog, misschien voor een enkel goudstuk, zynen zoon vry te maken, zonder te rekenen, dat het kind van de weenende Martha, het zyne zou moeten vervangen; want Frans had het opvolgende nommer van Tony getrokken.
Ach! wat vloeiden er tranen uit Clara's oogen; wat wanhoop schilderde zich op de trekken der weduwe af; wat lyden beneep de ziel van Ivo, toen zich de mare
| |
| |
verspreidde, dat Frans een twyfelend nommer bekomen had. Men vreesde maer al te regt de boosheid van Hikpik, die reeds op de gewaende gebreken van zynen zoon geroemd had, en hierom had Frans een voorgevoel, dat het hem slecht vergaen zou. Heimelyk zuchtend was hy de wooning van den schoolmeester ingetreden, snikkend was hem Clara om den hals gevlogen, alsof het eeuwig afscheid gekomen ware, en hy had slechts met moeite een weinig troost in het beklemde hart der maegd gestort.
Dien avond zat Martha droevig by het turfvuer, en had de wind niet huilend in den schoorsteen gezongen, men had zeker niets gehoord, dan het tikken der rozenkrans-kralen, die door de beenderige vingers der weduwe schoven.
Dan wenschte Martha rykdommen te bezitten, om haer kind vry te koopen, gelyk de ryke menschen kunnen doen. Wat al ontwerpen smeedde zy in hare moederliefde, om geld te krygen! Hoeveel duizende plannen tooverde zy zich voor den geest, om dat geliefd kind te behouden! - Zy wilde het weinige dat zy bezat, verkoopen; dag en nacht werken, giften afsmeeken, bedelen zelfs, zoo lang tot zy dien grooten schat zou vergaderd hebben. Zy wilde, de onnoozele! indien zy er niet in gelukken mogt haren zoon te behouden, met hem naer de stad gaen, om hem ten minste te mogen zien, en over hem te kunnen waken. O, wat is de liefde eener moeder schoon en edel! Zy is wel de zuivere liefdebron van den Schepper.
| |
| |
Doch waerom toch kon de wet haer dat kind ontscheuren? Was zy geene weduwe?
Helaes, ja! maer in het naburige dorp had zy een anderen zoon, die ouder was dan Frans, en volgens de wet gehouden zyne moeder te ondersteunen. Frans was nog niet in staet het dagelyksche onderhoud voor haer te verdienen. Men beroepe zich nooit in die wet op liefde, hoop en toekomst! Zy is als een booze geest, die er genot in heeft dit alles, by den arme, te verbryzelen. Zy laet zich wel verbidden door een handvol geld, maer door geene tranen. Die wet is bloedig; zy moet door de hand eens duivels geschreven zyn!
De hairen van Martha waren, door veel ongelukken, voor den tyd grys geworden. Zy had reeds drie kinderen en haren echtgenoot naer het kerkhof verzeld; zy had haer huisgezin van den welgezeten stand, tot dien van armoede zien afdalen, en begon nu eerst, door de liefde en vlyt van Frans, door de vriendschap van Ivo en Clara, een weinig verademing in het lyden te scheppen. Ach! waerom moest die zware slag haer komen bedreigen.
Die gedachten rolden de arme weduwe, by verpoozing van het gebed, door het hoofd.
De deur der wooning werd geopend, en Frans trad met een droevig ‘goeden avond’ langzaem binnen. Hy was een schoon en gezond jongeling, en zyne eenvoudige, kempische kleederdragt, verhoogden den goeden indruk, dien hy, op wien het ook zyn mogt, maekte. Hy zette
| |
| |
zich in den anderen hoek by het vuer neder, en staerde, zonder te spreken, op de wiegelende vlammen. De moeder sprak in den beginne ook niet; zy zag zwygend op haer kind; doch toen zy eindelyk in weenen uitborstte, stond zy op en ging het omarmen. Ook by den jongeling stroomden de tranen over de wangen.
- Moeder, zeide hy, waerom zyt gy toch zoo droevig?... Indien het zoo zyn moet, dan zal ik immers wel by u terugkomen....
- Terugkomen?... Frans, uwe moeder kan u geen' oogenblik missen.... Zonder u zal zy sterven.
- Ach, spreek toch zoo niet; het zou my ook pynlyk vallen; maer ik herhael het u, moeder, ik zal terugkomen.
- Altyd dat woord, waerdoor gy aen myn bedroefd hart troost wilt geven.... Ach, hoe komt men terug! Ik weet nog, hoe Jan van den ouden koster in het dorp terugkeerde: hy kende niemand meer, hy had zyne oude moeder niet meer lief als te voren; hy vloekte, dat het de goede vrouw beven deed, en strompelde op krukken: want men had hem zyn been afgezet.... Frans! als gy ooit zoo ongelukkig waert uwe moeder niet meer te kennen, als gy terug kwaemt - zy stierf van verdriet voor uwe voeten.
- Moeder, welke gedachten hebt gy toch dezen avond! Waer ik ooit zyn mogt, ik zou u nooit vergeten; ik zou u altyd liefhebben, u en Clara, en meester Ivo ook, dien goeden, braven man.... Maer, moeder, wy klagen en
| |
| |
weenen beiden, en het is immers nog niet zeker, dat ik vertrekken zal? Tony zal nog voor my moeten heengaen; men zegt wel, dat hy gereklameerd heeft; maer ik geloof dat hy gezond en sterk is; of wel zyn vader zal voor hem een plaetsvervanger koopen - en dan blyft Frans toch by u.
Er blonk een zachte glans van geluk door de tranen der weduwe heen. Een balsemende strael van hoop zalfde de wonde van haer hart. Hier blyven.... haer Frans aen het hart geklemd houden, terwyl de andere lotelingen zouden vertrekken.... wat geluk voor die moeder!
- O, sprak zy, Frans, zeg nog eens, dat er hoop is! Wat klonk my dat daer zoet in de ooren!... Die booze menschen in het dorp, die zwarte Hikpik, allen hebben er dan genoegen in gehad, de arme moeder te doen tranen storten, door te zeggen, dat gy soldaet moest worden.... Gy zelf, Frans....
- Ach, moeder, ik vergeet soms in myne droefheid, dat ik hopen moet. Vader Ivo en Clara hopen ook; welnu, laet ons dan allen met vertrouwen de toekomst inzien, en bidt gy maer lang en veel voor my.
Hoe ligt vleit zich ons hart met een flauw straeltje hoop! Als men stervend op den oever van het graf zit, en er komt een vonkje levenskracht door het harte branden, dan denkt men, dat het lieve leven met volle kracht in ons terugkeert. Zoo was het ook met de arme Martha.
De moeder ging nu weder op hare plaets zitten, en bad
| |
| |
den hemel, opdat zy haren zoon zou mogen behouden. Van tyd tot tyd rigtte zy haer oog liefdevol op Frans, en als een droevige zucht uit zyne ziel opwelde, dan smeekte zy vuriger troost en genade af.
Frans hoopte echter niet meer. De schoolmeester en zyne dochter hoopten inderdaed; de eerste, omdat hy niet kon gelooven, dat Hikpik een zoo boos man was, dat hy het kind der weduwe aen zyne listen zou opofferen, zoo als men heimelyk in het dorp zeide; de tweede, omdat zy beminde, met alle de reine liefde, die het hart eener maegd doortintelen kan; omdat zy zich geen scheiden kon verbeelden van hem, met wien zy van de wieg af aen was opgegroeid. Maer Frans geloofde aen het zwaerste van den slag; Frans dacht aen zyn afscheid, aen de tranen zyner moeder, aen den knellenden handdruk van Ivo, aen den kuischen zoen van Clara; - hy dacht aen dat yselyke vaerwel, waerna zy elkander in langen tyd niet zouden wederzien, waerin Clara hem misschien zoude vergeten voor de liefde van Tony....
Dat denkbeeld maekte hem als wanhopig, en joeg hem onheilspellende gedachten door het hoofd; maer als hem dan in zynen geest, het beeld van Clara verscheen, die zoete maegd, met hare schoone oogen, welke, door de tranen, als diamanten glinsterden; als hy haer zag met de handen zaêm gevouwen, biddende als een engel aen het hoog-outer der dorpskerk - want zoo had hy haer des avonds nog
| |
| |
gezien - dan dacht hy in zich-zelven: ‘Zy zal ray niet vergeten; zy heeft my veel te lief!’ en meer bemoedigd hief hy het oog van de vlammen op.
Dien avond werd de kleine lamp niet ontstoken; de spys bleef onaengeroerd, en het vuer, door geene zorgzame hand opgestookt, viel in verdorde assche neder.
De stilte, maer niet de rustige slaep, heerschte weldra in de wooning.
Frans hoorde van tyd tot tyd een langen zucht uit den moederlyken boezem opstygen, die, door den wand dringende, zyne halve sluimering kwam stooren. Hy, even als de moeder, groette, met een meer verligt gemoed, de morgenschemering.
|
|
Auteursrechtvrij