Logo DBNL
Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella (1838)

Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella

(1838)–F.A. Snellaert–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Liederen.

Hoe duidelyk zien wy niet de gevolgen der tydsomstandigheden in de liederen der zeventiende eeuw? Hoe stom blyft het vaderlandsch gevoel! Ook de laetste band met het noorden verbrak; de noordsche geest stierf in de poezy uit. Geen dichter bezong meer de liefde en de trouw van het Maegdelyn, de wulpsheid van den dwerg, of de listen van de tooverheks. De romancen en balladen werden zelfs in de steden aen de vergetelheid overgegeven. Ten platte lande alleen, waer de godsdienstpartydigheid niet zoo geweldig gewoed had, bleef de volksoverlevering in den zang bewaerd, en de beroemdste sagen der vyftiende eeuw zyn thans nog op vele plaetsen in zwang gebleven. Nieuwe echter kwamen niet meer ten voorschyn. Men berymde nog wel het verhael eener gepleegde moord of diefte, zelfs van een mirakel; maer alles wat de oude sage kenschetste was verdwenen. Ook de

Minneliederen

kregen thans een geheel nieuw aenzien. Het eenvoudig schoon werd vergeten, en men deed de geliefden van Venus vier, van Cupidootje

en zyne schichten zingen. De grieksche godenleer was aen de beste dichters onmisbaer geworden. Ook bracht men de verschillende soorten van maten in, welke sedert eeuwen door de fransche dichters waren gebruikt geweest; maer, als oneigen aen onze tael, by ons te lande nog niet hadden kunnen indringen. Het volgende Meiliedeken, dat anders niet onaerdig is, uit de Triumphus Cupidinis van Joannes Ysermans, kan tot bewys strekken:

 
Hoe veel vreucht ist overal?
 
'T velt geschildert staet coleurich,
 
Schoon ghebloeyt is bergh en dal,
 
En met bloemekens seer soet geurich,
 
Is 't geciert,
 
Daer 't ghediert
 
Springt en swiert;
 
Niet is hier treurich.
 
 
 
Phoebus lieffelijcken strael,
 
Doet de cruydekens weer spruyten.
 
Lustich singht den nachteghael,
 
Daer de vogheltjhens soet fluyten.
 
Elc dier baert
 
Sijnen aert,
 
Kipt, oft paert,
 
Door 't Meys viertuyten.
 
 
 
Maeghden dan, waerom ghetoeft?
 
Wilt u jeucht met lust ghebruycken,
 
Eer ghy u te laet bedroeft,
 
Want den tijt sal u ontduycken.
 
Laet de min
 
Soo langh' in
 
Uwen sin
 
Niet ligghen muycken.
 
 
 
Minnaers oock verheucht, verblijt,
 
Om dat nu alom gheschiedet;
 
Prijst den nieuwen soeten tijt;
 
Valscher nijdertonghen vliedet!
 
Uwen lust
 
Nu vry blust,
 
Streelt en cust,
 
Den tijt ghebiedet!

Of, wil men liever, het volgende Pastorel liedeken van Geeraert Vanden Brande:

 
O wt-muntende godin
 
Als Ciprina weert verheven;
 
Schoon, volmaekte herderin
 
Die mijn ziele troost cont geven,
 
U gesicht ‘dat verlicht’ ende sticht,
 
Mijn jeughdich leven.
 
 
 
Laet u schaepkens by de mijn
 
Haer in 't groene wout verlusten,
 
Laet my lief, tot medecijn,
 
In uw ronde armtiens rusten.
 
Laet u vee ‘tot mijn wee’ van ons twee
 
Doch niet verwusten.
 
 
 
Jont my uwen roode mont
 
Eens te kussen uyt medooghen,
 
Want ghy hebt mijn hert doorwont
 
Met uw blixem stralend' ooghen.
 
Maghet, och! ‘wilt my doch’ gheen bedroch
 
Voor liefde tooghen!
 
 
 
Ick en acht op gelt noch goet,
 
Edeldom noch hooghe staten,
 
Thoont my maer een trou ghemoet,
 
Ick en sal u noyt verlaten,
 
Maer tot spijt ‘diet benijdt’ sijn altijdt
 
Tot uwer baten.
 
 
 
Denckt doch niet dat ick met leet
 
U sou laten, lief, in treuren,
 
Als my een van rijckdom breet
 
Mocht naer mijnen wensch ghebeuren;
 
'T schaepken teer ‘sou veel eer’ met verseer
 
Het lam verscheuren.

Herkende men de vorige poezy niet meer in de wereldsche liederen, in de

Geestelyke liederen

verschool zy zich schier geheel en al. Hoe menig aerdsche band was er niet verbroken geworden door de ongelukkige tydsomstandigheden. Menige schoone ging in de eenzaemheid zich van de wereld afscheuren, en gaf zich geheel en al aen den godsdienst over.

God beminnen is nog beminnen, zei de heilige Theresia. Deze woorden kunnen maer uit den mond eener katholieke vrouw gekomen zyn. Dezelve besluiten het geheele leven der vromen. Zonder liefde is er voor de vrouw geen bestaen; en daer, waer zy zich aen de aerdsche gaet ontrekken, koestert zy eene platonische, nog dichterlyker dan de vorige, om dat de verbeeldingskracht alleen werkt.

Onder hoe vele vormen klonk niet het lied tusschen de eenzame kloosterwanden of in het smalle vertrek der begyn! Men verhaelde eene romance: het was des soudans dochter, die op eenen schoonen jongeling verliefd was geworden. Deze ontschaekte haer uit heurs vaders hof en bracht haer in een afgelegen land. Op hare vraeg verhaelt hy wat een almachtig monarch zyn vader is. Aen zoo een' schoonen en edelen jongeling belooft zy eeuwige trouw. By een klooster gekomen, verzoekt hy haer een weinig op hem te wachten..... Wat valt de tyd aen verliefden toch lang! Eindelyk waegt zy te kloppen..... Men heeft niemand gezien. Zy verzekert dat hy binnen het klooster is gegaen; - het is hare geliefde, maer zyn naem is haer ontsnapt; - een koningszoon, - de schoonste jongeling der wereld,

 
Zijn aengezicht is melk en bloed,
 
Zijn haren zijn van goude.

Zyne moeder is eene reine Maegd..... Jesus, onze Heere! - Juist, die is myn beminde..... O! dien zal ik u wyzen; zeg slechts vaerwel aen het heidendom en aen uw vaderland, en Jesus uw bruidegom zal u

naer het zyne leiden. - O, zy verlangde zoo zeer! Eindelyk kwam de geliefde:

 
Hy nam zijn bruid by hare hand
 
Met vriendelijke minne
 
En bracht haer in zijn vaderland,
 
Daer is zy koninginne.

Of het was het minnelied, in zyne verscheidene vormen, dat gekozen werd. Het was altyd 's avonds dat hy by zyne uitverkorene kwam en zich met haer onderhield. Maer vóór hy zyne liefde schonk, moest menige zucht geloosd, menige traen gestort worden. Was het niet dat de naem des zone Gods ons uit de doling kwam brengen, men zou gelooven de vurigste minnezangen te lezen. Somtyds werd door eene teleurgestelde verliefde de moeder Maria verzocht om hare bemiddeling. Zie hier een lied Op 't heilig kruis, dat onze grysaerts zeer oud zeggen te zyn:

 
jesus.
 
Rijs nu uit den slaep, vriendinne,
 
Doet van stonden aen uw kleed;
 
Kom, mijn duifken, laet my binnen,
 
Maek u haestelijk gereed;
 
Want de winter is vergangen.
 
Zie de bloemen op het veld!
 
Wil uw bruidegom ontvangen.
 
Het is Jesus die het meldt.
 
zy.
 
Wiene komt mijn rust hier stooren
 
In het midden van den nacht;
 
Laet my slapen naer behooren
 
Op den dons der pluimen zacht.
 
Meent gy dat ge me iets moet zeggen?
 
Kom en spreek my morgen, vriend,
 
U, by nachte, wil ik verleggen,
 
En u laten ongediend.
 
jesus.
 
Morgen zal het zijn te spade;
 
Ik en wacht tot morgen niet.
 
Wilt gy hebben een genade,
 
Komt al die den Mei aenziet.
 
Ziet daer op die roode plekken
 
Van mijn dierbaer bloed gestelt.
 
Spreekt gy niet, ik zal vertrekken.
 
Ik ben Jesus die het meld.
 
zy.
 
Zoete Jesus! Heer der Heeren.
 
Zijt gy het die tot my spreekt?
 
Tot wien zal ik my nu keeren?
 
Mijn ontzeggen hier ontbreekt.
 
Ach my dacht, ik wierd geropen
 
Ik en wist niet, Jesus zoet,
 
Kom Jesus, wil niet meer kloppen,
 
Maer kom, die mijn ziele voedt.
 
 
 
Zoete Jesus, Heer der Heeren,
 
Zijt gy van my deur gegaen?
 
Tot wien zal ik my nu keeren?
 
Of wie zal my doen verstaen,
 
Waer dat is mijnen beminden
 
Met den meiboom van zijn kruis?
 
Vrienden, weet gy niet te vinden?
 
Komt, mijn bruidegom is thuis.
 
eene andere.
 
Gezellinne, mijn vriendinne,
 
Ach hy is in zijnen hof;
 
Kom, wilt gy hem eens gaen vinden,
 
Gy moet schudden af het stof
 
Van al ijdele gedachten.
 
zy.
 
Zoete Jesus! 'k zie u staen,
 
Kondt gy niet een weinig wachten?
 
Waerom zijt gy heên gegaen?
 
Zoete Jesus! Heer der Heeren,
 
Ach, ik ben aen u verknocht,
 
U, ô Jesus, God en Heere,
 
Zijt het Gy waernaer ik zocht:
 
U te vinden wil my geven.
 
'T Kruys voor eenen Mei ik speur.
 
Daermeê zoude ik eeuwig leven
 
En hem planten voor mijn deur.
 
jesus.
 
Liefste bruid, laet u nu kroonen,
 
Ik schenk u mijn heilig kruis.
 
Laet voortaen dien Meiboom wonen
 
By u lieden in uw huis.
 
Gy wordt vry van alle kwalen,
 
Van alle duivelen geweld.
 
Betrouw dan, heb goed couragie.
 
Het is Jesus die u helpt.
 
zy.
 
Wie klopt hier, wie mag dat wezen
 
Op mijn ziel zoo menig keer?
 
'T is mijn bruidegom geprezen,
 
'T is Jesus mijn liefsten Heer.
 
Mocht ik u mijn wil openbaren,
 
Jesus, mijnen bruidegom,
 
Dan ware ik uit mijn bezwaren,
 
En ik heette u willekom.
 
jesus.
 
Kom, mijn liefste bruid geprezen,
 
Met den zoeten Mei plaisant;
 
Laet ons naer Calvarie treden,
 
Daer staet eenen Mei geplant,
 
Uitgespreid met open armen,
 
Vol liefde en bermhertigheid,
 
Om de zondaers te ontfermen,
 
Voor die doen boetveerdigheid.

De geestelyke liederen, welke men thans in Vlaenderen zingt, zyn

grootendeels van den tyd van Albert en Isabella, en worden in de bundels van dien tyd gevonden1. Ook onze kerstliedjes zyn in den styl van die eeuw. De gedachten evenwel zyn nog omtrent dezelfde als in de middeleeuwen. Het volk gevoelt slechts wat onmiddelyk met hem in betrekking staet. In de kerstliederen laet men dan ook alles, rondom de krib, van koude bibberen; ezel en os krygen niets te eten; Joseph moet water halen, maer de rivier is toegevrozen. En in iedere streek plaetst men Bethleëm aen de oevers van het aldaer loopend water. In Braband zingt men

 
Sint Joseph die moest om water gaen,
 
Maer de Senne was toegevrozen;

langs de Schelde,

 
Maer de Schelde was toegevrozen;

en in de omstreken van Kortryk en Meenen,

 
Maer de Leie was toegevrozen.

Later in Egypten gevlucht, spon Maria garen; Joseph, te oud geworden om te timmeren, haspelde, en Jesus bracht het garen thuis.

Zeker had men by ons geene meer gekende broodwinning kunnen uitdenken. In een woord, het geheele leven der Heilige Familie is dat van een vlaemsch huisgezin. Laet my hier, tot slot, een schoon liedeken van Justus De Harduyn by voegen.

Maria kussende haer kindeken.
 
T'sa, t'sa mijn lief, mijn herte-braecke,
 
Mijn toeverlaet, immers nu dooght,
 
Dat mijnen mond eens u ghenaecke,
 
Want 't is den wil van die u sooght.
 
Mondeken soet ick moet u kussen,
 
Om mijnen brand alsoo te sussen.
 
 
 
De biekens cleyn op d'inckel tipkens,
 
Haelen hun aes, en heunigh soet,
 
Van u roo-glatte suycker lipkens,
 
In coeverheydt en overvloedt.
 
Mondeken soet ick moet u kussen,
 
Om mijnen brand alsoo te sussen.
 
 
 
Maer mondeken waerin ghegoten
 
Is al het geurigh muscleiaet,
 
Wat reden ist dat ghy ghesloten
 
Soo langhen tijdt voor my nu staet?
 
Mondeken soet ick moet u kussen,
 
Om mijnen brand alsoo te sussen.
 
 
 
Ach! dat ick kuss' die purper rooskens
 
Van uwe wanghskens sonder vleck,
 
Welck ick u moeder t'alle pooskens
 
Met mijnen adem over-deck.
 
Mondeken soet, ick moet u kussen,
 
Om mijnen brand alsoo te sussen.
 
 
 
Ach! dat ick kuss' die crollend' hairkens,
 
Die flichelen1 dweersch ende crom,
 
Ghelijck of doen cleyn water-baerkens,
 
U hoofdeken heel om end' om.
 
Mondeken soet ick moet u kussen,
 
Om mijnen brand alsoo te sussen.
 
 
 
Ha! hoe dijn ooghskens naer my schieten,
 
Hun sprietelinxkens vlammigh-heet.
 
Schiet, ooghskens, schiet, ick sal ghenieten
 
Meer vreughd daervoor dan yemand weet.
 
Mondeken soet ick moet u kussen.
 
Om mijnen brand alsoo te sussen.
 
 
 
Maer wat! och siet, siet my beswijcken,
 
Siet my ter aerde sincken neer.
 
Helaes! mijn siel gaet van my wijcken,
 
Sonder dat zy wilt commen weer.
 
Mondeken soet ick moet u kussen,
 
Om mijnen brand alsoo te sussen.

Vorige Volgende