Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella
(1838)–F.A. Snellaert–
AuteursrechtvrijMinnedichten.In de zestiende eeuw werd het de goede smaek eene kunstreis naer Italie te doen. Al wie zich een naem in de schoone kunsten poogde te maken, ging Florence en Rome bezoeken. Ook onder de letterkundigen verspreidde zich deze smaek, byzonderlyk op het laetst dier eeuw. Misschien ook dat menigeen, onder dat voorwend- | |
[pagina 261]
| |
sel, het tooneel der beroertens zocht te ontwyken. Het algemeen beoefenen der latynsche en italiaensche letterkunden, evenwel, moest den beminnaer der poezy naer oorden lokken, waeraen de grootste dichters zulke schoone ingevingen verschuldigd waren. Jonge, gevoelige harten waren weggesleept door het vleiend en vurig lied van Laura's minnaer, en, op het voorbeeld van Petrarcha, begon men sonnetten te schryven. Hooft, nog zeer jeugdig, was de eerste die het italiaensche minnelied op nederlandschen bodem overbracht. Zyn voorbeeld volgde Van Zevecote, die op zyn acht en twintigste jaer, en dus omtrent 1624, eene reis naer Italie deed, en Parma, Plaisance, Bolonje, geheel Toscanen en Rome bezocht. Zyne meeste minnedichten had hy evenwel reeds vóór zyne reis geschreven, en op zyn zeventiende jaer eene gentsche schoone, onder den naem van Thaumantis, bezongen; zoo dat hy wellicht, door het lezen van sommige stukken van Hooft, zich grootelyks had gevormd, en de zucht voor Italie by hem nog was vermeerderd. Toonde hy zich, in zyn Beleg van Leyden, gespierd, krachtig en een ware lierzangdichter, in zyne minnedichten vinden wy die zoetvloeiendheid, dat naïve, dat ons ook in Hooft zoo zeer bevalt. Jammer dat zyne gedichten zoo uiterst zeldzaem zyn, ja wellicht in geheel Belgie niet gevonden worden, en men dus alleen op reeds gegevene proeven moet voortgaen. Anders, indien de overige zangen met deze proeven gelyk stonden, zou men misschien mogen zeggen dat Zevecote min gekunsteld dan Hooft is. Hoe bevallig schildert hy niet de wangen van zyn meisje: Witter als de de versche snee,
Die noch niet en is betreên,
En geen voetstap heeft geleên;
Uytgenomen dat dit wit,
Door Cupidoos mont verhit,
Die daer menig soentjen haelt,
Is met purper afgemaeld.
En hare lippen: | |
[pagina 262]
| |
... Sachter als het haer
Van Diones Wagenaer;
Lipkens, die nu overlanck
My met soentjes maecken kranck;
Soentjes, soeter als het geen
Dat de kleyne bien besteên,
Soeter als de duyve schreyt,
Soeter self dan soetigheyt.
Het volgende, uit een bruiloftsdicht, is allerliefst, en in den smaek der ouden: Phyllis ginck lest buyten spelen
In het midden van de Mey,
Lancxt de kanten van de Ley,
Daer de vogels soeter quelen,
Daer de velden groender staen,
Met nieuw jeugdig gras belaen.
Corydon die zag haer komen,
Corydon den fraysten quant
Van het heele Nederlant,
En heeft vast voor hem genomen
Haer te schencken zijnen sin,
Haer te schencken al zijn min.
En heeft by de macht gesworen
Van den bog' en van den schicht
Van 't blintsiende Venuswicht,
Dat hy Phyllis heeft verkoren,
Dat in blijtschap en in pijn
Phyllis zou de liefste sijn.
Waerom soud hy haer niet minnen?
Phyllis heeft et wel verdient
T'hebben Corydon voor vrient:
Zy kan in volmaecktheyt winnen
Al der Nymphen soet aenschijn,
Die ontrent de Leye sijn.
Noyt en heeft de locht geschonken
Harderinne, meerder goet,
Als zy dese Phyllis doet:
| |
[pagina 263]
| |
Zy doet yders hert ontvoncken,
Zy is soeter als een lam
Dat eerst van zijn moeder quam.
Aengenamer als den regen
Die beschut het groene velt
Van der sonne groot gewelt,
En de vogelkens die plegen
Met een liefelick getier
T'onderhouden Venus vier, enz.
En het versje, getyteld Genuchte van 't velt: Men siet het gantsche lant
Met blommekens beplant,
Soo lustig hem vertoogen,
Dat Phoebus trager gaet,
En dickwils stille staet,
Om die wel te beoogen.
De beecxkens, onbelet
Van 's winters droeve wet,
Van ijs en noortsche boeyen,
Met slaperig gedruys,
En liefelick geruys,
Vol silver water vloeyen.
Den koelen sachten wint,
Die uyt het west begint,
Beademt al de kruyen,
Ontslaet het groene velt
Van Boreas gewelt
Van bijsen en van buyen.
Hierop volgt eene beschryving van de landhoeve die de dichter zich wenscht. Na opgenoemd te hebben al wat hem daerin verlustigen zou, ontbreekt het nog iets: zyn meisjeGa naar voetnoot1: | |
[pagina 264]
| |
Waer 't datter dan een ster
My gunstig waer soo ver
Dat daer oock quam geresen
Mijn son, mijn licht, mijn lief,
Mijn hartjens soete dief,
Zy zoude wilkom wesen.
Ick sou het waerdig hoofd
Van die mijn vrijheyd rooft
Met bloemekens vercieren,
Met bloemekens vol jeugt,
Vol reuck, vol glans, vol vreugt,
Mijn Koninginne vieren.
Zy soude met my gaen,
Daer al mijn vruchten staen,
Mijn appels en mijn peren;
Het sou al voor haer sijn,
Ick soude voor het mijn,
Een soentjen maer begeren.
Een soentjen twee of dry,
Sou elck half ure my
By dach te vrede stellen;
Maer snachts soo soud' ick haer
Omhelsen teenegaer,
En soenen sonder tellen.
Terwijlen sou den tijt,
Die onse jaren slijt,
Allengskens ons ontvluchten;
En in den lesten nood
Sou d'ongevreesde dood
Ons vinden in genuchten.
Ick sweere by de borst,
Die mijnen kintschen dorst
Met melck heeft konnen boeten;
Ick sweere by den dag,
Die eerst met eenen lach
My sag mijn vader groeten;
Ick sweere by den tijdt,
Van list en pracht bevrijdt
| |
[pagina 265]
| |
Mijn eerst gespeende jaren,
Als lispte nog mijn tong,
En wat sy sprak of song
Maer halve woorden waren;
Waer 't dat mijn levens draet
Mocht gaen naer mijnen raet,
En naer mijn welbehagen,
Ghy waert, en anders geen,
Mijn troost, mijn vreugt alleen
Tot 't eynde van mijn dagen.
Het volgende stukje, in den trant der Canzoni, heeft ook eene geheel italiaensche kleur. Hier is Zevecote, met zyne alexandrynsche verzen, nog al tamelyk gelukkig. Het is getyteld:
Die niet en mint, Is sot of blint.
Wiens ooge kan gesien onaerdig, sonder minnen,
Het lodderlick gesicht van onze aertsgodinnen,
Is eenen plompen uyl, een borger van de nacht,
Een gans onnuttig deel van 't menschelick geslacht.
Wijckt, moedeloose, wijckt! my lust een ander leven,
De gunstige Natuer heeft my een hart gegeven
Van sacht, beweeglick vleys; een hart dat voelt de min,
Soo haest ick werd gewaer het minst van mijn godin.
Ist dat ick maer en sie haer sneegelijcke handen,
Ick voel mijn geest, mijn siel en al mijn zinnen branden;
Wat dunckt u dat my doen de lipkens als korael?
De wangen wit en rood? de suyckersoete tael?
Wat dunckt u dat vermag den strael van haer bruyn oogen,
Die my in haren dienst doen liefelick verdroogen?
Het blont gestruyvelt hair? den kleynen rooden mont?
Den alabasten hals?...........
Waert dat ick moest met haer door onbekende hoecken
In 't midden van den nacht den rechten weg gaen soecken,
Ick sou hem vinden strackx: het vier van haer gesicht
Sou meer my dienstig sijn als 't helder sonnelicht.
Wijckt, moedeloose, wijckt! soo lang als duert mijn leven
En sal ick nimmermeer mijn Koningin begeven;
| |
[pagina 266]
| |
Den dienst is veel te vry; de pijne veel te soet
Die ons altijt in hoop en vreese leven doet.
Het ware wenschelyk, het schynt my zelfs noodzakelyk voor den nationalen roem, dat de werken van Zevecote verzameld en heruitgegeven worden; welke aenmerking insgelyks toepasselyk is op de gedichten van Daniel Heyns, onder den tytel van: Nederduitsche poemata, in 1618 te Amsterdam verschenen. Wy hebben Daniel Heyns reeds als verbeteraer der versificatie in de noordelyke Nederlanden leeren kennen. Zyne byzonderste verdienste, als nederlandsche dichter, is in het minnelied. In de volgende pastorael toont hy zich volkomen van den geest der ouden doordrongen: Corydon die weyde schaepen
Vast aen 't water van den Rijn,
Daer de beste weyden sijn,
Als het vee denckt om te slaepen,
Als de duystre nacht komt aen,
En de droeve silvre maen.
Daer sat hy met liefd' ontsteken
Van zijn Phyllis gans den nacht,
Phyllis die hem niet en acht,
Phyllis die hem 't hert doet breken.
Daer sat hy en sanck dit liedt
Op een versgesneden riet.
Het sal nu twee volle jaeren
Phylli worden alledaeg
Dat ick mijne liefde klaeg,
Dat ick die quam openbaeren.
Phylli 't tweede jaer ist nu
Dat ick eerstmael quam by u.
Van dien tijdt af gae ick dwaelen
Met mijn schaepen door het gras,
Sonder dat ick op haer pas,
Sonder dat ick haer gae haelen
Als zy dolen, als zy gaen
Daer geen rechte wegen staen....
| |
[pagina 267]
| |
Geenen slaep en kond' ick haelen,
Altijt docht my dat ick sach
Phylli dijnen soeten lach,
En dijn oogen die my straelen
En dat liefelick gelaet
Dat noch in mijn herte staet.
Corydon schreef in de boomen
Waer hy eenen vandt bequaem
Phylli dijnen soeten naem,
Corydon sach in sijn droomen
Phyllis altijdt voor hem gaen,
Phyllis altijdt voor hem staen, enz.
Het verlies van zyne vryheid beschryft hy niet onaerdig: Alle die met haet en nijt
Tegen ons ontsteken zijt,
Laet nu blijcken uw' gemoet
Over mijn voornaemste goet.
Weet dat ick hebb' eenen staet
Die het al te boven gaet.
Niemant is soo groot van macht
Die ic by my selven acht.
Geenen koninck op der eerdt
Die ick acht van sulcker weerdt,
Prins en vorst wie dat het sy
Stel ick ver beneden my.
Gisteren des avonts laet
Kreeg ick desen nieuwen staet,
Als ick slaef geworden ben
Van de schoonste die ick ken.
Al de loon die ick verwacht
Is geen rijckdom, is geen macht,
Maer dat zy eens van ter sy
Werp' een lieflijck oog' op my.
Dat zy met die soete mont
Die my doodelijcken wont,
Daer mijn siel haer herberch heeft,
Daer zy woont en altijdt leeft,
| |
[pagina 268]
| |
Met de deuren van korael
Daer Cupido heeft zijn sael,
Daer hy eestmael is geteelt,
Tegen mijne lippen speelt.
Doende daer by eenen lach,
Die niet sachter wesen mach,
Soeten dief van mijn gemoet,
Die my levend' sterven doet.
En die woorden die mijn hert
Doen beminnen zijne smert,
En dat Goddelijck verstant
Dat den hemel heeft geplant.
Dat is honich, dat is mijn,
Dat sal mijn betaling sijn,
Hier voor, wie 't behaecht of spijt,
Ben ick mijne vrijdom quijt.
In den bundel komen verscheiden elegien voor, welke ons onwillekeurig aen de schryvers der oudheid doen denken. Ik neem slechts de eerste verzen over uit het afscheid aen zyn ontrouwig geworden meisje: Soet meysken, laetste vier, dat my altijdt sal prangen
In 't diepste van mijn hert, en in de sinnen hangen,
Soo lang als ick aenschou dat liefelick gesicht
Van Phoebi gouden hooft, des vaders van het licht,
Soet meysken wilt dit woort, alst immers soo moet wesen,
Geschreven voor het laetst, van uwen dienaer lesen.
Niet dat ick hopen wil dijn ijseren gemoet
Veel harder als een klip, in 't midden van de vloet
Van d'ongebaende zee, bevochten van den regen,
Gegeesselt van den wint, daer mede te bewegen,
Maer op dat ghy vol trots, hooveerdich ende wreet,
Noch eens uw herte moocht verheugen in mijn leet.
Vaert wel, onmenschlick dier, ick sal gaen ballinck wesen
Bey van ons vaderlant en van uw soete wesen.
Ik zou nog gaern iets overnemen uit Het ambacht van Cupido of de emblemata van Minne; doch ik moet my bekorten. | |
[pagina 269]
| |
Justus de Harduyn schreef ook eenige sonnetten in zyne Weerlijcke liefde tot Roosemond, waerin echter de verzen stroef zyn, om dat Harduyn toen nog de verbeterde versificatie van Ymmeloot niet kende. Een ander minnedichter, en die ook, op het voorbeeld der italianen, sonnetten schreef, is Johan David Heemsen, van Antwerpen, wiens gedichten, onder den tytel van: Nederduitsche poemata, ghedeylt in twee deelen, gheestelijcke ende wereldlijcke, in 1619, te Antwerpen verschenen. Willems meent ‘uit onderscheidene stukken dezer verzameling te mogen opmaken dat de auteur, volgens de gewoonte van dien tyd en even als Hooft, eene reis door het zuiden van Europa gedaen heeft, van waer hy den lust tot het schryven zyner sonnetten zal hebben thuis gebrachtGa naar voetnoot1.’ De volgende, schoon zeer stroeve, ode is niet zonder verdienste: De coel siluer claere beeck
Haeren streeck
Nemend' aen de gast-baer eruen,
Is behaeghlyck aen de ghen',
Die van leên
Moe en mat, den dorst doet steruen;
Die door liefde is ongherust,
En syn lust
Vindt in altydt haer te spreken.
Soo dan myn liedt, liefde meldt,
In dit velt,
Onder des windts coele treken.
Dit schoon water ouerhoop,
Synen loop
Doende met een vlick'righ schynen,
Sal doen eenigh onderstandt
Aen den brandt
Die my geheel doet verdwynen.
Jupiter, der Goden va'er
Houdt te ga'er
D'hemels onder syne machte,
| |
[pagina 270]
| |
Neptun is der zee beho'er,
En syn bro'er
Die toont in de hell' syn crachte:
Maer den Godt der liefde reyn,
Hoe wel cleyn,
Onder hem als d'onverraerde,
Dwinght met een winnersse handt,
Onvermant,
Hemel, water, hell' en aerde.
Eenige jaren later maekten zich twee andere Antwerpenaers als minnedichters bekend. Joannes Ysermans liet aldaer drukken: Triumpuhs Cupidinis, 1628. De voornaemste gedichten er in voorkomende zyn liedjes. Ik zal later een derzelve opnemen. De andere is Geeraert Van den Brande, lid van den Olyftak, reeds van elders bekend. Zyne gedichten, te Antwerpen, in 1631, gedrukt, zyn getyteld: Poemata ofte ghedichten van Geeraerd Vanden Brande, vervattende sommighe liedekens, refereynen ende sonnetten. Zyne minnedichten stelt men onder de beste van dien tydGa naar voetnoot1. Ik geloof ook dat zyne liedekens veel door het volk gezongen zullen zyn geweest: Moedighe Nimphe van vele vercoren!
Sijdy tot mijne elende gheboren,
Dat ick moet lijden dit swaer verdriet,
Dat ghy ghestadigh voor my vliet?
Mijn jeught, helaes, moet gaen verloren,
Soo ghy my weygert uw geniet.
Trodtst ghy Diana in suyvere leden,
Daerom en hebdy in 't minste geen reden
Dat ghy u thoonet soo straf en soo stuer.
Sijt ghy een vrouwe van natuer,
Soo thoont aen my oock vrouwe seden,
En maeckt my 't minnen niet soo suer.
| |
[pagina 271]
| |
Sien ick uw lieffelijk mondeken blosen
Schoonder dan verssche ontluyckende roosen,
En veel soetdauwender als den dagh
Met een seer vrindelick ghelach,
Dan denck ick: 't geen ick heb verkosen
Is weert dees weenen en geklach.
Sien ick uw vlammende lichterkens branden,
Druck ick u sachte snieu-wittighe handen,
..............
Dan denck ick mocht ick dees schoonheyt genieten,
Lijden noch moeyte en sou my verdrieten!
|