Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella
(1838)–F.A. Snellaert–
Auteursrechtvrij
[pagina 230]
| |
Leerpoezy.Op het laetst der zestiende eeuw waren er twee voorname schryvers, die van de verbeterde versificatie, welke Vander Noot inbracht, geen gebruik maekten. En nogthans was de eene een Brabander, en de andere leefde lang te Antwerpen. Philips Numan was een Brusselaer en secretaris zyner geboortestad, alwaer hy overleed in 1617. Sweertius en Foppens geven verscheidene nederduitsche werken van hem op; doch slechts één dichtwerk is bekend. Het is: Den strijd des gemoets in den wech der deuchden, Brussel, 1590, in-8o. In eene voorsprake tracht hy zich over het gebruik der bastaerdwoorden, welke toen niet meer van smaek waren, te verdedigen. Hy had dus nog rhetoricale begrippen; schoon hy, door de dichterlyke denkbeelden en de woordvoeging, de vorige school vooruit was. Men oordeele uit de volgende, ofschoon algemeen bekende, proeve: Wat baet de schaduwe als men dlichaem verliest?
Wat baet het vat, sonder den wijn te smaken?
Wat baet dat men de schelpe voor de keerne kiest?
Wat baet aen de deur staen sonder ingeraken?
Wat baet met lesen de lippen moede maken,
Daer de tonghe des naesten fame scheurt?
Wat baet eten en drincken versaken,
Daer men tbloet der armen suypt, als dicwils gebeurt?
Wat baet dat men in de kercke schreyt, sucht en treurt,
Als men buyten niet en thoont dan vilonnye?
Wat baet aen d'een tot caritaten zijn bekeurt,
En aen dander door nyet thoonen partye?
Voorwaer daer rechtveerdicheyt heeft heerschappye
En lijdt zy gheensins dat den mensche gaet manck.
Doet hy wel, volgt hy 't goet aen deen zye,
Dander moet hy houden in gelijcken ganck;
| |
[pagina 231]
| |
Schict hy duytwendich onder des deuchts bedwanck,
Dinwendich moet mede onder haer iock boogen.
Es deen nootlijck, aen dander es gheen verlanck.
Wel hun die buyten en binnen deucht bethoonen.
Joannes DavidGa naar voetnoot1 zou, om het tydstip zyner geboorte, eerder tot het vorig tydvak behooren, doch hy schynt zeer laet te hebben geschreven; ten minste is het grootste gedeelte zyner werken in het begin der zeventiende eeuw gedrukt. Hy werd ten jare 1545 te Kortryk geboren, was in 1588 rector van het collegie aldaer, en stierf jesuiet te Antwerpen, den 9 augusty 1613. Het was zeker in deze laetste hoedanigheid dat hy de meeste zyner geschriften, welke tegen den hervormden godsdienst gericht zyn, schreef. Dezelve zyn meest in prozaGa naar voetnoot2. De dichtwerken zyn: 1o Den Christelycken Waersegher, Brussel, 1597. Een soort van catechismus bevattende honderd rymtjes van twee regels elk. 2o Lot van wysheid ende goed geluck: op drye hondert ghemeyne spreek-woorden: in ryme gestelt deur Donaes Idinau (anagr. Joannes David), lief-hebber der dichten die stichten. Antwerpen, 1606, herdrukt in 1610. 3o Beweeringhe van de eere ende mirakelen der hoogh-verheven moeder Gods Maria tot Scherpen-Heuvel. Antwerpen, 1607. Hy gebruikte minder bastaerdwoorden dan de voorgaende schryver. Ik zal maer weinige verzen aenhalen:
Oude vossen zijn quaet om vanghen.
Oude vossen zijn seer quaedt om vanghen,
Want sy het al weten watter op loopt.
So zijn oude grijsaerts quaet om verstranghen,
Want wijsheydt light daer gheduynt en ghehoopt.
De hervarene men niet licht en verkoopt.
| |
[pagina 232]
| |
Spoeden wy ons tot eene betere tael. De eerste, by wien wy ons stil moeten houden, zyn de uitwykelingen, en onder deze komen als zededichters voor Zacharias Heyns en Van Zevecote. Beide gebruikten een byzonder soort, de zinnebeelden. De graveerkunst, die toen door geheel het vaderland zoo hoog gestegen was, verzusterde zich met de dichtkunst om de betrachting der deugd meer aentrekkelyk en voor het algemeen meer verstaenbaer te maken, en de grootste meesters in de beide kunsten gingen hand aen hand naer de onsterfelykheid over. De geheele toon en strekking van Zacharias HeynsGa naar voetnoot1 is het didactieke. Zyne eerste zinnebeelden kwamen uit in 1615, onder den tytel van: Emblemata, volsinnighe uytbeeldsels by Gabrielum Rollenhagium uyt andere versamelt, en vermeerdert met syn eygen sinrycke vindingen. Arnhem, 1615 en 1617, 2 deelen, in-4o. Later verschenen: Emblemata, of sinnebeelden tot christelijke bedenkinghen. Rotterdam, 1625; en Emblemata moralia, ibid., 1625. Overtuigen wy ons, door een paer voorbeelden, dat onze schryver den lof verdient, dien De VriesGa naar voetnoot2 hem heeft toegekend. Uit de Emblemata moralia:
De Arabische Visscher.
Vivitur parvo bene.
Weinigh is ghenoech en goet,
Dewijle men verhuijsen moet.
D'Arabisch visscher om sijn leven t'onderhouwen,
Sal met een groote moeijt nóch timmeren noch bouwen.
Een schildpadsschelp alleen hem dienstich is en nut,
Op 't water voor sijn schuijt, op 't lant ooc voor sijn hut:
Waertoe dan 't groot gebou van huijsen ende schepen,
Daer mede wij de siel tot in den afgrond slepen?
| |
[pagina 233]
| |
O mensch in u gewoel om samelen groot goet,
Gedenct, gedenct bij tijts, dat ghij verhuijsen moet.
Of uit de Sinnebeelden tot christelijke overdenkingen:
De Pot.
Qui se exaltat humiliabitur.
Die sich verhoogt in hovaerdij
Vernedert wort, hoe groot hij sij.
Gelijck een pot op 't vyer in 't sieden staend', het water
Na boven sich verheft met bobbelich gesnater,
Tot dat de vuylen schuym van boven nedervalt,
Verliesende in het vyer 't hovaerdige gestalt.
Soo gaet het met de geen, die hooch genoech geseten
Noch meerder willen sijn, en haren God vergeten,
Tot dat sij eindelijck door haer hovaerdich hert
Vervallen in den grond des weedoms en der smert.
Zyne andere zedelyke gedichten zyn: Den nederlandschen Landspiegel, Amsterdam, 1599; Het dracht-tooneel van de gansche wereld, met houten platen, Amsterdam, 1610; Deuchden-scole ofte Spieghel der jonghe Dochteren, Rotterdam, 1625; Weg-wyzer ter Salicheyt, Zwolle, 1629; en Voorbeeldsels der oude Wyzen, Amsterdam, 1634. Ook gaf hy uit eene vertaling van De weke van den edelen gheestrijcken Willem van Saluste, heere van Bartas, Zwolle, 1616, herdrukt met vervolg te Rotterdam, 1628Ga naar voetnoot1, en een Sinnespel op de dry Hoofddeuchden, Rotterdam, 1625. Alle deze werken zyn in het geheel niet zonder verdienste. Een gemakkelyke versbouw en eene helderheid in de denkbeelden kenschetsen overal de gedichten van Zacharias Heyns. Hy was ook by zyne tydgenooten zeer in aenzien, en Vondel schreef een lofdicht op hem. | |
[pagina 234]
| |
Jacob van Zevecote, in of omtrent 1596 te Gent geborenGa naar voetnoot1, door Willems te recht de prins der belgische dichters genoemdGa naar voetnoot2, schreef eenige zinnebeelden, waeruit men echter kwalyk den dichter zou willen beoordeelen. Hy kon moeielyk zingen waer zyne verbeelding geene volle vlucht mocht nemen. Men denke nogthans niet dat zyne zinnebeelden zonder eenige verdienste zyn. By voorbeeld: Soo lang als yemant gaet daer Phoebi stralen schijnen,
De schadu die hem volgt en sal niet eens verdwijnen;
'T is waer, zy mindert wat als 't licht op 't hoogste staet,
Maer zy wert swarter ook hoe dat het klaerder gaet.
Die hem tot wetenschap en deugden wil begeven
En kan noyt sonder haet en achterklappers leven.
Niet een en klimt soo hooch die daer af wert bevrijt:
De schadu van de deugt en wetenschap is Nijt.
Meer zal ik er niet van aenhalen, noch ook van zyne vertaling Van de verachting des doods, naer het latyn van Daniel Heyns. Was het zedelyk gedicht voor Zevecote slechts een bywerk, zyn bloedverwant, Justus de HarduynGa naar voetnoot3, wydde er schier zyn geheelen dichterlyken geest aen. Deze dichter, op den 11 april 1582 te Gent geboren, was zoon van François de Harduyn, mede een verdienstelyk vlaemsch dichter, die eene vertaling van Anakreon maekte, welke nogthans onuitgegeven is gebleven. Hy studeerde te | |
[pagina 235]
| |
Leuven onder Justus Lipsius, dien hy onder zyne vrienden mocht tellen; omhelsde later den geestelyken staet en bekleedde de plaets van pastor te Audegem by Dendermonde. Zyn sterfjaer wordt niet opgegeven; doch hy leefde vermoedelyk nog in 1635, wanneer zyn laetst bekende werk uitkwamGa naar voetnoot1. Zyne gedichten van stichtelyken aert zyn: 1o Verzuchting der Bruydt tot haren goddelijcken Bruydegom, eene navolging van het Hooglied; 2o Goddelijcke lofsangen tot vermaekinghe van alle gheestighe liefhebbers, Gent, 1620, opgedragen aen Jacob Boonen, bisschop van Gent; 3o Eene uitbreiding van den 88sten psalm: Misericordias Domini in aeternum cantabo, Gent, 1623; 4o Goddelijcke wenschen verlicht met sinne-beelden, ghedichten, enz., Hantwerpen, 1629, vry vertaeld naer het latyn van Herman Hugo, en versiert met platen van Bolswert. Nog van stichtelyken aert is: Den val ende opstand van den coninck ende prophete DavidGa naar voetnoot2, met byvoegh van de seven leed-tuygende psalmen, Gent, 1620, opgedragen aen Jacob Boonen, toen aertsbisschop van Mechelen. ‘De tael van dezen dichter, zegt Willems, is krachtig, gespierd en zuiver van bastaerdwoorden. Zyne poezy heeft eenen voorraed van veelbeteekenende woorden.’ En inderdaed, Harduyn weet eene ongemeene kracht aen zyne gedachten te geven, en zyne werken met dichterlyke beelden te versieren. By voorbeeld, het volgend uittreksel uit den 148sten psalm in de Goddelycke lofsangen: Ghy hemel-borghers al, die wijsselijck ont-vaeren,
Sijt banck, plaet ende clip van 's weerelts wouste zee,
Ghy hemel-crachten al, ghy Inghelijcke schaeren,
Om Godt te singhen lof, maeckt u-lien alle ree.
| |
[pagina 236]
| |
Ghy sonn', die doet den schoot van aerde-rijck beclijven,
Ghy maene, die u torts aen zijn gheraey ontsteeckt,
Ghy sterren, die men siet al wentelende drijven,
Looft hem, al ist nochtans dat ghy-lien niet en spreeckt.
Looft hem locht-weefsel blouw, van wien met vierigh' oogen
Ghedurende den nacht het voor-hooft staet en gh'linckt:
Waeter wilt insghelijck te loven hem bepooghen,
Dat als claer cristallijn op d'hemelen daer blinckt.
Wilt uyt u crochten diep zijn moghentheydt oock loven,
Ghy walvisch, die den schrick sijt van de visschen cleen.
Doet dommelen zijn lof van onder op tot boven,
Ghy diepten, die daer spuyt in zee wel duysent zeen.
Ghy-lien, die Godt ontsteeckt, gloeyende donder-straelen,
Als hy die oost en west, lichtelijck over-sendt,
Die hy dan aen een roots' 't hooft doet in stucken maelen,
Looft hem, die sulcx te doen u-lieden heeft ghewent.
Of uit den 103den psalm: Als een schoon pavilloen hebt ghy de locht ghespannen,
Ende daer boven op de waeteren ghebannen,
Die teenemael ghestolt in blinckende cristael,
Dienen tot solder-bert van uwe coninck-sael.
Op het onvast ghebindt der wolcken, die daer draeyen,
Uwen coets-waghen rolt op fijn vergulde raeyen,
Daer hy lancx eenen wegh ons ooghen onbekent
Al-een door uwen wil wort lichtelijck ghement.
Den rouw-snuyvenden windt, die by u is ghebonden,
Die oock als 't u belieft van u wort los ghesonden,
Den donder vol gheclack, den blixem fel en snel,
Sijn dienaers allegaer uw's goddelijcks bevel.
Op haeren eygen grond, en op haer selfs ghewichte,
Was 't dat ghy, grooten Godt! de sasseinGa naar voetnoot1 aerde stichte:
Sonder dats' oynt verscheen, of schol-wijs henen dreef
Uyt haer bepaelde plaets', oft uyt haer ronde schreef.
| |
[pagina 237]
| |
Te voor hielt die de zee in heuren colck ghedolven,
Becleedende de selv' met waeter-blauwe golven:
Die trots en onversaeght door 't stroomende ghewelt,
Hebben op het gheberght hun woon-plaetse ghestelt.
Maer soo saen ghy begonst te donderen in 't spreken,
En dat u gram ghemoed in blixem wiert ontsteken;
De toppen glat-bemost blootten hun overal,
En men sagh elcken bergh omringhelt met zijn dal.
Doen lagh eerstmael de zee ghevlochten in haer tuynen,
End' om end' om besoomt met opghebulte duynen;
Sonder dat zy daernaer heur paelen over-spronck,
Of t'eenemael met vloed g'heel aerde-rijck verdronck.
De zilver-beeckskens claer ververschen en bevrijen
De bembden afghemaelt met groen tapitserijen:
Daer hun vrucht-baerig nat altijt voor henen druyst,
Tot dat uyt eene clip al bobbelende ruyst.
Waer 's middaeghs in de sonn' met snackerigh verlanghen,
Om te boeten den dorst, daerme dat is bevanghen
Allederhande vee comt cudd'-wijs aenghestout,
Zelf tot den esel toe, woonachtigh in het wout.
De veghelkens ghecleet in pluymighe livreyen,
Siet men hier oock ontrent gaen nesten en vermeyen;
End' elck naer zijnen aerd, hier knotert, en daer fluyt,
Hier sierickt, daer kivit, daer tiere-liert, en ruyt.
Om den verhitten schoot van d'aerde te besproeyen,
Doet ghy lancks het gheberght u reghen-cruycke vloeyen:
En het verwallemt cruyt verpreult ghy met den dauw,
Met heunigh het gheblomt verslunst, slap ende flauw.
Wanneer hy min dichterlyk is en zedelessen wil geven, dan volgt hy meer den trant van Cats: Siet ghy de menschen niet met menichte van hoopen
Door malligheydt ghestiert, ten alle kanten loopen?
Den eenen, onbekent, sijn baene niet en vindt,
Den anderen die tast, als oft hy waere blindt.
| |
[pagina 238]
| |
Den eenen gaet te seer, den anderen te traeghe,
Den eenen gaet by nacht, den anderen by daeghe,
Den eenen klimt om hoogh', den anderen die daelt,
Den eenen die gaet wel, den anderen die faelt,
Den eenen sal altoos hem keeren ende wenden,
Den anderen op veel noyt sijnen wegh kan enden:
Want so hy seker meynt hoe dat hy is vol-daen,
Hy vindt hem op de pleck daer hy was in-ghegaen,
Jae met een vol ghedruys, soo loopet volcksken dolen:
Wie houdt doch hier de padt die aen hem is bevolenGa naar voetnoot1?
Een ander geestelyke, Willem Vander ElstGa naar voetnoot2, pastor van Bouchoute en Waterdyck, bloeide in denzelfden tyd als Harduyn. Hy schreef: Geestelijcke dichten verscheyden persoonen ende staeten van menschen toegheschreven, door H. WILheM VanDer eLst, prIester, pasteUr, t'Antwerpen, by H. Verdussen, 1622, in-4o. Hy was byzonder ingenomen met den dichttrant van Cats en Daniel Heyns, die hy allergelukkigst navolgt. Zyne verzen rollen zeer gemakkelyk, en het geheele werk is vol van de schoonste zedelessen. Tot de gehoude mans: Soo Christus, onsen Heer, met liefde, groot geprezen,
Heeft sijne Kerck bemint, en alle deught bewesen,
Met woorden en met daet tot op den lesten dagh,
En meer voor haer gedaen als mens doorgronden mach:
Geleden met gedult veel plaghen ende wonden:
Genomen op sijn hals de straff' van onse sonden:
Gewasschen onse siel in sijn vergoten bloet:
En aen den grammen Godt betaelt de leste boet:
De mans oock moeten soo, met liefde, soet van binnen,
Hun' vrouwen min of meer als 't eyghen lichaem minnen.
En die sijn weirde vrouw, sijn hulp, en sijn gerief,
Wt goeden gront bemint, wien heeft hy anders lief
Als eygen vlees en bloet?........
Dus ist de meeste schand', en teghen alle rechten,
Dat vrouwen ende mans gaen kijven ofte vechten.
| |
[pagina 239]
| |
Die sich snijdt in de neus, en wonden daerin prent,
Betooght voor alle man dat hy sijn lichaem schent.
Wanneer den man de vrouw wilt stooten ende smijten,
Haer' fouten, haer gebreck in 't openbaer verwijten,
Wat doet by dan veel min, als die sich selven bijt,
En in sijn eigen vlees een' groote wonde snijt?
Hooren wy wat hy nopens het bestaen van God tot den goddeloozen zegt: Het schepsel van de son, van sterren en van maen,
En wat wy boven sien, ons wijsen dat ook aen.
De vogelen des lochts, de beesten van der eerden,
Het schepsel van den mens, seer schoon, en groot van weerden,
De groote woeste zee, versien van alle vis,
Ons roepen met een stem dat Godt hun schepper is.
Al 't gene dat wy sien, en mercken met ons oogen,
Komt ons den grooten Godt met groote macht vertoogen.
Het spreect al sonder tongh, en 't roept luyd, sonder stem,
Dat alle creatuer geschapen is van hem.
Wy moeten uyt de konst ons tot den maeker keeren,
En, uyt soo prijsbaer werck, sijn macht verstaen, en leeren.
Bekennen dat sulcks niet en is des menschen werck:
Alwaer ook een alleen all' d'ander menschen sterck.
'T is buyten ons begrijp het scheppen van een mierken;
En boven onse kracht oock aen het minste dierken
Veranderingh te doen. Het is toch al volmaect,
Dat desen grooten Godt des Hemels heeft geraect!
En, staen wy soo verstelt, niet wetend wat te seggen,
Als wy sijn minste werck eens rijplijck overleggen,
Doordien hetselve springht hoogh boven onsen geest,
Wat souden wy toch doen of segghen van het meest?
Voorwaer met allen niet. Dus hooghelijck laet prijsen,
Die grooten prijs is weerdt, en hem de eer bewijsen,
Die meester is van al: die met volmaecte macht
Volbrenght soo grooten werck met woorden of gedacht.
Die met een enckel woordt de aerde kan vervoeren:
Op eenen oogenblick den Hemel heel beroeren:
Die aen de son gebiet, en sy niet op en staet:
Die op de woeste zee en op haer baeren gaet:
Die met een snel gesicht neemt acht op al de sterren,
Dat sy in haeren loop niet onderlingh verwerren,
| |
[pagina 240]
| |
Die 't altemael regeert, versiet, en geeft bevel,
En al sijn dinghen doet volmaect, en even wel.
Gelyk de meeste dichters van zynen tyd, is Vander Elst vry zuiver van stop- en bastaerdwoorden. Een derde geestelyke is Lodewyk MakeblydeGa naar voetnoot1, geboren te Poperinge, in het jaer 1564. Hy werd Jesuiet, en overleed te Delft ten jare 1630. Behalven een tamelyk groot getal stichtelyke werken, bestaet nog van hem: Den Berch der gheestelicker vreuchden, Antwerpen, by H. Verdussen, 1617, in-16, herdrukt in 1618. Als dichtstuk heeft het weinig om het lyf. Een dichter van den eersten stempel is Willem Van den NieuwelandtGa naar voetnoot2, van Antwerpen, alwaer hy geboren werd in 1584 en overleed in 1635; een man, die penseel en lier even kunstig wist te behandelen. Als dichter was hy zeer beroemd by zyne tydgenoten, en stond in vriendschappelyke betrekking met de grootste vernuften van het land. Een der eersten liet hy eene stoutere poezy hooren. Reeds in 1616 sprak hem Justus de Harduyn in eene ode toe: Want comt gy niet als een clouck heldt,
Nu in het schoon Brabanders veldt
Eerstmael het vaendel rechten?
Om menig hondert rijmers hooft,
Bot, hersseloos, en heel verdooft,
Met reden wijs te gaen beuechten?
Als tooneelspeldichter zullen wy hem straks leeren kennen. Zyn leerdicht: Poëma van den mensch inhoudende d'ijdelheydt des werelts, d'ellende des levens, ende ruste des doodts, Antwerpen, 1621, is een der merkwaerdigste stukken die uit eene belgische pen gevloeid zyn, zoo wel ten aenzien van den inhoud als van de versificatie. Althans, deze laetste is veel minder eentoonig dan die van Ymmeloot. Kracht, aen buigzaemheid gepaerd, vindt men in de verzen | |
[pagina 241]
| |
van Nieuwelandt. Er is veelal iets kunstmatigs in, dat men alleen by groote meesters aentreft. De morael is zeer verstaenbaer voorgedragen. Jammer dat, naer de gewoonte van den tyd, het christen geloof met de godenleer verward wordt. Lezen wy een paer proeven: Maer als de dood ons wilt verlossen wt ellenden,
En reyckt ons haere handt, strack soecken wy te wenden:
Haer hauen vreesen wy, wy keeren naer den windt
Het zeyl, om zeylen weer van daer de reys begindt.
Wy vreezen maer om niet haer lieue nutbaer haeuen,
En souden lieuer meer den arbeyt doen, als slaeuen.
'T peryckel dat ons is op dese reys' ontmoet,
Wordt door de vrees' veriaeght wt ons bevreest ghemoet,
Sy wilt ons teghen wil in rust, in vrede dringhen,
En in ons vader-landt van vreughden doen ontspringhen.
Maer neen, wy vreesen haer, haer rust is onse pyn,
Haer hauen dunckt ons niet dan steyle rotsen syn:
Haer naed'ren vreesen wy met kinderlyck verschromen,
En vlieden als of wy veel roouers saghen comen.
Wy vreesen als het kindt dat synen meester vreest,
Dat door syn kindsche jeught noch dienstbaer is van geest.
Van de wereld zegt hy: Haer cracht verslindt veel meer dan een verhonghert dier,
Sy snydt gelyck een sweerdt en brandt gelyck een vier;
Sy vliegt gelyck den windt, en waer sy set haer voeten
Maekt alle reden plaets, en druck komt haer ontmoeten.
De prickeling des vleesch, gelyck haer trouw vriendinn',
Plaeght oock de lieve jeught als eene vyandinn',
Die, als sy ons laet sien de schoone blonde vlechten,
Doet sy ons jonck gemoet in haere stricken hechten:
Ons sielen sy berooft, door 't lieffelyck ghelaet
En weckt den geest tot vreught gelyck den daghenraet.
Al schynt sy sacht van schyn, en lieflyck om 't aenschouwen,
Haer hert is vreet en quaet, wel weerdigh om te grouwen,
Soo is de weereldt oock die niet dan schyn en heeft,
En voor ghewenste vreught niet dan verdriet en gheeft:
| |
[pagina 242]
| |
Die niet dan rust en thoont daer haer die is benomen;
Die siel en lichaem rooft van die tot haer wil comen.
Sy is 't geschildert graf, van buyten schoon verciert,
En binnen vuylen stanck, vol wormen en ghediert,
Een ryckelyck geschenck, begheert met groot verlanghen,
Maer binnen vol venyn van padden en van slanghen:
Een recht vervalscht ghelas, waer in ghy meynt te sien
De volheyt van de vreught die sy doet van u vlien.
Die rust van haer begheert, gheeft sy veel moeyt en sorgen.
Die eer van haer begheert, daer blyft sy voor verborgen.
Die haer om ryckdom dient, sendt sy veel ongeluck.
Die vreught van haer versoeckt, benaut sy door den druck.
Die om haer hulpe roept, die weyghert sy haer handen.
Die van haer 't leven wenscht, die doodt sy met veel schanden.
Dient haer! en volght haer naer! bemint haer! hebt haer lief!
Koopt haer, op pant van eer! soeckt haer, tot u gerief,
Loopt, daer Fortuna woont, stoot haeren winkel open!
Zoo vindt ghy daer bedrogh, vol schandelyck wanhopen;
Ten eynde, dat ghy soeckt, dat vindt ghy voor gewis,
Want ghy recht werreld soeckt daer rechte werreld is.
Van den Nieuwelandt schreef zynen Mensch op het aendringen van zynen vriend Franciscus Sweerts, mede een' Antwerpenaer en vlaemschen dichter. Olivier De Wree of VrediusGa naar voetnoot1, had een der eerste leerdichters kunnen wezen, had hy zich meer bepaeldelyk op de poezy toegelegd. Men oordeele door het volgende, uit zyne mengeldichten, aen zynen vriend Lernutius, den beroemden latynschen minnedichter, gericht: Al wat de son beschynt, al wat haer gulde stralen
Verlichten en bespien, het moeter toch al dalen
En buygen voor de doot: den scherpgetanden tyt
Brenght alle dingh om hals, en schelt noyt iemant quijt
Waer Troyen heeft gestaen daer siet men coren bloeijen,
In 't hof van Priamus de wilde cruyden groeijen:
Van d'oude stercke stadt, van 't Neerlants Teruwaen,
Siet men nauw hier en daer een boeren hutte staen.
| |
[pagina 243]
| |
Ja daer is eenen dagh, een fellen dagh op handen,
Wanneer dit constich al tot asschen sal verbranden;
Wanneer dat alle dingh, dat was geworden iet,
Eens wederkeeren sal tot synen eersten niet.
De Deught alleen, de deught can lichtelyck ontwycken
Het syssen van den tyt...........
Den ryckdom, eer en goet, dat blinct wel schoon in d'ooghe;
Maer als een bobbel staet, fraey opgejaeght, ten tooge,
Door d'ingedroncken wint, al glimt sy als een glas,
Den minste buytewint toont haest wat dat sy was.
Het prachtich purper-cleedt wort neergelegt met 't leven,
En als den coningh valt, de croon valt daer beneven:
Geen coningh-staf soo sterck, soo wel doorvrocht van goudt,
Die van den lesten val syn meester oyt behoudt....
Laet audre roemen op hun edele geslachten;
'T geen van hun ouders komt en is voor 't hun niet t'achten:
Maer desen heeft het wit van edeldom geraect,
Die om syn eyghen deught wordt edelman gemaect.
Deze woorden passen vooral in den mond van eenen edelman, gelyk De Wree was. Hy zag het eerste levenslicht te Brugge in het jaer 1597. Als rechtsgeleerde verkreeg hy veel roem, en stierf in zyne geboortestad ten jare 1652. Bovengemelde verzen komen voor in zynen dichtbundel: Vermaerde oorlogstucken van den grave van Bucquoy, Mengeldichten, Fyghesnoeper, Bacchus kronyck en Venusban, Brugge, 1625. Het jaer te vooren had hy uitgegeven: Oorsprong ende voortganck der Carmeliten, Gent, 1624, door Ymmeloot om de versificatie zeer geroemd. Jan Bellet, te Ypre woonachtig, schreef De welvoeghinghe ofte beleeftheydt in den gemeynen handel ònder de menschen, met den lof der stad Belle ende haerder casselrye, by den schryver gedrukt, 1625, in-8o van 80 bladzyden. Deze Welvoeghinghe is verdeeld in dertien hoofdstukken. De verzen, van 8 en 9 lettergrepen, zyn niet ontbloot van dichterlyke verdiensten. Zie hier het begin van het eerste hoofdstuk: Den godlijcken dienst: | |
[pagina 244]
| |
Soo haest de maen de duystere wolcken
Verwisselt met de soute kolcken,
En dat de daegh-rade, als een bruydt,
De oostsche karren meer ontsluyt,
Waer uyt de son met koets en peerden
Vergulden komt den kloot der eerden,
Elck diertjen in rivier, en zee
Op bergh, op dal, in wout, in wee,
En koele locht ont-slaept sijn ooghen;
Elck gaet sijn wackren gheest stracx pooghen
Tot danckbaerheydt, met lof, met eer,
Aen sijnen milden voesterheer, enz.
Jan Bellet was zeker de zoon van François, drukker te Sint-Omaers, die ten jare 1608 zyne drukkery naer Ypre overbracht. Jan, die ten jare 1640 nog leefde, was van zyn achttiende jaer af facteur der kamer der RosierenGa naar voetnoot1. Jacob Cools, een aenzienlyke Antwerpenaer, wien Van Meteren zyne Historie der nederlandsche oorlogen opdroeg, gaf, in 1629, Geestelijke herdersdichten uitGa naar voetnoot2. Aen eenen anderen Antwerpenaer, Wencelaus Coberger, geboren in 1560, schryft men het gedicht toe: Apologia ofte beschermreden tegen de hekelen van de onredelijke vyanden en tegenranders van de berghen van bermherticheit. In vermaeckelycke dicht gestelt door Amator Pietatis, Mechelen, 1621Ga naar voetnoot3. Beide werken ken ik alleen by naem. | |
Hekeldichten.Buiten de refereinen leverde Belgie in dat tydvak byna niets op | |
[pagina 245]
| |
dat den naem van hekeldicht verdient. Althans is er niets daervan gedrukt. Alleen gaf Richard VerstegenGa naar voetnoot1, een Antwerpenaer, in het jaer 1617, in het licht: Nederduytsche epigrammen op verscheyde saecken, soo wel om te stichten als den geest te vermaecken, met genuchelijke epitaphien, enz. Mechelen, en een vervolg daerop, Brussel, 1624. Men treft er geestigheid in, maer de dichtrant is zeer gebrekkig. Slechts een voorbeeld:
Fatsoen gevolcht in volle perfectie.
François zoo hy onlanckx wt Vranckrijck quam,
Het scheen hy en wou geen Nederlander wesen.
Als men hem duyts aensprac, dan was hy gram;
Niet als françois hy spreken wou noch lesen.
Al opse frans, hy droeg een franschen hoet,
Mantel en wambas, broeck en cousebanden,
Met eenen franschen schoen aen elcken voet,
Een frans handtschoen oock, aen bey de handen,
En om heel frans te wesen, sonder jocken,
Hy was versien oock van de fransche pocken.
|
|