Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella

[p. 218]

Derde tydvak, sedert de overgave van Antwerpen aen Parma, tot aen de dood van Albert en Isabella.

De staetkundige worsteling had alle boezems in gloed gezet, en de tael was begonnen zich met meerder deftigheid te verheffen. Men zag meer en meer de noodzakelykheid in den uitheemschen draf te verwerpen en de tael in haren ouden glans te herstellen. Op het voorbeeld van Joost Lambrecht, had reeds Antonius t'Sestich of Sexagius, geboortig van Brussel en advokaet by den hoogen raed van Mechelen, in 1576, te Leuven, zyne Orthographia uitgegeven, en in hetzelfde jaer was te Antwerpen het Vlaemsch-fransch woordenboek, van Mathias Sasbout, verschenen. Zelfs drie jaren vroeger had Plantyn zynen Thesaurus theutonicae linguae, Schat der nederduytscher spraken, gedrukt. Behalven het schryven van dat zeer belangryk werk, deed Plantyn, en later zyn opvolger Moretus, oneindig veel ter opbouwing der volkstael. Aen het hoofd der voornaemste drukkery, lieten deze twee aenmoedigers van kunsten en wetenschappen verscheiden nederduitsche werken, van verschillende schryvers, ten voorschyn komen, of deden belangryke uitheemsche vertalen. Zy werden hierin krachtdadig geholpen door den opzichter hunner drukkery, den beroemden Kiliaen¹. Deze geleerde man en doorkundige taelkenner overtrof alle zyne voor-

1 Zyn eigenlyke naem is Cornelis Van Kiel. Men kent het juiste tydstip zyner geboorte niet. Hy was van Duffel, by Mechelen, en overleed te Antwerpen, den 15 april 1607. Er is spraek van hem een gedenkteeken in zyne geboorteplaets op te richten.

[p. 219]

gangers met zyn Etymologicon theutonicae linguae sive dictionarium theutonico-latinum. Dit werk, dat niet volprezen kan worden, en veel te weinig by ons verkrygbaer is, werd in 1583, 1588 en 1599 gedrukt. Sedert verschenen er meer uitgaven van in de noordelyke Nederlanden, en op het laetst der vorige eeuw, eene te Amsterdam, met aenteekeningen van Van Hasselt. Ik zal my niet langer er by ophouden; alhoewel die weinge taelkundigen veelmeer ter opbouwing der moederspraek gedaen hebben, dan al de rederykers der vyftiende en zestiende eeuwen.

Dan, op nieuw onder het spaensche juk gekromd, trok men in de zuidelyke Nederlanden minder nut uit de werken dier groote mannen. Ook waren vele geleerden het land ontweken of daer uitgedreven. De dwingelandy van Alva had menig burger zyne haerdsteden doen verlaten, die elders eene schuilplaets ging zoeken of den vreemdeling kwam bevechten. Een groot gedeelte trok naer Zeeland of Holland, alwaer eenige steden, als in de wateren bedolven, al vroeg aen des Spanjaerds heerschappy ontrokken waren. Elk man schier was eene morale aenwinst, om dat, in die tyden van streving naer wetenschap, schier een ieder onderwys genoten had; want nooit misschien was er eene eeuw, waerin door al de Nederlanden zoo veel algemeene kennissen verspreid waren: en toen mochten Braband en Vlaenderen aen het hoofd der nederlandsche beschaving gesteld worden¹. Reeds in 1585 vindt men twee brabandsche kamers, het Vygenboomken en de Witte Lavenderbloem, te Amsterdam, en twee andere te Leyden (d'Orainge Lelie) en te Haerlem. Dezelve groeiden en bloeiden nogthans niet weliger aen de oevers van Rhyn en Amstel dan aen die van Schelde en Senne. Zoo bleef zelfs Karel Van Mander, gelyk wy reeds gezien hebben, hoe geleerd hy ook anders moge geweest zyn, aen alles wat rhetoricaelsch was gehecht.

Een der eerste, die in Holland de heldenverzen geregeld inbracht,

1 Zyn de kamers van rhetorica den voortgang der tale niet zeer bevoorderlyk geweest, men moet evenwel zeggen dat dezelve een brandpunt waren, waeruit zucht naer kennis en wetenschap uitstraelde, en welke in alle standen haren weldadigen invloed uitoefende.

[p. 220]

was jonkheer Jacob Duym, geboren te Leuven en te Leyden zich ophoudende¹. In een zyner werken zegt hy: ‘Ende veel onder haerlieden (de dichters) hebben cleyn acht genomen op de mate ofte veelheid der syllaben, makende hare regulen dan van thien, dan twaelf, ende van vijftien syllaben lanck, al naer dat haer voor coemt, daer ons nochthans de fransche dicht-stelders eenen bequameren ende constigheren wech zijn wijsende, maken ende stellen alleen haer veirssen (soo sy die noemen) altijt op een maet, het zy van twaelf ofte van derthien syllaben, oft (soo sy die noemen) masculine ende feminine, dat is van twaelf ende derthien overhandt, maeckende altijt op de seste syllabe een cesure, dat is een afsnijdinghe, ofte op de vierde ofte vijfde, naer den eisch vant werk, het welck ick hier in mijn Spieghelboeck soo seer hebbe ghesocht naer te volghen alst moghelijck is geweest.’ En verder: ‘Uit mijn vaderland verdreven zijnde, heb ik nu ledigen tijt om mijnen geest (die doch niet rusten en can) en dit Spieghelboeck te laten wercken, om alle redenrijcke gheesten eenen voet te wijsen hoe dat sy haer behooren na de fransche maet te voegen, ende de oude maet (so sy die noemen) te laten varen, hopende dat metter tijt van vele sal nagevolcht, ende int goede genomen werden.’ Doch dit was de eenige verbetering welke Duym aen den versbouw toebracht. De klemtoon is in zyne verzen in het geheel niet waergenomen, gelyk wy later door de proeven uit zyne werken zien zullen. Aen deze verbetering van den juisten klemtoon was de voornaemste medewerker nog eens een Zuidnederlander. De beroemde Daniel Heyns, in de geleerde wereld meer bekend onder den naem van Heinsius², leeraer in de grieksche letteren aen de hoogeschool te Leyden, en wiens nederduitsche gedichten in 1616 uit-

1 Hy was in of omtrent 1547 geboren, en begaf zich van jongs af in den krygsdienst. In eene zyner voorredens zegt hy, dat hy, kapitein zynde van een vendel voetknechten, op den Couwensteinschen dyk, by Antwerpen, door de Spanjaerden gevangen genomen en 22 maenden op het kasteel van Namen in hechtenis gehouden werd. Men weet niet in welk jaer hy overleed.

2 Geboren te Gent, in het jaer 1580. Zyne jongelingsjaren bracht hy grootendeels in Zeeland door.

[p. 221]

kwamen, wist melodie aen zyne heldenverzen te geven. Hy zelf betuigt, in een gedicht aen zyne beminde, dat hy de nederlandsche dichtkunst nieuw leven heeft by gezet¹:

Ick hebbe van joncks af, met geen ghemeene wiecken,

Doorvlogen en doorrent de wegen van de Griecken,

En Roomen wel doorsien; ten lesten opgedaen

Den ongebaenden pat daer Nederland mag gaen.

Soo datse van nu voort met Phebi susters dansen

Op 't hoogste van den berch, niet passende op de Franssen

Of haeren grooten moet: en mogen vry en vranck,

Uyt Castalis de beeck gaen haelen haer belanck.

Ook buiten 's lands werd Heyns te dien opzichte hulde bewezen. Opitz, de vader der hoogduitsche dichtkunst, zingt van hem:

Ihr Heinsius, ihr Phónix unsrer Zeiten,
Ihr, Sohn der Ewigkeit, begunstet auszubreiten
Die Flûgel der Vernunft.....
Ich auch, weil ihr mir seid im schreiben vorgegangen,
Was ich fûr ehr und rhum durch Hochdeutsch werd erlangen,
Will meinen Vaterland eróffnen rund und frei,
Das eure Poësie der meinen mutter sey².

Zoo hielpen de uitgewekene Zuidnederlanders in het noorden krachtdadig mede om tael- en dichtkunde dien hoogen trap van luister te doen bestygen, waerop voornamelyk Hooft en Vondel haer brachtten. Zelfs Cats werd door eenen Brabander in de dichtkunst onderwezen, gelyk hy getuigt:

Een eerbaer jongeling, uyt Braband daer gekomen,

Had in een ander school de dichtkunst aengenomen?

Die heeft de gront geleyt van waer ik vorder quam

En op Parnassus berg allengskens hooger klam³.

1 Aldaer, bl. 136.

2 Zie Willems, Verhandeling, deel II, bl. 36.

3 Twee-en-tagtig-jaerig leven, vs. 133 en volg.

[p. 222]

Doch wy zyn met onze landgenooten verre uitgeweken. Komen wy tot het op nieuw onderdrukt gedeelte der Nederlanden terug.

Reeds op het laetst der zestiende eeuw was jonkheer Jan Vander Noot, patricius van Antwerpen, bedacht om eene verbeterde versificatie in te voeren. Men zegt dat hy eenige regels over dat onderwerp geschreven heeft; welke ik echter, tot nu toe, nog niet te zien heb gekregen. Zeker is het dat hy, ofschoon twintig jaren vroeger schryvende dan jonkheer Duym, nogthans eenen veel beteren versbouw had. Alle zyne dichtwerken, behalven eenige losse stukken, zyn in het nederlandsch en in het fransch. Dezelve zyn: 1^o Cort begrip der XII boeken Olympiados, Antwerpen, 1574 en 1579; 2^o Lofsang van Braband, ibid., 1580, in-fol.; 3^o Verscheyde poetische werken, ibid., 1571, in-fol.; en 3^o De poetische werken van myn heere Vander Noot, ibid., 1588, in-fol.

In zyne alexandrynsche verzen nam Vander Noot de loopende en staende doorgaens wel in acht. Voornamelyk in den Lofsang van Braband is dit waergenomen. Zie hier eenige verzen uit eene ode:

Komt leert met vreughden hier, ghy maeghden en joncvrouwen,
Wat mans ghy schouwen sult, en wat man ghy sult trouwen,
En tot wat ouderdom, volghende vrienden raet,
Hoe ghy oock kennen sult de schalcke vryers quaet.
Komt t' uwer baeten noch de vryers kennen leeren,
Ghy dochters wel bedacht, die u volghen ter eeren.
Komt ghy oock, die ghedoolt als ghijtkens hebt, verblint
Leert u bekeeren hier, als schaepkens, bat ghesint.

Zyne verbeterde versificatie werd door zyne tydgenoten weinig nagevolgd; zelfs schynt dezelve onbekend te zyn gebleven aen Jacob Ymmeloot, heer van Steenbrugge, uit een adelyk stamhuis, dat met de voornaemste van Vlaenderen vermaegschapt was. In 1614 gaf Ymmeloot, in zyne geboortestad Ypre, een gedicht uit: Kort gedingh, tusschen d'oorloghe ende vrede, onder de namen van Bellona ende Astrea, vertooght aen Albert, eertshertoghe van Oostenrijk. In de voorrede verklaert hy dat zyne heldenverzen enkel uit iamben be-

[p. 223]

staen. Later ontwikkelde hy verder zyne denkbeelden over het metrum in zyn werk: La France et la Flandre réformées, ou traité enseignant la vraye méthode d'une nouvelle poésie françoise et thyoise, harmonieuse et délectable. Ypre, by Jan Bellet, 1626. Tot voorbeelden voegde hy er zyne gedichten achter, onder den tytel van: Triple meslange poétique, latine, françoise et thyoise, alsmede het bovengemelde gedicht van Bellona en Astrea. Hy was op het nasporen van deze verbeterde versmaet gekomen, om dat de veelvuldige wanklanken in de heldenverzen hem hinderden. In onze verzen, zegt hy, zyn drie noodzakelyke punten aen te merken: Het rym, het juist getal lettergrepen en de harmonie of melodie, welke grootendeels van de iambe afhangt, en zonder welke geen gedicht kan gezongen worden. Over de waerde der lettergrepen zegt hy, dat de éénlettergrepige woorden onverschillig kort of lang kunnen worden, naer mate hunner plaetsing. Een tweelettergrepig woord kan nooit in beide lettergrepen lang of kort zyn, om dat men zich gedwongen gevoelt opvolgelyk te rusten en zich te bewegen. In sommige valt de klemtoon op de eerste, in andere op de tweede lettergreep. In samengestelde tweelettergrepige woorden, als jachthond, slachzwaerd, enz., kan men den klemtoon onverschillig plaetsen. In afgeleide woorden van drie of meer lettergrepen kan de klemtoon zich verwisselen, als in lichamelyk, van lichaem.

Dit is het hoofdzakelyke der prosodie van Ymmeloot. Hoe gebrekkig dezelve thans moge voorkomen, ja zelfs de enkele iambe in het heldenvers eentoonig en slaperig schynt, kan men evenwel niet ontkennen dat zy toen eene nog onbekende harmonie aen de nederlandsche dichtkunst gaf, welke Vander Noot zelve haer nog niet had kunnen geven. Het onverschillig lang en kort maken der particulas maekt evenwel nog menig vers stroef. Tot proeve van Ymmeloot's trant en poezy, neem ik, uit Bellona en Astrea, de aenspraek van Nemrod tot de Reuzen:

Wel an, seyde hy, wel an (en sprak de reusen toe)
Hoort kinders van der aerd' 't is tijd te wesen moe,

[p. 224]

 

'T is tijd te keeren af de stranghe water-vlaghen,

 

Waer me de Goden ons in dese weereld plaghen,

 

Is 't niet ghenoegh dat sy met donderslaghen zwaer,

 

Met 's blixems vlammigh vier ons komen al te naer?

 

En zijn sy noch zoo stout, dat sy wel derren dincken

 

Van met een water plasch, ons al te doen verdrincken?

 

Wijs is hy die in tijds bedachtelick voorziet

 

Te schuwen 't quaed an-was van 't nakende verdriet:

 

Te groot is ons verdragh, 't is al te veel gheleden,

 

Zijn sy daer boven groot, wy zijn groot hier beneden.

 

.................

 

.................

 

Ick weet dan raed, laet ons op berghen berghen tassen,

 

De rotsen oock wel dicht d'een op den andren passen.

 

Zoo moghen wy dan vry recht henen metter vaert,

 

Als leeuwen wel ghemoed, ons spoen ten Hemelvaert:

 

En stormen daer zoo vroom met sperren, en met pijcken,

 

Dat gansch des Hemels heyr voor ons zal moeten wijcken,

 

Die Goden zullen t'saem ons komen te ghemoet,

 

En bidden om ghenade, en vallen ons te voet:

 

Selfs daer-me niet vernought, wy zullen-se verplichten,

 

Dat sy ons hier beneen autaren comen stichten.

Men ziet dat jonkheer Ymmeloot geen bloot verbeteraer der versificatie was; maer dat hy onder de dichters van zynen tyd eene aenzienlyke plaets verdient.

Eene voorname reden, waeraen hy toeschryft dat zoo menigeen de latynsche in plaets van de vaderlandsche lier bespeelde, was dat gemis aen rhytmus, waerdoor de gedichten zyner meeste landgenooten alle stroefheid te boven gingen. Dat hy waerheid sprak, toonen de veelvuldige lofbetuigingen, welke hy van alle kanten ontving, en de voorname mannen, die gelukkig zyne stappen volgden.

Die gezag verkrygt wordt een brandpunt, dat zynen gloed in zekeren kring uitspreidt en de naeste voorwerpen het meest verwarmt. Onder Casteleyn was Audenaerde de kunstlievende stad by uitnemendheid geweest; onder Ymmeloot kwam de lauwer aen Ypre toe. Hy zelf zegt dat zyne Bellona en Astrea zoo veel vlaemsche dichters

[p. 225]

in zyne geboortestad heeft doen geboren worden, als er in de overige spaensche Nederlanden bestonden¹. Komen wy tot een meer algemeen overzicht terug.

Hadden er velen, gedurende den oorlog, den wyk naer Holland genomen, na de sluiting van het twaelfjarig bestand kreeg dat uitwyken het aenzien eener volksverhuizing. In het jaer 1616 zag men alleen uit Antwerpen meer dan 240 huisgezinnen vertrekken². En geen wonder, alles was vernietigd. Schier iedereen had belang een vaderland te verlaten, waerin hy voor de toekomst niets dan ellende zag. De Schelde was gesloten, en het vooruitzicht van den koophandel verdwenen. De vryheid van denken was den Belgen ontnomen. Eene hatelyke censuer bracht haer valkenoog op het werk, vóór dat hetzelve aen de drukpers werd overgegeven, en men gaf het imprimi potest eerder aen een onzedelyk voortbrengsel dan aen een dat den zelfdenker verraedde. Daervan bestaen merkwaerdige voorbeelden. De tael, die zich, als het ware, met de nieuwe leer vereenzelvigd had, kon niets dan haet en wantrouwen aen de vreemde landvoogden inboezemen. Zy waren wel meester van het land; doch het had de grootste opofferingen gekost. De uitwykelingen stonden nog aen de grenzen, en binnen lag de leeuw wel geketend; maer hy was zyne kluisters nog niet gewoon. De drukkers en boekverkoopers stonden, onder eede, in de verbintenis geene aen het geloof schadelyke boeken uit te geven of te verspreiden. Belgie werd dus belet den voortgang, dien men in de vereenigde gewesten in tael en poezy dede, zich ten nutte te maken. Het waren alleen sommige kunstvrienden, die met elkander briefwisseling hielden; en een zeer gering getal werken kwam naer herwaerts over.

Wien breekt het harte niet by de beschouwing van zulk een ontmoedigenden toestand? Ook de Belgen van dien tyd gaven zich aen

1 ‘Si bien qu'à la verité pourrions dire, que depuis que notre dicte dispute entre Bellone et Astrée a veu le iour, elle a faict naistre en Ipre autant de poëtes thyois (esguillonnez principalement par la douceur du dict accent) que pensons y avoir en tout le Paysbas de l'obéissance de Sa Ma^té, combien qu'il s'en peut trouver des meilleurs.’

2 Willems, Verhandeling, deel II, bl. 4.

[p. 226]

hun lot over, en de vaderlandsche boezems smoorden hunne smart. Het woord Nederland klonk nog wel somtyds hier of daer; maer het was als onwillekeurig dat men het van de lippen liet vloeien, en het werd eindelyk zoo goed als uitheemsch¹.

Maer den geest onderdrukt men niet in eens, en geen volk is eensklaps uit de vryheid in de volstrekte slaverny geworpen geweest; evenmin als men op eens van slaven een vry volk kan maken. Alles wordt langsamerhand voorbereid. Geen wonder dat nog in het begin der zeventiende eeuw kunsten en wetenschappen zoo bloeiden. Rubens, met zyne school, maekte van Belgie een ander Italie, en Antwerpen betwistte den voorrang aen het nieuwe Rome. Leuven had nooit zulk eenen luister gekend, als onder de aertshertogen. Lipsius was eene godspraek in de geleerde wereld; terwyl aen Schelde en Senne zoetvloeiende toonen klonken, die den gevoeligen mensch aen de oevers van den Tyber tooverden.

Van waer zulk eene glorie in het midden eener vernederende slaverny? Het is dat in ieders hart een strael der vryheid gedrongen was, en dat het gloeiend hart niet meer verkoeld kon worden, wanneer de overheersching hare yskoude hand er op legde. Rubens en Lipsius waren in het midden der worsteling groot geworden, en hun vuer en geest bleven niet geheel voor anderen verloren. Maer niet meer aengehitst, verflaeuwde dat vuer al meer en meer, en de geest, niet meer aengeprikkeld, viel in eene slaepzucht, zoo dat, twee geslachten later, zelfs de schaduw van nationale eer verdwenen was.

1 Eene uitzondering vinden wy in den dichter Willem De Gortter, die in het begin der zeventiende eeuw, te Mechelen, leefde, en met wien Willems ons onlangs heeft bekend gemaekt. (Belgisch Museum, deel I, bl. 370 en volg.)
Hy werd geboren in het jaer 1585, was lid der Mechelsche rhetorykkamer de Pioen, en schreef tusschen de jaren 1603-1618. Hy bleef der protestantsche gezindheid toegedaen, en maekte verscheiden sonnetten en balladen tot lof van prins Willem, van Maurits en Marnix van Sint Aldegonde. Geen wonder dus, dat zyne werken ongedrukt zyn gebleven. Dezelve berusten thans in de bibliotheek van Van Hulthem (Cat. MSS. n^o 199). Hy stond ook in vriendschappelyke betrekking met den frieschen dichter J. Starter. Op een refereinfeest te 's Hertogenbosch, in het jaer 1618, behaelde hy den eersten prys. Zyn trant is anders op dengenen der vorige rederykers geschoeid.

[p. 227]

De schoone kunsten en de latynsche letteren werden ook om het meest door de aertshertogen aengemoedigd. Maer de volkstael, zonder gezag, zonder bescherming, zonder eenige voorspraek, lag daer als een kranke van melaetsheid geslagen; veracht, bespot, in eenen staet van verworpenheid, onwaerdig dat hare meesters zich zouden verlaegd hebben haer te hooren.

En nogthans, hier ook gevoelde zy nog dat vuer, hetwelk nog kort te voren haer den boezem zoo had doen gloeien. Zy wist nog spranken van dat vuer uit te storten, en zy had het zalig genoegen te zien dat hare kinderen haer nog niet verloochenden, die integendeel de verachting durfden trotseeren, waermede zy beladen was. Het was maer twee eeuwen later dat men het toppunt van verbastering zou bereiken, en, in de domste verwaendheid, lager dan halfwilde volkeren zou vervallen.

En ofschoon Marnix, Duym, Daniel Heyns, Van Zevecote, Zacharias Heyns en anderen, onder eenen vryeren hemel hunne ziel waren gaen uitstorten, er waren nog aen dezen kant van den Moerdyk dichters gebleven, die met hunne gewekene vrienden en bloedverwanten op ééne hoogte trachtten te blyven, en in hunne pogingen niet ongelukkig slaegden. Wy hebben reeds Ymmeloot en zynen verbeterden versbouw leeren kennen, en gezien hoe zyn voorbeeld in Ypre den dichterlyken geest had doen ontwikkelen. Zyne stadgenooten, Claude De Clerck en Jan Bellet, mogen met roem genoemd worden. De voornaemste, die ook elders hunnen versbouw, op de aenmerkingen van Ymmeloot verbeterden, waren Justus de Harduyn, Willem Van den Nieuwelandt, Olivier De Wree en de heer van Terdeghem¹,

1 Het is dus geheel ten onrechte, dat de hollandsche schryvers ons verwyten, als of onze voorouders aen de verbetering der nederlandsche dichtkunde niet medegewerkt hadden. Wie weet wat de Noordnederlandsche zangberg zoude geweest zyn, hadden de ongelukkige gevolgen van den godsdienstoorlog zoo vele verdienstelyke mannen niet uit het land gedreven. De opgenoemde schryvers, die in hun overwonnen vaderland bleven, zullen ter plaetse, om hunnen versbouw kunnen gewaerdeerd en de woorden van Siegenbeek gelogenstraft worden, als of Harduyn alleen als zoodanig zou kunnen worden gemeld. Zie hier deze woorden uit eenen brief aen den toenmaligen gentschen hoogleeraer Schrant: ‘Hadden de Vlamingers meer mannen gehad, aan Harduinus gelijk, en die zijn voetspoor volgden, zij zouden met de Hollanders de eer van de verbetering en herstelling onzer dichtkunde deelen.’ (Uitgelezene dichtstukken van Justus de Harduijn, met aanteekeningen door J.M. Schrant. Zalt-Bommel, 1830.)
Ik spreek hierover, niet uit eene blinde vooringenomenheid voor de vlaemsche schryvers. Dat een Hooft en een Vondel, als reuzen boven de meeste Zuidnederlanders gewassen waren, wordt door niemand betwist; maer men moet weten recht te doen. Ik spreek ook niet om de thans bestaende vete tot in de letterkunde uit te breiden. God weet het, en de bewyzen kunnen des noods iedereen overtuigen, dat het de Vlamingen niet zyn, die van dien kant de schuld hebben. Laet ons ten minste hierin eendrachtig blyven. Beiden hebben wy het noodig.

[p. 228]

in het gebied van Cassel, welke laetste, volgens Ymmeloot, een schoon gedicht gemaekt heeft op de vreugden des hemelschen paradys.

Doch wat was de toon? Het stichtelyke, dat sedert Maerlant reeds onder verscheidene vormen zich had vertoond, en nu door de tydsomstandigheden van de geheele letterkunde was meester geworden. By alle deze vormen voegde zich thans een nieuwe, zoo goed als aen de nederlandsche letterkunde eigen. De emblemata of zinnebeelden, welke in eens opgekomen, zoowel in de vereenigde gewesten als by ons, veel opgang maekten. Zevecote, Zacharias Heyns, en vader Cats waren ginds, De Harduyn alhier de voornaemste schryvers van zinnebeelden.

Ik ben er verre van af den stichtelyken toon te verwerpen; maer ik wil alleen aenmerken, gelyk ik reeds vroeger gedaen heb, dat het didactieke de vyand der poezy is, en dat deze noodzakelyk sterven moet, waer hetzelve de overhand heeft. In Belgie kreeg die toon niet alleen, sedert het twaelfjarig bestand, de overhand; maer men mag zeggen dat hy uitsluitelyk heerschend werd: de weinige uitzonderingen kunnen schier niet in aenmerking komen. En welk anderen toon zou men gevat hebben? Den lof des Spanjaerds bezingen, zich zelven en zyn vaderland ten hoon? Alles wat men deed, was het geluk van den vrede afmalen. Wat men buiten het stichtende voortbracht, droeg het kenmerk van onvrye zielen. Kleingeestigheid zweefde in de zoogenaemde geestige gedichten: dezelve bracht valsch vernuft voort.

Reeds van in het begin des opstands tegen Spanje was men, met

[p. 229]

het verbeteren der spraekregels, ook op de zuiverheid van tael bedacht geweest. Men gevoelde dat er niets onwaerdiger van een vry volk is, dan het gebruik van uitheemsche woorden en uitdrukkingen. Sommigen, en wel voornamelyk in de noordelyke gewesten, gingen echter hierin te verre. Byzonderlyk Hooft, maekte, door het naeuwkeurige vermyden van bastaerdwoorden, somtyds zyne zegwyzen wat al te stroef. By ons was men niet de laetste om het loflyk spoor in te slaen van de onnoodige vreemde woorden te verwerpen; en toen de zuidelyke Nederlanden tot het vreemd juk waren terug gebracht, bleven zy daervan even afkeerig.

Gedurende het twaelfjarig bestand bekwamen de kamers van rhetorica eenigzins van hare geledene wonden. De oude privilegien, door de steden geschonken, werden hernieuwd en bekrachtigd. Het tooneel begon op nieuw te bloeien, en schryvers van smaek leverden treur- en blyspelen, volkomen van den wansmaek gezuiverd, welke zoo zeer de tooneelstukken der vorige rederykers had gekenschetst. Die wansmaek was nogthans niet uitgestorven, en met de kamers trachtte hy ook op nieuw het hoofd op te richten. Ten einde al den vorigen luister te herroepen, werd er door sommige brabandsche dichters tegen mei 1620 een landjuweel op de Peoene te Mechelen beschreven. Men vertoonde er battementen en sneed er refereinen op. Het was de laetste poging van een versleten lichaem. Wie de kamers van rhetorica tot verheerlyking van tael- en letterkunde had willen doen medewerken, zou dezelve van gedaente hebben moeten doen veranderen. Maer het ontbrak aen aenmoediging van hoogerhand. Het was byzonderlyk tegen de kamers dat het staetsbestuer wantrouwend bleef, en men zag niet, gelyk onder het huis van Bourgonje, den vorst pryzen uitloven. Het verliezen van luister deed ook het aenzien verminderen, en men telde niet meer, als voorheen, de aenzienlykste van den lande onder de dekens en hoofdmannen. Het ging even toe als met de neeringen en ambachten, die reeds vroeger hunne morale kracht verloren hadden: men wierp er verachting op, en het woord poëet werd een spotnaem.