Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella
(1838)–F.A. Snellaert–
AuteursrechtvrijGeschiedenis.Was de romantieke letterkunde ellendiglyk verbasterd, met de geschiedenis zag het er niet beter uit. Sommige ellendige rymtjes tusschen even ellendige proza. Zelden dacht men om de oude stappen op te volgen en eene rymkronyk te geven. Het vereeuwigen van eenen Artevelde en van de zynen ware een vertoog van oproer geweest, en men vond nog weinige Vlamingen die voor geld hunne voorzaten en landgenooten zouden hebben beledigd. Volgens WillemsGa naar voetnoot2 bestaet ter archiven van Antwerpen een Gedichte van tbewys der fondatie, oirspronck der wapene, metten borch, handen en Roosenhoet der stad Antwerpen, beginnende als volgt: Aenhoort, het sal u sinnen scherpen,
Der stadt fondatie van Antwerpen.
Van den twee handen dat beduyt
Die in haer wapene steken uyt,
Ter borch met eenen goede bevaen,
Daer der roosen zesse in staen.
| |
[pagina 200]
| |
Tverstant van deser handen en roosen
Syn seker rechten na der gloosen
By d'oude Romeynen der borcht gelaeten.
Willems brengt het tot de vyftiende eeuw. Als dichtstuk bezit het werk niet de minste verdienste. Ook in de bourgondische bibliotheek bestaet een handschrift van eene Antwerpsche rymkronyk. Ik ken ze alleen door een uittreksel, waer evenmin iets dichterlyks in voorkomtGa naar voetnoot1. Hoffmann von FallerslebenGa naar voetnoot2 bezit een dichtstuk, slechts vyf honderd negen en dertig verzen lang, den intocht beschryvende van keizer Frederik III en zynen zoon Maximiliaen in Trier, ten jare 1473. In Vlaenderen stelden eenige rhetorykers en anderen het een en ander uit de geschiedenis op rym. Andries de Smet doorzaeide zyne Excellente Chronicke van Vlaenderen met eenige rymen. Andries Van der Meulen, waerschynlyk een Gentenaer, dien wy onder de dichters van zedelyke werken zullen aentreffen, en die vóór 1548 leefde, schreef eene Keur van historien, volgens de getuigenis van Casteleyn, in zyne balladen van Doornycke. Andries Van Der Meulen nu int hemels choor rijcke;
..................
Collegieerde vele uten keur van historien
Eenen boeck zoo geheeten, men vinten publyck.
Dat werk, door my nergens aengetroffen, zal ook zeker in proza doormengd met rym zyn. Marcus van Vaernewyck, uit een oud en voornaem adelyk geslacht, werd, in het begin der zestiende eeuw, te Gent geboren en stierf aldaer, volgens sommigen in 1570, volgens anderen in 1567. Schryver van een groot getal werken in rym en onrym, welke meestal ongedrukt zyn gebleven, is hy byzonderlyk bekend om zyne Historie van | |
[pagina 201]
| |
Belgis, in 1565 te Gent verschenen, en sedert verscheiden malen herdrukt. De verzen, er in voorkomende, bepalen zich meestal tot jaer- en opschriften. De volgende strofen op de stad Gent, door Willems aengehaeldGa naar voetnoot1, verdienen nogthans, ten opzichte der poetische gedachten, eenige onderscheiding: I.
Oppersten Jupiter, helpende vader,
Goedertieren adere, eeuwelick vloeyende,
Ghy zijt elck een minlijck troostelijck beradere,
Welkers gratien sijn noch daghelijcx groeyende;
Dat blijckt wel aen die edel stede bloeyende
Van Ghendt (wy en willens niet verre halen)
Die staet als eenen carbonckel gloeyende,
Gheheel Vlaenderen verlicht zy met haren stralen.
III.
Van oosten daer twee poorten plochten te stane
Daer schijnt dat Diane, haer quick is voedende,
Pan, Godt der herders, plocht aldaer te gane
Die stadt met schapen en lammekens goedende,
Hercules ossen en sijn daer niet verwoedende,
Sy komen gheheel tam, op de veemerckt ter handt
En die Bosch-goden (dat sijn wy wel bemoedende )
Brengen aldaer houts ghenoegh dat men verbrandt.
IV.
Alsmen gaet in't zuyde daer Zephirus blaest,
En die velden aest, met sijn soete luchten,
Van daer comt Ceres: want sy woont daer naest,
Die stadt voorsiende met costelijcke vruchten,
Al 't landt van Aelst met sijn ghehuchten
Opent sijn corenschueren voor de stadt van Gendt,
Van drancke en derftmen aldaer niet duchten
Want Bachus daer hoppe om brouwen wt sendt.
| |
[pagina 202]
| |
XVIII.
Hoe meynt ghy dat daer die amoureuse mondekens,
Op die edel grondekens, haer keelken doen klincken?
Soeckende tot vreuchden diuersche vondekens,
Tsavonts als Phebus waghen gaet neder sincken,
En Proserpina haer schoone nachtlicht laet blincken,
Aen dat blauwe firmament, seer suiver en net:
Machmen dan om dien Heer niet wel dincken,
Die hemel en aerde op niet heeft gheset?
In 1555 gaf hy uit: Vlaemsche audvremdigheyt, een klein dichtwerkje, dat sedert drie of vier keeren herdrukt is. Het bestaet in strofen, over verschillende punten der geschiedenis van Vlaenderen loopende. In het jaer 1572 was Audenaerde door de Boschgeuzen ingenomen. Joan Desiderius Walckiers, opvolgelyk pastor te Edelare en te Pamele, beschreef eenige jaren later het gebeurde, in 167 strofen van acht verzen, onder den tytel van Klagtschrift. Dichterlyke waerde is er niet in, en de bastaerdwoorden zyn niet gespaerd. Zie hier een paer van de beste strofen: CLVIII.
Ghy burghers van Audenaerde ende Pamele met eenen
Wilt al t saemen beweenen de doodt van ulieder pasteuren
Ende reconcilieert u met Godt grooten met den cleenen
Hem biddende dat hy u sijn gratie wille verleenen
Ende ulien niet straffe in sijne gramschap met swaere rigeuren
Om de moordaedigheyd die men in u stadt heeft sien ghebeuren
Toont dat tu leed is soo meught ghy commen ter ghenaeden
Een ghebroken herte en sal Godt nimmermeer versmaeden.
CLXVI.
Als ghy mijn simpel werck brenghende sijt tot schanden
Ende met bijtende tanden wel wilde in sticken scheuren
Voorwaer dan queldy u selven en ten mach my niet messanden
Ghy wascht eenen mooriaen quetsende oock uwe handen
| |
[pagina 203]
| |
Ick en slaet gheen ghaede nogh en sal daerom niet treuren
Dat het elcken niet behaeghen en soud ick wist t wel van te veuren
Maer ick ghecke met u tooghende een lachende wesen fijn
Ende t is groote eere van nijdighe mispresen te sijn.
Walckiers, die, volgens zynen uitgever, den heer Jules Ketel, van Audenaerde, een der leerlingen van Casteleyn was, leefde nog in het jaer 1586. Voor de geschiedenis der stad is het werk zeer merkwaerdig. In 1549, gaf Cornelis De Man, anders Manilius, van Brugge, en boekdrukker te Gent, dien ik reeds als schryver van het tooneelstuk de Dood heb opgenoemd, in het licht eene Declaratie van den triumphe, beweezen den hoog geboren prince van Spanjen Philips des keizers Charles van Oostenrijks zoone, binnen de stad van Gendt, den XIII julii MCCCCCXLIX, op rijm gesteldt. Het gedicht is zeer ellendig. Cornelis Crul leefde, te Antwerpen, in 1533. Hy schreef eene Incarnatie op den brand van O.L. Vrouw kerk aldaer; ook Refereynen, welke, even als het voorgaende, ongedrukt zyn. Hy verdient niets meer dan eene melding. Hetzelfde mag men zeggen van Jan Stroosnyder, die in 1573 een dichtwerk uitgaf, op het verbranden van sinte Pieters toren, te Leuven, onder den tytel van: Die clachte van sint Peeters toren binnen Loven in Braband, in dicht gestelt van Jan Stroosnyder. Ik vind het niet ongepast hier een werk over de aerdrykskunde aen te halen. Het is: De spieghel der werelt, ghestelt in rijme; waer in letterlijck ende figuerlijck de gelegentheidt, natuure ende aerdt alle landen, claerlijck afghebeeldt ende beschreven werdt, door Peeter Heyns. Antwerpen, Plantyn, 1577. Peeter was de vader van Zacharias Heyns, dien wy later als verdienstelyken dichter zullen leeren kennen. Hy zag het eerste daglicht in Antwerpen ten jare 1537, oefende aldaer het beroep van schoolmeester uit, en overleed in 1597. Hy stond bekend als een voornaem aerdrykskundige, en was de boezemvriend van Abraham Ortelius, uit wiens groot werk hy het zyne | |
[pagina 204]
| |
getrokken heeft. Zyn rymtrant is degene der rhetorykers en zonder de minste poetische kleur; doch hy verdient eenigen lof om het vermyden van stop- en bastaerdwoorden. Den aenhef geven De VriesGa naar voetnoot1 en WillemsGa naar voetnoot2: Edele gheesten, die gheirne veel wonderen siet,
En daeromme dicwils lijf en goet avontuert
Oock somtijds verliest eer ghy vindt besonders iet,
Neemt desen clijnen boeck in u camer bemuert,
Stil sittende sult ghy door hem worden gheuuert,
Met luttel teirghelts, vry van alle dangieren,
Waer ghy sijn wilt, ja eer ghy paerdt of waghen huert
Int gulden America, d'lant der bloetghieren,
Int rieckende Asien, vol vremder dieren,
Int ghebalsemt Africken, altyd even heet,
Int wijnich Europen, vol zegher manieren,
En int vlammich Magellana, sonder bescheet.
|