Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella
(1838)–F.A. Snellaert–
AuteursrechtvrijGeschiedenis.Wy hebben vroeger gezien hoe hevig Maerlant tegen het romanschryven uitviel. Hy stelde er de geschiedenis tegen over, maer ontbloot van alle dichterlyk gewaed, en alleen door het rym van de proza onderscheiden. In 1283 begon hy zyn Spieghel historiael te vertalen uit het latyn van Vincentius Bellovacencis (de Bavai). Het is eene soort van algemeene geschiedenis, welke hy, ondanks zynen yver, niet verder dan tot op de dood van Frederik V (1225) schynt te hebben afgewerkt. Maerlant was van zin geweest de kronyk tot op den tyd van Rudolf I (1273) voort te zetten. Het eenig, doch onvolledig, handschrift behoort toe aen het nederlandsch Instituet, waervan de tweede klasse reeds drie boekdeelen heeft doen verschynen, onder den tytel van Spiegel historiael, of Rymkronyk van Jacob van Maerlant, met aanteekingen door J.A. Clignett en J. Steenwinkel, Ie en IIe deel; te Leyden, 1784-1785, in-8o. Later is een derde deel verschenen, met aanteekeningen van J. Steenwinkel, uitgegeven door de tweede klasse van het hollandsch Instituut; Amsterdam, 1812. Van dit derde deel zyn de voorreden en de tusschenhaeksche aenteekeningen van Bilderdyk. Het geheele werk | |
[pagina 104]
| |
moet ongeveer zes deelen beslaen. Dit Codex van het Instituet bevat acht boeken van de eerste partie, acht van de derde en drie van de vierde. Hoffmann von Fallersleben vond in de boekzael van Breslau fragmenten uit het vierde, vyfde en zesde boek van de vierde partie, en Willems een fragment uit de tweede, dat hy in zyne Mengelingen heeft laten drukkenGa naar voetnoot1. De Spieghel historiael is vol nuttige zedelessen. Ik zal eenige weinige verzen uit de tweede partie ovememen: Doe enen anderen, in wel rade,
Als du wils dat hi di dade.
Dat een niet en can een ander weet.
Eens anders breke es mi leet
Alsic hebbe hongher groet;
Want ic mach kinnen dan die noet.
Elken mensche dunct mi des
Dat sine pine de meeste es.
Die ongedoechsam es, vorwaer,
Cleene dinc brinctene in pinen swaer.
Het doet goet pinen om die saken
Daer men ten ende goet mach maken.
Men vindt niet van ere gedane,
Daer nes yet ongelijc ane.
Altoes es vri darmoede,
Boven al, alsict gevroede.
Ter werelt en mochte niet beters sijn
Dan in tgemeene vrientscap fijn,
Jegen tgeval der avonture.
By Maerlant's tydgenoot, Melis Stoke, zal ik my niet ophouden, dewyl hy vry algemeen voor eenen Hollander wordt aenzien, hetgeen nogthans aen Willems zeer twyfelachtig voorkomtGa naar voetnoot2. Omtrent het jaer 1291 schreef Jan Van Heelu zynen Slach van Woeronc, en droeg zyn werk op aen Margareta van Engeland, gemalin van Jan II, hertog van Braband: | |
[pagina 105]
| |
Vrouwe Margriete van Inghelant,
Die seker hevet van Brabant
Tsertoghen Jans sone Jan,
Want si dietsche tale niet en can
Daer bi willic haer ene gichte
Sinden van dietschen gedichte,
Daer si dietsch in leeren moghe.
De slag van Woeringen mag een heldendicht genaemd worden. Men kan het epische niet van eenen conventionelen vorm doen afhangen, en Van Heelu kan niet verwezen worden, om dat hy misschien nooit de modellen der oudheid gekend heeft. In tegendeel, ik durf zeggen dat hy den hertog van Brabant zoo goed en zoo kunstmatig heeft geschetst, als het by ons in dien tyd mogelyk was. Men houde altyd in het oog dat de rymkronyken (als men ze zoo heeten wil) op bevel van den een' of anderen groote geschreven werden, en de dichter geene eigene schikkingen maken mocht, maer het gebeurde getrouwelyk volgen moest. Alleen had hy het recht, het karakter van den held ten voordeeligste af te schilderen. Dit is ook hetgeen wy by Van Heelu opmerken. Zyne eerste zorg is de waerheid te schryven, daer zoo vele anderen reeds de geschiedenis vervalscht hadden. Vs. 58
Maer dese yeeste was te voren,
(Beide in dietsch ende oec in walsch)
Van vele lieden gedicht valsch,
Die der waerheit daer misten;
Want si dystorie niet en wisten.
Zyne tegenwoordigheid in den slag dwong hem, nog meer dan anderen, zoo getrouw mogelyk aen het gebeurde te blyven. Des niet tegenstaende maekt hy van zynen held eenen reus, waervan de omtrekken met eene ruwe, maer stoute hand geteekend zyn. Kon hy, na zulk eenen stryd, aen de overwinnaers eene heerlyker rustplaets geven dan een bed Vs. 8743
Van helmen, ende van platen?
| |
[pagina 106]
| |
Overigens verwys ik den nieuwsgierigen naer de inleiding van WillemsGa naar voetnoot1. Misschien had ik eerst moeten spreken van een ander zeer belangryk heldendicht, van den Grimbergschen oorlog. Wanneer en door wien dat gedicht, groot 12,717 verzen, gemaekt zy, wordt nergens gezegd. Op het einde wordt alleen kenbaer gemaekt, dat, door het overlyden van den dichter, omtrent 1400 verzen van eene andere hand zyn: Vs. 12686
Want eer hise voleinden conste,
Brachten God van lijve ter doot,
Dat sijne vrienden was scade groot;
Want hi was in allen manieren
Hoef, mindere ende goedertieren:
Veertien hondert vers ontrent
Ontbleven hem: dies heeft volent
Ende voldicht ende bescreven,
God ghestercene in een goet leven.
Volgens BilderdykGa naar voetnoot2 bestaet er een handschrift van te Utrecht en een ander te Brussel. Het zal zeker op vroegere aenhalingen wezen, dat Bilderdyk van het tweede gesproken heeft; want sedert dat L'Espinoy, in 1620, hetzelve heeft afgeschrevenGa naar voetnoot3, heeft men niets meer van het handschrift vernomen. Van L'Espinoy's afschrift, dat zich in de bibliotheek van Van Hulthem bevindt, heeft professor Serrure eene kopy laten nemen. Jammer dat eerstgemelde de oorspronglyke door zyne eigene ellendige spelling vervangen heeft. Het afschrift dat Bilderdyk bezat, is thans aen het Nederlandsch Instituet overgegaen. Het ware te wenschen dat professor Serrure, die reeds de | |
[pagina 107]
| |
verschillende blazoenen, naer de beschryving door den dichter er van gegeven, heeft afgeteekend, beide afschriften met elkander vergeleek en den Grimbergschen oorlog uitgaf: een gedenkstuk te meer van onzen vorigen roem in de letterkunde zou aen de vergetelheid ontrukt zyn. De schryver begint zyn werk met zich in de nevelen der volksoverleveringen te verliezen. Hy doet de Brabanders van de Trojanen afstammen, die zich van de landen tusschen Maes en Schelde meester maken, en zich tot aen Frankryk uitbreiden, welke landstreek het hertogdom Lothryk werd. Omtrent 1130 kwam Godevaert met den Baerd aen het bewind, vereenigde Leuven en Brussel, ook door hem bezeten, er by, en vormde het machtig hertogdom Braband. Hy bevond zich aldus in staet zyne leenmannen, die de onafhanglyken speelden, tot onderwerping te brengen. Onder deze was Arnold van Grimberge een machtig en gevreesd vorst geworden, zoo wel door eigene kracht als door zyne veelvuldige bondgenoten en vassalen, Die van hem hielden land ende goet:
Want het ginc doen, sijts vroet,
Tot Postele sijne heerschapie.
De andere leenmannen moesten, lief of leed, hulde doen; maer toen de schildknaep aen Arnold, die juist in het midden van zynen hofstoet aen tafel zat, kwam aenzeggen, dat hy zich by den hertog moest begeven om van hem zyn goed te ontvangen, antwoordde de heer van Grimberge, geheel verontwaerdigd: .... Cnape! verstaet mij nu,
Segt uwen heren den hertoghe weder,
Dat ic niet gave een spore leder
Omme hem, noch om sijn daet;
Oec segt hem dat, dats mijn raet,
Dat ic van hem groet no cleene
En sal ontvaen geen lant te leene;
| |
[pagina 108]
| |
Ende ic van niemant houde mere
Dan van Gode, onsen Here;
Ten ware dat ic die strate hilde
Te leene van den keiser milde,
Tusschen Brussele ende Grimberghe.
Segt hem dit sonder verberghen;
Dies biddic u in goeder trouwen.
De reden, waerop hy zich steunde, was dat noch zyn vader noch zyn grootvader aen iemand hulde bewezen hadden. De keizer zelf wordt tot scheidsman ingeroepen, die den hertog voor raed geeft, indien het wezenlyk zoo is gelyk Arnold voorgeeft, van maer in goede gebuerschap te leven; doch wilde hy oorlogen, hy zou hem ridders zenden, al hield hy zelf geen man meer over. Godevaert was inwendig verbolgen. Hy hield zich nogthans eenigen tyd stil; eindelyk liet hy eenige grimbergsche kooplieden gevangen nemen, voorgevende dat zy geroofd hadden. Op het vernemen dezer mare, zond Arnold eenen bode aen den hertog, om de loslating zyner onderdanen te eisschen, met bedreiging van anders gelykelyk te handelen met knechten, heeren ende papen (cnapen?). De hertog spottede met die bedreigingen. Arnold liet zyne twee zonen, Wouter Berthout en Geraert Draeckenbaert, Na sijnen ouden vaedre waert
Die also hiet bi namen,
in 's hertogs land vallen. Aen beide kanten kwam aen moord en roof en brand geen einde, zoo dat ten laetste tusschen Grimberge en Brussel alles kael was geworden, en die twee vyandelyke plaetsen over schier niets dan onmetelyke heiden het gebied voerden. Echter was nog nooit een veldslag geleverd, schoon menig dapper stuk was bedreven. Die onderlinge vernieling duerde jaren lang, tot de hertog plotselings overleed, na dat hy op zyn en vyand veel land veroverd en bezet had. Zyn zoon, ook Godevaert geheeten, was den vader niet waerdig; hy verloor alles wat deze gewonnen had; zelfs deed | |
[pagina 109]
| |
Grimberge veroveringen op Braband. Na eene regering van vier jaren daelde hy ook ten grave, en liet eenen zoon na, Godevaert III, een kind dat nog in de wieg lag. Op de tyding van Godevaert's dood, grypen de Grimbergers op nieuw naer de wapens, roepen de leenmannen op, en trekken tegen Nettelaere, eene nog onbezweken vesting by Vilvoorde. Op die tyding, versparren en versterken zich de overraschte burgers ten beste mogelyk. Grimberge rukt aen; men vult de grachten, richt de ladders tegen de muren, stralen en kwarelen vliegen opwaerts; menig koene degen wordt gekwetst, menig opklimmer ziet zyne hand Van de lederen tumelen neder,
Het getal nogthans groeit aen, en de burgers, na wonderen van dapperheid te hebben verricht, vluchten in de burcht. Ondertusschen is de heer van Crayhem de belegerden ter hulp gevlogen. De Grimbergers, op deze tyding, slaen zich in een veld voor Nettelaere neder. Wouter rydt met eenige ruiters den vyand tegen; menige speer wordt gebroken, menig ridder byt in het zand. Wouter, om het verlies der zynen verwoed, schudt den arm, en doet menigen van zyn paerd tuimelen; hy breekt zyne speer, slaet vervaerlyk met zyn zwaerd, en klieft een aental koppen; maer Arnold van Crayhem brengt hem zulk een' geweldigen slag toe, dat hy ter aerde valt. Dadelyk is hy weêr op, en strydt te voete. Hy raekt op nieuw op een paerd, en de Brabanders het niet meer kunnende houden, vluchten naer Brussel. De overwinnaers voeren hunnen buit naer Grimberge. Maer een nieuw onweêr bedreigt Arnold. Op een parlement te Cortenberge hebben de momboirs van Braband besloten in het land van Grimberge te vallen en alles in den grond te werpen. Arnold was juist voornemens van op Vilvoorde te trekken, toen de vyandelyke legerdrommen in het gezicht van het slot kwamen. Dadelyk worden beide legers in slagorde geschaerd. Ysselyk is de verwarring; men ziet niets dan geklovene schilden, gebrokene speren, doorstokene | |
[pagina 110]
| |
rompen, doorhakte koppen, stervende paerden; men hoort niets dan het geroep langs den eenen kant van Grimberge, Assche, Vianen, Breda, langs den anderen kant van Braband, Lothryk, Wavre, Diest, enz. In het midden van al dat gewoel ziet men duizende blazoenen wapperen; duizende appelgraeuwe paerden, door ridders op het kostelykst uitgedoscht bereden, springen langs alle kanten. En onder die duizende ridders blinkt Arnold van Grimberge uit, op eenen schimmel uit koninglyken bloede gezeten. Van den morgen tot den noen had men met gelyke kans gestreden, niettegenstaende de Brabanders veel sterker waren; maer Grimberge wist ook wel dat het was Al ghewonnen ofte verloren.
Op eens beginnen de boeren de klokken te kleppen, loopen naer Grimberge, nemen Jan van Massenhove, een' bastaerdmaeg van het huis van Berthout, voor geleider, wapenen zich met Sweerden, codden ende met staven,
met kruisbogen en met pieken. Vreeslyk zwaeien zy hunne kolven; hunne zwaerden ploegen door menige borst, terwyl de pylen door de harten van paerden en ridders gonzen. Al de moed van Wavre, Diest, Leefdale en zoo vele anderen schoot hierby te kort; alles wat men verwerven kon, was eene heerlyke dood. Berthout doet alle de gesneuvelden, vriend en vyand, met wagens van het slagveld afhalen, en op het kerkhof van het klooster begraven; waerop hy zich ter ruste begeeft. Zoo hadden moed en dapperheid Grimberge van eenen, schier gewissen, ondergang gered. Arnold, overmoedig geworden, wilde, na alvorens Vilvoorde verbrand te hebben, op Brussel zelf trekken; maer zulk een roekeloos waegstuk werd hem ten sterksten afgeraden. De buit werd verdeeld, en Arnold betaelde de onkosten, welke de ridders in hunne herbergen gemaekt hadden. | |
[pagina 111]
| |
Nu dachten de Grimbergers op hunne lauweren te mogen rusten, in den waen dat de vyand ten onder was gebracht. Maer de momboirs, vergramd dat Braband's naem zulke vernederingen had moeten verdragen, roepen alle weerbare mannen op de been, en verzoeken aen alle bondgenoten om hulp. Een leger van dertig duizend man wordt by een gebracht. Ook Arnold blyft niet stil, en men zond aen alle vassalen en bondgenoten, zelfs tot aen den Rhyn en in Vermandois, om hulp vragen. Maer eer de gevraegde hulp aen kon komen, heeft de vyand zich reeds laten zien, alles afgebrand en vernield, zoo dat alleen de naekte burcht nog overschoot, waerin Berthout, te onmachtig om het veld te houden, geweken was. Ondertusschen kwamen de hulpbenden aen, die in paviljoenen voor de burcht werden geherbergd. De momboirs, dit vernemende, kwamen voor Grimberge terug, en sloegen hunne tenten vier boogscheuten van die des vyands neder. 'S nachts ging men den jongen hertog, in zyne wieg, van Brussel halen, en met het begin van den slag hing men hem, om de Brabanders aen te wakkeren, An enen groten wulghen boom.
Allervreeslykst was de stryd, de aerde dreunde, wyd en verre hoorde men het gekletter der wapenen; geheel het veld was rood van bloed; de nacht alleen kon de stryders scheiden. Vs. 11350
Aldus deurde altoos stijf
Die strijt tot dat Gods cracht
Den dach dede keren in den nacht
Ende si niet meer en consten ghesien.
Naeuwelyks brak de dag wederom aen, of de Grimbergers kwamen uit hunne burcht. Zy vochten als leeuwen, want Elc woude van den velde dragen
Den peis ofte blijven doot.
| |
[pagina 112]
| |
De Brabanders kregen het te kwaed, en keerden naer hunne tenten terug, de Grimbergers in hun slot. Het was nu de derde dag, wellicht de dag der beslissing. Reeds Een wijle vor den dage
Vs. 11734
Blies die wachtere sijnen horen.
Vóór den stryd, maekt Arnold vier nieuwe baronnen, en slaet verscheidene dapperen tot ridders. Nog heviger dan de vorige dagen wordt het gevecht; Alexander zelf heeft nooit zulk eenen stryd bygewoond: alles wat weêrstand biedt sneuvelt door het zwaerd der Grimbergers, en wat valt wordt door het voetvolk afgemaekt. Door het omryden der Brabanders worden zy aen de stralen der zonne blootgesteld. Niets kan echter hunnen moed verzwakken; integendeel, dezelve vermeerdert met het gevaer. Eindelyk raken de Brabanders met hunne bondgenooten aen het wyken; maer eensklaps daegt eene beloofde hulp uit Vlaenderen aen. De vlaemsche ridders vallen als leeuwen op de Grimbergers, die zich van hunnen kant als liebaerts verweeren. Afgemat van stryden, kunnen zy het echter tegen nog onvermoeide ridders niet uithouden. De burcht zelve moet zich opgeven. Velen waren er gesneuveld; de Berthouden worden krygsgevangen gemaekt. Arnold leefde slechts drie weken in de gevangenis; hy bezweek aen de gevolgen zyner wonden en van verdriet. Wouter verzettede land, bosch en heide, ontleende en verkocht alles om over zee te varen; want het denken aen den ondergang van zyn geslacht was hem ondragelyk. Hy sneuvelde voor Damiate tegen de ongeloovigen. Zoo eindigde die beruchte grimbergsche oorlog, waerin de Berthouden zoo veel koenheid aen den dag legden. Het gedicht beschouw ik tot de dertiende eeuw te behooren; het is volkomen nog die eigenaerdige, krachtige uitdrukking, welke ons zoo zeer aen de schryvers van dien tyd bindt. Tegen den gewonen gang der gedichten, is de held van het stuk de overwonnene: eene stoute onderneming reeds. En inderdaed de schryver heeft zeer goed | |
[pagina 113]
| |
al het belang op de Berthouden weten te brengen: men wenscht hun de zege toe, ofschoon tegenover hen een vierjarige vorst aen eenen boom hangt te schommelen, en het is ter naeuwernood dat hy dat zoo dramatisch voorval aenraekt. De twee vorige hertogen stelt hy altyd in eene ongunstige schaduw. Hy laet in tegendeel geene gelegenheid voorby gaen de heeren van Grimberge te verhemelen. Ze zyn overal de dapperste der dapperen. De gryze Arnold rydt niet alleen aen de spits der zynen; maer hy durft hen eene boogscheut ver vooruit draven, om den vyand te gaen aen vallen: Vs. 8902
Ende her Aernoult, als men mi leert,
Liet lopen het ors al vor sijn rote
Meer dan ene boghe scote,
Den scilt vor sijne borst ghetogen,
Het sperre in de hant.
Hy bezat eene buitengewone sterkte, schoon hy wel eens eenen vyand tegenkwam, die voor hem niet moest onderdoen: Vs. 8932
Daer na quamen si met ghewoude,
Met helm, scilde ende met lichame,
So vreselic beide te samen,
Dat die orsen daer si oppe saten
Borsten, ende vielen op der straten
Metten heren alle stene doot,
Ende de heren beide uut scoot
Tbloet ten neuse ende ten monde.
Wanneer hy daerentegen met zyne twee zonen op een bedreigd punt toesnelde: Vs. 9764
Die andere vloen van hen tsamen
Als spreuwen vor die sperrewaert.
Ook zyne leenmannen en bondgenoten gaven Berthout niet toe in vroomheid; getuigen Breda, Aert van Oyenbrugge en andere. Meer dan aen Van Heelu moet men den schryver zyne langdradigheid verwyten. De beslissende veldslag vooral, die niet min dan in | |
[pagina 114]
| |
vier duizend verzen u bezig houdt, is er een bewys van. Voor de nederlandsche wapenkunde bestaet er zeker geen belangryker werk. Het schynt duidelyk dat De Grimbergsche oorlog insgelyks op bevel, en wel van een' der vrienden van het huis der Berthouden, gemaekt is. Ofschoon zeer aenmoedigend, had dat schryven op bevel zyne nadeelige zyde. De dichter moest de geschiedenis in dezelfde orde verhalen als de zaken gebeurd waren, en daer mogt niets achter wege blyven. Van elken ridder moest men weten hoe veel slagen hy ontvangen, en welke hy gegeven had; wie hem had ontzadeld, en wie al rondom hem stond, toen hy wederom op zyn paerd werd geholpen; waer zyn schild gekloven en zyn zwaerd gebroken was. Dat alles moest men naeuwkeurig weten, om dat de adel eenen veldslag veeleer beschouwde als een gevecht, waerin iedereen zyne persoonlyke dapperheid aen den dag legde, dan eene zaek van algemeen, van nationael belang. Jammer dat deze twee gedichten, die van eene epische wending zyn, inlandsche oorlogen ten onderwerp hebben, en alzoo geen algemeen belang bezitten. De Sporenslag met deszelfs aenleidende oorzaken, daerentegen, ware een onderwerp geweest een vryheidademend volk waerdig, en geschikt om het nationael gevoel te verlevendigen. Lodewyk Van Velthem schreef, voor zekeren heer Van Voorn, een vervolg op Maerlant's Spieghel historiael, loopende van het jaer 1248 tot 1316. Het werk is in acht partien verdeeld, schoon er alleen zes over de gebeurtenissen dier tyden handelen. De zevenste behelst de voorzeggingen van Daniel, Merlin, den heiligen Johannes, den abt Joachim en de heilige Hildegarde. De achtste loopt over Antichrist, het laetst oordeel, en eindigt met een mirakel van O.L. Vrouw waervan de schryver ooggetuigen was. Op vele plaetsen schynt Van Velthem vorige schryvers, onder anderen Van Heelu, letterlyk te hebben nageschreven; zelfs vermeent Van WynGa naar voetnoot1 ‘dat hy een handschrift, inhoudende de vyfde party, | |
[pagina 115]
| |
van Maerlant's werk ander het oog gehad en in zyne kronyk zou ingelascht hebben.’ Hy heeft anders de zes eerste partyen uit latynsche werken getrokken, of datgene er in geboekt wat rondom hem gebeurde. Zoo was hy in den Sporenslag tegenwoordig. De twee laetste partyen zyn insgelyks uit het latyn vertaeld. Gelyk het grootste gedeelte zyner tydgenoten, zoo gaf de schryver geloof aen het wonderbarige; hy was evenwel, in het verhalen van hetgeen hy gezien of gehoord had, zoo oprecht als iemand. Hy zegt ergens: Deen rijmt cort, dander lanc,
Om met tontfane der heren danc.
Maer ic wil dichten na dat ghesciede,
No om daet, no oec om miede,
So willic niet laten staen
Daer ic den rechten wech mach gaen;
Dien willic na reden volghen.
Van Velthem's werk is ellendig ontsierd door bastaerdwoorden; zoo dat men naeuwelyks geloven kan dat de schryver in het begin der veertiende eeuw schreef. Het volgende staeltje zal genoeg zyn: Doen die Francoyse hadden vernomen,
Dat si ten inden waren comen
Van den lande, wildense over
In Vlaenderen; ende dese waren pover....
Dit was manen dages, vor werheit
Vor onser Vrouwen nativiteit....
Doen wilden sy't anders ordineren
Ende t'enen payse doen viseren,
Hen was ontboden irst instrumenten
Dat si quamen te parlementen.
In het jaer 1727 gaf Le Long dezen Spiegel historiael naer het eenig handschrift, thans nog ter bibliotheek der hoogeschool van Leyden berustende, uit. Op vele plaetsen, zegt men, is de tekst deerlyk verminkt. Van Velthem was een Brabander, en wellicht geestelyke op het dorp, waervan hy den naem voert. | |
[pagina 116]
| |
Nog meer bastaerdwoorden ontsieren de anders zoo belangryke Brabandsche yeesten. Deze rymkronyk der hertogen van Braband, welke eerstdaegs door Willems zal uitgegeven worden, werd in 1318, op verzoek van Willem van Bornecolve, een' aenzienlyken Antwerpschen burger, begonnen, en in 1350 voltooid. Niclaes De Klerk, een geestelyk persoon, en secretaris der stad Antwerpen, dien men gelooft omtrent 1280 geboren en in 1351 gestorven te zyn, werd er altyd voor den schryver van aengezien. Thans heeft WillemsGa naar voetnoot1, zoo goed als voldingend, bewezen dat er geen Niclaes maer een Jan De Klerk bestaen heeft, en dat deze dezelfde is als Jan De Decker, schryver van den Dietschen doctrinael en van den Leekenspiegel. De schryver trok veel uit Maerlant: In den Spiegele historiale
Daer ict uut trac altemale,
Dien Jacob van Maerlant maecte,
Die goede dichtere....
De Yeesten zyn in vyf boeken verdeeld. Aen het hoofd van het zeventiende hoofdstuk des laetsten boeks, in het Codex der abtdy van Afflighem, leest men het volgende: Hier mede latic bliven
Mijn dichten ende mijn scriven;
Want ic niemeer en can geleesten
Van der hertogen ieesten;
Want nu regneert die derde Jan.
Geleve ic den tijt voortan
Dat hem gevallen enige saken,
Die sal ic dichten ende maken,
Eest dat ics heb die stade.
Ende waert dat iet niet en dade,
So beveel ic dan te maken el
Yemant, die dan leven sel,
Ende wacht hem wel, dats mijn leren,
Dat hy uter waerheit niet en kere.
| |
[pagina 117]
| |
Aen het verzoek van den schryver werd maer in het jaer 1402 voldaen, misschien door hem, die zoo lang als schryver van de eerste boeken hekend heeft gestaen. Wonder is het dat de verschillende handschriften zoo zeer uiteenlopen. Op onderscheidene plaetsen zyner Geslachtlyst, spreekt Bilderdyk van het gedicht Van den derden Eduwaert, dat hy nu onder de romans dan onder de historische verhalen plaetst. Hy vermoedt dat het wel van den schryver der Brabantsche yeesten zyn konGa naar voetnoot1. Willems heeft hetzelve onlangs in de bourgondische bibliotheek ontdekt, en zal het eerlang in het Belgisch Museum uitgeven. Het bevat van twee tot drie duizend verzen, is geheel historisch (namelyk verhalende al wat Eduaerd III, koning van Engeland, hier te lande verricht heeft, het beleg van Doornyk, enz.). De schryver schynt wel een Antwerpenaer te wezen; doch het is zeer bedenkelyk of het wel Jan De Decker of, wil men, Nic. De Klerk zy. Het gedicht begint aldus: Sint dat ons Here wilde wreken
Smenschen sonden ende gebreken
Met watre, also beschreven es
In den iersten boecke ser Moyses,
Sone woudi voert int gemeine,
Niet wreken mit watre alleine;
Maer ter wraken heeft hi geset,
Water, vier ende dat sweert met,
Dair hi dagelijcs wreket mede
Die sonden in meniger stede.
Een weinig verder gaet de schryver voort: So groet opset no so hart,
Als die derde Edewart
| |
[pagina 118]
| |
Van Ingelant heeft op geheven,
En vint men nergent bescreven;
Dat die Grieken, in ouden dagen,
Voir Troyen x iaer laghen,
Ende niet en consten gewinnen,
Sonder verranesse van binnen;
Dat van Perzen coninc Cyrus
Wan ende struweerde aldus
Tgroete rike van Babylone;
Dat Alexander, Philips sone,
Die hertoge was van Macedone,
Dariuse af wan sine crone.
...........
Nu so moghedi horen al bloot
Dbegin van deser historien,
Also ic in mine memorien
Wel hebbe onthouden, dat
Al t Antwerpen in die stad,
Daer ic woene als ic thuus ben.
In het Comburgsch Codex staet eene rymkronyk van Vlaenderen, omtrent 18,000 verzen lang. Deze kronyk, waervan niemand by ons het bestaen vermoedde, zal eerstdaegs in Duitschland worden uitgegeven. Des niettegenstaende laet de heer D'Hane de Potter er eene kopy van nemen. De aenvang is als volgt: Als men screef wilen eere
D'incarnatioen van onsen Heere
VIIe XL ende twee,
In teerste iaer, no min no mee
Dat Constantijn, Elenen sone,
Te Rome drouch de keyser crone,
Ende in tvier en twintichste jaer
Dat Carel die coning, dats waer,
In Vranckrike drouch crone,
En sat gheweldich ende scone,
Moghende over al tlant daer;
Dat weet men wel ouer waer;
Liederic van Aerlebeke sach
Dat tlant van Vlaenderen al wilt lach
| |
[pagina 119]
| |
Al ydel ende onghewonnen doe,
Ende vul ran foreeste toe,
Ende sloucher doe an sijn hant,
Ende waert deerste grave int lant;
en het slot: Curt hier naer, voer werhede,
Slouch Jan haer sone als grave sijn hant
An Vlaenderen, ende wart een prinche vaeliant,
Ende was binnen Ghend ontfaen
Int jaer xiiijc ende viere, sonder waen,
Up den xxvsten dach,
Die in de maent van april lach.
Het werk is dus op het laetst der veertiende of geheel in het begin der vyftiende eeuw geschreven. Vóór de omwenteling van 1830 vond men in de bibliotheek van Leuven een fragment, groot zeven tot acht honderd verzen, van eene fabelachtige kronyk van Vlaenderen, Flandries getyteld. Sedert is hetzelve verloren geraekt. Professor Mone, die gelukkiglyk een afschrift er van bezit, wil insgelyks deze kronyk uitgeven. Tot nu toe is verloren een gedicht van het Belech van de stede van Ypre (door de Engelschen in 1382 gelegd). SanderusGa naar voetnoot1 zegt dat het ten zynen tyde in de boekzael van jonkheer Jan Guislinus Bultel, te Ypre, berustende was. Tot de geschiedenis des vaderlands behoort mede het Leven van sint Amandus, van Gillis de WevelGa naar voetnoot2, die hetzelve, ten jare 1366, te Brugge volschreef, als blykt uit het slot. Nu eyst tijl dat ic een hende
Make van deser legende,
Die ic in vlaemsche hebbe ontbonden,
Van sent Amande, die taller stonde
| |
[pagina 120]
| |
Sijn leven voughde in grooter duecht,
Daer die menighe bi wert verhuecht,
De welke hi bekeeren dede
Ten salighe gheloove van kerstinhede,
Alsoet hier voren staet ghescreven.
Desen bouc hebbic ghegheven,
Ende op den xxvijsten dach
Die men in laumaent tellen mach,
Als int karnacioen stont openbare
Ghescreven xiij ondert jare,
Ende lxvj daertoe mede.
Te Brugghe, in die goede stede
Was dese legende eerst ghemaect.
Geheel het gedicht bevat omtrent 12,000 verzen. Het eenig bekend handschrift in-4o, op papier, berust in de bibliotheek van Gent. |
|