Verhandeling over de Nederlandsche dichtkunst in België, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella

[p. 74]

Minnedichten.

Geen soort waerin hart en geest meer moeten overeenstemmen, en waerin minder navolging geduld wordt, dan in dit soort van gedichten. Ze zyn de uitdrukking der begrippen die eene natie over de liefde heeft, en verschillen daerom ook van volk tot volk. De schryver van den Minneloep kende dat onderscheid, gelyk wy hier voren hebben gezien.

Onze tot dus verre bekende minnedichten toonen ook alle derzelver oorspronglykheid aen. Ongelukkiglyk is het getal nog zeer gering. De byzonderste zyn brieven en gesprekken. Wy bezitten ook boerden, klachten aen Venus, enz. De voornaemste verzameling komt voor in het Codex van Van Hulthem. De brieven zyn getyteld Van minne, en meestal te lang om hier aengehaeld te kunnen worden. Zie hier een der kortste:

Scone joncfrouwe wel gheraect,
In allen doghden vol maect,
Edel, oetmoedech van manieren,
Hovessche, cussche ende goedertieren,
U doghet en canic niet volprisen;
Licht draech di vore alle wiven.
Men mach oec wel ane u scouwen
Grote goedertierenheit in trouwen,
Goet ghelaet ende hovesscheide,
Scone sprake ende wetenshede,
Sempel in alder doghet beseten;
Ane u en heeft God niet vergheten.
Ic groet u lief in bens niet werdech.
Tuwen dienste en verdech
Willic wesen emmermere.
God gheve u gheluc ende ere.
Met trouwen ende met ghestaden sinne,
Boven alle die ic kinne
Sendic u saluut joncfrouwe;
Ic minne u met goeder trouwen.

[p. 75]

 

Mijn hert is altoes daer ghi sijt.

 

Met swaren ghepeinse leidic den tijt.

 

Ic anne u goets vor alle die leven;

 

Ende nemmermeer moet mi God gheven

 

Ander herte noch anderen sijn.

 

Eest mijn verlies, eest mijn ghewijn,

 

Ic wille bliven u eijghen vri.

 

Aij doer ghenaden lief troest mi;

 

Want ghi blijft mechtech mijnre sinne,

 

Ende van miere herte coninghinne:

 

Aij lief ic bevele u Gode.

 

Peinst om mi; ic ben in node.

De andere brieven zyn in dezelfde maet; éénen slechts heb ik in gekruiste verzen gevonden.

De gesprekken zyn in coupletten van vier of van twaelf verzen. Een, getyteld Van der feesten¹, is byzonder bevallig, recht in den ridderlyken smaek. Het is een gesprek tusschen eenen ridder en eene jonkvrouw, over verschillige punten der liefde. De jonkvrouw vraegt den ridder: wie standvastiger mint, de man of de vrouw? De ridder antwoordt:

Joncfrouwe dat sal ic doen gherne,
Soe ic best mach ende can,
Dies en steet mi niet t'onberne,
Alder serst soe mint die man.

Maer die joncfrouwen sijn oppenbaer,
Vele ghestadegher ane die minne,
Dan die mannen dat hebben si swaer,
Dicke becocht als ic kinne.

Ene aensprake ende ene wedertale van minne is volkomen in denzelfden trant.

In de Bourgondische bibliotheek bevindt zich een handschrift van de dertiende eeuw, over de liefde Gods in proza handelende, waerachter vyf en veertig liederen en een gedicht van 1720 verzen. In een tweede handschrift, de kopy van het vorige, volgen bovendien

1 Blommaert, Theophilus, enz., bl. 69-93.

[p. 76]

nog twee gedichten, het eerste van 169 zesregelige, het ander van 29 ongelyke strofen. Het zyn minnezangen van den hevigsten liefdegloed blakende: als men echter het geheel beschouwt, is men geneigd dedezelve voor louter mystieke uitboezemingen aen te zien. De liederen zyn van eene vrouw, blykens het volgende vers uit het eerste lied:

Aij wat sal ic doen ellendech wijf?

Vermoedelyk was de schryfster eene geestelyke dochter, deels om dezen mystieken vorm, deels om de latynsche regels welke zy hier en daer gebruikt. Hare liederen toonen eene ware dichteres aen, ofschoon zy wat al te overvloedig met het spelen van woorden en klanken is. Uit het acht en dertigste lied kan men haren trant eenigzins leeren kennen:

Alse ons de linten wert gheboren,

Soe es men scoenre tijl in waen
Dat bloijen sal gars ende coren,
Daer de meneghe op mach vervaen;
Selc bevet op toeverlaet ghedaen
Dies hem bleef int herte toren;
Maer die minnen met minnen wilt bestaen,
In comt te sinen best te voren.

Oec bloijen in den somer bloemen

Vele, daer cleine aen es belanc:
Wi willen ons ter minnen noemen
Die nie gherechte minne en dwanc.
Selc maket van minnen nuwen sanc,
Ende wilt hem gelucs van hare beroemen:
Die minne doet goet, hi weets haer danc:
Van hare hebbic el cleine dan doemen.

Aij na dien dat die minne ghehinget,

Dat ic clage doemen ende herte noot,
Sone hebbic voer haer gheen ghedinghe:
Mijn recht es cleine, haer recht es groot.
Men zeget: de zwane alse hi de doot
Ghesmaken sal, dat hi dan singhel;
Want soe ye minne van mi ghebood,
Dat willic dat si al volbringhe.

[p. 77]

 

Aij minne, al houddi mi dus swaer,

 

Dat mi de tijt verswaret al,

 

Ghi gevet uwen caren openbaer,

 

Uwe clare wondere al openbaer;

 

Aij dicke en wetic wat ic sal,

 

Alse ghi mi houdet soe wee in vare.

 

Wie met clemt, ik blive int dal:

 

Mi gruwelt dicke hoe icke vare.

 

 

 

Aij minnen, die toch mochte vergheten

 

Dat grote leet dat ghi ons doet,

 

Ende wat ghi den meneghen hebt geweten,

 

Den enen wreet den anderen goet:

 

De zelke besitti in uwe woet,

 

Dat hi van binnen al wert gheten:

 

Die selke sijn sachte van u ghevoedt,

 

Ende sijn van u toch onbeseten.

 

 

 

Van minnen mach men wonder spreken

 

Haers wonders werke wat dat si,

 

Si toent met liste den selken hare treken

 

Alse ic al di ende du al mi:

 

Si comt den zelken zaen soe bi,

 

Datse sine gherijnt op therte breken,

 

Ende selken laetse haer al vri:

 

Dus canse ontweghen ende weder reken.

 

 

 

Te niete werden al in minne:

 

Dat es, dat es dat beste dattic weet

 

Van al den werken die ic kinne,

 

Al wetict mi wel onghereet:

 

Ende die de minne met niede dan besteet,

 

Al sonder herte ende sonder sinne,

 

Ende minnen dan niet met nieden versleet,

 

Dats cracht daer men bi minnen ghewinne.

 

 

 

Voert ane meer, wien lief, wien leet,

 

Die de minne met niede con ontghinnen,

 

Sine can verweren die stoerme heet,

 

Sine wone ghelijc met haer daer binnen.

Het gedicht dat op de liederen volgt schynt in tegendeel door

[p. 78]

eenen manspersoon te zyn opgesteld:

Dit en segghic niet om dat ic prise,
Maer omme dattic den weg der minnen wise;
Joncfrouwe, oec niet dat ic u wise,
Maer der minnen vriheit prise.

Het handelt over den aert en den invloed der liefde, en behelst voorschriften om tot dezelve te geraken; alles met mystieke zinspelingen doorweven. Van de kracht der liefde wordt gezegd:

Dat ic van minnen sprake vort,
Daertoe hebbic te cleine confort,
Daer ic so vele crachts bi name,
Dat ic de minnen minsame
Volprisde na hare werdecheit,
Ende den wonderliken arbeit
Dien si gevet, dien si mint,
Daer si hare selven in bekint.
Si doet hem onghereet begeren,
Ende van ongereden teren,
Si doet hem grote ghereetscap vlien,
Si doet hem soeten dienst ontsien,
Si doet sine vriheit staen in rechte,
Si maect sine heerscap knechte,
Si maect sine eigenheit vri,
Si maectene aerm hoe rike hi si,
Si neemt hem alre zaken macht,
Daer hi der minnen met dede overcracht
In de nature van hogher minnen,
Daer maect men wonder in bekinnen;
Si doet vervolgen al dat ontuliet,
Si doet verwinnen dat men ontsiet,
Si hevet gewout in erde, in hemel,
Si maect den minnende so temel
Datti en ontsiet pine no leet,
Hine si in al haren dienste gereet
Eest in quade, eest in goede.

De geheele verzameling heb ik afgeschreven.