Nederlandsche gedichten uit de veertiende eeuw van Jan van Boendale, Hein van Aken e.a.
(1869)–F.A. Snellaert–
Auteursrechtvrij
[pagina 590]
| |
Die seste plaghe en̄ dat seste ghebot.1135[regelnummer]
DIe seste plaghe die ghescach /
Die was datmen inden lande sach
Een ghemeynlike sterven /
Daer af moesten verderven
Herde vele der creaturen;
1140[regelnummer]
Want dair en mochte nyment gheduren.
Daer was een jammerlike noot /
Dat vie viel ghemeynlike doot /
En̄ daer die sonne die corren besceen /
Soe wert die lucht soe onreen /
1145[regelnummer]
Die vanden vulen ase dranc /
En̄ een also vule bettereGa naar voetnoot1 stanc /
Datse veel volx te sterven dwanc.
Dat volc dat inder plaghen starf /
En̄ vanden stancke daer verdarf
1150[regelnummer]
Onder den ghemeynen lieden /
Die selve wil ic u bedieden.
Dat sijn die in die sunden snevenGa naar voetnoot2
En̄ oncuuschelike leven.
Haer sunden voor Gode stincken /
1155[regelnummer]
Datter menech om moet sincken
In derGa naar voetnoot3 hellen ewicheit.
Den jonghen lieden es dit gheseyt /
Den mannen en̄ den wiven /
Dien die oncuuscheit driven /
| |
[pagina 591]
| |
1160[regelnummer]
En̄ leven in vees ghelike /
En̄ sterven veelijc des ghelijc
In haren inde. Wee hen! wee /
Datsi ye torden wt haer ee!
Daer om ons die wel suete God
1165[regelnummer]
Gaf dit seste ghebot.
Hi sprac: ‘Minsche / dune salt nicht
Hebben der oncuuscheit plicht.
Opt dattu wilt dijn ziele ghenesen /
Soe saltu emmer ewech wesen;
1170[regelnummer]
Want ewicheit hoghe es wtghelesen.’
Mensche / nu hout dit ghebot /
Dattu die hooch gheloofde God
Ghegeven heeft te houden.
Dit seldi effene vouden
1175[regelnummer]
Onder dijns herten borst.
En laet di ghene quade lost
Bringhen totter oncuuscheit /
Dien God een ewech haten dreyt.
Die ewicheit die es Gode weert.
1180[regelnummer]
Welc mensche ganser ewicheit geert /
Die sal meerken evene
Drie dinc / die cuuschen levene
Sijn bevolen: oftu wilt sijn
Ewich / soe doe ic di in schijn
1185[regelnummer]
DattuseGa naar voetnoot1 houts met herten sijn.
Dat eerste es dattu lude no stille
Di niet en keers te quaden wille.
Een quaet wille en̄ niet volbracht /
En̄ doch te quader daet ghedacht /
| |
[pagina 592]
| |
1190[regelnummer]
Die wille die hooftsonden plecht.
Sente Augustinus sprecht /
Dat der joncfrouwen doen
Souder ewich leven niet en vroomt.
Wie dat ghedachte oncuusch haet
1195[regelnummer]
En̄ die begeerte ter mesdaet /
Daer es die cuuscheit cleyne gans.
Welke joncfrouwe cuuschelike den crans
Der ewicheit reynlijc wille draghen /
Die sal quade ghedachte verjaghen;
1200[regelnummer]
Want vanden ghedachte dicke coemt
Een quade lust die niet en vroemt.
Na quaden wille men dicke begaet
Geerne een quade mesdaet.
Seneca leert ons in sijn spreken:
1205[regelnummer]
‘Een herte in quaden lust ontsteken /
Een sunde daer sciere af spruut.’
Alsmen den quaden wille ontsluut /
En̄ dan die sunde es volbracht /
Soe heeft si daer sciere ghewracht
1210[regelnummer]
Der zielen die doot der ewicheit.
Isidorus / die heilighe / seyt:
‘En volgheGa naar voetnoot1 niet dijns ghedachten raet /
Want dat lijf en mach niet sijn
Oncuusche / dat ghedachte dijn
1215[regelnummer]
En si oncuusche worden ere;
Dat vleesch en mach nemmermere
Anders dan also wille die moet.
Reyne ghedachte en̄ goet
Maect den mensche van sonden vrij /
| |
[pagina 593]
| |
1220[regelnummer]
En̄ woent daer mede Gode by;
En̄ daer bi een ghedachte quaet
Dat es seker der sunden raet /
Wantet doet quade werkeGa naar voetnoot1 aenschijn.
Het sprect Sinte Augustijn:
1225[regelnummer]
‘Ic was ghebonden in enen bant /
Die my was yseren becant /
En̄ was mi doch een vreemt ghcbont.
My was / leyer! dat wel cont
Dattet was die wille mijn
1230[regelnummer]
Die vaste was en̄ yserijn /
Die mi ten sunden wilde tyen.’
Wie na dit leven Gode wil sien /
Die sal quade ghedachten vlien.
Nu merke / mensche / dat ander deel /
1235[regelnummer]
Datti beneemt dijnre zielen heel
En̄ versundicht di dijn leven.
Vijf sinne soe sijn di ghegeven
Van Gode / die ghi selt bewaren /
Wildi cuuscheliken volvaren.
1240[regelnummer]
Die vive wil ic di doen bekennen /
Dat ghise moet te bat versinnen.
Dierste dat es u ghesichte:
Dat suldi effen en̄ ghedichte
Te cuuschen dinghen altoos houden /
1245[regelnummer]
Soe sal God selve dijns wouden.
Sinte Matheus sprect hier van:
‘Het si wijf ofte man /
Die ghaerne aenscouwen
Yet om haer lost te vernuwen /
| |
[pagina 594]
| |
1250[regelnummer]
Werden oncuusch in dat toghen
Door die veynsteren haerreGa naar voetnoot1 oghen /
En̄ dair af coomt der zielen gereyt
Die ewighe doot. ‘David seyt:
‘Door die veynsteren onser sinne /
1255[regelnummer]
Tonsen groten onghewinne /
Es ons comen die ewighe doot.’
Het claghet oec dese noot
Ysayas / die here vrij:
‘Mijn oghen hebben beroeft mi
1260[regelnummer]
Mier zielen / en̄ ghebracht in leyt.’
Die goede Sente Lucas seyt:
‘Wie een wijf siet metGa naar voetnoot2 begheren /
Der cuuscheit sijn moet hi ontberen /
Want hi inder herten sijn
1265[regelnummer]
Haers sculdich es.’ Sente Augustijn
Hi sprect: ‘Dat en es dijn orber niet /
Dattu dat emmer aneziet
Dat di te begeerne niet en beteemt.’
Dat begheren die cuuscheit so beneemt /
1270[regelnummer]
En̄ dat comt door sijn ghesichte.
Mensche / du en salt niet lichte
Dijn oghen ten sunden keren /
Opdat ghi wilt u salicheit meren;
Daer omme laet die oghen dijn
1275[regelnummer]
Cuusche met dinen live sijn /
Soe wert di der ingle scijn.
Die ander sin es dat horen.
Des cuuscheit men oec mach testoren /
| |
[pagina 595]
| |
Die gheerne hoort oncuusche woort /
1280[regelnummer]
Dat es der zielen ene moert /
Of gherne hoort oncuuschen sanc /
Of pipen / tanbusen en̄ snaren clanc /
Daer wilde herten ghenuechte in rapen /
Het sijn leke ofte papen /
1285[regelnummer]
Moneken / nonnen / meechden of wijf;
Wie dese hanteert / haer cuusch lijf
Oncuusch vanden horen weert /
En̄ rechter cuuscheit si ontbeert /
En̄ en heeft van Gode nemmeer lof.
1290[regelnummer]
Daer omme spreect die gode Iop:
‘Die domme minnen snaren spel /
En̄ hebben lief der tambuzen vel /
Diese bringhen inder sunden stricke /
En̄ in enen oghenblicke
1295[regelnummer]
Vallen si inder hellen gront.
Salomon die doet ons cont /
Dat lachen hier dat wert ghevecht
In een let dat niet en verblecht /
En̄ wert wenen en̄ grinen.
1300[regelnummer]
Die vrouden die hier inden live scinen
Hinderen vele der vrolicheit /
Die inden hemel es bereyt.
Gregorius die sprect dat
Der werelt vroude es met Gode gehat:
1305[regelnummer]
Een ewich leet volghet haer mede /
Niemen en mach na haren trede
Vroude hier op aerde driven /
En̄ bi Gode daer boven bliven.
Daer omme / mensche / wiltu wesen
| |
[pagina 596]
| |
1310[regelnummer]
Ganselijc cuusch wtverlesen /
Soe seldi laten die oren dijn
Ewech met uwen live sijn /
Soe verwerfdi des hemels scijn.
Die derde sin die es ghenant
1315[regelnummer]
De smaec / dat si u becant.
Mensche / siet hoe ghi dien bewaert /
Dat ghi cuuscheliken daer in vaert.
Sinte Mathijs spreect: ‘Sijt gewes /
Welc mensche die niet ghemaet en es
1320[regelnummer]
Aen eten en̄ oec aen drincken /
En̄ laet sine tonghe sincken
Dat si besondecht sinen mont
Met quaden woorden talre stont /
So wert sijnre cuuscheit crans
1325[regelnummer]
Verscoert en̄ nyegherinc gans.’
Weet wel dattie oncuuscheit
Den duvel den spiegel voor dreyt:
Daer omme sprect God: ‘Mensche / nem waer
Dat dijn lichaem niet en werde gaer
1330[regelnummer]
Bezwaert in overate /
En̄ dat ghi in overmate
Niet den dranc en volghet naer.’
Sinte Pauwels hi sprect daer:
‘Ic seght u met gremmen /
1335[regelnummer]
Met suete bernender stemmen /
Dat dat Gods viande sijn en̄ verloren /
Die haren buuc hebben vercoren
Ter leckernien talre tijt /
En̄ altoes in overmaten lijt.’
1340[regelnummer]
Daer omme Iheremias
| |
[pagina 597]
| |
Herde jammerlike claghet das.
Hi sprect: ‘Die na hare luste
Willen leven / op aerden ruste
En̄ met overmaten haers lijfs pleghen /
1345[regelnummer]
Die sijn verdoelt en̄ wt den weghen /
Die ons te ghenaden wisen.
Die goeder ghetruwer spisen
Hebben hier haer lijf ghetoghen /
Die sijn / leyder! seer bedroghen;
1350[regelnummer]
Want die menschen / des sijt gewes /
Ligghen inder sunden mes.
Wie also sijns mondes pleghet /
Oncuuscheit es hen aen gheseghet:
Daer omme / mensche / seldi sijn
1355[regelnummer]
Cuusch metten monde dijn.
Soe sal Maria u troesterse sijn.
Den vierden sin merct over al /
Die es dat rieken / datmen sal
Behueden en̄ bewaren wale /
1360[regelnummer]
Willen wi bliven sonder quale
Van oncuusschen broken /
Van sueticheiden des roken /
Die suete inden nase wayt
En̄ dat herte al door sayt /
1365[regelnummer]
Daer as een lost in corter stont
Inder herten vloeghs wert cont /
Dat haer de sunden verwecken mach
Veel lichte / dat die ewighe slach
Der zielen wert en̄ een onghemac.
1370[regelnummer]
Daer omme God met toorne sprac
Metten prophete Ezechiel:
| |
[pagina 598]
| |
‘Siet die kinder van Israhel
Hebben dat rijs der mesdaet /
Die sueticheit hen int herte gaet /
1375[regelnummer]
En̄ hebben die roken in hen ghehouden.
In toorne wil ict vouden /
En̄ in toorne dat ict doe /
Mijn oghen wil ic luken toe /
Soe dat ic hen gheve te lone
1380[regelnummer]
Dat ic haerre nemmeer en scone /
Noch en ghewenne nemmer den moet /
Die mi over hen ontfermen doet.
En̄ wanner haer jammerlike roep
Te minen oren comet toe
1385[regelnummer]
Met haren clagheliken screyen /
En̄ si op mi willen lyen /
Soe sal ic mijnre oren dore
Soe vaste sluten / dat daer vore
Niet ghecomen en mach dat horen.’
1390[regelnummer]
Mensche / ic segghe di te voren /
Wildi volghen der cuuscheyt /
Voerwaer si di dat gheseyt /
Dattu salt laten dat rieken dijn
Cuusche met dinen live sijn;
1395[regelnummer]
Daer met vliedi der duvelen pijn.
Die vijste sin die es ghenant
Dat ghevoelen / si di becant.
Dat ghi den sin selt wel bewaren.
Opdat ghi in cuuscheiden wilt volvaren /
1400[regelnummer]
Soe mijt twerehande daet /
Die der oncuuscheit gheven raet.
Dair af sprect Lucas / sijt gewes:
| |
[pagina 599]
| |
‘Welc mensche die ghecleet es
In saecht rikelijc ghewant /
1405[regelnummer]
Te vorsten hebben hen die ghewant /
Datmense biden coninghen leyt.
Hoort mensche / hoe God van hen seyt:
Hi sprect: ‘Si selen bi coninghen sijn /
Maer niet inden rike mijn.’
1410[regelnummer]
Daer omme Sente Bernaert
Sprect: ‘Mensche / wee hen der vaert!
Doen God door di wert gheboren /
Quaede doeke hadhi vercoren /
Beyde te wendelen en̄ te ghewaden /
1415[regelnummer]
Daer jeghen sidi met pellen gheladen;
Purpere / scaerlaken / baudekine /
Daer af sijn hier die cledere dine.
Cristus leet dor di groot armoede /
En̄ ghi sijt rike van groten goede.
1420[regelnummer]
Ihesus in eenre crebben lach /
Daer in Hi gheenre hoverden en plach /
En̄ di es een rikelijc bedde bereyt
Om ruste en̄ om ghemackelicheit.
Cristus quam dienen op eertrike /
1425[regelnummer]
Ghine doet niet / mensche / dies gelike:
Ghi wilt datmen diene di /
U moet in hoverden si /
DieGa naar voetnoot1 u in quaetheiden verwect.
Ihesus / Sydracs sone / sprect:
1430[regelnummer]
‘Dat beghin der uterlicheit
Heeft den mensche scier verleydt
Dat hi van Gode keret hem /
| |
[pagina 600]
| |
Want alre sunden een beghen
Es uterlicheyt. Nu merct bat /
1435[regelnummer]
Ysido rus die sprect dat:
‘Ghelijc der hoverden es
Uterlicheyt / des sijt gewes /
Ende es coninghinne
En̄ moeder alre beghinne;
1440[regelnummer]
Want een yghelijc uterlec moet
Met uterlicheiden sunde doet.
Daer om / mensche / huedt di /
Dat uterlicheyt u niet en sy;
Want die uterlicheit dicke so verhart
1445[regelnummer]
Dat tghevoelen oncuusch wert.
Dat ander dat si u ghecundecht /
Dat oec tghevoelen seer besundecht /
Dat es wie yetGa naar voetnoot1 der lost aenruert
Dat hem ten quaden wille vuert /
1450[regelnummer]
Dat hi verwervet Gods hat.
Salomon die sprect dat:
‘Hoe mach een mensche des viers schijn
Verberghen inden scoete sijn /
Dat sine cleder en̄ sine ghewant
1455[regelnummer]
Niet vanden viere en̄ werde verbrant?
Ochte wie mach onghescoeyt
Ghegaen door een heete gloeyt /
Soe dat sine voeten sciere
Niet en verberren vanden viere?’
1460[regelnummer]
Aldus en machmen / dit verstaet /
Sonder sunde ende mesdaet
Niet aenrueren een vreemt wijf.
| |
[pagina 601]
| |
Wie met begherten aenruert haer lijf /
Die en mach niet reyne bliven /
1465[regelnummer]
Hi en moet sunde driven /
Want hi wert in loste ontfonct.
Daer af door Ysayas mont
Onse Here sprect: ‘Of ghi u handen
Beyde in sunde en̄ in scanden
1470[regelnummer]
Nae helpe na mi sendet /
Soe wert van u omghewendetGa naar voetnoot1
Mijn claer aenschijn / dat besiet/
En̄ u en wert mier hulpen niet.
Van uwer beden die ghi gheert
1475[regelnummer]
Aen mi / dier blijfdi ongheweert /
Om dat u herte es vervult
Met sunden en̄ met quader scult;
Daer omme laet dat ghevoelen dijn
Cunsche met dinen live sijn /
1480[regelnummer]
Soe ghewinstu des hemels schijn.’
Mensche / hoort en̄ merketGa naar voetnoot2 dat /
Dat derde suldi verstaen bat:
En laet di dinen sin niet gheven raet /
Dat ghi volvuert die mesdaet
1485[regelnummer]
Der oncuuscheit / die di versinct
Daer henen / daer nemmerGa naar voetnoot3 dijns en gedinct
Die suete God / die ware Crist /
Die wile Hi Here inden hemel ist.
Dair omme / mensche / di beware /
1490[regelnummer]
Sijt cuusch met dinen live en̄ clare /
| |
[pagina 602]
| |
Oftu wils hebben te Gode recht.
Hoort wat Sinte Pauwels sprecht:
‘En wetti niet dat ghi sijt gheleedt
Na Gods lede / die ghesmeet
1495[regelnummer]
Voor u aenden cruce waert?
Ghi verkeert hier uwen aert /
En̄ maect dat godlike lijf
Recht als een ghemeyn wijf.’
Mensche / bewaerGa naar voetnoot1 die ziele dijn /
1500[regelnummer]
En̄ laet dijn lijf altoos cuusch sijn.
Hoort wat Gregorius ons bediet:
‘Op aertrike en es arghers niet
Dan dat een mensch sinen gheest
Den duvel met sijnre volleest /
1505[regelnummer]
Hem boven Gode laet verwinnen;
Niet arghers en machmen vinnen
Noch quader dinc men nie en vreesch /
Dan die hier haer crancke vleesch
Den duvel aldus verwinnen laten /
1510[regelnummer]
En̄ bliven ewelike verwaten /
En̄ vallen hier in sunden sus.’
Daer omme sprect Sinte Ieronimus:
‘Cort es die lust der oncuuscheit /
Daer af jammer ende leyt
1515[regelnummer]
Den mensche eweliken blivet.
Dien die oncuuscheit drivet /
En̄ bout der dieper hellen zee /
Wee hem / wee! en̄ emmermeer wee
Dien die dan dat inde heeft /
1520[regelnummer]
En̄ hier oncuuscheliken heeft gheleeft /
| |
[pagina 603]
| |
En̄ sijn leven hier inde neemt!’
Daer omme cuuscheit wel beteemt
Beyde den wiven en̄ oec den man.
Daer omme / minsche / dinct hier an /
1525[regelnummer]
En̄ hout vast dit ghebot /
Dat ons ghebood die goede God /
En̄ en volght niet der oncuuscheit /
En̄ trect an di dat cuusche cleyt /
Soe es u hemelrike bereyt.
|