|
| |
| |
| |
Voor-reden tot de Lief-hebberen der Nederlandtsche Tale.
WAt my veroorzaect heeft, Eerzame Leser, dit Duytsch EPITHETA-BOECK in Druck vvt te gheven, en vvil ick niet dat v onbekent zij: vvant alzoo ick over veel jaren professie ghedaen hebbe, de Ieucht inde Fransche Tale t'ondervvijsen, daer toe verscheyden Historien, Poëetsche vvercken ende andere compositien, hun voor-ghelesen ende leeren verduytschen. Zoo ist dat (onder andere) de Poëten in hunne schriften, fabelachtighe ghedichtselen ende bedecte vvijse van spreken, vele | |
| |
vreemde (niet gemeyne) Naem ende Bynaem-vvoorden voortbrenghen, die in onse Nederduytsche Naem-boecken niet gevonden en vvorden. Van vvelcke (geen verklaringe hebbende) dickmael genootzaect ghevveest ben, om myn Discipelen te voldoen, ende aen 'tghene hun meest gheleghen vvas, te gherieven, my zelven te oeffenen, een groot deel dier vvoorden met hare Epitheten, by een te vergaderen, alzoo by lanckheyt van tijde op A. B. C. in oorden te schicken, ten laetsten oock goedt ghevonden de Fransche Epitheten van Maurice de la Porte geheel over te zetten, ende dese myne by een gheraemde daer by te voeghen. Het vvelcke zommighe Konst-lievende zoo behaeght heeft, my menichmael vermaent, onse Nederlandtsche Redenrijckers die eere ende dienst te doen, hun die zelvighe te nutte maken: voornamelijck, devvijle nu eenighe Lief-hebberen vlijt aenvvenden, ende arbey- | |
| |
den om de Nederduytsche Tale te bouvven, te zuyveren, te stichten, te verrijcken, ende alzoo te cieren, datter vele Boecken van verscheyden Konsten (in beschreven zijnde) ghenoechzaem blijct, de zelvighe Sprake haer zoo vvijdt strect, ja vvijder dan eenighe andere haer kan ghestrecken, in voeghen, vvaer't dat (diens ampt het is) gheliefde het devoir te doen, ende in het goet begonnen vverck te continueren, men zoudese haest florerende maken, ende in alle faculteyten daer mede zoo veel te vveghe brenghen, als eenighe andere Natien met de hare oyt te vveghe ghebrocht hebben. Dit heeft my, Eersame Leser, bevveeght, desen Steen oock tot opbouvvinghe onser Nederlandtsche Sprake voort te brenghen, om d'Edifitie daer mede te helpen voorderen, cieren, ende om dien te ghebruycken tot allerleye compositien, zoo vvel in Prose als in Rijm, de zelvighe te verrijcken, versterc- | |
| |
ken, vaster te maken ende te verbreyden: dat's te vveten, omme de VVerckvvoorden, Naemvvoorden ende Bynaemvvoorden, een behoorlijck behulp in alle Poëetsche vvercken, Historien, ende voor die hun metter Pennen-konst behelpen, te dienen, vvant alzoo de Poëten-konst meest bestaet in aerdich te vertoonen, d'effecten der dingen, daer van sy te spreken ofte te schrijven heeft: vvaer toe van noode is bequame vvoorden te verkiesen, om de redenen gheloof te gheven, ghelijck de konstige Schilders hunne schilderijen met verscheyden vervven cieren, en zoo schoonen schijn vveten te gheven, dat d'ooghe met vervvonderinghe (de levendicheyt der conterfeytselen aenziende) een behaghen daer inne krijght. Desghelijcx oock den Dichter, moet de vvtghelesene vvoorden met bequame Epitheten vercieren, ende de zelvighe daer by zoo vveten te voeghen, datse de zake | |
| |
zoo vverckelijck schicken ende voordraghen, dat de toeluysterende oore een vervvonderinge in het verstandt toe-brenge. Doch om die (zoo't behoort) te gebruycken, zijn tvvee dinghen te bemercken: Eerstelijcken, den aerdt van de dinghen daer van men voren neemt te handelen. Ten anderen, de kracht ende d'effecten die sy doen, ofte die van andere ghedaen vvorden; als nu acht nemende op het eene, als nu op het andere, ende zomtijdts op alle beyde, om daer by te schicken alzulcke Epitheten, datmen merckelijck ghevvaer vvorde, sy niet gheheel ende al om dat sy konstich zijn daer by gheschict ofte ghevoecht vvorden: maer meer om datse tot der zaken eyghenschap ende natuerlijcke vverckinghe bequaem zijn, datser vvel op passen, ende de ghestaltenisse vvel te verstaen geven: alzoo dat 'tbeloop syner vertellinghe in goeder ghestaltenisse vvtghevoert vvorde, ende aenghenomen | |
| |
zij: ghelijck de Schilder met syn stuck het bevveghende ghemoet voor oogen stelt: vvant ghelijck men na de hoedanicheyt der dinghen, na hare toevallen ende vvtvverckinghen haer de Namen gheeft: alzoo moetmen achtervolghens, naer vvtvvijsen der zelvighe, oock d'Epitheten vveten te verkiesen, ende by de vvoorden voeghen; Ofte anders zoude de vertooninghe ongeschict ende niet vvaerschijnlijck staen: dat's te zegghen, dat alle dinghen zoo gheaccommodeert behooren te vvorden, datmen mercke, datse op alzulcken plaetse naer eysch ende gelegentheyt moeten ghezettet vvorden: vvant by al dien sy buyten plaetse, ende niet te propooste ghestelt en zijn (alhoevvel de Redene eenichgzins vvel klinct) ende tot het subject schijnen te dienen, sy makense evenvvel onlustich, verdrietich ende vvalghelijck voor diese aenhoort. Exempel aen de konstighe Luytslaghers, devvelcke | |
| |
in't spelen zomtijdts verscheyden snaren ongheroert latende, ende zomtijdts alle met eenen greep die te zamen slaende, een zeer zoete harmonije gheven, alzoo oock met d'Epitheten; zomtijdts eene na latende, zomtijdts tvvee ofte meer daer by voegende (na dat het de zake vereyscht) maect een schoone vloeyende Reden: inzonderheyt vvanneer de dinghen van natueren haer alzoo schicken, dat sy d'Epitheten behoeven; ofte datsese derven moghen, bequaem oft krachtich ghenoech van haer zelven zijnde; om de zake in het gheheel met hare toevallen (zoo vvel invvendich als vvtvvendich) alzoo te bevvijsen ende vertoonen alst van noode is: vvaerinne zulcken discretie ende voorzichticheyt behoort ghebruyct te vvorden, datse tot eenen vvtleggher, beduyder, glants ende zoodanighe verlichtinge dienen, als de zin ende 'tvvesen van de voorstellinge behoeft, om die zoo vvt te druck- | |
| |
ken, datse den Toehoorders met lust het verstandt opene, te luysteren na 'tghene datmen te verstaen vvil geven: VVaer toe onse Nederduytsche Sprake in de Dicht-konste vloeyende ende rijck genoech bevonden vvordt, om ditte inder daedt alles te voldoen: Ghelijck men ziet by eenighe Lief-hebberen, die de Nederduytsche Sprake in zulcke regulierlijcke oorden beghinnen te brenghen, dat het ooghenschijnlijcken blijct, sy niet alleene de ghemeyne Spraken, maer oock de Hooftspraken niet en behoeft te vvijcken, in veelheyt van vvoorden, in bequaemheyt der vocabulen, in verscheydenheyt van namen ende cierlijcke Epitheten te vinden. Item, dat een Redene in zoo veel veranderinghen ende menichvuldighe manieren kan geciert, verbreyt, vergroot, verkleynt, ende den zin zoo vvel te kennen ghegheven kan vvorden, als eenighe andere Tale. Boven dien, blijct het noch by desen onsen Epitheten-boeck, dat alle | |
| |
die Maurice de la Porte in syn Boeck heeft, hier overghezet zijnde, ontallijcke andere Duytsche daer noch by ghebracht zijn, noch daghelijcx vvt der Poëten schriften ter handt komen, voorvallen ende gheinventeert vvorden: My zelven verzekerende, onse nakomelinghen hier oock vvat daer by practiseren zullen, tot verbeteringhe, dese noch vermeerderen, ende alzoo met lanckheyt van tijden, om de Nederlandtsche Tale tot een volkomen Tale te maken, te hulpe nemende den oorspronck ende vvtbondt onders Moeder de Hoochduytsche Sprake, vvelcke over lang na der Konst onser Gramatische Reghelen ghebracht is, hun niet aentreckende (oft aldus doende) den onverstandigen ende quaetvvilligen stoffe nemen zulcx te berispen, devvijle elck vveet, dat dit volcxken qualijck lijden mach, datmen eens anders vverck zich toe-eyghene; Neen dat en is niet eens anders vverck zich toegeeygent, maer bevvesen dat onse Nederduytsche | |
| |
Tale niet en is barbaris, rou noch ongheschict; maer bevvesen, datmen vvt den oorspronck, den oorboor zuyght, onse Sprake gheeert, ende ghearbeydt, die tot volkomenheyt te brenghen, op dat door zoodanige middelen, onse Ieught lesende, schrijvende ende practiserende de Fransche ende Duytsche Poëten, ghevoordert kan vvorden, vvaer door (als ghezeght is) onse Landtslieden dienst gheschiedt, ende hun meer gheneghen maect, hun in hunne moeders Tale t'oeffenen. Myns halven, bekenne rondelijck, dat den aenvanck deses vvercx gheschiedt is meest om myn eighen studie, de memorie te bevestigen, ende nu in't licht ghebrocht tot myns naesten oorboor: door dien noch toe (myns vvetens) niemandt arbeydt aenghevvent en heeft, in Hooghe ofte in Nederduytsche Sprake, Epitheten in druck te verveerdighen. Dit ziende, hebbe vvilligher als vermoghende my daer toe ver- | |
| |
stout, achtende gheenen kleynen dienst ghedaen te hebben ons Nederduytsche Klercken ende Konst-lievende edele Geesten, met ons zelven te helpen, hunlieden dienstich te vvesen, als oock de ghene die oft in de Latijnsche ofte andere Hooftspraken niet gheoeffent en zijn; die allerley boeken niet en konnen bekostighen, ofte die den tijdt ontbreect vele boecken te doorlesen. Oft nu iemandt zegghen vvilt, vvaerom ick alzulcken arbeydt doe, ende op het cieraet onser Tale zoo dringhe, die zal veten dat alzoo de Tongen oft Spraken, gaven des H. Gheests zijn, ende daeromme billich in achtinge ende eere behoorde ghehouden te vvorden, inzonderheydt, na dien de ghereguleerde Sprake, Redene ofte 'tGeschrift veel meer goedts ende vromens schaft, oock krachtigher den Toehoorderen ende Lesers bevveecht: dan oftse ongherijmt, grof ende zonder geschickelijckheyt vvtgehevoert | |
| |
vverde: Zoo verzekere ick my nochtans, datter vele zijn die gheenen smaeck in desen nieuvven kost en zullen vinden, dien vervvorpende, gheringh achten: Evenvvel, vvetende den oorboor desselfs, houde ick zulcke ongherechtighe kittelinghe deser Schetsmeesters voor min als niet: devvijle men veel eer (om die te believen) de Ieught schadelijcker dan voorderlijcker zoude vvesen; devvelcke ick alleenlijcken hebbe gezocht te profiteren, vvachtende ende omziende, dat iemandt die (gheleert) onse Sprake toeghedaen vvesende, hier toe lustich ende bequaem mocht vvesen.
Eyndelijck, Eerzame Leser, zoo my zomtijdts eenighe vvoorden buyten oorden ontslopen zijn, dat's buyten vville ende vvete, onkonde ofte onvoorsichticheyt gheschiedt, derhalven believen my t'ontschuldighen, aensiende sat alle beginselen moeyelijck zijn, ende den lust | |
| |
die ick hebbe onse lieve Moeders Tale te zien floreren, daer toe te helpen de zelvighe eere aen te doen. Zoo eenige vvoorden, die met verscheyden letteren beginnen, in d'oorden van A. B. C. niet en achtervolghen, zal v ghelieven in d'andere oorden te zoecken: ghelijck als gonste, niet vindende by de letter g, zoect in de letter i op jonste, clare op klare, ende dierghelijcke meer. Oock zuldy vveten dat vvy tusschen i ende ende y, item f ende ph, s ende z vveynich onderscheyts gemaect hebben, het vvelcke gheschiedt is, om dat zommighe Nederlanders oock kleyn onderscheyt maken in de voorschreven letteren, d'eene voor d'andere te ghebruycken.
Hier mede heeft V.E. myns bedunckens, berichts ghenoech, ende oock rechtmatich bevvijs van d'oorzake, vvaeromme ende vvat halven ick my desen (niet gheringhen arbeyt) ondervvonden hebbe: | |
| |
Verhope andere oock arbeydt aenvvenden zullen, dierghelijcke oft bequamere Steenen tot d'Edifitie der Nederduysche Tale aen te brenghen, op dat den Bouvv metter tijdt volkomelijcken opghericht mach vvorden, ende onse Moeders Tale florere.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd