De Afscheiding van 1834. Deel 9. Provincie Gelderland
(1991)–C. Smits–
Auteursrechtelijk beschermdbron
C. Smits, De Afscheiding van 1834. Deel 9. Provincie Gelderland. J.P. van den Tol, Dordrecht 1991
codering
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
logboek
-
verantwoording
gebruikt exemplaar
particuliere collectie
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De Afscheiding van 1834. Deel 9. Provincie Gelderland van C. Smits uit 1991.
redactionele ingrepen
In het origineel wordt vaak meerdere keren verwezen naar dezelfde voetnoot. In deze digitale editie wordt de noottekst bij iedere verwijzing herhaald.
p. 101: Poel → Poel): ‘(vrouw van Dirk van de Poel)’.
p. 425, *1: tussen vierkante haken zijn koppen toegevoegd.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, 2, 40, 162, 164, 280, 296, 428, *2, binnenkant achterplat, achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[ voorkant stofomslag]
De Afscheiding van 1834
NEGENDE DEEL: Provincie Gelderland
Dr. C. Smits
Onder de Afscheiding van 1834 wordt de geestelijke beweging verstaan, waarbij velen in 1834 en daarna, de Nederlandse Hervormde kerk verlieten en tot eigen kerkelijke organisatie kwamen. In dit NEGENDE DEEL beschrijft de auteur het wel en wee van de ‘Afgescheiden’ kerken in de provincie Gelderland behalve ‘Beneden Gelderland’ (dit gebied werd al in het EERSTE DEEL behandeld) over het tijdvak 1834 tot 1869. Het laatste jaartal is dat van de vereniging of hereniging van twee groepen, namelijk van de hoofdstroom der Afgescheidenen en van de Kruisgezinden.
Na een inleiding en een hoofdstuk over de provinciale vergaderingen van 1835 tot 1870 wordt per classis aangegeven hoe de Afscheiding gestalte kreeg. Zo maken we een tocht door de classes Arnhem (Arnhem, Velp, Beekbergen, Putten, Ommeren c.a., Tiel, Tricht, Est/Opijnen, Culemborg en Lunteren), Varsseveld (Varsseveld, Aalten, Winterswijk, Geesteren c.a., Barchem. Zutphen, Doesburg en Doetinchem) en Hattem (Hattem, Heerde c.a.. Wapenveld, Voorst c.a., Apeldoorn, Elburg en Wezep). Een aantal bijlagen (waaronder enkele belangrijke Reglementen) en registers op persoons- en plaatsnamen completeren het geheel.
De auteur, dr. Cornelis Smits, heeft de verschijning van dit negende deel niet mogen beleven. Dat wat door hemzelf en door vele anderen als zijn levenswerk werd beschouwd heeft hij niet kunnen voltooien. Juist toen dit deel persklaar was (eind 1990) kwam er een eind aan zijn arbeidzame leven. Met het onderzoek naar de Afscheiding van 1834 in de provincie Noord-Holland was hij toen reeds ver gevorderd. Dat had het laatste deel moeten worden.
Uitgeverij
J.P. van den Tol - Dordrecht
[ voorplat]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Negende deel
Provincie Gelderland
dr. C. Smits
[pagina 1]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Negende deel
[pagina 3]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Negende deel
Provincie Gelderland
door
dr. C. Smits
met een Ten geleide
van prof. drs. D. Deddens
J.P. van den Tol - 1991 - Dordrecht
[pagina 4]
ISBN 90 6389 469 4
Deze uitgave is tot stand gekomen
met steun van de Nederlandse organisatie
voor wetenschappelijk onderzoek (N.W.O.)
Druk: Knoop Haren bv, Haren-Gn.
[pagina 462]
INHOUD
| Ten geleide - Leven en werk van Cornelis Smits | 7 | |
| Woord vooraf | 12 | |
| Afkortingen | 13 | |
| Verkorte titels van bij herhaling geciteerde boeken | 14 | |
| Inleiding. | 1. Kerkelijke indeling. 2. Overheid.3. Anthony Brummelkamp | 17 |
| Hoofdstuk 1. | Provinciale vergaderingen 1835-1870
Inleiding. 1. Eerste vergadering. 2. Vergaderingen gehouden in 1836. 3. Het jaar 1837. 4. De jaren 1838 tot 1846. 5. De jaren 1847 tot 1854. 6. De jaren 1855 tot 1870. |
26 |
| A CLASSIS ARNHEM | ||
| Hoofdstuk 2. | Vergaderingen classis Arnhem 1838-1871
Inleiding. Samenstelling classis. |
41 |
| Hoofdstuk 3. | Arnhem
1. Voorgeschiedenis. 2. Het begin van de Afscheiding te Arnhem; instituering. 3. Requesten aan de Koning; eerste Afgescheidenen. 4. Intermezzo: het gezelschap Berends-Van de Wall. 5. Gemeentelijk leven 1834-1858. 6. Gemeentelijk leven 1859-1869. 7. Instituering van de Kruisgemeente (1856). 8. Eerste leden van de Kruisgemeente. 9. Gemeentelijk leven 1856-1869. 10. De vereniging van de Christelijk Afgescheiden gemeente en de Kruisgemeente in 1869. |
44 |
| Hoofdstuk 4. | Velp
Inleiding. 1. Het begin. 2. Request aan de Koning; kerkgebouw; eerste leden. 3. Gemeentelijk leven 1845-1869. |
74 |
| Hoofdstuk 5. | Beekbergen
Inleiding. 1. Acte van Afscheiding. 2. Request 21 december 1835; eerste ledenregister. 3. ‘Gedachtenis’ (1835-1860). 4. Vervolging. 5. Ambtsdragers 1835-1856. 6. Erkenning. 7. Gemeentelijk leven 1853-1869. |
81 |
| Hoofdstuk 6. | Putten
1. Gezelschap rond 1836. 2. Oefenaars 1838-1841. 3. Het begin: Hendrik de Cock te Putten. 4. De jaren 1841 tot 1850. 5. De jaren 1851 en 1852. 6. De verklaringen van afscheiding bewaard in het hervormde archief. 7. De jaren 1858 tot 1864; H. Koestapel. 8. Het request van september 1864. 9. Gemeentelijk leven eind 1864 tot 1870. |
90 |
[pagina 463]
| Hoofdstuk 7. | Ommeren, Ingen en Lienden Inleiding.
1. Voorgeschiedenis. 2. Arien van de Waard. 3. Anthonie Pendraat. 4. Afgescheiden gemeente te Ommeren 1844-1876; erkenning; ontbinding. |
105 |
| Hoofdstuk 8. | Tiel
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. De situatie van 6 december 1848 tot 3 september 1853. 3. Instituering (1853); erkenning (1854); eerste leden. 4. Tijdvak 1854-1864. 5. De bewogen jaren 1864 tot 1870; ds. J. Brummelkamp. |
116 |
| Hoofdstuk 9. | Tricht
1. De Afgescheiden gemeente 1835-1838. 2. De Kruisgemeente te Tricht. 3. Predikanten en oefenaars. 4. Leden van de kerkeraad en diakenen. 5. Tricht breekt met de Christelijke Gereformeerde kerk. |
133 |
| Hoofdstuk 10. | Est en Opijnen
Inleiding. 1. Hervormde archieven. 2. De ‘Christelijke Gereformeerde Afgescheiden Gemeente te Est’. |
142 |
| Hoofdstuk 11. | Culemborg
1. Voogeschiedenis. 2. Het ontstaan van de Afgescheiden gemeente. 3. Kerkgebouw. 4. Erkenning; eerste leden. 5. Besluit. |
147 |
| Hoofdstuk 12. | Lunteren
1. Typering. 2. Het ontstaan van de Afgescheiden gemeente; beginjaren. 3. Aansluiting bij het kerkverband van de Afgescheidenen. 4. Ds. H. Cramer, W. Schaap; eerste leden. |
155 |
| B CLASSIS VARSSEVELD | ||
| Hoofdstuk 13. | Vergaderingen classis Varsseveld 1842-1870
Inleiding. 1. Het tijdvak 1842-1855. 2. De jaren 1865-1870. |
165 |
| Hoofdstuk 14. | Varsseveld
Inleiding. 1. Het begin; notulen Hervormde kerk. 2. Plaatsen van samenkomst; vervolging; ‘doopdiensten’. 3. Eerste Afgescheidenen. 4. Erkenning; eerste kerkgebouw. 5. Gemeentelijk leven 1838-1854. 6. Gemeentelijk leven 1854-1869; 7. Emigratie. |
178 |
| Hoofdstuk 15. | Aalten
1. ‘De Aaltense beroeringen in 1750’. 2. Ontstaan en structuur. 3. Voorgeschiedenis; Hervormd archief. 4. Vonnis; erkenning. 5. Eerste Afgescheidenen. 6. Ds. D. Breukelaar (1846-1888); emigratie. |
197 |
| Hoofdstuk 16. | Winterswijk
Inleiding. 1. Hervormd archief. 2. Instituering; eerste Afgescheidenen; emigratie. 3. Erkenning; huisvesting. 4. Gemeentelijk leven 1840-1869. 5. De ramp met de ‘Phoenix’. |
207 |
[pagina 464]
| Hoofdstuk 17. | Geesteren-Gelselaar en Lochem
Inleiding. 1. Begin; instituering. 2. 1839 tot midden 1840; vonnis. 3. Erkenning. 4. Eerste leden. 5. Gemeentelijk leven 1840-1842. 6. J.G.H. Hoffman. 7. De gemeente te Lochem 1842-1847. 8. Geesteren-Gelselaar 1843-1869. 9. Emigratie. |
219 |
| Hoofdstuk 18. | Barchem
1. Ontstaan. 2. Eerste leden. 3. Gemeentelijk leven tot 1869. |
235 |
| Hoofdstuk 19. | Zutphen
Inleiding. 1. Incident. 2. Afgescheidenen vóór of in het jaar van instituering (1850). 3. Instituering en begin van de Afgescheiden gemeente. 4. Gemeentelijk leven 1853 tot eind 1855 (komst ds. I. Middel). 5. Het jaar 1856; erkenning; samenstelling der gemeente; 6. De jaren 1857-1860. 7. Jan van Andel, predikant te Zutphen (1861-1873). 8. De Kruisgemeente te Zutphen gedurende de jaren 1853-1860. 9. Eerste leden. 10. Het tijdvak 1861-1869; ds. N.J. Engelberts. 11. Besluit. |
239 |
| Hoofdstuk 20. | Doesburg
1. Ontbrekend archief. 2. Instituering. 3. Erkenning eerste leden. 4. Gemeentelijk leven 1860-1872. |
263 |
| Hoofdstuk 21. | Doetinchem
Inleiding. 1. Ontstaan van de gemeente; E.N. Pliester; eerste kerkgebouw. 2. Erkenning; eerste leden. 3. Gemeentelijk leven 1859-1870. |
270 |
| C CLASSIS HATTEM | ||
| Hoofdstuk 22. | Vergaderingen classis Hattem 1838-1864
Inleiding 1. De jaren 1838 tot 1847. 2. Het tijdvak 1848 tot 1854. 3. De jaren 1860 tot 1864. |
281 |
| Hoofdstuk 23. | Hattem
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. A. Brummelkamp hervormd predikant. 2. Het begin van de Afscheiding; instituering; G. Geerlings. 3. Request december 1835. 4. Plaatsen van samenkomst; vervolging; inkwartiering. 5. De eerste Afgescheidenen. 6. Gemeentelijk leven 1836 tot eind november 1839 (vertrek van A. Brummelkamp). 7. Request 16 maart 1839; erkenning 31 januari 1841. 8. Gemeentelijk leven 1840-1869. |
297 |
| Hoofdstuk 24. | Heerde, Epe-Tongeren en Oene
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. het begin van de Afscheiding op het grondgebied van Heerde. 3. Het begin van de Afscheiding op het territoir van Epe; vereniging met de gemeente te Heerde. $. Vervolging te Heerde. 5. De molenaar Steven Jans Mulder. 6. De archieven van de beide Afgescheiden gemeenten te |
319 |
[pagina 465]
| Heerde; de eerste leden van de Afgescheiden gemeente (van 1835) te Heerde (-Wapenveld). 7. Gemeentelijk leven augustus 1837 tot mei 1854; erkenning (1841); kerkgebouw. 8. Gemeentelijk leven mei 1854 tot 1 februari 1864; de ‘breuk’ in de gemeente. 9. De Afgescheiden gemeente opnieuw geïnstitueerd: 2 maart 1864. 10. Erkenning; kerkgebouw; eerste leden van de gemeente (1864). 11. Besluit. | ||
| Hoofdstuk 25. | Wapenveld
1. De Kruisgemeente te Wapenveld. 2. De instituering van de Christelijke Afgescheiden gemeente te Wapenveld 12 december 1861; 3. De eerste leden. 4. Erkenning; kerkgebouw. 5. Gemeentelijk leven 1861-1870. |
347 |
| Hoofdstuk 26. | Voorst, Twello (Teuge)
Inleiding. 1. Archief Hervormde gemeente te Voorst. 2. Archief Hervormde gemente te Twello. 3. Archief Hervormde gemeente te Wilp. 4. Vervolging te Empe, gemeente Brummen; instituering ‘Voorst;. 5. Gezelschap te Twello begin 1836. 6. Vervolging te Wilp. 7. De Afgescheiden gemeente te Voorst 1836-1841. 8. De Afgescheiden gemeente te Twello (Teuge). 9. Eerste leden van de Afgescheiden gemeente te Twello (Teuge). |
357 |
| Hoofdstuk 27. | Apeldoorn
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. Voorgeschiedenis (vervolg). 3. Instituering; eerste ambtsdragers; vervolging. 4. Eerste leden. 5. Gemeentelijk leven 1835-1839; ontstaan Kruisgemeente; eerste kerkgebouw. 6. Tijdvak 1840-1845; de predikanten P.R. de Wit en H.H. Knol. 7. De periode ds. G. Baay, 1846 tot 1848; emigratie. 8. Ds. K. van den Bosch te Apeldoorn (1848-1854); erkenning 1851. 9. Gemeentelijk leven 1854-1869. 10. De Kruisgemeente; vereniging van 1869. |
371 |
| Hoofdstuk 28. | Elburg
1. Het begin. 2. Vervolging in Elburg. 3. Reconstructie van het eerste ledenregister. 4. Tijdvak 1838-1845; verdeeldheden. 5. S.M. Flesch te Elburg; erkenning 1846; bevolkingsregister Elburg 1850-1860. 6. Gemeentelijk leven in de jaren 1847 tot 1871. |
396 |
| Hoofdstuk 29. | Wezep
Inleiding. 1. Voorgeschiedenis. 2. Ongeoorloofde godsdienstoefeningen; inkwartiering. 3. De Kruisgemeente te Wezep; Derk van Enk. 4. Instituering Christelijke Afgescheiden gemeente te Wezep; erkenning. 5. Samenstelling der gemeente in de jaren 1855-1856. 6. Gemeentelijk leven 1855-1869. |
413 |
[pagina 466]
| Bijlage I. | Gegevens van de hervormde classes in de provincie Gelderland omstreeks 1837 | 425 |
| Bijlage II. | Statistiek aangaande het aantal zielen van de behandelde gemeenten over het tijdvak 1849-1892 | 429 |
| Bijlage III. | ‘Reglement der Christelijke Afgescheidene Gemeente te Rhijnsburg’ | 432 |
| Bijlage IV. | ‘Reglement op de inrichting en het bestuur der Christelijke Gereformeerde Kerk in Nederland’ (1869) | 434 |
| Literatuur | 435 | |
| Register van personen | 437 | |
| Beperkt plaatsnamen-register | 460 | |
[ achterkant stofomslag]
De neerslag van de onderzoekingen in zovele delen oogstte veel waardering en de recensies kenden slechts lof. Zo ook Prof. Dr. D. Nauta in het Centraal Weekblad: ‘...Over de hier aangevatte taak moet men niet licht denken. Zij kan alleen met intense inspanning en dankzij veel zoekwerk in het materiaal dat voorhanden was zijn uitgevoerd.’
Uitgeverij
J.P. van den Tol - Dordrecht
ISBN 90 6389 469 4