Logo DBNL
De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden (1986)

De Afscheiding van 1834. Deel 7. Classes Rotterdam en Leiden

(1986)–C. Smits–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Hoofdstuk 10
Provinciale vergaderingen 1851-1869

In ‘Zuid-Holland’ - de classes Rotterdam en Leiden - zijn er kort na de aanvang van het tijdvak 1851-1869 afgezien van de Kruisgezinden en Ledeboerianen,1 vijftien gemeenten. Er zijn vijf predikanten: J. Alting (Bodegraven), H.B. Geuchies (Rotterdam), P.J. de Groot (Schiedam), H. Joffers ('s-Gravenhage) en A.H. Wessels (Rijnsburg). Het aantal Afgescheidenen in de beide classes - eveneens exclusief Kruisgezinden en Ledeboerianen - is dan circa 3000.2

Aan het einde van het tijdvak - de vereniging met de Kruisgezinden is dan tot stand gekomen - zijn er in ‘Zuid-Holland’, zoals we zagen, vier classes, die van Rotterdam, Leiden, Delft en Vlaardingen3 met in totaal 53 gemeenten en ruim 12 000 zielen.

 

In dit hoofdstuk zullen we ons voornamelijk bezighouden met wat gedurende enige jaren (1852-1857) het karakter van de provinciale vergaderingen van Zuid-Holland beheerste, namelijk de verhouding tot de ‘Gelderschen’, de volgelingen van ds. A. Brummelkamp - met als uitvloeisel de verhouding tot de in 1854 te Kampen geopende Theologische School. Deze school werd de centrale opleiding voor de predikanten in de Afgescheiden kerken; zij verving de provinciale ‘schooltjes’ in de stad Groningen, in Drenthe (Ruinerwold), Gelderland (Arnhem) en Zuid-Holland (Schoonhoven, daarna Gameren). We kunnen zeggen dat in de provincie Zuid-Holland in deze tijd onder leiding van ‘Drentsche’ predikanten werd geijverd voor het zuiver-bewaren van de gereformeerde leer.4 We willen hierbij niet in herhaling vallen ten opzichte van wat we reeds over dit thema schreven in het TWEEDE DEEL bij de behandeling van de gemeenten te 's-Gravendeel, Barendrecht en Heerjansdam.5 We noemen daarom ter inlei-

ding slechts dat de ‘Gelderschen’ (een deel van de provincies Gelderland en Overijssel) gedurende de jaren 1843 tot 1854 buiten het kerkverband stonden; de controversen liepen over de kerkenorde, het ‘ambtsgewaad’ en bepaalde delen van de leer: doop, uitverkiezing, ingeschapen Godskennis, kerk etc.6

1. Overzicht

Op de synode van 1849 gehouden te Amsterdam wordt met de volgelingen van Brummelkamp in Gelderland en Overijssel, vertegenwoordigd door ds. J.H. Donner (Ommeren en Tiel) en ouderling J. Ravesloot (Scherpenzeel), geen overeenstemming bereikt ten aanzien van het aanvaarden van de Dordtse kerkenorde. Genoemde personen verlaten dan de vergadering.7

Tijdens de volgende synode - 1851 Amsterdam - wordt er uitvoerig gesproken met de niet-verenigde broeders uit Gelderland en Overijssel. Wel niet als afgevaardigden, maar als individuele personen waren, behalve twee ouderlingen, aanwezig de predikanten A. Brummelkamp, D. Breukelaar, J.H. Donner, G.W. van Houte en W. van Leeuwen. Ook in deze vergadering wordt geen overeenstemming bereikt; obstakels zijn de Dordtse kerkenorde en de beschouwing van Brummelkamp over het karakter van de Hervormde kerk.8

In 1852 wordt op een provinciale vergadering van de ‘Gelderschen’ te Arnhem, waar ook ds. S. van Velzen aanwezig is, krachtig uitgesproken dat men zich wil verenigen met de andere Afgescheidenen9; kort daarna komt deze vereniging provinciaal tussen de beide groepen in Gelderland en Overijssel tot stand.

Op de synode van 1854 gehouden te Zwolle - onder praesidium van ds. S. van Velzen10 - worden na uitgebreide discussies de ‘Gelderschen’ in het landelijk

kerkverband van de Afgescheidenen opgenomen.11 Ook tijdens deze synode blijkt hoezeer men in Zuid-Holland - afgevaardigden waren onder anderen de predikanten H. Joffers en S.O. Los - tegen de hereniging met de Geldersen is gekant. Zo deelde ds. Brummelkamp mede zijn best te zullen doen ‘tot geruststelling der Zuid-Hollandsche broeders’ een verklaring af te leggen.12 Tenslotte wordt door ds. Brummelkamp c.s. een stuk opgesteld, waarin onder meer staat dat de ondertekenaars Schrift, belijdenis en Dordtse kerkenorde volkomen aanvaarden. Met algemene stemmen wordt de vereniging met de ‘Gelderschen’ daarop goedgekeurd en voltrokken.13 Dezelfde synode besluit definitief tot oprichting van een Theologische School. In december 1854 reeds wordt zij geopend. De eerste hoogleraren - zij werden hoofdonderwijzers genoemd: A. Brummelkamp, Helenius de Cock, T.F. de Haan en S. van Velzen.

2. De jaren 1852 en 185314

Keren we nu terug tot Zuid-Holland om de gedragslijn van deze provincie ten aanzien van de (eventuele) vereniging met Brummelkamp c.s. en de predikanten-opleiding, te volgen.

 

Op de provinciale vergadering van 9 tot 11 november 1852, dus kort voordat de hereniging van de ‘Gelderschen’ te Arnhem wordt voorbereid,15 worden een aantal ‘gronden of voorwaarden’ van Zuid-Holland geformuleerd. Uiteraard wordt daarbij genoemd: algehele instemming met Gods Woord, de Drie formulieren van enigheid en de Dordtse kerkenorde. Maar ook: ‘Schuldbelijdenis of schulderkentenis ten opzigte van sommige daden.’. Namens de vergadering zullen praeses (H. Joffers) en scriba (A.H. Wessels) ‘daarvan in De Stem berigt geven.’.16 Enige maanden later: ‘Dewijl de vereeniging met Ds. Brummelkamp c.s. elders meer bijval schijnt te vinden, zoo oordeelt de vergadering, dat zij daarin niet dadelijk17 kan toetreden of regtstreeks werkzaam zijn.’.18

Als de synode van 1854 in zicht komt, besluit de provinciale vergadering ‘op de

Synode in het oprigten van een hooge school, voor deze provincie geheel onzijdig te blijven, dewijl de tijd voor die inrigting nog niet rijp is’.19

3. Bezwaren na de synode 1854

Nadat genoemde synode is gehouden, verklaren de afgevaardigden van de classis Gorinchem in last te hebben voor te stellen:

‘a. De vereeniging met Ds. Brummelkamp niet voor goed aan te nemen.
b. Dat de prov. Z. Holland zich onzijdig houde in de te Kampen opterigtene Theol. School...’.

Wat punt a. betreft, wordt, na enige bespreking over ondergeschikte punten, besloten de vereniging te aanvaarden.

Aangaande punt b

‘wordt veel en lang gesproken en de onzijdigheid voor en tegen overwogen. Ook wordt omtrent dit punt geopperd of iemand die in verdenking omtrent eenig leerstuk gevallen is Hoofdonderwijzer zijn mag aan de Theol. School, of met andere woorden, of men zoo iemand de opleiding tot het herders- en leeraarsambt mag toevertrouwen. De vergadering beslist thans niet maar schort haar oordeel op tot eene e.k. vergadering... in November a.s.’.20

Als deze vergadering wordt gehouden is de neiging mede te werken aan de Theologische School te Kampen eerder verzwakt dan versterkt. De classis Gorinchem verklaart met zorg te hebben kennis genomen van een artikel in De Stem, geschreven door ds. F.A. Kok te Zuilichem. In dit stuk,21 waarin de schrijver zegt personen, tijden en omstandigheden te verzwijgen, beschrijft hij - zoals ter vergadering, maar spoedig ook algemeen bekend wordt - zijn ervaring als deputaat van Zuid-Holland bij het examen van candidaat J.F. Bulens, afgelegd in een provinciale vergadering van Gelderland, gehouden in oktober 185422. In het artikel vinden we de volgende passage. ‘Kan het gevaar nog gering geacht worden’, als men hoort:

‘Dat Proponenten worden toegelaten, met schier algemeene stemmen worden toegelaten tot de Heilige bediening, welke niet gelooven, dat er eene ingeschapene kennis van God in den mensch is; dat de natuurbron schier niets of o! zoo weinig van God leert, om Hem te kennen? Dat het 7e vers van den 2den Psalm niet tot bewijs kan strekken van de Eeuwige Generatie des Zoons van den Vader? Dat God met de regtschapen menschen geen verbond der werken heeft opgerigt;
dat er geene inwendige roeping, noch tot de zaligheid, noch om Leeraar te zijn, bestaat; dat men de gansche uitwendige Kerk moet beschouwen, ook in het toedienen der Sacramenten, als ware geloovigen?
Er worden toegelaten tot de bediening met eene voorwaardelijke onderteekening der Formulieren, om dat zij in sommige stukken der leer zwarigheid hebben; dat men onze feestdagen beschouwt als zeer geschikt om alsdan de familien te bezoeken?
Dat men het dragen van het Ambtsgewaad zonde noemt...’.

De classis Gorinchem noemt nog een tweede bezwaar inzake de op te richten school te Kampen. Keert het bovenstaande, zoals wel van zelf spreekt, zich tegen de benoemde docent A. Brummelkamp, de classis vreest (!) bovendien dat ds. Helenius de Cock ‘leraar bij de School’ niet orthodox is. Hierbij voegt de classis Leiden, dat zij geen genoegzaam vertrouwen heeft in enige der opleiders ‘wegens gegevene rede tot verdenking’; en ‘dat de geldelijke zaken veel te hoog zijn voor de zwakke gemeenten, waarom zij gaarne zag, dat de onderwijzers eerst beproefd waren geworden; daarom had zij dan ook besloten de toetreding nog één jaar uittestellen.’.23

Al met al is het duidelijk dat men in Zuid-Holland weinig fiducie heeft in de school die op 6 december 1854 haar (bescheiden en eenvoudige) deuren zal openen.

Ds. F.A. Kok geeft ter vergadering de boven reeds aangestipte toelichting, vermeldt tevens dat hij tégen de toelating van proponent Bulens heeft gestemd, en dat deze bij de ondertekening van de Drie formulieren van enigheid artikel 36 van de Nederlandse geloofsbelijdenis ‘voorwaardelijk’ heeft aanvaard.24 Volgens een aanvullende mededeling zou ook ds. J.H. Donner dezelfde bezwaren hebben tegen artikel 36. Nadat is gestemd over al dan niet ‘toetreden’ tot de Theologische School blijkt het, dat er even veel stemmen voor als tegen zijn. Vervolgens wordt er gestemd ‘hoe (nu) in dezen te handelen, waarbij bleek dat met 9 tegen 7 stemmen beslist werd Nog niet toe te treden’.25

De besluiten van de vergadering reiken echter verder dan deze zaak. Want in het vervolg lezen we:

‘De kl. Gorinchem stelt volgens instructie voor, dat de vergadering besluite, om geene personen als leeraars toe te laten, welke eene inwendige roeping niet noodig achten noch om leeraar te zijn, noch tot zaligheid. Nadat dit voorstel toegelicht is van harentwege, oordeelt de vergadering dat het onnoodig is, hierover een besluit te maken, dewijl de Z. Hollandsche gemeenten geene leeraars begeeren die dit ontkennen.’26

Terloops zij opgemerkt, dat de synode van 1854 vaststelde, dat het ‘beslissend’ of peremptoir examen van de candidaten van de Theologische School, naar

artikel 4 van de Dordtse kerkenorde27 moet geschieden in de classis, waar een candidaat is beroepen, en ‘ten overstaan van de gedeputeerden der particuliere synode of eenigen derzelven...’.28 In Zuid-Holland worden, gelet op dit besluit, tot primusdeputaat ‘tevens mede-examinator’ gekozen de predikanten J. Alting, F.A. Kok, I. Middel, C. Roobol en S.O. Los.29

4. Het jaar 1855

De beide bovengenoemde besluiten - namelijk ten aanzien van de Theologische School en de ‘inwendige roeping’ (wat duidelijk slaat op de ‘Gelderschen’) -hebben niet tot gevolg dat er nu voor wat betreft deze zaken, voor Zuid-Holland een periode van rust intreedt.

Reeds op de volgende vergadering ligt er een schrijven van de Provinciale vergadering van Overijssel, gehouden te Zwolle 7 maart 1855, waarin wordt betoogd dat ds. F.A. Kok dient te worden berispt, wegens zijn artikel in De Stem ‘No. 180’;30 deze publicatie met beschuldigingen was zelfs verschenen vóór ds. Kok als deputaat aan zijn provincie had gerapporteerd.

Overijssel verzoekt de klachten langs de kerkelijke weg te doen onderzoeken en behandelen ‘teneinde spoedig alle ergernis en verkeerdheden mogen worden bestraft en weggenomen’. In een instructie van de classis Dordrecht komen dezelfde twee zaken aan de orde, terwijl de classis Rotterdam zich aansluit bij het verzoek inzake onderzoek en behandeling.

Ds. F.A. Kok retireert enigszins; we lezen in de notulen:

‘Ds. Kok verklaart, dat men meer uit De Stem maakt, dan hij; zegt: “dat men alles op zijne deputatie wil brengen, dat alzoo niet is, dewijl onderscheidene zaken reeds sedert jaren waren bijeen verzameld en voorgevallen”...’.

Dit argument alsmede enige andere woorden maken geen indruk op de vergadering. Zij meent dat ds. Kok ‘berispenswaardig’ is. De praeses, ds. S.O. Los (Werkendam, classis Dordrecht)

‘door de vergadering verzocht zijnde, keert zich tot ds. F.A. Kok, Z. Eerwaarde verzoekende zulke dingen niet meer te doen, terwijl hij Z. Eerw. daarna op eene broederlijke en zagte wijs bestraft over de voorgevallene handelingen in de wijs van openbaarmaking.’31

Wat het gevraagde onderzoek en een eventuele behandeling van de beschuldigingen in De Stem betreft: er wordt een commissie benoemd, bestaande uit de drie predikanten S.O. Los, H.R. Koopman en C. Roobol, die tezamen met ds. F.A. Kok de ‘voorgevallene zaken’ op de eerstkomende provinciale vergade-

ring van Gelderland zal moeten onderzoeken.32

In een volgende zitting komt ds. Kok terug op de reeds gelezen en goedgekeurde notulen van de vorige vergadering. De scriba - ds. I. Middel - noteerde hierover het volgende.

‘Ds. F.A. Kok... begeert verandering in het medegedeelde aangaande den Candidaat Bulens... Z. Eerw. zegt: “dat Bulens dat niet gesteld heeft, maar hetgeen medegedeeld is, slechts uit de vragen vloeide, die gedaan waren - en bevreesd te zijn, dat Bulens als zulk een persoon zou aangezien worden, die zulke stellingen had.”...’.

Hoewel de vergadering bezwaard is door deze opmerking ‘dewijl zij vermeent, dat het in der tijd in dien zin was voorgedragen’,33 wordt toch in de notulen opgenomen:

‘Ds. Kok kwam terug op Art. 9 en meende dat bij de opgenoemde gevoelens van Bulens de geschiedenis ontbreekt;
dat die gevoelens geopenbaard zijn geworden, door het vragen van de deputaat, en dat de deputaat34 het ook zoo aan de Provinciale vergadering heeft medegedeeld, zonder de gevolgen er uit te trekken.’35

De behandeling der onderhavige zaken wordt door deze verklaring niet eenvoudiger en daarom ontvangt de commissie die naar Arnhem zal gaan instructie de volgende vragen aan de orde te stellen.

‘
1.of de ingeschapene kennis zoowat een denkbeeld is.
2.of de natuurbron schier niets of o! zoo weinig van God leert.
3.of God met den regtschapen mensch geen werkverbond maakte.
4.of men de geheele gemeente als geloovigen moet beschouwen.
5.of de inwendige roeping niet noodig is, noch tot zaligheid noch om leeraar te zijn.
6.onderzoek naar de voorwaardelijke onderteekening der Formulieren van Eenheid.
7.Aan den weleerw. heer Bulens vragen, hoe hij vrijheid had, en op welken grond, om de hem geroepen hebbende gemeenten te bedanken, omdat zij hem met ambtsgewaad begeerden.
’36

Zolang de zaken van ‘Gelderland’ niet onderzocht zijn, zullen er ‘geene leeraars uit die Provincie mogen geroepen worden in Z. Holland en de Consulenten geen beroep derwaarts mogen teekenen’.37

 

Vanzelfsprekend nauw met het voorgaande verbonden - immers door de persoon van docent A. Brummelkamp - is de vraag die opnieuw aan de orde komt: al dan niet ‘toetreden’ tot de Theologische School?

Ds. J. Ph. Sluijter te Boskoop betoogt vragenderwijs ‘of niet de suspicie waarvan hier mede sprake was bij Gelderland berustte? en dus niet bij de school, welke niet onder den invloed van Gelderland, maar van de kerk staat’. De classis Rotterdam ‘draagt voor dat zij, omdat de Synode der geheele kerk die suspicie niet voor geldig en op goede gronden bewezen heeft aangenomen...’ wenst toe te treden. Na verdere discussie blijkt dat de classis Dordrecht en Rotterdam willen medewerken aan het instandhouden en functioneren van de Theologische School; de classes Gorinchem en Leiden verklaren zulks niet te kunnen doen. Maar beide partijen laten elkaar vrij naar bevind van deze stand van zaken te handelen.38

De classes Dordrecht en Rotterdam zullen zich ‘niet provinciaal doen voorkomen, maar als twee vereenigde klassen’; zij kiezen ds. S.O. Los als primuscurator voor de School, ds. I. Middel wordt secundus.39

5. De afvaardiging naar Arnhem

Op 1 augustus 1855 werd te Arnhem een provinciale vergadering gehouden, waar de Zuid-Hollandse afgevaardigden H.R. Koopman, S.A. Los en C. Roobol aanwezig waren. Dezen rapporteren over hun ervaringen als volgt.40

Nadat zij de bezwaren van Zuid-Holland naar voren hebben gebracht, vragen zij ‘of de notulen der vorige vergadering niets van deze zaken vermeldden, nl. van het voorgevallene op het examen van den Heer J.F. Bulens. Hierop werd geantwoord: De notulen zijn zeer onvolledig.’ De praeses der vergadering, ds. H.A. de Vos (Tiel), alsmede ds. G. Brunemeijer (Apeldoorn; deze had een brief gezonden) verstrekken daarna enige inlichtingen. De commissie uit Zuid-Holland verklaart desgevraagd geenszins te kunnen berusten in de gang van zaken bij genoemd examen en dat zij ‘zeer wel uit het voorgemelde besloten dat hij’ - bedoeld is ds. F.A. Kok - ‘bezwaar had...’. De meeste leden der vergadering spraken uit ‘de zaken die voorgesteld waren zoo niet te hebben opgevat, maar hadden gemeend dat de examinandus wat korzelig wordende over het lang vragen van Do. Kok zich niet zeer duidelijk had uitgedrukt, dat zij evenwel zijn gevoelen al vroeger zeer duidelijk hadden hooren verklaren.’ Teneinde uit de impasse te komen, wordt besloten, dat zowel de provinciale

vergadering als ds. J.F. Bulens de vragen van Zuid-Holland schriftelijk zullen beantwoorden. De antwoorden luiden als volgt.

‘De Provinciale Vergadering van Gelderland verklaart gaarne op ieder der punten van bezwaar, haar, door de Provinciale Vergadering van Zuid-Holland overgelegd:
1o. Dat de ingeschapene kennis zoo wat een denkbeeld is.
Antw. Wij erkennen dat de ingeschapene kennis niet zoo wat een denkbeeld is, maar gelooven overeenkomstig Rom. 2: 14, 15 en de Geloofsbel. art. 14 dat zij wat anders is.
2o. Dat de natuurbron schier niets, of O! zoo weinig van God leert.
Antw. Wij belijden dat de “natuurbron” (de kennis uit de natuur) zeer veel, O! zoo veel van God leert volgens Rom. 1:19, 20 en 21 en Geloofsbel. art. 2a.
3o. Dat God met den regtschapen mensch geen verbond der werken heeft opgericht.
Antw. Wij gelooven dat God met den regtschapen mensch wel een verbond der werken heeft opgericht zoo als in het art. 14a der Geloofsbelijdenis is uitgedrukt.
4o. Dat men de geheele gemeente als geloovigen moet beschouwen.
Antw. Wij stemmen volkomen in met den Catechismus Zondag 21 en de Geloofsbel. art. 27-29, zoodat wij het gezelschap der Hypocriten, dewelke in de gemeente onder de goeden vermengd zijn, beschouwen hiertusschen niet van de kerk te zijn, hoewel zij naar den ligchame in de kerk zijn.
5o. Dat de inwendige roeping niet noodig is, noch tot zaligheid, noch om Leeraar te zijn.
Antw. Wij gelooven overeenkomstig de Canones van de Synode van Dordrecht gehouden 1618-1619 dat eene inwendige of krachtdadige roeping noodig is tot zaligheid - Hand. 16: 14. En tevens dat er wel degelijk bij de uitwendige roeping om Leeraar te zijn, ook eene inwendige roeping noodig is - 1 Tim. 3: 1, Geloofsbel. art. 31 en het formulier ter bevestiging van de Dienaren des Woords.
6o. Dat de formulieren van eenheid voorwaardelijk onderteekend zijn.
Antw. Wij verklaren dat dit op misverstand berust, en dat dit in geen geval mag geschieden in onze kerk.
Wij verklaren in goeden gemoede dat de examina steeds en dat bedoeld examen in dezen zin en geest is geschied.’

Ds. J.F. Bulens zond de volgende brief.

‘Aan de Eerw. Prov. Vergad. van Zuid-Holland
Geliefde Broeders in Jezus Christus.
Om te voldoen aan de begeerte mijner ziel en in overleg met onze prov. verg. ben ik volkomen bereid mededeeling te doen in welken geest ik op bedoeld examen heb gesproken betreffende UEerw. 6 artikelen welke in den instructiebrief zijn uitgedrukt, als
Art. 1. Dat de ingeschapen kennis alleen zoo wat een denkbeeld zoude zijn is door mij volstrekt niet gezegd, ook nimmer geloofd, maar integendeel geloof ik volkomen hetgeen Paulus zegt, Rom. 2: 14, 15, waarop misschien onze geloofsbelijdenis het oog heeft wanneer zij zegt: ‘dat de mensch alle zijn uitnemende gaven heeft verloren en heeft niet anders behouden dan kleine overblijfselen, dewelke genoegzaam zijn den mensch alle onschuld te benemen, overmits al het licht dat in ons is, in duisternis veranderd is, gelijk de Schrift ons leert zeggende: het licht schijnt in de duisternisse en de duisternis heeft hetzelve niet begrepen’, enz. zie art. 14 der genoemde belijdenis.
Art. 2. De natuur leert ons veel van God, nl. zijne eeuwige kracht en goddelijkheid volgens Rom. 1: 19, 20, 21 en art. 2 der geloofsbelijdenis het eerste gedeelte.
Art. 3. Hoewel onze formulieren wat den naam betreft niet spreken van een werkverbond, evenwel geloof ik volkomen de zaak, welke zij, naar het mij voorkomt, zegt art. 14 en 15 van onze belijdenis, catechismus Zondag 3 vraag 6 tot en
met 9 en hetgeen de Schrift daarvan leert in Rom. 5 en elders. Art. 4. In de kerk is gezegd en geloofd hetgeen de geloofsbelijdenis zegt in art. 27, Wij gelooven eene eenige... kerk, dewelke is eene heilige vergadering der ware christgeloovigen, alle hare zaligheid verwachtende in Jezus Christus, gewasschen zijnde door zijn bloed, geheiligd en verzegeld door den Heiligen Geest; daarbij voegen wij uit art. 29 dat wij niet spreken van het gezelschap der huichelaren, dewelke in de kerk onder de goeden vermengd zijn en hiertusschen van de kerk niet zijn, hoewel zij naar het ligchaam in dezelve zijn.
Art. 5a. De inwendige roeping of krachtdadige roeping zoo als onze Dordtsche leerregels zich uitdrukken, is noodzakelijk tot zaligheid gelijk de bijbel leert in Joh. 6: 44, 45. Niemand kan tot mij komen, tenzij de Vader, die Mij gezonden heeft hem trekke. - en zij zullen allen van God geleerd zijn. Een iegelijk dan, die het van den Vader gehoord en geleerd heeft die komt tot Mij - en volgens Hand. 16: 14.
5b. Door inwendige roeping tot het Leeraarsambt versta ik hetgeen Paulus zegt 1 Tim. 3: 1 in verband beschouwd met de leidingen Gods daaromtrent, gelijk ook ons formulier vraagt bij de inzegening der Dienaren in de eerste vraag.
Art. 6. Ik heb de formulieren onvoorwaardelijk onderteekend. Ik zou ook niet anders wenschen gedaan te hebben.
Art. 7. Omdat het ambtsgewaad voor mijn geweten bezwaar had en de gemeenten het bleven vorderen, heb ik tot bevordering der rust in de gemeenten zelve onder zulke voorwaarden voor hare beroepen moeten bedanken.
De Heere zij u aller licht en sterkte ook in deze uwe vergadering en de God des vredes en der liefde binde ons samen als broeders van hetzelfde huis om tot Zijne eer en tot den welstand zijner duurgekochte kerk werkzaam te zijn, is de innige wensch en bede van uwen liefhebbenden broeder en mededienaar in des Heeren wijngaard.
Gedaan op den 2 Aug. 1855
te Arnhem
(get.) J.F. Bulens’

We lezen verder in hetzelfde artikel:

‘Over deze geschriften wordt breed gesproken of de grieven door Do. Kok geopenbaard en door het verslag der commissie bevestigd, zijn weggenomen en verre de meerderheid oordeelt dat deze geschriften daartoe ongenoegzaam zijn en alzoo de grieven tegen Gelderland blijven bestaan.’

Hoewel er ook andere stemmen klinken - onder anderen van ds. H.B. Geuchies (Rotterdam) en ouderling A. de Waal (Dordrecht),41 wordt toch besloten, als antwoord op de vraag ‘hoe... te handelen, wanneer predikanten uit de prov. Gelderland in deze provincie beroepen worden?’ te formuleren:

‘Daar deze vergadering thans niet juist en volledig weet te bepalen in welke betrekking Gelderland tot Zuid-Holland staat, zal, zoo lang Gelderland zich niet gezuiverd heeft van de aan die provincie voorgestelde grieven, geen predikant uit die provincie in de onze worden aangenomen, dan nadat hij zich voor zijn eigen persoon daarover genoegzaam ter voldoening verklaard heeft; en wordt aan de klassen bevolen zulks stipt te onderhouden.’42

6. Herenigd (1856-1857)

Op de vergadering van 25-27 juni 1856 is er een instructie van de classis Dordrecht, waarin staat dat men ‘Gelderland in vereeniging met Zuid-Holland begeert te houden’.43 Deze classis - bij monde van de predikanten P. Wagemaker (Giessendam) en C. van Proosdij (Dordrecht) meent dat de stukken van Gelderland en van ds. Bulens conform de confessie zijn; dat het onbillijk is van de belijdenis der gereformeerde leer meer, of iets anders te verlangen dan de confessie uitdrukt; dat het onvoldoende is stukken als onjuist ter zijde te leggen zonder dat er ‘uit Gods Woord en uit de confessie de onvoldaanheid aangetoond wordt’; en dat zij - onder meer - meent dat door dit alles ‘verwarring in Gods gemeenten ontstaan moet...’. Maar de provinciale vergadering oordeelt ‘dat de zaak waar tegen bovenstaand protest gerigt is, niet in de notulen der vorige vergadering te vinden is’. Geconstateerd wordt dat de grieven tegen Gelderland blijven bestaan.44

Evenwel komt hierna de bondige vermelding:

‘Art. 49. Wordt medegedeeld dat de twee Klassen, Leiden en Gorkum ook tot de erkenning van de Theologische School te Kampen toetreden.’

Ds. E.F. Smit te Gorinchem wordt nu curator voor de gehele provincie; zijn secundus is ds. F.A. Kok (!) te Zuilichem.45

 

Het jaar 1857 wordt dat van de synode te Leiden, waar de hereniging met de ‘Gelderschen’ als het ware wordt vernieuwd en ook een einde komt aan de kerkrechtelijk vreemde figuur dat de oorspronkelijke gemeente te Leiden (Hooigracht) bediend door ds. J.H. Donner, niet tot het Zuid-Hollandse, maar tot het Gelderse kerkverband behoort.46

Aan deze synode worden door Zuid-Holland onder andere de volgende vragen gesteld.

‘3. Dat de Synode bepale, dat de ingeschapene kennis van God in onze Kerk niet ontkend, maar geleerd worde.
4. Dat ook de Synode bepale, dat het verbond der werken niet ontkend, maar geleerd worde.
5. Dat de Synode bepale dat geene algemeene verzoening in onze Kerk geleerd worde.’47

In de volgende vergadering rapporteren de afgevaardigden naar de synode, ds. H. Joffers en ds. F.A. Kok, over het ten aanzien van deze vragen beslotene. We vinden:

‘Dat er een ingeschapene kennis van God in den mensch is;
Dat het verbond der werken een Gereformeerd leerstuk is;
Dat de algemeene verzoening verworpen moet worden.’48

Nadat nog enige plaatselijke moeilijkheden - 's-Gravendeel en Leiden - zijn opgelost, verdwijnen de bezwaren van Zuid-Holland tegen Gelderland al spoedig. Zij komen niet meer voor in de notulen. Andere zaken vragen de aandacht. Reeds in 1858 fungeert de van-huis-uit Gelderse ds. J.H. Donner te Leiden, als praeses van de provinciale vergadering.

7. Onderwijs

In de jaren na 1857 komen, meer dan voorheen, zending en onderwijs in de belangstelling van de kerkelijke vergaderingen in Zuid-Holland.

Hoewel we, zoals reeds gezegd, de ‘schoolstrijd’ in deze publicatie niet noemen, willen we toch aangaande het onderwijs één voorbeeld geven, namelijk naar aanleiding van de notulen van 11 en 12 april 1866. De classis Rotterdam wenst dat er bij de eerstkomende synode worde voorgesteld‘of er geen Normaalschool tot opleiding van kweekeling-onderwijzers, uitgaande van onze kerk kan worden tot stand gebracht’.

De vergadering juicht dit voorstel toe, en wenst dat het aldus worde uitgebreid:

‘De Provincie Zuid-Holland verzoekt der Synode ernstig, dat zij beproeve eene Opleidingsschool te constituëren tot vorming van a. aanstaande onderwijzers, b. van zendelingen, c. van aanstaande leeraren, d. van jongelingen, die zich aan eene positief-christelijke inrichting voor hooger onderwijs of wetenschappelijke betrekkingen wenschen te bekwamen.’.49

De synode van 1866 stroomlijnde het verlangen van Zuid-Holland (waarbij zich Gelderland en Utrecht aansloten) tot het agendapunt:

‘De Synode zorge voor de oprigting van een Gymnasium, dat van onze Kerk uitgaat: tot vorming van toekomstige Onderwijzers; tot opleiding van Zendelingen; tot opleiding voor onze Theologische School of ook tot andere Academische inrigtingen.’

De synode sprak uit dat ondanks ‘wenschelijkheid en noodzakelijkheid om een Gymnasium voor onze Kerk te hebben’ de bezwaren aan de oprigting daarvan verbonden, zo groot waren dat daartoe niet kon worden overgegaan.50 In 1872 kwam de zaak van een gymnasium opnieuw op de synode. Hoewel er in principe werd besloten tot oprichting, werden de plannen daartoe in 1875 weer opgegeven. In dat jaar werd wel besloten het onderwijzend personeel van de Theologisch School uit te breiden ter versterking van de voorbereidende studie (‘Literair gedeelte’).51


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums