De Afscheiding van 1834. Deel 5. Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte, bewaard te Pella, Iowa, U.S.A. (vervolg)

[p. 216]

Hoofdstuk 14
Stukken (3) betreffende provinciale vergadering Dordrecht 30 en 31 oktober 1840

Inleiding

Deze vergadering¹ is de laatste ‘wapenschouw’ geweest van ds. Scholte en afgevaardigden van vele Afgescheiden gemeenten, vóór de schorsing van eerstgenoemde.

Aanwezig waren ambtsdragers uit de provincies Utrecht, Zuid-Holland, Zeeland en (Beneden-)Gelderland.

Behalve de vraag of zou worden deelgenomen aan de generale synode, die te Amsterdam in november 1840 zou aanvangen - welke vraag met neen werd beantwoord - en enige andere zaken van algemene aard, kwam uitvoerig aan de orde de aard van het ouderlingschap.

We kunnen de behandeling van deze zaak als volgt samenvatten.

De besprekingen kwamen op gang naar aanleiding van een ‘Uittreksel van de Handelingen der Classicale vergadering, gehouden te Schiedam den 29 October 1840’,² een brief van de kerkeraad van de gemeente te Vuren, alsmede een ‘lastbrief’ zowel van de gemeente te Leerdam als van die te Noordeloos, welke beide laatste stukken wij in dit hoofdstuk weergeven.

In het ‘Uittreksel’ spreekt de classicale vergadering uit, dat de ouderlingen zijn wat zij op grond van Gods Woord worden genoemd in het ‘Formulier van bevestiging der ouderlingen en diakenen’, namelijk ‘behulpsels’ en dat dit in overeenstemming is met artikel 31 van de Nederlandse geloofsbelijdenis. De voornaamste conclusie van de classis luidde:

‘De ouderlingen, die er thans zijn, als behulpsels tot het herderlijk werk geroepen, zijn ook als zoodanig werkzaam, en worden dus niet in hunne bedieningen belemmerd, wanneer hun niet toegelaten wordt de sacramenten te bedienen of te prediken, naardien zij daartoe niet geroepen zijn’.

In de brief uit Vuren, waarvan we de tekst niet kennen, werd volgens de artikelen 18 en 19 alsmede ‘Bijlage C’ van de handelingen, onder meer de

1 De notulen zijn de laatste in de serie ‘Handelingen van de Opzieners’ etc. (HO).

2 De classis Schiedam (ook wel: Rotterdam) omvat in deze tijd de gemeenten Rotterdam, Schiedam, Delft en Naaldwijk. De notulen van deze jaren zijn, voor zover bekend, niet bewaard gebleven.
Het ‘Uittreksel’, dat als bijlage B aan de notulen is toegevoegd, is van de hand van A. Brummelkamp, predikant te Schiedam van 1839 tot 1842. Het trekt de aandacht, dat Brummelkamp niet aanwezig is in de onderhavige vergadering.

[p. 217]

vraag gesteld: ‘Of de Regeerouderlingen het Sacrament des H.Avondmaals mogen bedienen?’ Deze vraag werd door de kerkeraad beantwoord met neen. Scholte daarentegen en verscheidene hem volgende ambtsdragers uit het bovenomschreven gebied, waren van mening, dat een ouderling gerechtigd is tot het bedienen van Woord en sacramenten en dat er derhalve geen wezenlijk onderscheid, maar meer een verschil op grond van een zekere werkverdeling, bestaat tussen het ambt van dienaar des Woords en dat van ouderling.

Bij dit alles dient te worden opgemerkt, dat, aangezien er in de eerste jaren na 1834 slechts enige predikanten arbeidden in de Afgescheiden gemeenten, de meeste hiervan - vooral de kleinere en meer afgelegene - maanden lang (zo niet langer) verstoken waren van prediking en bediening van doop en avondmaal. De provinciale vergadering komt echter niet tot een bepaalde uitspraak. Dit laat zich verstaan, daar de mening van Scholte c.s. zich wel in sterke mate verwijderde van de gereformeerde leer. Wij lezen in artikel 27 der handelingen: ‘Over deze zaak wordt verder door onderscheidene Broeders onder elkander gesproken, waarop de President³ het voorstel doet hierover op deze vergadering verder niet meer te handelen, dewijl het blijkbaar is, dat er geene duidelijkheid dienaangaande in het algemeen aanwezig is’.

De drie brieven die wij in dit hoofdstuk reproduceren hebben betrekking op de positie van de ouderling in de gemeente van Christus. De eerste is weliswaar gericht aan de gemeente te Utrecht - en niet aan de provinciale vergadering. Maar in de eerste plaats vonden wij hem bij de beide andere; en in de tweede plaats: hij heeft betrekking op dezelfde materie. Vermoedelijk is deze brief door Scholte meegenomen naar de vergadering, aangezien naast het bovengenoemde het speciale geval van ouderling Koenraad de Jong⁴ aan de orde kwam. Deze ambtsdrager van de gemeente te Langerak c.a. had zich in het naburige Schoonhoven gevestigd. De vraag rees, of dit geoorloofd was. Er was enige overeenkomst met de situatie van de schrijver der eerste brief, H.G. Klijn, predikant te Kockengen, daarvóór ouderling te Utrecht.

3 Ds. H.P. Scholte.

4 Men zie voor hem TWEEDE DEEL, register, met name echter de bladzijden 72-73.

1. Ds. H.G. Klijn,⁵ Kockengen 2 oktober 1840, ‘Aan den Kerkenraad der Christelijke Afgescheidene Gemeente te Utrecht’

In deze brief wordt verwezen naar de notulen van de kerkeraad te Utrecht van 24 september 1839.⁶ H.G. Klijn was bereid een beroep van Kockengen aan te nemen, als de gemeente te Utrecht hem als ouderling wilde ‘loslaten’. In de discussie over deze zaak wordt opgemerkt, dat men Klijn wel wil laten gaan, als hij maar belooft ‘om wanneer er hier (namelijk te Utrecht) behoefte was, die behoefte te helpen vervullen’. Maar deze opmerking resulteert niet in een van Klijn gevraagde belofte. Klijn kan

5 Hendrik George Klijn, geboren 17 november 1793, eerste ouderling te Utrecht; 1839 predikant te Kockengen, 1845 Middelburg, 1849 geëmigreerd naar Michigan, U.S.A. Men zie voor hem VIERDE DEEL, register.

6 GKU, ‘Notulen kerk (afgescheidenen)’ 1835-1840, 24 sept. 1839, art. 5 en 6.

[p. 218]

althans volgens de meerderheid in de kerkeraad, als ouderling van Utrecht worden ‘losgemaakt’. (art 5) Uiteindelijk wordt aan Klijn de wonderlijke vraag gesteld, of hij ‘evenals de ouderlingen van Kockengen, zich voor altoos aan die gemeente wenschte te verbinden, en dezelve zonder buitengewone wegen tot aan zijnen dood bedienen’. Deze vraag wordt door Klijn bevestigend beantwoord. (art. 6)⁷ Verder - en in verband met het bovengenoemde - komt in onderstaand schrijven aan de orde, dat eind 1839 de gemeente te Kockengen zich vanwege de aanhoudende vervolging wenst aan te sluiten aan de reeds erkende gemeente te Utrecht.⁸ Het verzoek wordt door de Utrechtse kerkeraad ingewilligd en ‘drie achtereenvolgende zondagen (worden) de opzieners der Gemeente van Kockengen alhier aan de gemeente ook als hare opzieners (afgelezen)’.⁹

De brief van Klijn wordt vermeld in de kerkeraadsnotulen van 24 oktober 1840. Hij komt dan niet in behandeling, en tengevolge van toenemende strubbelingen binnen de kerkeraad blijft deze zaak, voorzover we konden nagaan, ook verder liggen.

Tenslotte: Klijn somt enige overwegingen op, die hem er toe hebben gebracht, in Utrecht huisbezoek af te leggen. De diepere achtergrond zal wel zijn geweest, dat er zich in de tweede helft van 1840 allerlei ernstige meningsverschillen in de gemeente te Utrecht openbaarden.

Waarde Broeders!

Ruim een maand geleden had ik behoefte in mijn hart om de gemeente van Utrecht te gaan bezoeken. Niet alleen rekende ik het mijne duurste verplichting te zijn, uit hoofde ik nog geen schriftelijk ontslag had ontvangen, en ten anderen (daar) door de aansluiting de Ouderlingen van Kockengen en Laag Nieuwkoop publiek van den predikstoel te Utrecht zijn afgelezen, (ik) zonder twijfel in die aansluiting delen moet.¹⁰ Maar bovenal drong mij mijne verplichting bij eene nadere overweging, of het in de Kerk Christi wel geoorloofd is, dat eene wettige roeping der Opzienders, wel ooit mag losgemaakt of verbroken worden, tenzij de geroepene door wangedrag zijne achting in de gemeente heeft verlooren, of door eene bijzondere weg B.V. door verandering van woonplaats zoo ver van die gemeente is verwijdert waar hij uitsluitend voor geroepen is, dat het ondoenlijk is om eeniger mate zijne kudde waar de Heilige Geest hem over heeft gesteld te kunne(n) weiden.

Weinige daagen na het afgelegde huisbezoek te Utrecht, ontving ik een uittreksel uit eene kerkeraadsvergadering te Utrecht, dato 24 september 1839 (hetwelk dan ook op de Klassicale vergadering van 6 April l.l. aan de Ouderlingen alhier was beloofd); bij de inzage daarvan dat men mij juist op dit tijdstip dit uittreksel gaf,¹¹ kon ik geen andere reden vinden dan dat men mij wilde aanwijzen dat ik mij niet meer moet rekenen bepaald Ouderling van Utrecht te zijn zoo als volgens art. 5 dier vergadering het oordeel der broederen

7 Vergelijk VIERDE DEEL 255.

8 Idem 326.

9 GKU, notulen kerkeraad 12 dec. 1839, art. 3-6.

10 Zonder de twee door ons ingevoegde woorden (daar; ik) loopt de zin niet.

11 De zinsconstructie in deze brief vertoont hier en daar fouten.

[p. 219]

is.¹² In art 6 werd ik bepaald aan mijne verbintenis als leerend ouderling aan deze gemeente¹³ tot aan mijnen dood; (dit) dacht mij eene herinnering voor mij te zijn, dewijl toen al de sprake ging, dat ik elders zou worden beroepen. Bij de overweging van de oordelen der broederen in Art. 5 dier bovengenoemde vergadering, begon mijn vrees te vermeerderen dat men destijds niet naar den Woorde Gods heeft gehandelt, door een practijk toe te staan het welk men vroeger zeer manmoedig heeft bestreden, om zoodanig een onderscheiding te maken tusschen de Ouderlingen waardoor men eene deur zouden beginnen te openen voor het verroepen der leeraren.¹⁴

Deze mijne vrees was dan ook niet ongegrond. Want voor nog geen agt dagen geleden ontving ik een beroepingsbrief uit de gemeente te Rotterdam, waarin die gemeente zegt geen vrijheid heeft om onbepaald alle leeraars te verroepen, maar wel diegenen welken niet uit hunnen eigenen boezem zijn verkoren, maar door een andere gemeente geroepen zijn; om deze reden had zij dan ook geen vrijheid (hoe gaarne dan ook) om Do. van der Meulen¹⁵ voor te stellen, maar wel Do. G. Baai¹⁶ en mij omdat wij niet uit onze gemeente geroepen zijn tot de bediening des Woords en der Sacramenten.

Intusschen kan ik de vergadering mededelen dat de roeping der gemeente te Rotterdam zoo duidelijk de merktekenen draagd dat de Christelijke vereeniging en de broederlijke liefde hierin niet kan gevonden worden. Daardoor acht(t)e ik mij verplicht die gemeente broederlijk te vermanen om toch geen inbreuk te maken op de broederlijke gemeenschap in de Kerke Christi, en omdat dit mij naar 's Heeren Woord zoo duidelijk is zoude het mij tot zonde zijn om zoo een zaak in overweging te nemen. Want ik reken zelfs de neiging des vleesches om naar meerdere aanzien te staan en verkozen te willen worden zaden des duivels (te) zijn, waaruit wij leren kennen wat het deel en drijfveer der huurlingen zijn. Geliefde Broeders. Uit dit een en ander acht ik het mijne duurste verplichting de vergadering te verzoeken om ernstig in overweging te nemen of men naar den Woorde Gods wel gevolg mag geven aan de oordelen in Art. 5 der genoemde vergadering. Broeders, het is toch gene zonden om terug te keren van zoodanige oordelen en besluiten waar men geen grond vind(t) in Gods dierbaar getuigenis en door ondervinding leerd welke kwade practijken men daardoor uitvoert.

12 Het uitttreksel dat Klijn ontving, zal hem wel zijn gezonden door een ambtsdrager die bij de dreigende conflicten tegenover Scholte stond, en die de invloed van de pro-Scholte gerichte ds. Klijn vreesde.

13 Kockengen en Laag Nieuwkoop.

14 In hetzelfde jaar waarin Klijn zijn brief schrijft, en ook reeds in 1839, is er in een deel der Afgescheiden kerken een discussie gaande over het ‘verroepen’ van predikanten.
J.C. Couprie schreef: Gedachten over het beroepen der leeraars enz., 's-Gravenhage 1840. J.A. Wormser merkte naar aanleiding van deze brochure in het tijdschrift De Reformatie, 1840 (VII) 222-232, onder meer het volgende op: ‘Het... werkje wordt voorafgegaan door eene voorrede van Ds. S. van Velzen...’.
En: ‘Het werkje is gericht tegen eenige opstellen omtrent het verroepen van leeraars, in het afgeloopen jaar in dit Tijdschrift opgenomen...’. Wormser tekent: ‘Amsterdam 14 Maart 1840’.

15 Men zie voor hem hoofdstuk 13.

16 G. Baay, geboren 1792. Hij werd in 1840 predikant te Leerdam. Men zie voor hem TWEEDE DEEL, register.

[p. 220]

Naar mijn oordeel, bij eene nadere overweging, bestaan er gene redenen om mij, die uwen wettigen geroepene Ouderling ben, zonder dringende noodzakelijkheid te ontslaan. Want daardoor baand men een weg waar anderen spoedig op beginne(n) te dwalen zooals nu is gebleken. Het zij verre dat ik zoude willen dat gij mij als Uwen leeraar zoud(t) erkennen; daartoe ben ik in deze gemeente geroepen en als zoodanig heb ik mij aan haar verbonden. Maar ik begeer naar den Woorde Gods dat de Gemeente mij voor haren wettigen regerende Ouderling blijft erkennen niettegenstaande ik niet in staat ben om diezelfde werkzaamheden te verrigten, evenwel mij niet hoop te onttrekken zoo veel mij mogelijk is, anders ben ik ontrouw. Ik hoop, geliefde broeders, dat gij deze zaak ernstig inziende met mij zal moeten erkennen dat het even zoo zondig zoude zijn mij mijn ontslag te geven in de gemeente te Utrecht als dat ik op de roeping naar Rotterdam mij zelve zoude losmaken van deze gemeente. De verbintenis aan haar in art. 6 der genoemde vergadering, reken ik een aanwijzing te zijn naar den Woorde Gods (al wordt dit dan ook met woorden niet beleefd).¹⁷ Deze verbintenis heeft dezelfde kracht voor de regeer- als voor de leer-Ouderlingen, ingeval de Kerk door bovengenoemde of andere bijzondere wegen noodzakelijk achte die verbintenis los te maken.

Ik verwacht dat de vergadering mijne broederlijke opmerkingen in liefde moogt hebben ontvangen. Zoo de vergadering na rijp beraad met dit mijn voorstel is vereenigd, verzoek ik vriendelijk dat in de notulen uwer vergadering hetzelve wordt aangetekend en dat vanwegen, men in de vergadering van 24 September 1839 Art. 5 de oordelen niet naar den Woorde Gods zijn uitgebragt als moeten herroepen worden uit hoofde men geene bediening in de Kerke Christi willekeurig mag ontbinden. Vervolgens dat aan de gemeente (dus niet alleen in de kerkenraad) werd bekend gemaakt dat mijne roeping en ordening tot de bediening des Woords in de gemeente te Kockengen geen reden zijn kan van mijne ontbinding als Ouderling in de gemeente te Utrecht, zoo als de bedienaar des Goddelijken Woords in U(w) midden werkzaam, mij als haren regeer-Ouderling op dato 18 December 1835 heeft bevestigd, Col. IV: 17.

De Heere storte in eene ruime mate uit in de gemeente den Geest der genade en der gebeden.

Vrede zij de Broederen in liefde met gelove, van God den Vader en den Heere Jesu Christi.

De genade zij met al degenen die onzen Heere Jesu Christi liefhebben in onverderfelijkheid, Amen.

Uwen Broeder in Christus

H.G. Klijn, Herder en Leeraar

17 Klijn bedoelt vermoedelijk: al wordt deze aanwijzing niet letterlijk in de Heilige Schrift gevonden.

[p. 221]

2. Lastbrief van de kerkeraad te Leerdam, 26 oktober 1840

De Opzieners der Gemeente Jesu Christi te Leerdam c.a. wenschen de Vergaderde Broeders te Dordrecht Zaligheid!

Eerwaarde en Geliefde Broeders!

Van onzen Geliefde Broeder! den WelEerw. Do. H.P. Scholte aanschrijving ontvangen hebbende, dat er in het belang der Waarheid en der Gemeente eene vergadering van Opzieners uit de provincie Z(uid)-H(olland) zal gehouden worden, en wel den 30 October van dit jaar; met uitnodiging dat ook de Opzieners uit deze Gemeente daaraan zoude deelnemen.

Met blijdschap ontvingen wij deze uitnodiging, en, wenschende altijd bereid te zijn, om mede te werken aan Sions wezentlijk heil: zoo heeft het ons en de Gemeente goedgedacht, tot dat einde te zenden onze Eerwaarde en Geliefde Broeders G. Baay en G.H. Overkamp,¹⁸ biddende tevens onzen Getrouwen VerbodsGod hun, alsook uwe geheele Vergadering moge vervullen met Zijnen H.Geest, om alzoo, door Hem bekwaam gemaakt de bouwstoffen te mogen vinden in Zijn Woord, welke noodig zijn tot opbouw van dien Tempel, van welke Christus Jesus is: ‘De uiterste Hoeksteen’.

Bedenkt Eerw. Broeders! dat sedert het fundament weder ontbloot is in ons Vaderland, daarop wel veel gebouwd is, maar dat de in groote hoeveelheid aangebrachte stof, veelal van zulk alloy bevonden werd, dat, wanneer zij slechts het vuur der beproeving riekte, de vlam ten dake uitsloeg, en men alzoo niet slechts niets gewonnen had, maar daardoor veel verloren is. Hoe nodig de Apostolischen vermaning is: 1 Cor. III: 10 b: Maar een ijegelick siet toe, hoe hij daer op bouwt, heeft de ondervinding zoo altoos in het bijzonder ons geleert, en is uwe Godzaligheid genoeg bekend.

Om reden het ons slechts gedeeltelijk bekend is, wat de behandeling uwer vergadering wezen zal, zoo geven wij onzen Broeder(s) Afgevaardigden geenen bepaalden Last, dan, dat in alles gelet worde op Art. VII van onzen Ger. Gel. Belijdenis.¹⁹

Wij hebben echter vernomen, Eerw. Broeders! dat er twee voornaame punten in uwe Vergadering zullen behandeld worden, als:

1^o. Over het Regeer Ouderlingschap; en:

2^o. Over eenige bepalingen omtrent eene Christelijke vereeniging.²⁰

18 Eén der eerste Afgescheidenen te Leerdam. Men zie voor hem EERSTE DEEL en TWEEDE DEEL, register.

19 Dit artikel draagt als opschrift ‘Volkomenheid der Heilige Schrift om alleen te zijn een regel des geloofs’, De Scholtianen - tot welke groep Baay, Overkamp en enige andere leden van de kerkeraad te Leerdam stellig behoorden - wilden zich stipt houden aan de Heilige Schrift in tegenstelling tot ‘menschen geschriften’ (art. 7). Zij gingen daarin zover, dat zij de belijdenisgeschriften, de liturgische formulieren en de kerkenorde naar de achtergrond schoven; ja wat betreft de Dordtse kerkenorde, deze verwierpen.

20 Over dit punt werd in de onderhavige provinciale vergadering niet gehandeld. Vermoedelijk betrof dit het Reglement der Christelijke vereeniging, een door Scholte opgestelde kerkenorde; vergelijk DERDE DEEL 275-278.

[p. 222]

De belangrijkheid dezer zaken inziende, is op onze Vergadering in het bijzonder over het 1e punt gehandeld. Wij hebben bóven UEerw. gewezen op Art. VII van onze Ger. Gel. Belijdenis, en wenschen nimmer van dat beginsel af te wijken, maar wij geven UEerw. in bedenking: Wanneer Gods Woord ons niet duidelijk is, of wij dan wel het regt hebben om mannen van beproefde deugd en Geleerdheid te verwerpen. Onvermindert de duidelijke verklaring in voorn. Gel. Belijdenis Art. 30,²¹ tellen wij onder de verdedigers van het Regeerouderlingschap de Geleerde Calvijn en veele zijner tijdgenooten; onder de latere vind men Lodenstein, Koelman, Brakel etc. Verder doen wij UEw. de opmerking dat de wettigheid van het Regeerouderlingschap altijd bestreden is door de vijanden van Christus kerk, als Papisten, Remonstranten en anderen. Wij geloven dat het Ouderling ambt eenerlei ambt is, doch, vermits de Heere onderscheidene gaven, aan onderscheidene personen schenkt, zulks is (onzes erachtens) om op onderscheidene wijze werkzaam te zijn: hij die leert in het leeren, die Regeert in het Regeren etc. Onzen Eerw. en aan Ue Eerw. Afgevaardigde Broeders kunnen wij in deze geenen last geven om iets anders te helpen bepalen, maar verlangen dat door hun het oordeel uwer Vergadering aan ons na den afloop zal worden medegedeeld. Wenschende ons overigens, belangende het 2e punt, met Uew. te vereenigen, hoe wel eenige veranderingen mochten noodzakelijk geoordeeld worden in het Ontwerp, hetwelk aan de Vergadering zal worden voorgelegd; onder bepaling echter de weglating van Art. 31.²² Over de min belangrijke veranderingen te oordeelen, laten wij over aan uwe wijsheid en Godzaligheid.

Verder Eerw.Broeders! zenden wij onze Geliefde Broeders voorn. om aan UEw. voor te dragen en met UEw. te handelen over een niet min belangrijk punt: namelijk ‘Het onderwijs der Jeugd’. De treurige ondervinding leert helaas! dat de kinderen der Afgescheidene(n) in dezen verwaarloost worden. Is het beter Eerw.Broeders! dat de Ouders, vooral zij die bezwaard zijn met een talrijk gezin, hunne kinderen aan het openbaar Onderwijs onttrekken, dan ze ter School te zenden? Wij weten het: het bezwaar en gevaar is groot om de kinderen over te geven aan het onderwijs van hun welke vijanden zijn van den wááren Godsdienst. Maar hoe zullen wij het verantwoorden, wanneer het opkomend geslacht ons verwijten zal, dat door onze nalatigheid het lezen des Bijbels voor hun eene onmogelijke zaak zij. Overtuigd, dat de voortplanting van het Godsrijk op aarde uw hoofddoel zij, zal het niet nodig zijn hier op verder aan te dringen, maar dat het zonder verdere drang, door UEw. in ernstige overweging zal worden genomen.²³

21 ‘Van de regering der kerk door kerkelijke ambten’. In dit artikel - evenals in het volgende ‘Van de dienaren, ouderlingen en diakenen’ wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen dienaren des Woords, opzieners (ouderlingen) en diakenen.

22 Wij kennen het ontwerp niet; vergelijk noot 20.

23 In artikel 4 van de handelingen van de betreffende provinciale vergadering (HO, Zuid-Holland) lezen we: ‘De Gemeente Leerdam wenscht dat er gehandeld worde over het onderwijs der jeugd. Daarover sprekende, blijkt het dat er geen eenparig besluit kan genomen worden. Er is bezwaar tegen het naar school zenden, maar er is ook bezwaar wegens het te huis houden en niets laten leeren’.

[p. 223]

UEw. de Genade Gods bevolen hebbende,

Noemen wij ons, Eerwaarde Broeders,

Namens de kerkeraad der Gemeente Leerdam c.a.

A. Kool, ouderling^24

C. van den Berg, diak.

Martinus Heikoop, diaken

A. van Bruinswijk, diaken

Ds. H.G. Klijn aan kerkeraad Utrecht, 2 oktober 1840 - fragment

24 Men zie voor deze vier personen EERSTE en TWEEDE DEEL, register. Voor zover wij kunnen nagaan, vormden zij tezamen met de beide afgevaardigden, de kerkeraad te Leerdam op het tijdstip van het schrijven van deze brief.

[p. 224]

3. Lastbrief van de kerkeraad te Noordeloos, oktober 1840

De kerkeraad van de Afgescheiden gemeente te Noordeloos had eind 1840/begin 1841 de volgende samenstelling:
Leendert van der Aa en Klaas Middelkoop, ouderlingen;
Baltus van Baren en Cornelis den Hartog, diakenen.²⁵
In 1842 ontstaat een scheur in de gemeente, waarbij de laatstgenoemde drie personen Scholte volgen en Leendert van der Aa voor het kerkverband kiest. Gijs de Jong, de ‘sekretaris’ (scriba) was geen lid van de kerkeraad; na 1849 zien we hem echter als ouderling van Noordeloos de vergaderingen van de classis Dordrecht (-Gorinchem) bezoeken.²⁶
In onderstaand schrijven komt onzes inziens meer het gevoelen van Leendert van der Aa naar voren dan dat van de overige, meer Scholtiaans-gezinde leden van de kerkeraad. De inhoud van deze lastbrief van Noordeloos wordt in de notulen van de provinciale vergadering niet genoemd.

Aan de Eerwaarde Vergadering der Gemeente Jesu Christi in de Provintie Zuid-Holland, vereenigt op den 30e October 1840.

Eerwaarde Broeders!

Hoe groot de droefheid zedert lang was en nog is, veroorzaakt door twist en oneenigheid in de in ons Vaderland openbaar gewordene Gemeenten is uwe Godzaligheid genoeg bekend. Met bekommering zien wij de toekomst tegemoet; er vertoonen zich donkere wolken aan de Horisont van de kerken Hemel, en zoo de Heere ons niet genadig is, welk zal dan het einde zijn?

Hoe zeer er in deeze Provincie - Z.H. - veele redenen zijn om ons te verblijden in den Heere, ten opzichte der onderscheidene Gemeenten, is het meer dan ooit noodzakelijk, wél voor een ieder lid, maar in het bijzonder voor de Opzieners aan welke het Apostolische bevel gerigt is: ‘Weidet de kudde Gods’, om te waken.

Met genoegen ontvingen wij dan eene uitnodiging om aan uwe Eerwaarde Vergadering deel te nemen, om mede te werken in het belang der door Jesus bloed gekochte gemeente.

Tot dat einde zenden wij U Eerw. Broeders, onzen Eerw. en Geliefden Broeder K. Middelkoop. Biddende den Almachtigen en Getrouwen VerbondsGod, genoemden Broeder door Zijnen Heiligen Geest te willen bekwaam maken. Ontvang hem in onzen naam in naam van onze Gemeente, die wél de kleinste in Juda mag genoemd worden, maar die toch steeds harten en handen opheft tot den Koning der Kerk, biddende om Jerusalems opbouw en vrede.

Wij zouden geen bijzonderen last hebben mede te geven met betrekking tot deeze Gemeente, ware het niet, dat te onzer kennisse gekomen is, dat op uwe Eerw. Vergadering opzettelijk een belangrijk punt, namentlijk dat van het Regeer ouderlingschap zal worden behandeld. Wij zullen bidden, Eerw. Broeders! dat de Heere UEw. Genade en Wijsheid geve, om in dezen vooral

25 TWEEDE DEEL 359.

26 Idem 360.

[p. 225]

niet tegen, maar overeenkomstig Zijn Woord te besluiten en te handelen. Wij houden ons nog overtuigd, dat Art. 30 van onze Geloofdsbelijdenis gegrond is op het Woord van God, naar hetwelk ons bevolen is, onze gang te rigten. Verlangende dat onzen Broeder Afgevaardigde in staat gesteld worde, om na het eindigen uwer vergadering, aan deze Gemeente mededeeling te doen van uwe Handelingen.

Na U Eerw. des Heeren Zegen te hebben toegebeden,

Noemen wij ons, Eerwaarde Broeders!

Uwe Mede Arbeiders en Opzieners in de

Gemeente Christi

L. van der Aa ouderling

G. de Jong Sekretaris