De Afscheiding van 1834. Deel 3. Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte, bewaard te Pella, Iowa, U.S.A.
(1977)–C. Smits–
Auteursrechtelijk beschermdbron
C. Smits, De Afscheiding van 1834. Deel 3. Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte, bewaard te Pella, Iowa, U.S.A.. J.P. van den Tol, Dordrecht 1977
codering
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
logboek
-
verantwoording
gebruikt exemplaar
particuliere collectie
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De Afscheiding van 1834. Deel 3. Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte, bewaard te Pella, Iowa, U.S.A. van C. Smits uit 1977.
redactionele ingrepen
In het origineel wordt vaak meerdere keren verwezen naar dezelfde voetnoot. In deze digitale editie wordt de noottekst bij iedere verwijzing herhaald.
p. 29, 275: accolades verspreid over meerdere regels kunnen in deze digitale versie niet weergegeven worden. Daarom wordt de accolade hier, met bijbehorende tekst, op iedere regel herhaald.
p. 65: kindere → kinderen: ‘Antonie Vos en twee kinderen’.
p. 89: onleeesbaar → onleesbaar: ‘onleesbaar (naar onzen?)’.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, 2, 6, 10, binnenkant achterplat, achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[ voorkant stofomslag]
De Afscheiding van 1834
DERDE DEEL: Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte, bewaard te Pella, Iowa, U.S.A.
Dr. C. Smits
Dr. C. Smits werd in 1917 te Gorinchem geboren. Van huis uit is hij wiskundige, maar daarnaast verricht hij allerlei publicistische arbeid, onder meer als medewerker van het Nederlands Dagblad en als eindredacteur van het blad Woord en Wetenschap, het orgaan van de Stichting voor Gereformeerd Wetenschappelijke Arbeid (S.G.W.A.). In 1976 verzorgde hij een heruitgave van het in 1914 verschenen boek van prof. dr. H. Bouwman ‘De crisis der jeugd - Eenige bladzijden uit de geschiedenis van de kerken der Afscheiding’.
In het jaar 1971 verscheen van de hand van de schrijver van dit boek het EERSTE DEEL over de Afscheiding van 1834: Gorinchem en ‘Beneden-Gelderland’; in 1974 het TWEEDE DEEL: Classis Dordrecht c.a., handelend over het zuidoostelijk deel van de provincie Zuid-Holland.
Door twee studiereizen naar Pella, Iowa, U.S.A. - waarvan de tweede met subsidie van de Nederlandse organisatie voor zuiver-wetenschappelijk onderzoek (Z.W.O.) - werd het de auteur duidelijk, dat de aldaar bewaarde ‘Scholte Papers’ nieuw licht zouden kunnen verschaffen over de eerste moeilijke jaren van de kerken der Afscheiding.
In zekere zin kan het thans verschijnende boek beschouwd worden als een vervolg op Bouwmans ‘De crisis der jeugd’.
In het merendeel van de ruim 130 documenten die zijn opgenomen staan de beide ‘Amsterdamse twisten’ centraal. Deze leidden - zoals bekend - tot een scheur in de Afgescheiden gemeenten die heeft bestaan van ongeveer 1840 tot 1847.
(zie tweede inslag)
[ voorplat]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Derde deel
Documenten archief ds. H.P. Scholte
(vervolg)
dr. C. Smits
[pagina 1]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Derde deel
[pagina 3]
DE AFSCHEIDING VAN 1834
Derde deel
Documenten uit het archief ds. H.P. Scholte, bewaard te Pella, Iowa, U.S.A.
door
dr. C. Smits
J.P. van den Tol - 1977 - Dordrecht
[pagina 380]
INHOUD
| Woord vooraf | ||
| Inleiding | ||
| Hoofdstuk 1. | Beroepsbrieven en acten van ontslag van ds. H.P. Scholte | 15 |
| Inleiding. 1. Beroepsbrief van de Hervormde gemeente van Doeveren, Genderen en Gansoyen, 12 november 1832. 2. Beroepsbrief van de Afgescheiden gemeente te Amsterdam, 16 november 1835. 3. Beroepsbrief van Gorinchem e.a., 17 november 1835. 4. Verzoek te beslissen, geschreven door de kerkeraad van Amsterdam, circa augustus 1836. 5. Rappel van de kerkeraad van Amsterdam, 26 december 1836. 6. Ontslag-attest van de provinciale vergadering van Noord-Brabant, 22 februari 1837. 7. Beroepsbrief van Utrecht, 28 april 1838. 8. Ds. H.P. Scholte opnieuw beroepen te Amsterdam, 5 oktober 1838. 9. Schrijven van de manslidmaten van de Afgescheiden gemeente te Utrecht, 2 april 1839. 10. Schrijven van de vrouwelijke lidmaten van de gemeente te Utrecht aan ds. H.P. Scholte, circa 2 april 1839. 11. Acte van ontslag voor ds. H.P. Scholte, van de kerkeraad van Genderen, 8 augustus 1839. 12. Beroepsbrief van 's Graveland, 13 augustus 1839. 13. Schrijven van de manslidmaten van de Afgescheiden gemeente te 's Graveland, 13 augustus 1839. 14. ‘Beroepsbrief’ van Zuid-Beijerland, 24 augustus 1839. 15. ‘Beroepsbrief’ van Zwijndrecht, 23 augustus 1839. 16. Schrijven van de gemeente te 's Graveland, 2 september 1839. | ||
| Hoofdstuk 2. | De ‘acte van Afscheiding’ van Doeveren, Genderen en Gansoyen | 42 |
| Inleiding. De tekst van acte. De ondertekening. | ||
| Hoofdstuk 3. | Verklaringen inzake afscheiding van personen niet wonende te Genderen c.a. | 62 |
| Inleiding. 1. Ongedateerde verklaring van personen uit diverse plaatsen. 2. Verklaring van personen uit Sprang c.a. | ||
| Hoofdstuk 4. | Vijftien brieven van mr. J. Potter van Loon, advocaat te Appingedam | 66 |
| Inleiding. Eerste brief, 25 december 1834. Tweede brief, 25 januari 1835. Derde brief, 6 februari 1835. | ||
[pagina 381]
| Vierde brief, 27 februari 1835 ‘te 2 Uren’. Vijfde brief, 8 maart 1835. Zesde brief, 31 maart 1835. Zevende brief, Paaschmaandag 1835. Achtste brief, 21 april 1835. Negende brief, 29 april 1835 ‘'s avonds’. Tiende brief, 10 mei 1835. Elfde brief, 27 mei 1835. Twaalfde brief, Pinkstermaandag 1835. Dertiende brief, 15 juni 1835. Veertiende brief, 23 juni 1835. Vijftiende brief, 23 juni 1835, geschreven te Groningen. | ||
| Hoofdstuk 5. | Brief van D. Graaf van Hogendorp | 77 |
| Inleiding. Tekst. | ||
| Hoofdstuk 6. | Brieven van J.A. Wormser alsmede een brief van ds. A. Brummelkamp aan Wormser | 82 |
| Inleiding. 1. Amsterdam 30 juni 1838. 2. Amsterdam 20 maart 1839. 3. Brief van ds. A. Brummelkamp te Hattem aan J.A. Wormser, gedateerd 14 februari 1839. 4. Amsterdam 28 maart 1839. 5. Amsterdam 30 april 1839. 6. Amsterdam 10 augustus 1840. 7. Amsterdam 14 december 1840. 8. Amsterdam 25 december 1840. | ||
| Hoofdstuk 7. | Correspondentie tussen H. de Cock en H.P. Scholte alsmede aanverwante stukken | 108 |
| Inleiding. 1. Aan ds. H. de Cock, Doveren 17 juni 1834. 2. Brief van Scholte aan De Cock, Utrecht 7 december 1838. 3. Brief van De Cock aan Scholte, Groningen 6 maart 1839. 4. Copie van een brief geschreven door De Cock, aan vrouwe J.J. Zeelt te Baambrugge, Amsterdam 10 maart 1840. 5. Brief van De Cock aan de kerkeraad van de Afgescheiden gemeente te Utrecht, Groningen 18 maart 1840. 6. Afschrift van een brief door De Cock geschreven aan de. G.F. Gezelle Meerburg te Almkerk met onderschrift van de hand van De Cock - bestemd met genoemd afschrift - voor ds. H.P. Scholte, Wildervank 1 april 1840. 7. Brief van De Cock aan Scholte, Amsterdam 2 december 1840. 8. Brief van F.H. Venema weduwe H. de Cock, aan Scholte, Groningen 27 januari 1844. | ||
| Hoofdstuk 8. | Brieven van ds. S. van Velzen | 132 |
| Inleiding. 1. Brief aan ds. H.P. Scholte, Wanswerd 18 mei 1838. 2. Aan Scholte, Wanswerd 24 januari 1838. 3. Aan Scholte, Amsterdam 4 april 1839. 4. Aan Scholte, Wanswerd 15 april 1839. 5. Aan Scholte, Amsterdam 24 juli 1839. 6. Aan Scholte, Amsterdam 17 augustus 1839. 7. Schrijven aan mevrouw Johanna Judith Zeelt, Amsterdam 17 januari 1840. 8. Aan ouderling E. Takken te Utrecht, Amsterdam 15 februari 1840. | ||
| Hoofdstuk 9. | Brieven van ds. A. Brummelkamp | 151 |
| Inleiding. 1. Brief aan Scholte, Schiedam 29 april 1840. 2. Aan Scholte, Schiedam 10 augustus 1840. 3. Aan Scholte, 14 augustus 1840. 4. Aan Scholte, Schiedam | ||
[pagina 382]
| 7 september 1840. 5. Aan Scholte, Schiedam 26 december 1840. 6. Brummelkamp ‘Aan de Classicale Vergadering van Flakkee’, Schiedam 31 december 1840. 7. Aan Scholte, Schiedam 19 april 1841. 8. Aan Scholte, Arnhem 27 januari 1844. 9. Aan Scholte, Arnhem 1 februari 1844. | ||
| Hoofdstuk 10. | Brieven van ds. A.C. van Raalte | 167 |
| Inleiding. 1. Brief: Genemuiden 10 december 1837. 2. Genemuiden 18 februari 1839. 3. Genemuiden 11 maart 1839. 4. Ommen 7 mei 1839. 5. Ommen 24 mei 1839. 6. Ommen 5 september 1839. 7. Ommen 10 februari 1840. 8. Ommen 26 oktober 1840. 9. Ommen (eind) januari 1844. | ||
| Hoofdstuk 11. | Schrijven van A.E. Dudok Bousquet aan Scholte, Zaltbommel 26 oktober 1840 | 183 |
| Hoofdstuk 12. | Twee brieven van ds. C. van der Meulen | 187 |
| Inleiding. 1. Amsterdam 3 december 1840. 2. Middelharnis 18 december 1840. | ||
| Hoofdstuk 13. | Brief van ds. H.J. Budding, Nijmegen 26 januari 1844 | 193 |
| Hoofdstuk 14. | ‘Burgerlijke correspondentie’ | 196 |
| Inleiding. 1. Aan Zijne Koninglijke Hoogheid den Prins van Oranje, Sprang augustus 1835. 2. Aan Zijne Koninglijke Hoogheid den Prins van Oranje, Opperbevelhebber des Legers, Genderen 16 augustus 1835. 3. Aan den WelEd.Gestrengen Heer Militair Kommandant van Utrecht, Utrecht januari 1838. 4. Aan de Edel-Achtbare Heeren Burgemeester en Wethouderen der Stad Utrecht, Utrecht 17 januari 1838. 5. Aan Zijne Majesteit den Koning, Utrecht 18 januari 1838. 6. Aan Zijne Koninglijke Hoogheid den Prins van Oranje, Utrecht 26 augustus 1839. 7. Aan den WelEdelgestrengen Heer Kommandant van het 1ste Bat. 8 Afd. Nationale Militie in Garnizoen te Breda, Utrecht 27 augustus 1839. 8. Aan Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden, Utrecht 5 januari 1841; ‘VERSLAG’. 9. Aan Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden, Utrecht, 5 januari 1841; ‘MEMORIE’ en ‘Lijst der Afgescheidene Gemeenten (etc.)’. 10. Brief van Jan Waterland, aan de kantonrechter te Schoonhoven, Schoonhoven 29 juli 1842. 11. Brief van Scholte aan mr. P. van den Brandeler te Dordrecht, Utrecht 3 april 1843. | ||
| Hoofdstuk 15. | ‘Kerkelijke correspondentie’ | 226 |
| Inleiding. 1. ‘Formulier van ontbinding eener ongeoorloofde echtverbintenis’. 2. Brief aan ds. C.G. de Moen, Utrecht 26 augustus 1842. 3. Brief aan mr. J.W. Gefken te 's-Gravenhage, Utrecht 5 januari 1843. 4. Aan A.E. Dudok Bousquet te Zaltbommel, Utrecht 2 maart 1843. 5. Schrijven aan ‘Den WelEerw. Ds. A. Brummelkamp V.D.M. en de gemeenten onzes Heeren | ||
[pagina 383]
| Jesu Christi in Gelderland’, 2 mei 1843. 6. Aan de Christelijke Afgescheiden gemeente te Heerjansdam, Utrecht 1 mei 1843. 7. Brief aan de kerkeraad van de Afgescheiden gemeente te Rotterdam, ongedateerd (geschreven circa 1 mei 1843). 8. ‘Aan de classicale vergadering gehouden te Aalst den 22 Maart 1843’; ongedateerd, geschreven circa 1 mei 1843. 9. Brief van Scholte aan ds. P.M. Dijksterhuis te Dordrecht, Utrecht 30 juni 1843. 10. Scholte aan ds. H.G. Klijn te Kockengen, Utrecht 11 juli 1843. | ||
| Hoofdstuk 16. | ‘Brieven van kerken aan ds. H.P. Scholte’ | 252 |
| Inleiding. 1. Kerkeraad Afgescheiden gemeente te Amsterdam, 26 april 1839. 2. Kerkeraad der ‘Christelijke Gereformeerde Gemeente’ te Urk, 18 februari 1840. 3. Brief van negen leden van de Afgescheiden gemeente te Amsterdam, 21 februari 1840. 4. Brief van Willem Tensen, Andijk 26 juli 1840. 5. Van de kerkeraad van de Afgescheiden gemeente te Dordrecht, 17 december 1840. 6. Brief van de kerkeraad van de Afgescheiden gemeente te Amersfoort, 17 december 1840. 7. Van de kerkeraad van de Afgescheiden gemeente te Schoonhoven, 18 december 1840. 8. Van de kerkeraad te Gorinchem, 22 december 1840. 9. Van de kerkeraden van Herwijnen en Vuren, 22 december 1840. 10. Brief van de kerkeraden van Herwijnen en Vuren, gedateerd 13 maart 1841. 11. Van de kerkeraad van de Afgescheiden gemeente te Herwijnen, 13 april 1841. | ||
| Hoofdstuk 17. | Inleiding op de hoofdstukken 18 tot en met 21 | 281 |
| Indeling. Brieven - a. Ds. H.F. Kohlbrügge, Utrecht 12 februari 1833. b. Brief van W.D. Hellema, Wirdum 12 februari 1840. c. Brief van H.J. Koenen, ‘de Glipshoeve’ 4 september 1840. | ||
| Hoofdstuk 18. | Negen brieven betreffende de ‘Amsterdamse twist’ | 286 |
| 1. J. Meijering aan Scholte, Leeuwarden 18 januari 1840. 2. Provinciale vergadering van Friesland aan de kerkeraad van de Afgescheiden gemeente te Utrecht, Leeuwarden 19 januari 1840. 3. J.C. Couprie aan Scholte, Amsterdam 26 februari 1840. 4. Kerkeraad Heerjansdam aan Scholte, 1 december 1840. 5. Kerkeraad Heerjansdam aan Scholte, 19 december 1840. 6. Ds. L.G.C. Ledeboer aan Scholte, Amersfoort 11 december 1840. 7. Kerkeraad Zuid-Beijerland aan Scholte, 17 december 1840. 8. Classicale vergadering van de Bommelerwaard aan Scholte, 19 december 1840. 9. Provinciale vergadering van Noord-Brabant aan de ‘Provinciale Vergadering der Christ. Afgescheidenen in Utrecht’, 23 februari 1841. | ||
| Hoofdstuk 19. | Drie brieven van (de latere ds.) C.G. de Moen | 304 |
| 1. Leiden 6 februari 1840. 2. Ommen 7 december 1840. 3. Ommen 5 januari 1841. | ||
[pagina 384]
| Hoofdstuk 20. | Brief van Scholte aan ds. R.W. Duin | 311 |
| Hoofdstuk 21. | Vijf brieven van Afgescheidenen over diverse zaken | 313 |
| 1. Dirk van Dulst, Poederoyen 13 juli 1838. 2. Klaas van Wijk, Bodegraven 24 augustus 1838. 3. P. Jolly ‘Aan de Ew. Broeders uitmakende de Prov. Vergadering der Christelijke Afgescheiden Gemeente in N.Holland etc.’, Hoorn den 4 Maart 1840. 4. J.A. Smeedes, Assen 30 maart 1840. 5. J. Hasselman, Aalst 22 juni 1840. | ||
| Hoofdstuk 22. | Twee brieven van Jan Daniel Brandt | 324 |
| 1. Gorinchem 20 september 1850. 2. Gorinchem 14 september 1854. | ||
| Hoofdstuk 23. | Autobiografische schets van H.P. Scholte | 328 |
| Inleiding. Tekst. Vertaling. | ||
| Hoofdstuk 24. | Handelingen van de provinciale vergaderingen van de Afgescheiden gemeenten in Noord-Holland van 5 augustus 1837 tot 21 februari 1840 | 333 |
| Inleiding. 1. Vergadering van de Opzieners der gemeenten Jesu Christi in Noord-Holland, gehouden op Zaturdag den 5 Augustus 1837 etc. 2. Vergadering gehouden 9 September 1837. 3. Vergadering gehouden 2 Junij 1838. Vergadering gehouden 10 Augustus 1838. 5. Vergadering van de Opzieners der Gemeenten Jesu Christi in Noord-Holland, gehouden den 21 Februarij 1840, des namiddags ten drie ure, ten huize van den Ouderling D.A. Budde. | ||
| Literatuur / bronnen | 366 | |
| Lijst van facsimilé | 369 | |
| Aanvulling | 370 | |
| Register van personen | 371 | |
| Beperkt plaatsnamen-register | 377 | |
[ achterkant stofomslag]
Verder geeft het boek als belangrijk document de tekst, een analyse en een facsimilé van de Acte van Afscheiding van Doeveren, Genderen en Gansoyen, de eerste gemeente van ds. H.P. Scholte. Tevens: een groot aantal brieven van de ‘voormannen’ der Afscheiding: de predikanten De Cock, Brummelkamp, Van Raalte en anderen.
De auteur wil laten zien, dat ondanks alle crises de Afgescheiden gemeenten door de Koning der kerk zijn bewaard geworden.
Maar daarnaast is zijn doel onder meer, nieuw licht te laten vallen op de persoon en de arbeid van ds. Simon van Velzen, aan wiens nagedachtenis het boek werd opgedragen. Naar de stellige overtuiging van de schrijver - gebaseerd op een tienjarige studie - is Van Velzen in de literatuur over de Afscheiding veelal niet juist getekend. Meer dan eens is over zijn optreden een negatief oordeel geveld, terwijl hij juist één van degenen is geweest, die de kerken der Scheiding - ook na het heengaan van Hendrik de Cock - door hun eerste grote crisis heeft geleid.
De auteur is thans bezig een VIERDE DEEL te bewerken: de Afscheiding in de provincie Utrecht, terwijl als afzonderlijk deel Deo Volente te zijner tijd zal verschijnen de correspondentie van ds. H.P. Scholte met de mensen van het Réveil.
Uitgeverij
J.P. van den Tol - Dordrecht