De Afscheiding van 1834. Deel 2. De classis Dordrecht c.a.

[p. 399]

Bijlage III
Samenvatting van de inhoud van: Sixty Years' Reminiscenses and Spiritual experiences in Holland and in the United States of America by Rev. A.C. Tris; Report Publishing Company, Lebanon, PA., 1908.

Dit boekje van 161 bladzijden is een auto-biografie van Abraham Cornelis Tris (1817 - 1907). Tris is predikant geweest van de Afgescheiden gemeenten te Groede (Z.-Vl.), Heerjansdam en Zuid-Beijerland.

Wij willen vooraf de volgende opmerkingen maken.

Genoemd boekje geeft enige documentatie aangaande de geschiedenis der Afscheiding, en daarom achten wij het van belang deze samenvatting te geven.

Men bedenke hierbij echter, dat Tris slechts van 1817-1851 in Nederland woonde en van 1851-1907 in de Verenigde Staten.

Het bezwaar dat uit historisch oogpunt tegen auto-biografieën kan worden ingebracht, krijgt in dit specimen een eigen accent: Tris staat zeer sterk in het middelpunt, hetgeen zich uit door een voortdurend spreken over een grote schare, honderden van toehoorders merendeels van verre gekomen etc., als Tris ergens in Nederland preekt. Hier en daar komen pertinente onjuistheden voor en duidelijke overdrijvingen. Wij willen deze signaleren in een aantal noten.

Als het er op aankomt, de mening van Tris zo nauwkeurig mogelijk te beschrijven, zullen we enige citaten geven in het oorspronkelijke (de engelse taal).

Abraham Cornelis Tris werd geboren te Zierikzee op 13 juli 1817. Zijn ouders waren lid van de Nederlandse Hervormde kerk.

Hij kende reeds vroeg allerlei geestelijke aanvechtingen. Op 10-jarige leeftijd bijna verdronken. Wilde op 14-jarige leeftijd zendeling worden. Daarna: opleiding voor het zakenleven te Zierikzee en te Brouwershaven. Misschien ook bankbediende of klerk op een notariskantoor te Brouwershaven.

Spreekt van verleidingen en aanvallen van satan; vreest, reeds op jeugdige leeftijd, de zonde tegen de Heilige Geest te hebben bedreven. Moeite met het aanvaarden van de leer der Drieëenheid. Getroffen door uitspraak van Jodocus van Lodenstein over de beperktheid van het menselijk verstand. Zocht gerechtigheid door trouwe wetsvervulling.

Tris deed op 17-jarige leeftijd belijdenis des geloofs in de Hervormde kerk van Zierikzee (1834).

In 1835 loting voor de militaire dienst. Bij keuring enige millimeters onder de maat; daardoor afgekeurd.

Ging geleidelijk aan zien, dat hij ‘needed Jesus as the Lamb of God’. Citeert één en andermaal dr. John Owen ‘On the Holy Spirit’. Evenzo: Love, Binning, Boston.

Daarna spreekt Tris over het verval in de Hervormde kerk. Hij memoreert breed de gebeurtenissen rondom de Afscheiding in de eerste jaren na 1834. Hij ‘citeert’ - sprekende over de vervolging der Afgescheidenen - de Code Pénal (Napoleon), dat, als er meer dan 19 personen zouden samenkomen etc. zonder toestemming der overheid ‘they should be liable to a fine or imprisonment.’¹

1 De Code Pénal sprak slechts van geldboeten van zestien tot tweehonderd franken en niet van gevangenisstraf.

[p. 400]

Mee pasen 1840 is Tris voor de eerste maal onder het gehoor van een Afgescheiden predikant, en wel van ds. H.J. Budding. Deze preekte in een schuur of stal op ongeveer 10 km. afstand van Zierikzee.

Dienst duurt van 9 tot 11 uur 's morgens. Om 10 uur komt een politie-officier met ‘unsheated sword’ de schuur binnen. Gelast Budding niet voort te gaan met de dienst en draagt hem op, de menigte te doen uiteengaan. Budding weigert. Waarop de politieman (slechts) blijft luisteren. Bij de middagdienst geen stoornis.

Tris komt daarna in grote tweestrijd - zal hij zich bij de Afgescheidenen voegen of niet? Als de Hervormde predikant de Goddelijke natuur van Christus loochent, besluit hij de Hervormde kerk niet meer te bezoeken.

Leerde na 6 maanden: ‘In the thunders of Sinai, we can find no Christ for our soul; we must look to the hill of Calvary for a crucified Savior.’

Elf maanden na pasen 1840 bezoekt Tris een godsdienstoefening van de Afgescheidenen te Zierikzee in een armelijke woning; 30 à 40 mensen. Er wordt een preek van B. Smytegeld uit het jaar 1690 gelezen (Ezechiël 34: 31).

Tris geeft een brede beschrijving van zijn bekering kort daarna. Daarop volgt een tijdvak van twijfel.

Voegt zich nu - nl. op 1 november 1841 - bij de Afgescheidenen te Zierikzee. Wellicht heeft hij zich te Brouwershaven losgemaakt van de Hervormde kerk (wordt niet geheel duidelijk).

Brief aan Herv. predikant. Familieleden en vrienden willen niet meer met hem omgaan. In Zierikzee: ‘I was the eighteenth member in the Curch' book...’ Al spoedig kerkbouw. Slechts weinige jaren later telde de gemeente ‘many hundreds of members.’ Te Zierikzee bij de Afgescheidenen: 3 diensten per zondag. Meestal - als in bijna alle gemeenten - leesdienst. Gelezen werden: Love, Binning ‘and other writings of the Puritan and Independent Divines of England and Scotland, Nonconformists’. Of: preken van een nederlandse predikant ‘of the Reformation times.’

Met pasen 1842 hoort Tris opnieuw ds. H.J. Budding. Voelde daarna roeping predikant te worden. Toch veel innerlijke bezwaren; acht zich ongeschikt etc. Grote zielestrijd. Moeder is overtuigd, dat hij eens predikant zal zijn. Tris gaat nu naar wegen zoeken, om te worden opgeleid. Ontvangt toezegging van financiële steun van de provinciale vergadering in Zeeland.¹ Een dame leent hem geld voor de studie.

De eerste november 1842: ‘I arrived at the Seminary of the Secessian Church, located at that time in Arnheim, Province of Guelderland, and was received by the professors and fellow-students with great esteem and love...’

Prof. A. Brummelkamp steeds vriendelijk voor hem, sprak hem bemoedigend toe.

Evenwel: Tris heeft na enige maanden de moed geheel verloren - wil de studie afbreken.

Wordt sterk bepaald bij Jeremia 15: 19, 20. Zet studie voort. In het eerste jaar: 8 uur studie per dag. In de ‘last years’²; 14 tot 16 uur.

Het was op het seminarie gewoonte, dat twee of meer studenten zich een gehele dag afzonderden 'for fasting and prayer, to emplore the Holy Spirit to enlighten their minds, to teach them the secrets of His Holy Word...’.

's Zomers was er een vakantie van vier weken.

Dagindeling ‘in the college and seminary’: opstaan om 3 uur 's morgens, ‘first recitation in the summer at 6 o'clock.’ Onderwijs in de moderne en oude talen, profane en gewijde geschiedenis etc. Vijf maal per week 's avonds: lezen, verklaren en bespreken van een hoofdstuk uit de Bijbel. ‘Our professor, seated liks a father in the midst of his children, enriched the minds of the students with his observations...’

Tris ziet uitermate op tegen het preken tijdens de colleges; in het publiek optreden durft hij in het geheel niet. Eens vroeg ds. Seine Bolks aan Tris, voor hem in de

1 Notulen provinciale vergadering van Zeeland van 5 juli 1842. Reeds op 5 jan. 1842 ontvangt A.C. Tris op zijn verzoek ƒ 50,- voor de aankoop van boeken.

2 Tris studeerde te Arnhem bijna 3 jaar.

[p. 401]

plaats te preken. Tris weigerde aanvankelijk, maar stemde toe na gebed van Bolks. Kreeg slechts een uur tot voorbereiding. Tekst: De HEERE is mijn Herder (Psalm 23). Sprak ‘for more than an hour on that sweet topic, and the assembly wept.’ ‘The professors hearing of the great success of that first sermon’ zonden Tris af en toe naar een gemeente om te preken. Bij deze missies behoorde het ‘always being in danger of persecution and fine, or imprisonment.’¹

Eens predikend te T... (in 1844 vermoedelijk) kwam de zoon van de burgemeester poolshoogte nemen ‘and behind him the sheriff with unsheated sword in hand.’ Er gebeurde echter niets en de ‘sheriff’ ging weg zonder iets te zeggen.

Tris verhaalt ook van zijn preken in Aalten en Geesteren.

Op de provinciale vergadering, gehouden te Arnhem op 29 oktober 1845, werd Tris geëxamineerd. Examen duurde 8 uur.

De gemeente van Groede (Z.-Vl.) had hem reeds ‘long before’ beroepen.²

Tris werd te Groede bevestigd op 19 december 1845.³ Intrede op zondag 21 dec. 1845; tekst 1 Cor. 2 vers 2.

Er was in Groede en omgeving veel antipathie tegen de Afgescheidenen. Eens werd de pastorie omringd door een grote menigte ‘armed with fire arms.’ ‘The crowd’ schoot de pistolen leeg in de lucht en verdween daarna. Vrouw van ‘disreputable character’ werd bekeerd tijdens een preek van Tris. Zij werd lid van de kerk en emigreerde na enige jaren naar ‘the Western States of America.’

Een jonge man uit de gemeente Groede voelde zich in 't bijzonder belaagd door satan. Er werd door ds. Tris in het bijzijn van enige gemeenteleden met hem gebeden. Na 2 uur werd hij rustiger en 4 personen van het gezelschap gingen hem 's avonds om 9 uur naar huis brengen. Een tocht van 6 km. Komende bij een water waarover een brug was gebouwd, begonnen allen te beven, terwijl het koude zweet op hun gezicht kwam. Na te hebben gebeden verdween de vrees.

De Satan - aldus Tris - zaaide ook verdeeldheid onder de Afgescheidenen. Daardoor raakten er predikanten verdacht van ketterij. Met name ontstond verdeeldheid over de vraag of iemand die het verlangen gevoelde kind van God te worden en beleed een zondaar te zijn ‘that such a one had already received life and conversion in his heart.’

De predikanten onder de Afgescheidenen, die deze vraag met ja beantwoordden ‘made the way to heaven more to rest upon the feeling than upon the faith of the person.’ ‘The other party, to which I adhered, were called Scholtians, and they contended for the faith as set forth in the Palatine Catechism, and in the Confession of Faith, and declared... That is was an impossiblity that life or salvation could be attained as long as the sinner remained under the bondage of the law (Rom. 7: 2); as long as the soul was separated from Christ...’.⁴

In de gemeente van Tris rijzen bezwaren tegen diens prediking. De zaak dient enige malen op de provinciale vergaderingen. Daar werd onder meer aan Tris gevraagd of de gevangenbewaarder van Philippi (Hand. 16 vers 30) geestelijk leven en wedergeboorte had ontvangen op het ogenblik, dat hij aan Paulus en Silas vroeg: Heren, wat moet ik doen om behouden te worden?

1 Moet geweest zijn in 1843 of 1844. Het gevaar van te worden gevangen genomen was toen wel geweken.

2 Notulen prov. verg. Zeeland van 2 juli 1844 vermelden, dat Groede een beroep heeft uitgebracht op A.C. Tris.

3 De naam van de bevestigende predikant wordt niet genoemd.

4 Tris geeft hier o.i. een onjuiste situatietekening van de tegenstellingen tussen H.P. Scholte en andere Afgescheiden predikanten. Maar stellig heeft hij met zijn meningen vele Zeeuwse ‘bekommerde zielen’ geërgerd. Wij moeten hieraan nog toevoegen, dat Zeeland in deze jaren tamelijk ‘Scholtiaans’ is, zodat achteraf wordt gezegd, dat Tris door zijn ‘eigen partij’ is geschorst.

[p. 402]

Het antwoord van Tris hield een duidelijk neen in.

‘These answeres the Presbytery¹ pronounced unsatisfactory, and told me very plainly that I belonged to the other party in the Secession Church, and that I did not know how I ought to deal with the babes in Christ, and they pronounced it a gross ignorance and stubbornness on my part, and they disposed me...’²

Tris voelde zich na zijn afzetting evenwel zeer verheugd en getroost.

Hij heeft ongeveer twee jaar te Groede gestaan (21.12.1845-4.1.1848).

Binnen drie maanden ontvangt Tris twee beroepen, nl. van Heerjansdam en van Zuid-Beijerland ‘whose members adhered to the same party and advocated the same doctrine as I professed, and the Lord would make me more useful than ever before.’

Tris nam beide beroepen aan en werd, wonende te Heerjansdam, tevens predikant van Zuid-Beijerland.

‘The Holy Spirit accompanied my preaching with showers of blessings; the churches were crowded, and multitudes came from many miles distant to hear the Word of God.’³

Emigratie naar de U.S.A. veroorzaakte grote rusteloosheid onder de leden van vele Afgescheiden gemeenten - aldus Tris. Er waren van 1846-1849 vele moeiten in het maatschappelijke leven: cholera, veepest, aardappelziekte etc.

Tris schreef in 1850 een boekje, gepubliceerd in Amsterdam (in het Nederlands uiteraard): Netherland, Delivered from Great Trials, Forgets His Benefactor.

In december 1850 werd Tris, na ziekenbezoek, door de pokken aangetast, doch hij mocht herstellen.

Begin 1851 ontvangt Tris een beroep vanuit Amerika - ‘I received a call from America.’⁴

1 = provinciale vergadering (synode) van Zeeland.

2 De behandeling van de zaak Tris, zoals deze wordt gevonden in de Zeeuwse notulen, kan hier niet worden beschreven. Wij merken op, dat ook bij uitvoerige vermelding, de zaak een duistere zou blijven. Wat de predikanten betreft: Wij vinden in deze jaren - rond 1847 - op de provinciale vergaderingen, behalve A.C. Tris: A.G. de Waal (Axel c.a.), C. Steketee (Nieuwdorp), W. Gardenier (Wolphaartsdijk) en H.G. Klijn (Middelburg). De drie laatsten waren opgeleid door Scholte. Aanvankelijk is de oppositie tegen de prediking van Tris in de gemeente van Groede gering. Wij krijgen de indruk, dat de kritiek door enige leden is aangewakkerd. Vage beschuldigingen, als: ‘hoe langer hoe drooger, geen voedsel’; ‘...Christus wordt uit nijd gepredikt’ etc. Op 4 januari 1848 wordt Tris afgezet door de provinciale vergadering. In de notulen lezen we: ‘Uit kracht van langdurige handelingen op onderscheidene Provintiale vergaderingen blijkens de notulen derzelve - is de Prov. vergadering over moeten gaan om den Heer A.C. Tris vroeger Leeraar van de gem. Groede onbekwaam te verklaren tot deze bediening doordien Z.Ed. verregaande onkunde openbaarde opzichtens de dierbaarste en eenvoudigste waarheden des Christendoms, als daar zijn het beginsel der werkingen Gods ter zalig- en heerlijkmaking der uitverkorenen, waarbij in alle opzichten duidelijk is gebleken dat genoemde Heer van wegen zijn twistgierig bestaan zelfs ongeschikt is om tot stichting in het onderling verkeer werkzaam te zijn.’ Na een verwijzing naar 1 Tim. 3 vers 2 en 2 Tim. 2 vers 24 (onbekwaam om te leren) wordt vastgesteld, dat A.C. Tris is ontslagen van zijn bediening in de gemeente Groede en in geheel Zeeland.

3 Naar wij menen is dit gedeelte - op z'n zachtst gezegd - één van de zwakste punten in de autobiografie van Tris. In de eerste plaats: Tris heeft z'n afzetting in Zeeland verborgen gehouden voor de gemeenten Heerjansdam en Zuid-Beijerland. In laatstgenoemde plaats veroorzaakte dit reeds in 1849 een scheuring. Ook in Heerjansdam kreeg Tris allerlei tegenkanting. Wellicht heeft deze niet tot een scheur geleid, doordat de emigratie van enige gezinnen in 1849 enigszins andere verhoudingen deed ontstaan.

4 Er wordt niet vermeld welke gemeente het beroep uitbracht. Later vertelt Tris, dat hij een beroep kreeg van Albany, NY, toen hij enige dagen (of weken) in de Verenigde Staten was.

[p. 403]

Beide gemeenten kwamen desgevraagd tot de conclusie, dat ‘they believed it to be- the direct way of Providence that I should accept the call...’ Echter onder voorwaarde, dat als Tris in Amerika komende, zou bemerken dat de situatie daar was zoals in allerlei berichten werd getekend, hij er voor zou zorgen, dat ‘all the members of both the congregations should immigrate to the United States of America...’¹

Afscheid te Zuid-Beijerland op 20 april 1851; tekst Deut. 30: 19. ‘The church being filled, many had to remain outside.’

Afscheidspredicatie te Heerjansdam: 4 mei 1851; tekst Openb. 21: 5.

Een bejaarde tante (reeds jaren voor Tris zorgende) en een broer Andries W. Tris gaan mee naar Amerika. Deze broer overlijdt in april 1855 te Keokuk, Ia, aan de cholera.

Tris voegt dan een hoofdstuk in, getiteld Pre-Millenarian Doctrine.

In 1848 prekende over Handelingen 1 vers 11 krijgt Tris de sterke overtuiging, dat de chiliastische leer, de leer dat de wereld nog staat vóór de aanvang van het duizendjarige rijk, de enig juiste is. Hij gelooft tot aan het einde van zijn leven ‘...that Jesus personnally will return unto the earth, and that we are waiting for the glorious appearance of our great God and Savior, as the King of Israel upon the throne of David in Jerusalem.’

Circa 1905 voorspelt Tris: ‘That in this century that subject will be universally preached acknowledged: ‘Christ, the Lamb and the Lion of Judah, Christ's Cross and Crown - the Coming One.’

Op 14 mei 1851 gaan Tris en z'n beide familieleden met ‘de Eensgezindheid’ naar Amerika; 20 juni d.a.v. landen zij in New York. Omstreeks 1853 komen de ouders van Tris met hun kinderen en kleinkinderen naar Amerika en vestigen zich in Albany, NY. Tris had 8 broers en zusters.

De zondag na zijn aankomst preekt Tris tweemaal in New York City in een kerk van de Dutch Reformed gemeente.

‘After visiting... in the interior part of the State of New York, I was called as pastor of the Holland Seceder congregation in Albany...’

Het is een kleine gemeente, die juist in deze jaren wordt geconfronteerd met de vereniging van tal van emigrantengemeenten (van Afgescheidenen) met de (Dutch) Reformed Church.

Tris is tegen deze vereniging en gaat met zijn gemeente over naar het kerkverband van The Associate Church of North America.

Blijkbaar ontstaat er tweespalt in de gemeente over de vraag: aansluiten bij Reformed Church of bij Associate Church.

Tris schrijft: ‘Rather than give up the truth, I concluded to resign my charge for peace's sake, and to leave the city of Albany.’²

Een bijkomende overweging was de belofte gedaan aan de gemeenten van Zuid-Beijerland en Heerjansdam inzake emigratie. Daarom begeert Tris te worden ‘a missionary to the far West.’³

In augustus 1854 gaat Tris, benoemd(!) door de synode van de Associate Presbyterian Church⁴ naar Iowa. De vrijgezel is dan 2 jaar rondreizend predikant in Iowa, Indiana en Illinois.

1 In Nederland zijn geen gegevens, die gewag maken van deze ‘voorwaarde’. In Zuid-Beijerland stond slechts een kleine groep om Tris heen. In Heerjansdam ondervond hij veel tegenkanting, zoals reeds gemeld.

2 Deze zaak wordt niet duidelijk. Wellicht voegde het grootste gedeelte van de gemeente zich toch bij de Reformed Church.

3 In die jaren: staten als Michigan, Iowa, Wisconsin.

4 Door allerlei samensmeltingen van kerkengroepen in deze jaren verandert de naam van de kerken waarbij Tris is aangesloten enige malen. Uiteindelijk wordt deze: United Presbyterian Church.

[p. 404]

Hij koopt nu een ‘sufficient amount of land’ in Warren County, Iowa. Daar wordt de stad Lacona gesticht.

Maar in 1856 geeft de synode van de Ass. Presb. Church aan Tris een ‘benoeming’ voor 3 maanden in La Porte, Indiana. Daar vindt Tris zijn vrouw: Miss Agnes Jan Isaac Anderson.

Het echtpaar gaat wonen in Lacona. Er worden twee zoons en een dochter geboren. Later, in New York City, wordt er opnieuw een meisje geboren. Beide dochters sterven op jeugdige leeftijd in New York.

In 1857 - Tris woont dan in Lacona - wordt America getroffen door een financiële catastrofe.

De reeds genoemde emigratie-plannen worden daardoor geblokkeerd, aldus Tris.¹

In 1864 gaat het gezin naar New York City. Tris gaat zending drijven onder de Joden. Hij spreekt nu van de United Presbyterian Church, als de kerk waaraan hij verbonden is. Arbeidt 12 jaar in New York. Gedurende al deze jaren blijft hij lid van de U.P. Church. Tris wilde echter zijn werk als zendeling ‘entirely free and independent’ maken ‘from all ecclesiastical organizations, to have indeed an Apostolic Mission...’

De ‘General Assembly’ van U.P. Church, gehouden in 1867 aanvaardde de volgende resolutie: ‘That the Jewish Mission in the City of New York be for the present abandoned, and the Rev. A.C. Tris be referred to the Executive Committee, with a view to employ him as a missionary in a community of Hollanders.’

Tris blijft lid van de U.P. Church, maar gaat het zendingswerk voortzetten op eigen gezag. In 1870 vormt hij ‘The American Christian Society for Promoting Christianity Among the Jews in the City of New York and Elsewhere.’ Hij zelf is zendeling en secretaris. Maandblad ‘The Star of Bethlehem’. Het gezin leeft van een klein inkomen. In 1867, na 12-jarige arbeid, moet hij om gezondheidsredenen zijn werk neerleggen. Er is geen opvolger. De ‘Board’ van de Society geeft hem een zeer loffelijk getuigschrift.

De familie Tris gaat wonen in Lincoln, Nebraska. Tris leeft nog 31 jaar, min of meer in de status van emeritus-predikant van de United Presbyterian Church.

Wij krijgen de indruk, dat het gezin leeft van de opbrengst (of de verkoop) van enig onroerend goed.

Tris geniet gedurende z'n verdere leven een goede gezondheid. Hij schrijft de laatste 25 jaar van zijn leven vele tractaten in het Engels, Nederlands, Duits en Hebreeuws en hij voert een omvangrijke correspondentie. In 1895 publiceert hij een tractaat: The Holy Spirit - Declension of Religion, and the Fallacies of the XIX Century.

Teneinde een beter klimaat voor Mrs. Tris te vinden, verhuist het echtpaar omstreeks 1895 nog van Lincoln naar Des Moines, la (of naar de omgeving van deze plaats).

Mrs. Tris overlijdt op 3 aug. 1895, oud 68 jaar, na een echtverbintenis van 39 jaar. Ze wordt begraven te Keokuk.

Als Tris 89 jaar is - in april 1906 - reist hij naar Chicago, om de begrafenis van een broer Peter J.Tris te kunnen bijwonen. Ds. Henry Harmeling van de Reformed Church verzoekt hem de eerstvolgende zondag te preken. Tekst: Hooglied 5:9, 10 en 16. Het is de laatste maal, dat hij preekt.

In een epiloog schrijft een ander, dat A.C. Tris op 9 april 1907 overleed te St. Charles, nabij Des Moines, la, na een ziekte van 2 dagen.

Zijn beide zoons W.A. Tris en John. A. Tris begraven hem in het familiegraf, Oakdale Cemetery, Keokuk, la.

‘His earthy works are o' er, but his works do follow him. Death is swallowed up in victory.’

1 De plannen inzake Zuid-Beijerland en Heerjansdam komen in het boekje verder niet meer ter sprake.