In een web van vriendschap

Brieven van Nederlandse vrouwen uit de zeventiende eeuw

[p. 86]

Verantwoording

De basis voor deze bloemlezing van brieven van Nederlandse vrouwen werd begin 1998 gelegd door een werkgroep studenten Nederlandse Historische letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam, onder leiding van dr. Mieke B. Smits-Veldt. Leden van die werkgroep waren: Martha Bakker, Walter Berentsen, Okke de Jong, Kathrin Kirsch, Juul Verheijen en Vanessa van Zalm.

De keuze van de brieven werd bepaald door verschillende factoren. Allereerst beperkten we ons tot vrouwen uit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in de periode van de zeventiende eeuw. Uiteraard waren we afhankelijk van wat bewaard en voor studenten gemakkelijk toegankelijk was. We lieten ons hierbij leiden door bestaande briefedities (met uitzondering van die van Maria van Reigersberch allemaal correspondenties van mannen) en het pica bestand C[atalogus] E[pistolarum] N[eerlandicarum], waarin briefhandschriften in collecties van Nederlandse universiteits- en enkele andere openbare bibliotheken zijn geregistreerd. Hierbij beperkten we ons tot de in het Nederlands geschreven brieven. Ook de handschriften in onze periode bleken voor het allergrootste deel brieven aan mannen te zijn: afkomstig uit correspondenties die deze zelf en hun nakomelingen waard hadden geacht te bewaren. Bij de uiteindelijke keuze letten we op een zekere variëteit in de status van de vrouwen in relatie tot hun correspondent (van moeder of echtgenote, zuster of vriendin tot dichteres) en de door hen aangesneden onderwerpen. Dat de in haar eigen tijd al zo beroemde Anna Maria van Schurman afwezig is, is een gevolg van haar grote geleerdheid: ze schreef brieven in verschillende talen, vooral in het Latijn, maar er zijn geen Nederlandse brieven van haar bewaard.

In het geval van al eerder uitgegeven brieven zijn we uitge-

[p. 87]

gaan van de tekst in de desbetreffende edities van de editeurs (en hun toelichtingen); alleen de brieven van de zusjes en de moeder van Huygens zijn waar nodig gecorrigeerd en aangevuld op basis van de handschriften. In een enkel geval, waar de tekst in het handschrift moeilijk leesbaar was, is iets weggelaten.

De brieven zijn alle hertaald. We hebben geprobeerd het midden te houden tussen een weergave in lopend modern Nederlands en een zo letterlijk mogelijke vertaling, waarbij de weegschaal soms naar de ene, soms naar de andere kant doorsloeg. Grammaticale en syntactische eigenaardigheden vielen zo meestal weg, evenals het gebruik van verfranste woorden. Ook verloor bijvoorbeeld de geschreven Haagse spreektaal van de zusjes Huygens zijn opvallende dialectische karakter en werden lange aaneengebreide zinnen in kortere zinnen opgedeeld. In de brieven worden veel namen genoemd van mensen uit de omgeving van de briefschrijfsters en er wordt naar allerlei gebeurtenissen verwezen. In de toelichtingen worden deze gevallen lang niet altijd becommentarieerd, meestal omdat ze niet nodig zijn voor het begrijpen van de brief, soms omdat we ze niet thuis konden brengen.

Van de verschillende aanspreekvormen, die ook binnen sommige brieven variëren, zijn U(we) l(iefde), U(we) E(delheid), U(we) E(dele), en U(we) E(erwaardigheid) (tot de predikant Vollenhove) alle weergegeven als ‘u’. ‘Je’ is niet hertaald, ‘gij’ is soms wel, soms niet hertaald als ‘je’, afhankelijk van de aanwezigheid van andere vormen. In de afscheidsformules werd ‘ootmoedig’ hertaald als ‘nederig’ en ‘gebiedenis’ als ‘beleefde groeten’.

Van veel meer zeventiende-eeuwse vrouwen dan de elf die hier aan het woord gelaten zijn, zijn brieven overgeleverd, waarvan een groot deel is gericht tot Constantijn Huygens. Huygens bewaarde heel veel, maar helaas ook veel niet, zoals de brieven van zijn vrouw. Van de meesten van die elf vrouwen kennen we ook meer brieven dan die hier zijn opgenomen.