Het Nederlandse renaissance-toneel

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 1236 D 42

 

algemene opmerkingen

Dit bestand is, met een aantal hierna te noemen aanpassingen, een diplomatische weergave van Het Nederlandse renaissancetoneel van Mieke B. Smits-Veldt uit 1991.

 

redactionele ingrepen

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 2, 10 en 156) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina ongenummerd (p. 1)]

Het Nederlandse Renaissancetoneel

 

[pagina ongenummerd (p. 3)]

Het Nederlandse Renaissancetoneel

door

Mieke B. Smits-Veldt

[vignet]

HES Uitgevers, Utrecht

 

[pagina ongenummerd (p. 4)]

HES LITERATUUR

Onder redactie van de Redactie van het tijdschrift Literatuur

P.J. Buijnsters. Spectatoriale geschriften

Mieke B. Smits-Veldt. Het Nederlandse renaissancetoneel

CIP-Gegevens Koninklijke Bibliotheek, Haag

Smits-Veldt, Mieke B.

Het Nederlandse Renaissancetoneel / door Mieke B.

Smits-Veldt. - Utrecht : HES. - Ill. - (HES Literatuur)

Met lit. opg., reg.

ISBN 90-6194-028-1

NUGI 952

Trefw.: toneel; Nederland; geschiedenis.

 

© 1991, HES Uitgevers B.V., Postbus 129, 3500 AC Utrecht

 

[pagina 5]

Inhoud

	Proloog	11
I	Het Nederlandse renaissancetoneel: begrippen en feiten	14
	1. Organisatie van het toneel	14
	a) Rederijkerskamers in Amsterdam	14
	b) De Amsterdamse Schouwburg	15
	c) In de provincie	17
	2. Genres	18
	a) Definities	18
	b) Benamingen	20
	3. Dramaproduktie	21
	a) ‘Ernstig’ en niet (overwegend) komisch toneel	21
	- In Amsterdam	22
	- In de provincie	23
	b) Het komisch toneel	24
	4. Doel en functie van het toneel	25
II	Voorbeelden en voorgangers	30
	1. De Helicon in Leiden	30
	2. Schooldrama en bijbelse tragedie	31
	a) Schooldrama's	31
	b) Neolatijnse bijbelse tragedies	32
	3. De tragedies van Seneca	33
	a) Bekendheid	33
	b) Troades	34
	c) Aspecten van andere tragedies	35
	4. De tragedies van Sophocles en Euripides	36
	a) Vertalingen door Erasmus en Van Ghistele	36
	b) Euripides' Iphigenia in Aulis en Hekabe	37
	5. Andere voorbeelden	39
	a) Het rederijkerstoneel	39
	b) Franse, Spaanse en Engelse spelen	40
	- Franse en Spaanse spelen	40

 

 

[pagina 6]

	- Engelse spelen	41
	c) Het Italiaanse pastorale spel	42
III	Uitgangspunten en dramatheorie	43
	1. Het retorica-onderwijs	43
	a) Schooloefeningen in relatie tot de opzet van het vroege renaissancedrama	43
	- Voorbeelden voor drama-onderdelen	43
	- Invloed op de structuur van het renaissancedrama	44
	- Invloed op de karaktertekening	45
	- Illustratie van de retorische drama-opvatting in Nederland	45
	b) Formulering van morele lessen	47
	2. Voorwaarde tot het navolgen van voorbeelden: principe en techniek van imitatio	48
	a) De techniek van de imitatio	48
	b) Imitatio van elementen uit Seneca's tragedies	49
	3. Theorie	51
	a) Horatius' Ars poetica	51
	b) Julius Caesar Scaligers Poetices libri septem	52
	- Definities	53
	- Doel van literatuur	53
	- Geen eenheid van handeling	54
	c) Aristoteles' poetica in Nederland	55
	- Heinsius' De tragoediae constitutione	55
	- Costers voorwoord tot Isabella	58
	- Grotius' Prolegomena tot Phoenissae	58
	- Vossius' Poeticae Institutiones	59
IV	Een spiegel van deugd en ondeugd: de eerste toepassing van nieuwe inzichten binnen ‘D'Eglentier’	61
	1. Dramaopzet	61
	a) Hooft	61
	- Achilles ende Polyxena	61
	- Latere drama's	63
	b) Coster en Bredero	65
	- Costers Iphigenia	65
	- Bredero's Moortje	66
	2. Stof en morele lering	67
	a) Hooft in de traditie van ‘D'Eglentier’	67
	- Stof	67

 

 

[pagina 7]

	- Stoïsche moraalfilosofie	68
	- Motieven	69
	b) Coster en Bredero	70
	- Tragedies	70
	- Komedies	71
	c) Politieke functie van enkele tragedies	72
V	Ontwikkelingen binnen het renaissancetoneel 1600-1638	74
	1. Doorbraak van nieuwe opvattingen binnen ‘Het wit Lavendel’	74
	a) Invloed van het schooldrama	74
	b) De bijbelse tragicomedies van Vondel en De Koningh	75
	- Dramaopzet	75
	- Lering	76
	c) Drama's van Kolm	77
	2. Ontwikkelingen binnen ‘D'Eglentier’: Rodenburgh tegenover de ‘Nederduytsche Academie’	77
	a) Scheiding der geesten: het succes van de niet-klassieke richting	77
	b) De spelen van Rodenburgh	78
	3. De periode van stabilisatie, 1618-1637	80
	a) Nieuwe combinaties van oude elementen	80
	b) De pastorale spelen van Krul	81
	c) Binnen ‘Het Wit Lavendel’	82
	4. Vondel na 1618	84
	5. Toneel buiten Amsterdam	85
VI	Twee conflicterende dramaopvattingen: Vondel en Jan Vos	89
	1. Vondels Gijsbreght van Aemstel	89
	2. 1638-1641: geïdealiseerde tegenover ongeordende natuur	90
	a) Vondel in de ban van de Griekse tragedie	90
	- Bewondering voor Sophocles' Elektra	90
	- Gebroeders	91
	b) Jan Vos' Aran en Titus	93
	3. De toneelwetten tegenover natuur en rede	95
	a) Vondel volgt de Aristotelische poetica	95
	- De schuldige held	95
	- Jeptha als modeltragedie	97

 

 

[pagina 8]

	- Vondels latere tragedies	99
	b) Jan Vos: natuur en rede als leidraad	100
	- Vos als Schouwburgregent	100
	- Voorwoord tot Medea	101
	- Reactie van Lodewijk Meijer	103
VII	De wereld op het speeltoneel: ontwikkelingen binnen de Amsterdamse Schouwburg 1638-1669	105
	1. Algemene ontwikkelingen binnen het ‘ernstige’ toneel voor de oprichting van Nil Volentibus Arduum	105
	a) De ‘klassieke’ lijn	105
	b) De smaak van het publiek als leidraad	106
	2. Successtukken uit het repertoire	108
	a) Topstukken, nieuw en oud	108
	b) Het nieuwe repertoire	109
	3. De Schouwburg als politieke leerschool	112
	a) Toneel en actuele politieke problematiek	112
	- Schouwburgbeleid en Overheid	112
	- Spelen van Anslo en Dullaert	113
	- Vondels Maria Stuart en Lucifer	115
	b) Bezwering van elke bedreiging van de orde in de staat	117
	4. De nieuwe koers van Nil Volentibus Arduum	118
	a) Het Frans-classicistische ideaal	118
	b) Kritiek op het oude repertoire	120
VIII	De bestudering van het renaissancetoneel: verleden en toekomst	122
	1. Registraties van het bronnenmateriaal, de teksten	122
	2. Het ‘ernstige’ toneel	123
	a) Onderzoek naar het werk van afzonderlijke auteurs	123
	- Tekstedities	123
	- Algemeen overzicht van studies over auteurs	125
	- Invloeden en bronnen, thematiek	126
	- Humanistentoneel en rederijkersdrama	127
	- Recente ontwikkelingen in het Vondelonderzoek	128
	- Onderzoek naar de morele en politieke functie van renaissancedrama's	130
	b) Onderzoek naar ontwikkelingen in het

 

 

[pagina 9]

	‘ernstige’ renaissancedrama	132
	- Begin van aandacht voor de dramatheorie	132
	- Aandacht voor formele elementen, op basis van drama-opvattingen	133
	- Aandacht voor retorische principes	134
	- Nadere aandacht voor de dramatheorie: bestaand en wenselijk onderzoek	135
	- Enkele vertalingen van dramatheoretische teksten	137
	- Aandacht voor algemeen toepasbare principes van drama-analyse	137
	3. Het komische toneel	137
	a) Tekstedities	137
	b) Bestudering	138
	4. Geschiedenis van het Amsterdamse toneel	140
	Register van auteurs en andere personen	142
	Zakenregister	150
	Lijst van illustraties	154