Wês foarsichtich, Watse

[p. 135]

Oer skriuwer, boek en útjeften

De skriuwer

Jo (offisjeel: Johannes) Smit kaam op 24 maart 1916 te wrâld op Skylge. Hy ferstoar dêr ek op 30 april 1991. Dêrtuskenyn hie er trije skoften op 'e fêste wâl taholden, foar in part gearhingjend mei syn wikseljende wurksumheden. As lyts jonkje ferfoer er nei Rotterdam, bleau dêr sân jier en kaam doe werom nei Midslân. Hy rûn de rykskweekskoalle yn Ljouwert ôf en hie ûnderskate banen: learling-ferpleger, skoalmaster, fersekeringswiskundige, sjoernalist by Het Vrije Volk, direkteur fan 'e Regionale Omroep Noord en Oost. Doe gyng er foar de twadde kear werom nei it eilân om learaar oan 'e seefeartskoalle te wurden. Yn it begjin fan 'e sechstiger jierren waard er oansteld by de vara en hy ferhuze nei Hilversum. Nei syn pinsioenearring sette er him nei wenjen op syn pleats te Formearum. Fan doe ôf spande er him tige yn foar de Skylger kultuer en de Midslânske taal yn it bysûnder.

Smit syn oeuvre is lyts, mar wol bysûnder. Hy debutearre yn 1956 mei de novelle Sûnder sûker, dy't gauris sjoen is as in wat gekoanstekkend ferhaal oer de Fryske Beweging en syn lieder E.B. Folkertsma. Smit hat altiten útholden dat elke oerienkomst mei de werklikheid op tafal berêst, mar hy makket it de lêzer wol swier om dat te leauwen: Folkertsma dronk de brandewyn mèi sûker, Smit sels altiten sûnder.

Yn 1959 folge de ferhalebondel Bisten en boargers, in samling fan nijsgjirrige en tige útienrinnende ferhalen, dêr't er syn namme as skriuwer foargoed mei fêstige. Hy krige yn 1963 mei dêrfoar de Gysbert Japicxpriis.

[p. 136]

Yn 1966 ferskynde as bysûnder nûmer fan it literêre tydskrift De Tsjerne in toaneelstik mei de titel Happening - De Vries. Twa jier letter folge de detektiveroman Wês foarsichtich, Watse! en yn 1970 kaam er mei in samling biljertgedichten Stôk en ballen, dêr't er ûnderskate besteande Fryske teksten yn parodiearre.

Yn 1991, koart foar syn dea, kaam der in werprinting út fan in kar út Bisten en boargers en út oare, net earder bondele, ferhalen, ûnder de titel De bêste Fryske ferhalen fan Jo Smit.

Op it krityske mêd hat Smit net tige warber west. Hy hat te hea en te gers wol resinsjes skreaun, mar dat stelt kwantitatyf net folle foar. It wichtichste wurk op dat terrein is syn oersjuch fan De Fryske literatuer 1945-1967, ferskynd yn De Tsjerne fan 1968.

Tige belangryk, belangriker grif noch as syn skeppend wurk, binne de essees dy't er fan 1959 oant 1968 publisearre hat. It giet om in lytse tsien teksten dêr't er yn besiket om de essinsje fan 'e moderne literatuer en it plak dêrfan yn 'e mienskip op it spoar te kommen. Der hat yn de lêste helte fan dizze ieu net in oare skriuwer yn Fryslân west mei sa'n djip ferstean fan 'e eigentiidske avantgardistyske tendinzen. It is yn 'e resepsjeskiednis grif heiendal weiwurden, mar Smit hat de Gysbert Japicxpriis èk krigen foar dit essayistyske wurk, fansels foarsafier't it publisearre wie yn de perioade dêr't de priistakenning betrekking op hie, 1959-1962.