|
| |
| |
| |
It âlde hûs
It hie der altiten stien, tocht de jonge. Yn wierheit wie it hûs skraechwurk twahûndert jier âld, lykas de greate muorre-ankers útwiisden, mar ál wie it sa dat syn folk sûnt minskehûgenis op dat sté wenne hie en út âlde papieren die bliken dat op dat plak earder ek al in hûs stien hie.
It âlde hûs, seine hja altiten, mar winliken wie it in pleats, hwant efter de foarein stie in mânske skuorre dy't simmerdeis folriden waerd mei hea en dêr't by 't hjerst de hynders senuweftich har rountsjes makken om it nôt út to terskjen, of fleurich de fleiljes op en del giene. Mar nea waerd der praet fan de pleats, altyd fan it hûs. Dy skuorre wie ek alris ôfbaernd doe't op in middei nei in moaije simmerske dei swier waer opsetten kaem út it noardwest, in boi dy't wol in pear ûre hingjen bleau en de skuorre yn ljochte lôge efterliet. Mar it hûs wie biwarre bleaun. Dat wie fier foar de jonge syn tiid, mar hy wist it út de forhalen dy't by 't winter jouns by de gleone kachel stalle waerden.
De jonge hâldde fan it hûs, dêr't er nea wenne hie, mar dêr't er dochs de measte tiid fan syn jonkheit yn trochbrocht, gauris de hiele dei, faker nei skoaltiid en op frije middagen.
Hy hâldde fan it hûs; it wie it milpunt fan alle dagen fan it jier, maeitiids as de greiden der omhinne dûnker en fol ûnthjit wiene en de ljippen oer de wjok giene oant hwer't oan de kimen de sé syn ientoanige forhalen lústere. Dan kaem de simmer en de meanders giene de lânnen yn en sloegen de seine troch it gers yn alle kavels fan it wûnderlik mozayk dat miede wie. En letter rieden de haiweinen kreakjend en tuitelich nei de skuorre en de swarte hynders, mei skom op it liif, swolgen greate amers wetter nei binnen.
| |
| |
Der wiene stille jounen, dat de swellen leech oer it hiem saeiden efter ûnsjenbere, dounsjende michjes oan dy't hja yn 'e flecht ophapten, oant hja wurch en slûch ûnder de listgoate har nêst opsochten en ûnderwyls de frjemde flearmûzen foar 't ljocht kamen, dy't fladderjend oan itselde michjeguod to gast giene.
Faeks wie it hjerstmis noch better, as rein en wyn oer de pannen swypken en de wynwizer boppe op 'e nael kjirme troch de mâllens fan de wynpûsten.
En in beaken, in honk, âld en fortroud wie it hûs winterdeis, as alles bidutsen lei ûnder snie. As de jonge dan weromkaem fan in lange, fiere middei op redens, dan seach er fan fierrens al de foarmen fan nael en skoarstien tusken de âlde, och sa âlde beammen, en it freonlike giele ljocht dat troch de kouwegleskes nei bûten striele. Dan fielde er him djip-yn bliid en tofreden en sei er súntsjes foar himsels: ‘it âlde hûs’.
Op in winterjoun wie it, doe't se allegearre noflik om 'e hurd sieten, yn 'e keamer fan it âlde hûs - syn mem wie der ek by - en hja praetten fredich en bidaerd, oer âlde tiden en hoe't it earen west hie en oer syn eigen folk en oare geslachten dy't de ieuwen troch op it eilân wenne hiene en op 't lêst kaem it praet op it hûs sels. ‘It is âld’, sei in omke. ‘In rottekleaster’, snibbe muoike. ‘It is âld’, andere pake bitochtsum, ‘mar as der in nij dak opkomt en mei de tiid in nije sydmuorre, dan kin it noch lange jierren stean. Us heit en dy hawwe der in nije gevel foar sette litten, dy hâldt it noch wol in heale ieu’.
De jonge dy't der stiltsjes bysiet yn syn hoekje, herte en sintugen warleas iepen, waerd kjel doe't er dy wurden hearde. Doe't muoike sa ûtfoel fielde er him biskamme, as hied er hwat dien dat net mocht en hy tocht dat pake har wol biskrobje soe om har healwiis praet. Dat dat net barde wie in forromming en syn eagen glinsteren doe't pake sei dat it noch lange jierren stean koe. Mar kâld foelen doe de wurden ‘in heale ieu’ yn him del. In heale ieu! Dat wie fyftich jier en dan soe hy, de jonge, noch net ienris sa âld wêze as pake nou. In heale ieu dat wie oer to sjen en dat soe
| |
| |
bitsjutte dat ienris de wrâld foroarje soe, dat it hûs der net mear stean soe. It skriemde yn him: mar dat mei net, it mei net; mar hy sei neat, hwant hy wie bang dat de oaren noch mear en noch hurder dingen sizze soene.
Doe hearde er de stim fan beppe dy't sei: ‘It sil yn elts gefal ús tiid noch wol duorje. En noch wol langer ek. Hoe âld wie it spul by ús thús net; it wie folle âlder as dit doe't ik noch mar sa'n famke wie, en wy binne der dochs ek noch út wei troud.’
‘Mar it stiet der nou fansels al lang net mear’, sei muoike fits en beppe sei inkeld, ‘en ik bin der noch eltse kear ûnwennich fan as ik it lege sté sjoch’.
Letter, op bêd lei de jonge noch in hiel skoft wekker en bisocht waerm to wurden en to bigripen dat de dingen net allinne in bigjin, mar ek in ein hawwe.
In hoartsje dêrnei wie der feest, hwant ien fan syn omkes troude, en it wie allegearre fleur en ljocht. Mar doe't de brulloft west hie, wenne dy omke net mear yn it âlde hûs, mar earne oars, mei de nije muoike op it spul fan har âlden.
‘Hwerom is omke hjir net bleaun?’ frege er beppe en dy lei him út dat dy pleats folle nijer en moaijer en better wie. En hwêrre soene pake en ik dan hinne moatte, as omke hjir bleaun wie? In nuvere fraech wie dat. It hûs wie ommers great genôch en beppe en pake koene der skoan bliuwe en omke koe it wurk wol dwaen op it lân en yn it bûthús. ‘Mar omke Wibe dan? En muoike?’ frege beppe en dat wie fansels wier, dy wiene der ek noch. Omke Wibe learde foar stjûrman en ynienen krong it ta him troch dat omke Wibe letter de séen bifarre soe en net wenje yn it âlde hûs. ‘Beppe’, lústere er, ‘hwa krijt letter it âlde hûs?’ Beppe hie him efkes tige oansjoen, mar hja hie him bigrepen sûnder dat er de wurden hoegde to sizzen en hja hie sein: ‘Muoike is der dochs ek noch’.
‘Mar as dy nou ekris trout en nei in oare pleats wol’, hâldde er oan en dêr wist beppe ek gjin andert op.
‘Ik wol letter in bulte jild fortsjinje’, sei er, ‘en dan kom ik by
| |
| |
pake en beppe. Dan hoecht pake net mear nei it lân en beppe kin moai yn 'e stoel sitte en ik lit in nije gevel sette. En nije muorren as dat moat en in nij dak.’
Beppe hie him in tútsje jown en sein dat er in bêste jonge wie. Hy forgeat it net wer. ‘It hâldt it noch wol in heale ieu’, hie pake sein en hy soe foar dy tiid wol soargje dat der jild wie om de timmerman to biteljen, dy't meitsje soe dat it hûs net fyftich jier, mar lange, lange jierren stean koe. Der bliuwe soe, altyd.
Hy waerd âlder en der foroare net folle. Pake wrotte noch altiten op it lân om en beppe fottele hûndert kearen op in dei fan de koken nei de foarein en muoike bleau yn 'e hûs.
Mar de dei kaem dat er sels de wrâld ynteach. Ear't er ôfskie naem fan syn mem, wied er lang yn it âlde hûs. Swijend ûnthiet er it âlde dak en de forware muorren dat er werom komme soe om har to bihâlden en doe sei er muoike farwol en socht pake op om ôf to fûstkjen. En it alderlêst wie beppe oan bar. Oan har fortelde er dat er genôch jild fortsjinje soe om it hûs wer hecht en sterk to meitsjen as er werom kaem.
Hy kaem lykwols earder werom hwant syn mem rekke hommels wei oan in krupsje dêr't hja al sûnt lang mei oanhelle west hie. Yn sawn hasten reizge er oer lân nei it havenplak en ûngeduerich siet er op it skip dat him op dy winige hjerstdei nei it eilân brocht. Hy seach net de blauwe wakken dy't yn 'e himel foelen as de greate steapelwolkens de flecht setten mei fier efter harren wer nije formaesjes, hy fornaem net hoe't de sinne by nou en by dan boarte mei de wite koppen fan de omkrôljende weagen en hy hearde net it klapperjen fan de brune seilen of it kreakjen fan de mêsten.
Mar doe't er op 'e wein siet, dy't twa drafkjende hynders de modderdyk del brochten, seach er al ringen it âlde hûs út 'e mânske, brykwoeksen beammen oprizen en it joech him suver in bliid gefoel, dat - hoe gau it ek ûndergie yn de binearing fan it smertlik forlies - in stil selsforwyt efterliet.
De bigraffenis mei de swijende plechtige gesichten earst, de
| |
| |
bounzjende klokken, en de steatlike omgong op it hôf en de to lûde stimmen efternei, ûndergie er as in dream, bitsjoenend en forskriklik. Doe't alles foarby wie sieten hja swijend en fredich by inoar yn 'e keamer fan it âlde hûs. De jonge waerd gewaer hoe't dit swijen forstien waerd fan it hûs en dat der in great net oer harren spoun waerd, der't hja allegearre yn burgen en forboun wiene, de trage minsken hjirre en de deaden op it tsjerkhôf - mem, o mem - it âlde hûs sels en de beammen, it hjoed en it forline. Hy winske dat dizze ûre fan forheven freugdefolle smert duorje soe, mar der moast noch praet wurde oer saeklike en praktyske dingen, praet dat de tinzen ôflaette, mar in eftergroun fan pynlike leechte hie.
Doe't de saken alhiel birêdden wiene sette er wer ôf nei it frjemde lân om't men oaren net yn 'e wei libje kin, mar ear't er ôfreizge sei er mei klam tsjin de beide froulju, syn beppe en syn muoike, dat hy letter it âlde hûs keapje woe en it wer geef en hecht meitsje.
Hja glimken en seine dat dat altyd wêze moast en muoike joech him de rie goed syn bêst to dwaen en de moedfearren net hingje to litten.
‘O, mar fansels docht er syn bêst’, sei beppe, ‘hy komt der wol, jonge’.
‘Hy komt der wol, jonge’, hoe faek herhelle er dy wurden foar himsels, jouns op bêd, as de dei wer dreech en it lot him tsjin west hie. Mear as de jonge, die dat nammers de man, hwant de jierren forteagen yn bodzjen en wrakseljen sûnder dat de bigearde fortún by him oankloppe.
Nuver, mar yn de jierren fan tsjinslach, fan forbiten fjochtsjen foar it bistean en fûleindich arbeidzjen foar in skeamel gewin wie it eilân en it âlde hûs minder yn it omtinken as doe't er letter rom syn brea winne koe. Doe koe it wêze dat er ûren de sliep net krije koe en it âlde hûs foar him stie mei syn birikke skoarstien, it troch waer en wyn yn hûndert tinten forkleure giel fan syn
| |
| |
gevel, de lûden fan de wynwizer op it dak en fan de wyn yn de knoestige beammen. Hy seach de moassige, grien útsleine planken fan it stek, de judaspeinje, de ridderspoaren, duzendskoanen en gouden lekkens yn it lytse blommetúntsje en de brutsen hertsjes yn it finsterbank. En hy tocht der oan as oan in ankerplak dêr't de séman nei útsjocht nei lange reizen fol gebrek. It nijs út 'e brieven dy't mei lange tuskenskoften fan it eilân ta him kamen, en dêr't er eartiids heal ûnforskillich oan foarby gie, libbe er alhiel yn mei. Hwat pake skreau oer it hynder en oer hoe't de frucht him oansjen liet lies er mei niget en it moed waerd him fol as er de hoannepoaten ûntsifere fan beppe dy't him fornijde dat de piken oan 'e lêch wiene en dat de klivia sa moai bloeide. Hy bigoun út to sjen nei dy brieven en hy frege sels nei allerhande dingen, dêr't er soms in andert op krige en soms net. En hy skreau dat er it goed hie, mar oer syn eardere foarnimmens om ienris it hûs to keapjen repte er net, om't er it him winliken as in drôchbyld út 'e holle set hie en it inkeld, djip yn syn hert, as in geheime winsk trochsmeulde.
Doe't it forskriklike birjocht kaem, dat pake in oerhael hawn hie en rêst wie fielde er dat skraech as in persoanlik forlies, mar mei beevjend fortriet tocht er oan beppe. Nachts, op bêd, wâlle it ynienen yn him omheech hoe't hja, âld as hja wie, altiten ûnwennich west hie by it lege sté dêr't ienris har âlderlik hûs stien hie en hy skriemde doe't er tocht oan dat oare lege sté. Ek fielde er him biskamme dat er neat dwaen koe. Hy wie hjirre, fier fuort yn in frjemd lân en koe net nei har tareizgje en siz: ‘Hjir beppe, alle deistige noeden en soargen binne foar my, jow Jo Jo nou mar del yn 'e reiden stoel by it finsterbank mei de brutsen hertsjes! Gelokkich dat muoike der noch wie en foar't earst tocht er sêft en mei myldens oan har, dy't er wol altyd yn har wearde as famyljelid jilde litten hie, mar dochs nea tagedien west hie om har snibbigens en har sletten wêzen, en hy bipeinzge dat it libben har dochs ek gâns ûnthâlden hie dêr't hja grif nei longere.
Doe't nei de dea fan pake de brieven mei noch langer tusken- | |
| |
tiden kamen, kaem er ta bisef dat it dochs in greater forlies foar himsels west hie as er yn 't earstoan bifiemje kinnen hie. Aidergeloks kamen mei forrin fan tiid de lapidaire meidielingen fan beppe oer de hinnen werom, dêr't moannen en moannen neat oer op papier brocht wie, hwat him ynjoech dat hja har niget oan de dingen om har hinne alhiel forlern hie en hwat him mei in wé gefoel fan ûnwennichheit forfolle.
Op in kear liet beppe bitusken de rigels trochskimerje dat it lok dochs ek foar muoike skynde to wanken, hwant der wie in widner mei trije bern dy't syn komst by harren hie en dy en muoike liken gâns mei inoar op to hawwen. Doe't er in skoft letter in brief krige mei it adres yn muoike har hânskrift, tocht er tofreden: it is safier. Lykwols, it wie op 'e nij in ûnheilsboadskip - beppe wie, kalm en fredich, forstoarn. De jouns wie hja op bêd gien en hja wie net wer wekker wurden. In moaije dea, skreau syn muoike, it libben giet fierder.
It libben gie fierder, mar de slach wie fûl oankommen. Forbiten smiet de man him op syn saken en hy mijde noch himsels, noch oaren. En hwer't er net fan dreame doarst, barde: hy krige de wyn yn it seil. Earst wie it sukses noch tige biskieden, mar it iene skynde it oare út to heljen. Fan alle kanten kaem it op him ta en tinzen, dy't lang nei tsjustere hernen yn syn binnenste forballe west hiene, kamen wer boppe, ûnbiskamme en ûnbiskromme. It sette him oan ta fûleindiger skreppen noch, en ta dryster ûndernimmingen.
Midden yn de bislommeringen fan in great en foarútsjend plan, om yn ien slach in ûnbidige slompe jild nei him ta to heljen, kaem in brief dy't him bliid makke en him noch oanfitere om nou wier alles op ien kaert to setten. Muoike skreau dat hja trouwe soe mei de widner en foar har dwaen wie hja tige redenryk en meidielsum. Hja fortelde dat it in alderaerdichste man wie en dat it leave bern wiene en ‘hie beppe dit noch bilibje kinnen. En pake......’
| |
| |
Hy skreau in optein brief mei lokwinsken werom en sei dêryn dat er meikoarten hope syn nije omke en syn nichtsjes en it neefke to sjen, hwant dat er fan doel wie om mei in healjier, njoggen moanne nei it eilân to kommen.
Underwylst sette hy mei krêft, en tige koelbloedich syn plannen troch en it forwûndere him net ienris dat it him allegearre ûntjoech allyk as er forwachte hie.
Ear't it in heal jier fierder wie, wied er in ryk man.
Hy stelde oarder op syn saken, biskikte it sa dat eigen oanwêzichheit net langer foreaske waerd, en reizge werom nei it eilân.
Mei ûnrêst yn alle rizels, as in trekfûgel dy't nei syn briedplak ûnderweis is, makke er de tocht.
To stadich giene him de moderne forkearsmiddels en de skoften dat er soms op oansluting wachtsje moast fielde er as in persoanlik affront, dat him kiezzich makke.
De sé, einliken de sé. Mar, slimmer tsjinstuit as it earder as ûnnedich ûnderfoune opûnthâld, yn it lytse haventsje lei langer net it boat mei de brune seilen, mar in rêd en kibich motorboatsje. Op syn toloarsteld freegjen andere de bimanning him dat it sylboat ek op dit trajekt al jierren út 'e tiid wie en dat sà gâns tiid útwoun waerd. Yndied, it boatsje snijde dertroch, mar it die net sjenber en hearber syn bêst lykas de âld skûte sûnder mis dien hawwe soe.
It waer wurke oars wol mei - it wie yn it lêst fan 'e simmer en de sinne skynde sa, dat it triljen fan de loften it eilân lang foar him forburgen hâldde. Doe't hja oanleine, wie dat net by it gammele steigerke fan earen, mar by in kreas nij-makke plankier en der stiene bussen klear, yn in flokber griene kleur, dy't him yn redde feart oer in nij oanleine asfaltdyk brochten. De sinne striele noch oer deselde greiden, mar as in barbaerske en genedeleaze groede snie de asfaltstripe troch it grien, rjocht en ûnforskillich op likernôch itselde plak dêr't eartiids it slingerjende
| |
| |
paed west hie, dat fan syn bochten en beammen birôve, machteleas delhâlden waerd fan it asfaltmunster.
De eangstige, hoopfolle forwachting fan de man en it triomfantelike gefoel fan de oerwinner dy't weromkomt wylst sibben en freonen útrinne om him as earste ûnder gelikensen op to nimmen, foelen fan de reizger ôf en hy wist him inkeld noch de rike man, de oerwinner wiswier, mar dy't syn macht útoefenje moat yn frjemd gebiet, dêr't de lju heal ûnforskillich, heal fijannich him forneare.
Ear't er alhiel oan syn doel wie, stapte de man út, hwant hy woe it lêste ein geandefoet ôflizze.
Hy fielde him in hiel ein better nou't er groun ûnder 'e fuotten hie, hy snúfde de loft op en hy wist dat dat deselde wie fan altiten. En oan 'e kant fan 'e wei skuorde er in pôlle gers út 'e groun en roek der oan. Tagelyk seach er skou om him hinne oft nimmen der erch yn hie.
Kôgjend op in gerske roun er troch, ûnderwyls dwaende mei alles werom to kennen hwat er seach. Der wie frijhwat foroare, mar der wie ek gâns dat er as âlde kunde foar himsels bigroete. Minsken kaem er net tsjin, it wie in stil ein dyk en hy wie der bliid om. Ynienen bleau er stean, net bysteat it forskriklike yn ien kear to omfiemjen. It âlde hûs, hwer wie it, it wie fuort! Dêr, dêrre hearde it dochs to stean en dêr riisde in fjouwerkantich plomp gebou op, heech, mei read fan sinnekappen oan 'e gevel. Sûnder it to witten, sette er de stap wer, hy roun hastiger as niis, yn in frjemde bigearte om eigen ûnk great en folslein foar him to sjen. Hy moast in hoeke omslaen, en doe koe er in paed gean dat der earen net west hie, in strjitte dêr't it drok wie fan simmerske, útwrydske lju. Hy mijde it de lju oan to sjen, hy hoegde it skraech to mijen, hwant syn eagen waerden lutsen troch dat bretale stiennen bousel.
Doe bigriep er it en fannijs bleau er stean. It âlde hûs wie der net mear, it wie fan skeinende hannen delhelle en op it sté stie in hotel.
| |
| |
Hy wie forret, dit hiene hja net dwaen meijen, it wie falsk en gemien.
Hjir stie er as in ryk man - ryk, in hún wie dat wurd - en jit earmer en earmtliker as ien. Hy hate de simmergasten, mei har wille, mei har forbaernde gesichten, hy hate harren. De manlju mei de bispotlike koarte broeken en read forbaernde skrale kûten, de froulju mei har neakene forskroeide rêgen dy't de rouningen fan natuer en skomrubberyndustry derten en bretael foar har út droegen, hy woe se wol slaen, giselje, en deadseangst op de leffe troanjes jeije. Mar hy die neat: hy draeide him om en mei forbline eagen foun er it paed dat him weilaette fan de oanblik fan it forflokte hotel en fan de minsken. Doe stoep er in ein it lân yn en dêr siet er in hiel set en bisocht hâld to finen yn himsels by dit bankerot fan hope en stribjen, né, fan syn libben, dat altyd gedije koe troch de ûnsichtbere triedden dy't him mei hûs en lân en folk, dat greatere libben, forbounen. Dy wiene nou trochsnien, of better, stikken skuord, hwant by it forlies fan it hûs kaem it forrie, it greate, it swarte forrie.
Hoe koe er syn muoike ûnder eagen komme, mar oan 'e oare kant hoe koe er har ûntrinne. Lang siet er by in hikkedaem oant ailes dôf oan him wie, syn skonken dêr't er forkeard op sitten hie, syn fortriet en fornedering ek. Hy kaem oerein en sykhelle djip. Stadich roun er wer werom nei it doarp en oan in bern dat op 'e dyk boarte frege er hwer't syn muoike wenne. It famke hie in reade strik yn it hier en dat joech him even in fleuchje fan blidens en sûnder to witten hwat er die treau er har in goune yn 'e hân.
Muoike wenne yn in kreaze went, justjes bûten de buorren en toande har tige bliid dat hja him seach. Hja wie sa op it snjit en sa praetsk dat er binnen fiif menuten wist dat it âlde hûs al ridlik gau nei beppe' dea forkocht wie, foar goed jild. Sadwaende hiene hja en de widner nou dizze went keapje kinnen en wie it net allegearre like kreas?
En wie net alles der op foarût gien - it âlde hûs, dat rotte- | |
| |
kleaster tsjin 'e groun en in prachtich hotel op it plak. Dêrfandinne - om't der in hotel komme soe - hiene hja ek sa goed jild meitsje kinnen. Hwat in gelok n'twier, hwant hoe hie men der oars ea ôfrekke? En hwat in ûnkosten dan, der wie gjin bigjinnens-ein oan.
‘It wie my oars tasein’, sei er mei in wif lûd. ‘Beppe en muoike togearre hiene it my tasein, ik mocht it letter keapje.’ ‘Mar’, die muoike foralterearre, ‘dat wie sa mar sa'n los praetsje, ommers. In jonge, dou wiest mar in jonge ommers en der koe dochs nea hwat fan komme. Mar dou mienst it net wol? Hwat hiest der mei moatten? It wie ommers hielendal neat mear, in boufal, oars net.’
‘It wie my tasein’, herhelle er muoilik, ‘ik haw de sinten.’ O, mar dat is moai’, sei muoike rêd, ‘dan kinst faeks in knap húske keapje, lykas dit. Alhoewol’, har gesicht biloek, ‘sa'n ien as dit komt fansels aerdich heger.’
Hy fielde ynienen meilijen mei syn muoike en tagelyk wied er sa lilk, dat er it net litte koe en fornederje har mei syn rykdom. Yn in pear wurden fortelde er har hwat er by to setten hie en muoike sloech de hannen gear. ‘Mar dan kinst ommers alles keapje’, jûge hja, ‘hwat soest dan mei dat âld kavalje.’
Ynienen kaem har hwat yn 't sin. ‘Dou bliuwst dochs útfanhûs, n'twier, dou giest dochs net yn it hotel?’
Hy sei it ta en swijde fierders oer it âlde hûs en oer syn fortriet.
Letter kaem er yn 'e kunde mei syn omke, in bleke, guodlike man, en mei syn neefke en de nichtsjes dy't leave, fatsoenlike berntsjes wiene.
Mar doe't it joun-iten dien wie koe er net by harren sitten bliuwe, ûnwennich en stiif, en hy sei dat er in ein rinne woe.
Syn earste gong wie nei it tsjerkhôf, mar de grêfstiennen dielden him inkeld nammen mei en hy fielde him as in toerist, in frjemde omnoasker, op dit hillich sté.
Hy flechte, skuldich en ûngelokkich, mar wist doe in âld paed
| |
| |
to finen dwers troch mieden en greiden dat nei sé laette. De sé, dy greate treaster oars, lei blak yn 'e stille, simmerske joun. Yn it noardwest sakke rêd de sinne.
Oer tin, pjukkend kweldergers gie syn foet - hjir moast in lytse lântonge yn sé stekke, dêr't oan 'e ein in moai djippe slinke lâns roun. Alles hjirre wie noch lykas by âlds, hy foun de sâltige, sompige stripe lân en bleau op it uterste punts je stean. Hy seach nei it swarte wetter oan syn fuotten, dat dochs noch lytse gelúdtsjes makke; doe eage er oer de fierderop hieltyd ljochtere wiidte: sa ljocht en blinkend oan 'e kym dat der gjin skied wie tusken sé en loft. Op dy ûnsichtbere rânne liet er syn eagen rêste, sûnder eat mear to sjen fan hwat bûten him wie.
Bylden riisden yn him op - fan in jonge mei in longerjend hert en forwachtingen fan avontûr, fan in man wrakseljend om oerein to bliuwen yn it libben, fan in man dy't yn 'e ein sinleaze oerwinningen bihelle op it lot: sinleas om't er mei syn slagjen neat bidijde. Dy jonge, dy man seach er net as hysels en hy fielde in djip en great meilijen mei harren, wylst har blynseach skreppen en har wrotten om 'e nocht in libben lang, oan him foarbyteagen. As in houn foar in karre, dy't men in woarst oan in stôk foar de snút hinget, tocht er bitter, sa hawwe hja har ôfpochele. Mar oan 'e ein hat er de woarst net fortsjinne, dy is der net ienris. De houn hat foar gek roun. Mar in houn hat dêr gjin bisleur oer, skeat it troch him hinne en mei wist er dat er sels dy houn wie en der ál bisleur oer hie. In djippe skamte kaem oer him. Hwat de hiele middei al by him west hie, in fielen fan foar skut to stean, dat boarstte nou iepen yn sa'n machteleaze, fornederjende skamte, dat it him gleon út 'e wangen sloech. Skamte om eigen fortriet, skamte om it forrie, skamte om it sinleaze fan hwer't er binei greatsk op west hie, jagen him de triennen nei de eagen en hy seach op 'e nij nei it wetter oan syn fuotten, nou noch swarter en fortokjender as niis. Ik kin it net forneare, tocht er, ik kin sa net libje en doe stie syn herte stil, hwant efter him spriek immen him oan, noch fan in distânsje.
| |
| |
‘Kinst net better de klean earst útdwaen, ast swimme wolst?’ sei de stimme, myld en heal en heal bikend.
Forheard draeide de man him om; it wie Tsjalf, dy't dêr oankaem, stadich kuijerjend, Tsjalf fan Kei.
Tsjalf fan Kei, hoe kaem dy hjirre? Hy koe him Tsjalf oars net to binnen bringe as mei Neke, steande efter it stekje fan har tún, bidaerd, tofreden en swijend.
Tsjalf en Neke waerd der altiten sein en hy hie jierrenlang tocht dat hja troud wiene, mar letter hied er foar it forstân krige dat hja broer en suster wiene en har libben lang net troud west hiene. Tsjalf en Neke libben gjin minske yn 'e wei, mar o, it moast der sa smoarch yn 'e hûs wêze, ornearren de minsken, alhoewol't net ien krekt wist hoe slim dat wie, hwant der kaem nea in minske binnen doarren. Hja kamen ek nearne, allinne as it even lije koe om it waer stiene hja bûtendoar by har stekje en heten it each oer de buorren weidzje en oer it tún. Dat stekje wie makke fan lytse latsjes dy't boppe yn in trijehoekige punt útrounen en ienris wiene dy yn 'e wytkalk set. It measte dêrfan wie sûnt lang troch waer en wyn weiwurden, mar dochs skynde it hjir en dêr noch út in witens en der siet alteast mear wyt op as op 'e gesichten fan Tsjalf en Neke. Dy hiene har noch nea wosken en hja hiene in goarswarte kleur, moai egael, útsein dan de fâlden dêr't mei de jierren mear fan kamen en dy't in alhiel swart netwurk foarmen op 'e freonlike gesichten.
As der eat by it doarp hearde, dan wie dat wol it byld fan dy freonlike forsmoarge âldtsjes op har eigen hoekje groun en de man krige in waerm gefoel doe't er Tsjalf seach. Hy soe suver de han al útstekke, mar bitocht krekt op 'e tiid dat soks hjir nea wenst west hie, oars net as fan de diakens sneins yn tsjerke. Dat ynsté frege er: ‘Hoe is it mei Tsjalf?’ en yn ien sike heakke er der oan ta: ‘Ken Tsjalf my noch?’
‘Jawis, ken ik dy,’ andere de âldman en fortelde dat alles bêst wie.
‘En Neke, hoe is 't dêrmei?’
| |
| |
‘Ek bêst,’ sei Tsjalf, ‘mar ik leau net datstou itselde sizze kinst, wol?’
De man fielde him foar de twadde kear trappearre en forheard bitocht er hoe wiis sokke stille, âlde minsken wêze koene. Sels al wosken se har nea, hwant Tsjalf wie noch krekt like swart as altiten. Dy seach ûndertusken syn forlegenheit en trúnde him oan: ‘Fortel it my marris, jonge. Wy kenne inoar al sokke lange jierren.’ En hwat er syn muoike net fortelle kinnen hie en nea oan it forstân krigen hie ek, dat krige de oergroeide âldman nou fan him to hearren.
Fol niget harke er ta en sa nou en dan knikte hy ris of hy flybke ris krêftich yn it wetter. De man fortelde mar troch, hy wist net mear hwat er allegearre forhelle, mar hy biskreau it âlde hûs en de beammen der omhinne en it lûd fan de wynwizer en fan de heech oerfleanende trekfûgels. Hy forhelle fan syn bodzjen en fan syn forwachting, fan syn suksessen en fan de leechte dy't nou foar him lei.
En doe swei er hwant hy wist it net rjocht, oft er him efterôf dingen forbylde oer hwat der bard wêze soe as de stim him niis oan 'e kant fan it wetter net opskrille hie, of dat er wier fan doel west hie......
......‘Ik leau, Jo kamen krekt op 'e tiid,’ sei er tsjin Tsjalf en it wie him tinken. ‘Wis, kaem ik krekt op 'e tiid’ sei de âldman fleurich, ‘hwant dou koest my nou alteast alles fortelle. Dat hat dy goed dien, mar, nou moast hearre, my ek. Ik miende ek dat it âlde hûs fuort wie, foargoed, en it dearde my oan, mar nou wit ik dat it noch bistiet. Hja meije it ôfbrutsen hawwe en de beammen útroege, om har healwiis hotel dêr del to setten - hotel, hwa bitinkt it sa bryk - mar it bistiet noch, it stiet noch krekt as altyd. Hwant dou hast it wer foar my delset, dou hast it stien foar stien foar my opmitsele mei dyn wurden, dou hast de lûden der wer omhongen en de kleuren der op oanbrocht, dou hast in great net spoun dat hûs en hiem, deaden en libbenen, hjoed en forline omjowt en finzen hâldt.
| |
| |
Dou bist in dichter, jonge, en dichters hawwe fortriet, mar ek, mar krekt dêrtroch binne hja de bouwers. Hja bouwe gjin nijmoadrige blokkedoazen mei inkeld rjochte streken en mei inkeld ljocht - hja skeppe om tsjustere hernen it ljocht en op brutsen en roune halen mitselje hja bouwurken op dy't de ieuwen treast binne, om't men der yn wenje kin en yn sykhelje, om't men der yn leafhawwe kin en ûndogensk wêze...... ‘En smoarch,’ tocht de man, doe't Tsjalf swijde, en hy koe in glimk net wjerhâlde.
‘Dou hast fortriet’, forfette de âldman, ‘dou fielst dy delslein en tobrutsen en forret. Mar dou kinst, dou meist it net op dy sitte litte. Dou hast fortriet omdat hwat yn dy libbet, net bûten dy bistiet. Dat mei slim genôch wêze, mar dou kinst der hwat oan dwaen. Niis krektsa doest my alles forteldest, doe bistie it ynienen wol wer en hwatst nou to dwaen hast - dou hast jild genôch, hast sein, wolnou keapje dan hwat papier en in pinne - skriuw it op. Jow it âlde hûs syn eigen stal wer dêr't dyn muoike, dy't der dochs altyd yn wenne hat noch nea hwat fan sjoen of fornommen hat. Skriuw it op en lit it krekt sa wêze as it altyd west hat. Dat falt net ta, dou silst fûlder krewearje moatte ast ea dien hast doest dyn lichemskrêft foar grypstehealstûr forkeapje moast om oan iten to kommen, dou silst tûker wêze moatte en mear op dyn iepenst as doest dwaende wiest jild to fortsjinjen as wetter. En it bliuwt de fraech oft it dy wol ien kear nei 't sin wurdt.
Triennen, dou moatst net miene datst der ea oan ûntkomst. Dou tinkst datst hjoed de greatste tobekslach fan dyn libben hawn hast en datst nou bihurde bist tsjin alles hwat noch komme kin. Dou forsinst dy - dizze delklap silst oangripe om to bouwen, en dyn skepping sil in nije toloarstelling foar dy wêze - ik warskôgje dy fan tofoaren - om't der dochs mear fan dat rottige hotel yn it âlde hûs sitte sil ast graech wolst. Mar dou bist gjin man foar it sukses, dou bist in kunstner en dêrom in man foar it wurk, foar it bodzjen, it bouwen, it skeppen sels.
| |
| |
Mar kom, it wurdt tiid om op hûs yn. Giest mei dat út?’
Togearre rounen hja werom nei it doarp, swijend. De man tocht forbjustere nei oer alles hwat Tsjalf fan Kei sein hie, mar hy fielde him forromme om it hert en suver hwat dwyl yn 'e holle om't de wrâld nij like en tagelyk oerâld en bitroud, om't er wer libje woe en om't it âlde sear skrynde en him faksearre.
By de buorren sei Tsjalf: ‘Dou moatst rjochtút. Mar gau nei jim muoike en dy en op bêd - ik sil sjen dat ik by Neke kom.’
De man die lykas him sein wie en siet noch even yn 'e keamer by muoike en omke. Hy forswijde hwat him allegearre wjerfearn wie en hja praetten inkeld hwat oer it waer en oer de simmer dy't sa kostlik nei de ein roun.
Op bêd tiisde de man noch tiden mei syn noed en soargen om, mar doe sliepte er soun en lang, dat it wie al let doe't er fan it bêd kaem.
Hy fielde him suver hwat skurf fan datoangeande, mar de hertlikens fan syn muoike reage dat gau oan kant en forheard bitocht er hokker goede minsken it winliken wiene en dat er dat de foarige deis skraech achtslein hie.
It wie wer sierlik moai waer en hy naem him foar de buorren ris yn to gean om âlde kunde op to sykjen.
‘Dat moatst altyd dwaen’, sei syn muoike doe't er har fortelde hwat er fan doel wie. ‘Mar dou moatst der wol om tinke dat de bern út dyn tiid greate minsken binne nou, dat de oaren âld binne en de âldtsjes, op in inkelden ien nei, forstoarn.’ Dat de man frege har oer alles en eltsenien en hy wie bliid as bliken die dat de lju noch libben en it bigreate him as er by oare nammen hearde dat de lju al wit hoe lang of noch mar sûnt koart rêst wiene.
‘Mar Tsjalf en Neke,’ sei er op 't lêst, ‘hoe is it dêrmei?’
‘Dy binne nêst in pear jier forstoarn,’ sei muoike saeklik, ‘beide, in pear dagen nei inoar.’ It wie de man as sakke stadich de groun ûnder syn fuotten wei. Hy stie sprakeleas. ‘Hoe koe dat sa,’ stammere er op it lêst, om dochs hwat to sizzen en om
| |
| |
forlost to wurden fan in dwylsinnich yn him opbuorreljend gefoel om to laitsjen en to skriemen tagelyk.
Hy krige it hiele forhael: Hoe 'n ein better alles wurden wie yn it doarp en dat it nou net mear barre soe dat in pear lju samar forsmoargje soene en omkomme yn lús en plús.
Der wie nou in wykforpleechster en ek in sosiale wurkster. In jier of hwat forlyn wiene dy oansteld, en fansels, dy troep dêrre by Tsjalf en Neke dat koene se sa net gewurde litte. ‘Hja hawwe se yn 'e tobbe hawn,’ sei muoike. ‘Né,’ sei de man fol ôfgrizen. ‘Ja’, sei muoike, ‘dou sjochst raer, mar it wie ek net in oanloklik kerwei foar de froulju.’ De man koe allinne mar mei de holle bitsjutte dat er it sa net bidoelde, mar syn muoike sloech it gjin acht. ‘It binne in pear fikse fammen, dy beide en hja hawwe it ek wol klear krigen, mar it wie my wol hwat. Alhiel skjin en blank binne se út 'e tobbe kommen - se wiene net werom to kennen. Mar de froulju hawwe net safolle eare fan har wurk hawn, hwant in deimannich letter wiene hja dea, earst Tsjalf en in pear dagen dêrnei Neke. De hûd wie faeks hwat tin wurden......’
‘Mar dat is moart,’ rôp de man út.
‘Hja wiene skjin en hja leine sa moai yn 'e kiste,’ sei muoike ûnforbidlik. ‘En dêr yn 'e hûs! Forskriklik, hja hawwe de smoargens by kroadfollen út 'e hûs helle. It wie my hwat, dat siz ik dy.’
‘Forskuorrend,’ sei de man en seach dat er bûtendoar kaem. Ynsté fan de buorren yn to gean, socht er de stilte en de iensumheit en bisocht to forwurkjen hwat er heard hie. De grimmitigens om de domdiveligens fan de sosiale wêzens makke it him makliker it oare to forarbeidzjen: dat Tsjalf en Neke net mear libben en dat er dus justerjoun mei in deade praet hie. It kin net, tocht er wylst er him efteroer sakje liet yn it ripe gers en omheech stoarre nei it blau fan 'e loft en nei in tûke mei blêdden skean boppe him.
It kin net bistean, en Tsjalf soe nea prate as er justerjoun tsjin my praet hat.
Yn 'e beam tichte by bigoun in fûgeltsje to sjongen en it makke
| |
| |
de man bliid, hwant ûnder dat floitsjen waerd it him iepenbier dat Tsjalf de wierheit sprutsen hie de foarige jouns. Hy wie in kunstner, wist er greatsk en hy sels hie Tsjalf ta libben brocht foar himsels, lykas hy nou bisykje soe it âlde hûs ta libben to bringen foar oaren. Hy wie in kunstner, hy soe syn mislearringen brûke as stapstiennen nei heger en better, en Tsjalf - ûngewosken en ûngedien - wie syn muze, dy't tsjin him sprutsen hie.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd