Tusschen de menschen
(1936)–Alie Smeding–
Auteursrecht onbekend
[pagina 105]
| |
Een koningsmaaltijd.
| |
[pagina 106]
| |
kou leken de bolle grijs-droge keitjes van de straat pukkelig te worden. Die kleine schriebelige huizen stonden er toch ook zoo kleumerig bij, het was net of het heele Eiland ineenkromp van kou. Het vroor ook al, en af en toe viel er wat fijne droge sneeuw. De jonggezellen bekeken hun schaatsen al 's op den zolder, en het was toch nog vroeg in den tijd, te vroeg: een week voor Kerstmis. ‘Zien je, zoo'n veurlijke winter...,’ Gaartje's knokkelige vingers schoven onwillekeurig ineen, ‘dat is veur 'n erm minsch 'n harde zaok.’ En ze moest daar wel bij zuchten, maar dat vredig-opgewekte ging toch geen oogenblik uit haar zielig-rooie oogjes vandaan. En het was meer dan vreemd: dat montere van haar zonderbare goedsmoedsheid leek zelfs over te gaan in haar kleeren, in de paarse rouwbloemen van haar bouwGa naar eind1), in de zwartkralen akertjesGa naar eind2) van haar schotsch-zijen ‘doekie’, en in het zilver-grijs van haar ronde dikke lokken, die weerzijds uit haar heldere mutsje bengelden. De blijmoedigheid straalde uit haar wezen als een glimlach van Hoogerhand. ‘Moet je dat braove kacheltje 's hoore angaon,’ praatte ze weer met zichzelf, ‘dat knappert en kraokt of hij zegge wil: ‘Gaart hoor je mijn niet?, | |
[pagina 107]
| |
kijk mijn er 's Gaart.’ Meteen, half werktuiglijk, draaide ze zich naar dat kacheltje toe. ‘Heere-mien-gut, wat 'n vlam gaf dat ouwe stik mastehout, wat 'n wèrmte kwam daor of! En wat 'n zegen van God dat er nog zoo'n truup van dat wrakhout in 't onderhuis lag... 'n Goed frommesGa naar eind3) ook, die Sijte-van-Aole, om huilie dat te laote brenge, mit vijfhonderd korte turve en 'n mud neutjes-kole... Jao, most je toch niet zuinig over denken... toch gien geringigheid. En de Heere God, o vèst waor, de Heere God die zou wel veerder zorgen.’ Ze slofte bij het raam vandaan. En naar Jaopie haar zeun, keek ze wel veelvuldig, doch enkel maar zijdelings. ‘Jaopie had z'n zwaore deg weer... 't heule leven zat hem weer dwèrs.’ Dat was dan ook best te zien aan de plooien in Jaopie's vroeg-vervallen mager-bleek gezicht, en aan dat duister-grimmige in zijn starende oogen... ‘We gaone ete,’ zei Gaartje troostrijk. En dat piepende wrakke tafeltje-van-haar dekte ze zóó monter-zorgvuldig of het voor een feestmaal was. Ze wou Jaopie wat opvroolijken, ze deed het voor hem alleen. En de rimpels in Jaopie's gezicht trokken nog dieper door, toen hij dat waarnam, en zijn ma- | |
[pagina 108]
| |
gere mond werd strak van grimmigheid. ‘Ete,’ bromde hij tusschen zijn tanden door, ‘éte...! Aj-je nòg er 's ete zegge blijft er gaarGa naar eind4) niks over, MemmeGa naar eind5).’ Gaart leek dat niet eens te hooren. Ze zette op dat frissche blauw-gestreepte tafelkleedje de beste borden die ze had, de borden met de rooie ‘rozies’-randen, en netjes schoof ze daar de pas-geschuurde vorken naast. Ook bracht ze de gesmolten reuzel niet in het afgeschilferde steel-pannetje van-alle-dag op tafel, maar ze goot die over in een doopkom, een kom met een vergulde rand, die nog afkomstig was uit BappeGa naar eind6) Aort zijn huishouding. En de loertGa naar eind7) droeg ze binnen op de blauwe schotel-met-de-poppetjes, de eenigste ongeschonden schotel die ze in de loop van de tijd nog overgehouën had. ‘De pronkstikke uit 't kabbenet,’ dacht Jaopie gemelijk. Hij tikte haast op zijn voorhoofd. ‘Memme - as die maor niet maolende wier...’ Maar hoe kon Gaart weten, wat haar zeun dacht...? Ze keek bij alles wat ze aandroeg, snel en tersluiks naar Jaopie, net of ze zeggen wou: ‘Heb ik dat niet aordig 'edaon veur ons tweeën?, staot 't nou niet veel Zundagscher?’ En Jaopie deed net of hij nergens erg in had. | |
[pagina 109]
| |
Op laatst verdroot haar dat. ‘Nou,’ roemde ze robust-glunder, ‘wat zeg je van de disch, Jaopie?, is 't niet zoo, dat 'n Keuning zou kenne anzitte...?’ En dat maakte Jaopie's tong los. ‘Minsch doen zoo raor niet!, wat mekeert je in vredesnaom? Je doene net of 't gien genaodegifte binne die daor staone...’ Beduusd zag Gaart hem aan. ‘Raor...?,’ herhaalde ze schorrig, ‘genaodegifte...?’ Haar pinkende rooie oogjes werden natter. Het was of Jaopie haar een slag gegeven had: midden in haar gezicht. ‘Is 't den soms niet waor?’, tartte Jaopie nog. Maar Gaart praatte er niet op terug. Ze schoof haar ouë rieten stoel bij de tafel en ging er in zitten. ‘Laote we bidde,’ zei ze stil. En ze kneep, om haar tranen tegen te houën, zoo stijf als ze maar kon, haar oogen toe. ‘Heere,’ bad ze, ‘zege deuze spijze... En breng me zeun toch tot inkeer, Heere. Want 't gaot aors glad verkeerd mit zijnGa naar eind8). Och Heer weus him genaodig en doen Uw aonschijn in vrede over him lichten. Ik smeek het U om Uws naoms wil, aomen.’ En waar ze het aan zien kon, wist Gaart zelf niet, maar toen ze haar oogen weer open deed, en Jaopie aankeek, wist ze dat hij niet gebeden had. | |
[pagina 110]
| |
Doch door haar verdriet-daar-over drong toen ook weer die wonderbarelijk-sterke blijmoedigheid heen: ‘De Heere God zou Jaopie wel weer terecht helpen, o vest waor - vest waor. Was de Heere niet 'n waormaoker van Zijn Woord? En er ston' in dat Woord 'eschreven: ‘Hij vergeet het geroep der ellendigen niet.’ Beverig lei ze een groot stuk van de kleine stijve loert op Jaopie's bord, en daar goot ze haast de heele inhoud van de doopkom over uit. ‘Zoo, me-jongen, dat 't je smaoke mag...’ Onder alles door wou ze toch ook nog glimlachen, en ze had er geen erg in, dat juist die glimlach-van-haar Jaopie zoo ergerde... ‘God had huilie verlaote,’ wrong het in hem op, ‘waorveur most er den blijdschap weuze en - vertrouwe?’ Mokkend greep hij zijn vork, fronsend at hij. ‘'n Stevige maoltijd,’ prees Gaart. Maar Jaopie zweeg. En vijf minuten later begon Gaart opnieuw: ‘Dat ete... dâ-'s zwaor?, dat ken je wel gewaor worde an je maog, hee Jaopie, me-jongen?’ Maar Jaopie knikte niet eens. Zwijgend aten ze toen voort. Jaopie was hongerig: hij schrokte. En onder het schrokken door, keek hij toch met schampere oogen neer op het gekregen voedsel: ‘Genaode- | |
[pagina 111]
| |
gifte.’ ‘Heere-heere,’ bad Gaartje in stilte, ‘treed niet met me zeun in 't gericht, en doen him niet nao zijne ongerechtigheden.’ Al-maar moest ze zoo bidden. Oplaatst zat er toch nog een Koning aan de disch, een Koning die meerder was dan alle aardsche vorsten tezamen. Gaart zag dat best. ‘Heere - Heere,’ begroette ze Hem eerbiedig in haar gedachten, ‘mijn toeverlaot.’ En ze lei Hem al haar nooden en zorgen voor. Maar het meest had ze het over Jaopie. ‘Hij het ook zwaore stikke in zijn leven 'ehad, Heere, zwaore en duistere, hij het 'n zwaor kruis te draoge 'ekrege...’ En ze knikte zonder het te weten en haar oogen staarden ver weg. - Eens was er een donker jaar in Gaartje's leven geweest, een jaar toen het leek of het nooit meer licht zou worden. Op een zomersche dag in Juli, toen de wind geen plooitje in het blakke water trok, is Jen-van-Sieuwertje-van-Klaos - haar goeie man - uitgevaren, op een degelijk vertrouwd schip, en nooit is hij terug gekomen. Maar de brokstukken van dat schip, die zijn wel aan land gespoeld, ergens verweg, aan een kustplaats met een vreemde naam. | |
[pagina 112]
| |
En in de late herfst van datzelfde jaar raakte Jaopie-van-Jen - haar zeun - bij het visschen naar bot te water. Snel dreef hij weg met de sterke stroom. Er stond een vinnige wind, het hagelde... Doch hij wist drijvende te blijven, en het is zijn maats gelukt hem op te pikken. Toch heeft hij toen te lang in die kouë zee gelegen, ook is hij in zijn natte kleeren, daar hij geen droog goed bij zich had, door dat ruige gure herfstweer naar huis gekomen. In zijn jonkheid deed hij daarmee de ziekte van de ouderdom op: jicht en rheumatiek. Van zijn ziekbed stond hij op als een misvormde: met gebogen stijve beenen, met handen zoo krom als klauwen, en hij werd onbekwaam tot eenig werk. - Er viel een zwarte schaduw over Gaartje's blijmoedigheid, toen haar dat alles te binnenschoot. ‘Naomaols,’ zei ze toch nog in zichzelf, ‘zelle wij verstaon, waorveur dat al te gaoder 'ebeurd is. Want wij zien nou deur een spiegel in een duistere rede, maor alsdan zullen wij zien van aongezicht tot aongezicht.’ Haar zuchten hield ze in. Ze zag haar Koning weer. ‘Mijn Heere en mijn God,’ beleed ze deemoedig, ‘mijn God op wie ik betrouw.’ En onderworpen boog ze haar ouë hoofd. | |
[pagina 113]
| |
Maar onverhoeds morde Jaopie toen: ‘Mem, blijve we zoo zitte de heule dag?, of - of...?’ Gaartje haalde de Bijbel al en haar bril. En ze sloeg het Woord Gods open bij het vervolg-hoofdstuk, en las met een zweverige dunne stem van het wonder dat Elia de Profeet overkwam. ‘... hij gong en weunde bij de beek Krith, die veur an de Jordaon is. En de raoven brochte him des morgens brood en vleisch, insgelijks brood en vleisch des aovonds...’ En onder het lezen door dacht Gaart: ‘Daor komt onienigheid van, twistpraot...’ En amper had ze de Heilige Schrift toegeslagen of Jaopie begon al te spotten. ‘Dat mit die raove is toch wel heelegaor uit de tijd 'eraokt, hee Mem?, je magge leze wat je wille, in de krante, maor zoo-wat niet...’ Zijn oogen lachten er smartelijk bij. ‘'t Zou aors makkelijk weuze veur ons as die wonderdaodighedens nog bestonde.’ Gaartje's gebogen ruggetje werd al-maar rechter, strak zat ze Jaopie aan te kijken, en haar kleine stem klaagde triest-berispend: ‘Jaopie. me-jongen - me-jongen.’ En Jaopie werd er driester tegen in. ‘Ken je naogaon,’ hoonde hij, ‘brood en vleisch! Jaowel!, nog gien verschandeleseerd maoltje aordappele wordt je op die menier thuis 'ebrocht.’ | |
[pagina 114]
| |
Door dat schreierig-berispende in Gaartje's oogen drong dan ineens iets anders: een gestrenge sterke glans, iets dat ontzag inboezemde. ‘Me jongen,’ getuigde ze met groote stelligheid, ‘de Heere is nog dezelfde machtige God van oudsher en gien ding is Him te wonderlijk. Hij spreekt en 't is er. Hij gebiedt en 't staot er.’ Nadrukkelijk knikte ze. Maar Jaopie belachte haar onnoozelheid. ‘Jao, jao, net zoo! En as de goeie minsche je gien weldaodigheid beweze, Mem, den kon je cito verhongere.’ Hij klopte, om zijn woorden kracht bij te zetten, met zijn beide handen op tafel. ‘Nog gien maoltje aordappels zou je an'edraoge worde, gien maoltje droge aordappels...’ Zijn wrange glimlach werd breeder, uitdagend stak hij zijn hoofd vooruit. En Gaartje moest zich vastgrijpen aan de leuningen van haar stoel. ‘Haor zeun 'n twijfelaor an de almacht Gods? Jaopie 'n spotter, 'n haoter Gods...?’ Met een zwakke beverige stem lei ze hem een vraag voor: ‘En wie bestiert dan de herte van de weldaodige minsche, Jaopie, me jongen?, wie neigt huilie herte as waoterbeeke...?’ Haar gevouwen schonkige handen, haar huilende oogen, alles aan haar smeekte om dat eene antwoord, het goeie antwoord... | |
[pagina 115]
| |
En Jaopie haalde smalend zijn schouders op. ‘Medelijen,’ bromde hij, ‘aors niet - aors niet.’ En nooit heeft Jaopie-van-Jen geweten hoe erg hij daarmee het hart van zijn Moeder bezeerde. Gaartje-van-Ellebert - van - lange - Aort stond langzaam op uit haar stoel en ze hief plechtighoog haar hand op - een vreemd-sterk gebaar voor zoo'n zwak-oud vrouwtje. ‘De Heere God,’ beleed ze, ‘die de aorde op het waoter uit'espanne het, die de groote lichte het 'emaokt, die ken nog...’ ‘'n Raof stiere met vleisch en brood,’ vulde Jaopie wreed-norsch aan. Maar Gaartje praatte er luid door heen, het was zonderbaar, Gaart had ineens een stem als een klok gekregen: ‘Die ken nog, te alle tijd, iedere boschapper stiere die Him behaogt, om onze en aore nood te lenige. Want de Heere onze God is gien ding onmeugelijk.’ Jaopie zuchtte enkel maar... En die zucht zei zooveel... Maar wie was het toen toch die door de oogen van Gaart naar Jaopie keek? Hij onthutste er van, met een gebaar of hij iets te verbergen had stak hij zijn handen in de diepe zakken van zijn wijde broek, en hij durfde niet meer op te kijken: die blik van zijn Mem kon hij | |
[pagina 116]
| |
niet verdragen. En toch zei hij verbolgen-halsstarrig: ‘Als 't ooit zooveer mit ons komt, dat de minsche ons vergete, Mem, as ooit te eeniger tijd die dag veur ons anbreekt, dan zel je gien aordappeltje 'eworde Mem, nog gien droog vervreten aordappeltje zel je dan 'eschonken worde, Mem.’ En in die verkommerde rooie oogen van Gaart, en in die diepe plooien van haar vale gezichtje glimlachte God-zelf. ‘Neeje,’ hield ze vol, ‘dié dag, me-jongen, me-Jaopie, as die ooit anbreke moet, zel de Heere 'n wonder an ons verrichte.’ | |
II.Alles had een ander voorkomen dan gewoon, die witte winter-ochtend. De zon brak door, en de kleine besneeuwde huizen glinsterden plotseling zoo hel, of ze van zomerwolken gemaakt waren. Het was ook, of die blanke achterafsche kronkel-weggetjes zich heilige dingen te binnen brachten: hadden zij misschien de ster gezien die de drie Wijzen de weg wees...? En wie en wat gaf toch die grauwe schuitjes in de haven dat indachtige aanzien...? Het witte Eiland zag vol verwachting naar God op. | |
[pagina 117]
| |
En God liet in dat lieflijke ongewoon-zachte luiden van de Kerkklok, Zijn feestelijke boodschap overbrengen aan de eenvoudigen van hart: ‘Zie, ik verkondig u groote blijdschap, die al den volke wezen zal, namelijk dat u heden geboren is de Zaligmaker, welke is Christus de Heere...’ En die boodschap gleed met de wintersche zonneschijn elk huisje binnen, en bereikte ook Gaartje-van-Ellebert-van-lange-Aort. En eerbiedig-blij vouwde Gaartje haar handen en knikte ontroerd. ‘Christus de Heere,’ voltooide ze prevelend, ‘in de stad Daovids. En dut zal u het teeken zijn, gij zult het Kindeke vinde in doeken 'ewonden en liggende in de kribbe...’ Haar vredig-oud gezicht werd er jong van. Ze liet staan wat stond, en ging in haar krakende leunstoel zitten, een eindje bij het raam vandaan. Want het geeft geen pas dicht voor het venster te zitten als de Kerkgangers voorbijkomen. En naar ieder die daar met zoo'n stille ingetogen tred passeerde, keek Gaart met bijzondere aandacht. Daar had je Pieter-van-Tetje-van-Et, die was zichtbaar verdiept in vrome overpeinzingen. Lag er geen wonderlijke glans over zijn schraal-bleek gezicht?, wandelde hij niet zienderoogen met God? Gaart dacht: ‘Zou die 't weuze, die mijn vedaog | |
[pagina 118]
| |
wat brengen zel...?’ Toen ging, dicht langs het raam, Muus-van-het-waogentjeGa naar eind9) voorbij. En hij keek schuin-uit naar binnen. Elke rimpel leek weggestreken uit zijn bruin-verweerde wangen. Zijn witte ringbaard glinsterde als licht, in de zon, en zijn handen had hij op zijn rug ineengevouwen. Vroom en vroed zag die man er uit. Gaart zei in zichzelf: ‘Muus, die zel an mijn denken, vedaog.’ En daar naderde met zijn heele gezin Keesie-van-Sijmentje-van-Klaos. Godvruchtigheid lag in de peinzende glimlach van die mensch, en blijmoedigheid overtoog, als een stille glans, het ingekeerde gezicht van die vrouw... Was het ook niet of hun kinderen, beschroomd-van-ontzag - met oogen die strak voor zich uit zagen - rechtstreeks toeliepen op het Kind in de kribbe? Gaart mijmerde: ‘Zou de Heere dié in'estoken hebbe dat er zoo goed as niks meer in huis is, bij mijn?’ Beverig-glimlachend moest ze daar toen weer haar hoofd over schudden. ‘Och, hoe is 'n minsch?, je woue al-maor op de dag veuruitloope... nou al wete wie de Heere er toe uit'ezocht had om je wat eetbaors an huis te bezorgen. Meschien wier 't eerst onder de dienst de ien of aore in'egeven, meschien waore 't er wel meer dan ien, of meugelijk hadde ze al mit me- | |
[pagina 119]
| |
kaor of'epraot dat 't onder kerke-tijd 'ebrocht zou worden.’ Haar smal plooierig gezichtje werd nog vrediger. En Jaopie's boosaardige oogen wou ze niet zien. Ze zei in zichzelf: ‘De Kerk is veer en de wegen bin glad, en ik bin 'n bejaord minsch, dutmaol zel ik thuis blijve, en kerk houë in me eigen hert.’ Onderhand wist ze toch ook wel, dat ze thuisbleef om te wachten op het wonder. Jaopie had ze ordentelijk zijn genoegen gegeven bij het ochtendbrood, zelf had ze zoo zeer geen trek, pas van bed. Nou was er nog voor éen keer koffie en brood, en dan was alles op. Maar Gaart werd daar toch niet onrustig onder. Ze zei in haar gedachten: ‘Nao twaolf uur, as we de leste plak mikGa naar eind10) op'e-eten hebbe, en as de leste tas koffie op'edronke is, den bin we as 't waore op 't wonder an'eweze. Maor veur die tijd ken er al best wat 'ebrocht weuze...’ En onderwijl ze zoo dacht, begon ze er al-Zondagscher uit te zien - Gaart. Elke lijn in haar rustig gezicht bevatte een gedachte-aan-God. Haar witte lokken hingen glinsterend neer op de paarse rouwbloemen van haar bouw, en zonneschijn lag warm-wit op haar heldere muts en neergeslagen oogen. Het luiden van de kerkklok hield op. En Gaart nam haar kerkboek van tafel en las | |
[pagina 120]
| |
met lippen die enkel maar bewogen, doch geen geluid gaven, een psalmvers: ‘God heerscht als Opperheer;
Dat elk Him juichend eer'!
Gij aorde, zee en eiland!
Verheugt u in uw' Heiland!’
En onder dat lezen door, dwaalde haar aandacht toch weer af. ‘Jaopie zou wel opkijke as er zoo metien 'n mand mit eetwaor 'ebrocht wier... Want hij had dat nou wel 'ezeid van de raoven... maor of de raoven 't nou anbrochte of de minsche: dat was net even wonderlijk. En Sijte-van-Aole zou vest an huilie denke, en Muus-van-'t-waogentje ook en de Domenees-juffrouw, jao ken je naogaon: op Kérst... En Kees-van-Sijmentje-van-Klaos had die van te veure ook niet er 's 'n stik spek en 'n mud aorepels 'ebrocht? En Moenis den?, en Eppie-van-Sanne...? Heere as je dat zoo naogonge: er kon wel zoo'n truup 'ebrocht worre, dat je de eetwaore in gien maonde op konne.’ Buiten, in de witte stilte, knapperde een voetstap. Gaart keek snel op. En dat was enkel doove Klaosie maar, die voorbijging. De knokkelige handen van Gaart schoven vaster | |
[pagina 121]
| |
ineen, en ze blikte wel neer in haar kerkboek, maar lezen deed ze niet. Even, met een zwenk, had ze Jaopie's gezicht gezien, en toen was het of haar hart op een prop tezamen geknepen werd: die oogen van Jaopie, die plaagden haar toch zoo.
* * *
De dag was op zijn helderst: de zon had haar hoogste stand bereikt. En Gaart kon enkel maar met klein-getrokken oogen naar de blinkende koffiepot kijken, en naar de flonkerende bordjes en het vlammende broodmes. Ze schonk beverig de kommen vol, ook sneed ze het overgeschoten stuk mik in dunne plakken, en verreweg de grootste helft lei ze op Jaopie's bord. ‘Zie zoo, dat was 't laoste, 't allerlaoste...’ Haar pinkende oogjes glimlachten toch nog. ‘Oh, al was er nou niks 'ebrocht onder kerketijd, daorom gien zorg, de middag was nog lang......’ Vriendelijk keek ze om naar Jaopie. ‘Kom me jonge, 'n stikkie brood...’ Jaopie strompelde balsturig heen en weer door de kamer, al-maar van de portaaldeur naar de keukendeur, en dan weer terug. Het kacheltje brandde. En het zonnetje flonkerde... | |
[pagina 122]
| |
Maar de rimpels in Jaopie's gezicht twistten met God. Gaart herhaalde nog 's: ‘Kom me-jongen.’ En eerst leek het er erg op of hij niet eens komen wou. Toen, plotseling, met een grom, liet hij zich toch neervallen, in zijn stoel aan tafel, en keek met smalende oogen naar het brood op zijn bord. ‘Gien aorepels?’, vroeg hij met beteekenis. En geloovig zei Gaart: ‘Daomee me-jongen, daomee. Die aorepels, die komme nog wel vedaog.’ Opnieuw gromde Jaopie. Hij wou er ook niet eens erg in hebben dat Gaartje bad, hij viel zoo maar, als een heiden, op zijn boterhammen aan. En zijn booze oogen lachten daar minachtend bij. Gaart schoof hem zijn koffie toe. ‘Me-Jaop...’ En toen moest hij dadelijk weer mokken. ‘'n Precht van 'n middagpot. 'n Kèrst-pottaosie...’ ‘Die Kerst-pottaosie,’ voorspelde Gaart, ‘die komt nog wel...’ ‘Zekerlijk,’ smaalde Jaopie, ‘aj-je maor tijd van leve hebbe...’ ‘Vedaog,’ wist Gaart met groote zekerheid. Maar Jaopie bracht nuchter in het midden: ‘As - as er wat had kenne komme, den zou dat gusteraovond 'ebeurd moete weuze. Wie loopt | |
[pagina 123]
| |
hier Zundegs mit zakken en manden langs de weg...?’ ‘Nou... och,’ weifelde Gaart, ‘dat ken je nooit wete...’ Verschrikte oogen kreeg ze toch wel. En in haar hart moest ze Jaopie gelijk geven: ‘Jao, op de dag-des-Heeren, dat deeje de minsche niet...’ Dadelijk praatte ze zich dat weer uit het hoofd: ‘Maor - maor daorom kon er toch wel 's ientje op de gedachte 'ebrocht worde?, er as 't waore toe an'evuurd worde...?, zoo bij uitzunderlijkheid...’ Ze glimlachte alweer. ‘De Heere zel 't veurzien,’ zei ze halfluid. * * *
Van de zonnige winterdag was enkel nog maar een rosse wolk overgebleven. Schemer sloeg over de leege straatjes heen: het Eiland sliep al half. Maar eerst later op de avond, toen in elk huis al licht brandde, stak Gaart een kaars aan: olie had ze niet, ze moest wel zuinig wezen. Het onzekere beef-licht van de kaars raakte haar mond aan en betastte haar glimlach. De opgewektheid was uit die glimlach vandaan gegaan en droefheid was er in binnen gekomen, angst ook en twijfel. Jaopie-van-Jen zat toch zóó uitdagend recht-op in zijn stoel... | |
[pagina 124]
| |
Gaart wou maar liever niet op hem letten. ‘Nou 't donker gaot worde,’ beurde ze zichzelf op, ‘nou ken 't juist... nou heb je alle kans, dat er nog wat 'ebrocht wordt.’ Ze deed de doeken voor de ramen, stookte de kachel nog wat op, en wachtte weer. Traag - en toch nog te gauw - sijpelde de tijd weg in de langzame tik van de klok. De avond vorderde. Een keer stond Gaart doelloos op, ze liep naar de kast, bleef even met de knop van de deur in haar hand staan en keerde zich weer af, strak keek ze in het kachelvuur... En ze had er geen benul van dat ze daar stond en naar dat brandende wrakhout staarde... Aanhoudend riep ze God aan: ‘O Heere - Heere kom ons ter hulp! Laot Uw oog op ons weuzel, maok mijn niet beschaomd. Heere.’ Ze ging terug naar haar stoel, en ze had er geen erg in dat ze weer zat. ‘Ik weet dat je mijn ziene en kenne en verstaone, Heere. Uit de diepten roep ik tot U. Hoor naor mijne stem, laot uwe ooren opmerkende zijn op de stem mijner smeekingen...’ Een paar maal in dat zware uur keek ze op de klok, maar er was een floers van tranen voor haar oogen, ze onderscheidde de wijzers niet... En zonder ophouden riep ze maar weer tot God: | |
[pagina 125]
| |
‘Heere schenk uitkomst, geef redding Heere, geef raod. Heere, as ik op de proef 'esteld moet worde, naor je wijze raodsbesluite, zien, hier bin ik Heere, doen mit mijn naor je welbehaoge... maor laot me zeun de weg der zaoligheid vinde, op deuze dag.’ Er stond zweet in de rimpels van haar voorhoofd en ze werd ook erg schrikachtig, ze schokte op of ze een stoot kreeg, toen Jaopie begon te praten. ‘Wat wordt er an ons 'edocht, hee?’, spotte hij wreed. Maar Gaart bevestigde stroef. ‘Er wordt zeker an ons 'edocht.’ ‘Jaowel’, schimpte Jaopie toen, ‘zelle we al vast de buitendeur maor niet open zetten veur de raoven...?’ ‘De Heere,’ verzekerde Gaart opnieuw, ‘is noch an tijd noch an middele 'ebonden.’ Nijdig rees Jaopie uit zijn stoel op, en even - met kauwende kaken - bleef hij op Gaart neerzien, toen keerde hij zich zwijgend af, en strompelde het huis uit. Op het beunGa naar eind11) voor de ramen, bleef hij als een die de wacht houdt, gestadig heen en weer loopen: drie stappen heen, drie stappen terug, soms stampvoette hij ook en soms geeuwde hij overluid. Gaart kon haar tranen niet meer terughouën. | |
[pagina 126]
| |
Haar stumperig-pipsch gezichtje verwrong heelemaal, met haar armzalige tandenstompjes beet ze op de knobbeltjes van haar schonkerige handen. ‘O Heere’, kreunde ze, ‘stier mijn wat, al is 't nog zoo'n geringigheidje, stier mijn wat, al is 't nog zoo weinig Heere, as 't maor eetbaor is... Laot mijn jongen niet verloren gaon. Heere-God, geef him niet over an de inblaozingen van Saotan.’ Steunend wachtte ze. En slim-erg pinkte ze, haar mond trok dun. Dat loopen van Jaopie hinderde haar zoo: het was of zelfs zijn klompestap haar uitschold... Schuw dacht ze oplaatst: ‘As hij maor 's effe die kant van de haove opgong, dan - dan zou ik bij de buren oploope, dan zou ik - dan zou ik vraoge bij de buren... En as hij dan weerom kwam, zou ik alles veur mekaor hebbe, as hij dan weer op 't beun liep, zou ik hem binnen roepen: kom ete, Jaopie me-jonge, zou ik zegge, 't maol wacht.’ Maar Jaopie bezweek haar geen oogenblik. En Gaart begreep: ‘Dat doet hij er om, 't is net of hij argewaosieGa naar eind12) het... dat ik dan vraoge zou veur zijn - veur zijn...’ En toen ineens schokte ze weer recht-op, ze schrok toch zoo. Een stem in haar zei: ‘Gaartje-van-Ellebert-van-lange-Aort, weet je wel zeker | |
[pagina 127]
| |
dat er niet wat eetbaars in het onderhuis is...?’ ‘Jao, jao, dat weet ik zeker’, mompelde Gaart zwaar-ademhalend, ‘daor is enkel maor wat wrakhout en wat turf, aors niks - aors niks.’ Maar die stem in haar begon toch weer opnieuw: ‘Weet je het wel zeker...?, weet je het zeker...?’ En Gaart meende al dat ze over zichzelf het hoofd moest schudden: ‘Och minsch, je worde keinschGa naar eind13)!’ Maar vijf minuten later nam ze toch de kaars op, beschutte de bibberende vlam met haar hand en trok, in een hoek van de kamer, het luik naar het onderhuis open. Voorzichtig daalde ze het donker in. En schichtig of ze er kwaad aan deed, keek ze in dat kille duffe onderhuis om zich heen. De turven, die Sijte-van-Aole haar liet brengen, leken haar met evenveel aandacht te beschouwen als zij de turven. Over het wrakhout glimpte verwondering... Gaart deed een paar stappen, en ze schrok een beetje. Er rende iets om haar voeten heen, een vaalzwart diertje leek het, en dat diertje ging als een gids voor haar uit en verdween onder een vooruitstekende plank van het wrakhout. ‘Wat is dat nou?’, prevelde Gaart, ‘'n rotje?’ En bij die uitspringende plank gekomen, bukte ze | |
[pagina 128]
| |
zich om te onderzoeken of ze misschien nog iets van zoo'n beest gewaar kon worden. ‘Had ze dat goed 'ezien...?’ Het licht van de kaars spiedde onder een gekloofde boegspriet door, en glipte over pakstroo en vodden, het holle stuk hout van een boeg in. Toen vergat Gaart ineens van pure verbazing die rat waar ze naar speurde. Haar mond zakte open, ze hurkte neer. ‘Heere-God,’ prevelde ze in opperste verbazing, ‘Héére-Gôd!’ En er kwam een vlies van tranen voor haar oogen. ‘Lieve Heertje,’ dankte ze ootmoedig-kinderlijk, ‘Gaartje-van-Ellebert-van-lange-Aort is je toch zoo dankbaor...’ Meteen sloeg het als een lichtflits door haar heen: ‘En wat had Jaopie ook iedere maol... en telkens van nuuws 'ezeid...?’ En ze snikte er van, toen het haar weer helder voor de geest stond, maar dat was van ontroerde blijheid. - Een half uur later riep ze Jaopie, die nog maar gestadig op het beun heen en weer stapte, binnen. ‘Kom je eten, me-jongen, 't maol wacht...’ Met een ruk keerde Jaopie zich naar haar toe. ‘Nam ze him nou ook nog in de maoling?’ Toen hoorde hij ineens zijn Moeder's zware diepe ademhaling... En het was of hij zelfs in het donker het glinsteren van haar oogen kon zien. ‘Is ze nou gek 'eworden?’, dacht hij verschrikt. | |
[pagina 129]
| |
Zelfverwijt sprong als een helle vlam in hem op. ‘Hij had 't ook te veer op'edreve...’ Gedwee van angst volgde hij haar naar binnen. Maar in de kamer, bij de deur, hield hij van verbazing zijn strompelstap in. En wat bracht hem er toe, zoo eerbiedig zijn hoofd te ontblooten? Het was of hij een groot heer begroette. De tafel was gedekt met het blauw-gestreepte lakentje, en weerszijds de kaars stonden de borden, en naast de kaars stond een groote schotel met kruimige aardappels. ‘W-wat......?’, stotterde Jaopie, ‘h-hoe...... hoe...?’ Hij kon niet uit zijn woorden komen, als een die met stomheid geslagen is, wees hij naar de schotel met melige aardappels. En Gaartje lachte en huilde tegelijk. ‘Me-jonge, 't is niet altijd 'n veurnaome boodschapper die de Heere-God uitstiert! 'n Rot het die aorepels hier nao toe 'esleept. Teuge 'n rot het de lieve Heer 'ezeid, haol dat maol aorepels bij die en die vedaon en breng ze nao' Gaartje-van-Ellebert-van-lange-Aort... Maor of 't nou 'n rot is of 'n raof, wat maokt dat veur onderscheid? 'n Droog maol aorepels heb je 'ezeid, en dat is er, meer niet, en ook niet minder.’ Jaopie ging op zijn stoel zitten of hij er op neergeduwd werd, en hij vouwde zijn handen. Hoe kwam het dan toch, dat hij toen eerst, over | |
[pagina 130]
| |
die schaal met dampende aardappels heen, en bij dat kleine licht van de kaars, die diepe rimpels zag in zijn Moeder's gezicht en aan die rimpels de smart die ze verduurd had, de heele dag...? Zijn hart werd warm, en zijn oogen liepen over van tranen. Wie zal zeggen hoe het Kind van God in een menschenziel geboren wordt? ‘Mem’, beleed Jaopie met een onderdanige wrakke stem, ‘jouw God is toch 'n wonderbaorlijk God. En nou iniens Mem, en zoo onwaordig as ik bin, is Hij ook mijn God 'eworden.’ En toen - Gaart heeft het naderhand nog een menigte malen verteld - is dat maal van die droge aardappels op die gezegende Kerstavond ‘nog 'n keuningsmaol 'eworden...’ |