|
| |
| |
| |
Het schuldje.
Kees hurkte op de rooie tegeltjesvloer in de keuken van zijn Baas, en hij slurpte peinzerig zijn kommetje koffie uit.
Het witte dunne haar hing sluik om zijn verweerde rimpelige kop, en zijn fletse oogen keken star naar het keurig-glimmend koper aan het oude haardje, hij peinsde...
De vrouw van de Baas zat, breed en helder, bij het raam en zij praatte over het weer en over de veldvruchten, ook had ze een heel relaas over een paar menschen uit het dorp.
Kees knikte altemet 's nadrukkelijk van ‘ja’ en hij schudde ook somtijds wel 's zorgelijk van ‘nee’, al naar hij veronderstelde dat het wezen moest. Maar wáár de vrouw 't nou eigenlijk over had, dat wist ie niet, want die kopzorg, hè?, die ballast daar van binnen! Afijn, de vrouw van de Baas, die moest je toch evengoed altemet 's asem geven, daar was 't de vrouw van de Baas voor.’ Hij zuchtte, en er was wat erg triestigs in zijn tranerig-pinkende oogjes en in zijn smalle ouë gezicht: Kees pièkerde, en ie piekerde bij dag en bij nacht, hij gaf geen acht meer op de menschen
| |
| |
om hem toe, hij tobde altijd maar door, en aldoor over dat ééne... dat èrge: het sommetje van vijf en zeventig gulden.
De menschen keken verbaasd naar zijn sip gezicht en naar zijn starre oogen en zij zeien: ‘Wat wordt 't 'n sufferd, die ouë Kees.’
Kees wist wel wat de menschen van hem zeien en het deed hem zeer van binnen, heel diep van binnen, zie je, en hij werd er nog bedrukter van en nog stiller. ‘'n Gèkke suffer, zeien ze dàt niet? Oh nee, nee, hemelsche heirscharen, als-t-ie toch maar niet gek wier.’
Beverig zette hij zijn leege kommetje neer, op de grond, hij knikte nog 's onderworpen zijn ‘ja’, op een woordje van de vrouw, en kwam meteen stuntelig overeind, ging met slepende pasjes de tuin weer in, naar het rozenboompje. Moeizaam wurmde hij een snoeischaar uit zijn broekszak, en teuterig prutste hij wat om tusschen de rijkbeknopte takken van het boompje, halfluid praatte ie... ‘Prachtig-mooie rozies, hè?, maar te vol in de blom, veuls te vol. De oudjes motte d'r tusschen uit net as in 't leven. De jonge rozies dat willen ook groote rozies worden en dan motte die ouë vort, tjà.’ Kees had er een trillerig glimlachje bij, maar zijn oogen keken bang en strak: hij deed z'n best wel om zijn tobberijtje nou 's kwijt te raken, maar 't gelukte hem niet. ‘Ja, toe, toé’,
| |
| |
stond ie zich weer te bedenken, zijn scherpe neus vlak boven de open snoeischaar, ‘gaan nou d'r 's bedaard na, de vrouw was ziek, ja Rieka was ziek en toe' was d'r geen specie in huis voor 'n hartversterking. Eieren moste d'r wezen, jawel, jawel, en soep en medicijne moste d'r wezen en kolen voor de kachel, ja en zoo'n strenge winter dat nam wat, dat kòstte... En werk was d'r niet, in heel de polder geen krumeltje werk. Goed, goed, toe' gong ie na'... na' iemand uit de polder, hè? Of nee, ja... nee, na' iemand uit 't durp, en ie zei zus en zoo en met vijftig golde zou ie 't wel bebolwerken. Krèk zoo, en die - die persoon zei: Kees, neem d'r nòg vijf-en-twintig golde bij, en hou je maar ferm, Kees. Jawel, jàwel, en ie nàm 't. Maar Riek, hè?, Riek gong toch dood en hij - hij wier slum ziek, erg, merakels. En 't wier of d'r 'n zeefie in z'n hersens kwam, en al z'n gedachten en z'n heele memorie zakte weg door de gaatjes van dat zelfde zeefie. Toe' gong d'r 'n heele tijd voorbij, hè?, en nergens dacht ie meer ân. Maar op 'n ochtend in de Kerk, ja te deksel, ie was nog vijf-en-zeventig golde schuldig ân...? Ja, ân wie nou ook weer? An wie?’
Kees steunde van baloordheid, nog al-maar stond ie strak op zijn schaar te turen. ‘Met schand' in de kist, hè?’, wurmde het weer door,
| |
| |
in zijn gedachten, ‘en met schand' in de aarde, daar liep 't op uit. Tjà, hij 'n mensch op leeftijd! Lieve Heer kon zoo zeggen: ho d'r 's Kees. En dan kon hij er op 't zelfde oogenblik z'n schoffeltje en z'n snoeischaar bij neerleggen, hè? Maar dan bleef d'r nog eentje, een die hij er de hand op gegeven had, dat ie 't bedrag eerlijk terugbetalen zou en die... diè zou hier bij z'n zeun komme, en die zou zeggen: 'n schoelje die Vaar van jou!’ De gedachte werd Kees ineens te veel, hij ging zitten achter het rozenboompje, haalde z'n rooie zakdoek uit z'n zak en schreide...
* * *
Het was een mooie heldere Zondagochtend, en de zonneschijn gloeide tierig over de bebloemde weilanden en op de grove koebeesten en op de huisjes aan de landweg.
Kees keek er naar, op zijn ochtendloopje, maar hij genoot er niet van, hij tobde weer. ‘As die schuldeischer nou maar niet wachtte tot ie dood was, hee?, as-t-ie 'm nou toch in God's naam maar d'r 's maande.’ Kees knikte in zijn eenzaamheid. ‘Drie golde hê-'k elke week van de Regeering, zou ie dan zeggen, en drie golde òok elke week voor me prus-sjouwtjes, bij de Baas. Met die zes goldetjes woon ik bij me zeun Arie in, hè?, bij Arie die 't ook niet breed hêt en dan
| |
| |
krijg ik nog 'n tebaks-centje van 'm terug en me scheer-centjes èn me kerkcentjes. Nou, en diè pot 'k haast allegaar op, zie je, ik kerk niet meer en ik rook niet meer en te hooi en te gras laat 'k me d'r 's scheren. Zoodoende hê-'k nou zeuve golde en drie en vijftig en 'n halve cent uitgespaard. Dat sommetje leit in 'n doosie onder me strooizak in me bed, en diè zâ-'k je nou dâlijk halen, Baas. En dan van 't schuldje alles ân me Arie vertellen, Baas, en die... die...’ Kees bleef ineens stil op de weg, en zijn suffe oogjes werden bol van verwondering. ‘'n - 'n Báas? Wàt Baas? Jeemigkreemig, dè Baas vezelf! Heer in geen ende, nou schoot 't hem zòo te binnen: de Baas had 't geld geleend en die - die had uit goeiïgheid zijn mond gehouën. Jee, jee, maar nou moest ie toch dâlijk na' 'm toe, dâlijk!’ Strompelend van de vluggigheid liep Kees het landpad af.
* * *
De Baas zat in zijn mooie kamer, hij rookte uit een lange pijp en hij las zijn krantje.
‘Wel ouëtje’, zei ie goedig, en ie gaf Kees een stoel, ‘wat had je?’
‘Baas’, praatte Kees hijgerig, ‘ik hê' allang getobd over dat schuldje, en 't me eigen toch maar niet kenne herinneren, en nou... nou is 't me
| |
| |
opeens in me memorie geschoten. Weet de Baas 't nog wel? Op 'n winterdag, hè?, 't sneeuwde grof, toe' dat de vrouw zoo slum ziek was, toe' hê-je me ommers vijfenzeuventig golde geleend? Jawel, secuur waar, hoor Baas, secuur waar. En nou kom ik je vragen of ik je dat schuldje afbetalen mag met de zeuven golde drie en vijftig en 'n halve cent uit 't spaardoosie, en verders met 'n golde of 'n daalder in de week?’
De Baas trok rimpels in zijn voorhoofd en ie pufte dikke rookwolken uit zijn pijp. Meteen ook schudde ie zijn hoofd: eerst weifelend, dan albeslister en eindelijk ook een beetje, met een zonderlinge glimlach. ‘Niks van bekend, Kees, totaal niks van bekend.’
‘Jawel’, hield Kees nog vol, ‘Baas bedenk je toch d'r 's goed, hier voor die zelfde tafel ston' ik, en me Arie lag net onder dienst, en...’
De Baas overpraatte het. ‘Nee, waarachtig Kees, ik krijg geen koperen cent van je, hoor. Gerust zoo, geen koperen cent. Hier steek 'n sigaar van me op en neem er ook nog eentje voor je zeun Arie mee. Je binne me niks schuldig, hoor ouë man, niks! Tob nou niet meer...’
Soezerig zat Kees hem aan te kijken. ‘Nou afijn’, zei ie beknepen, en ie stond strammig weer op met twee dikke sigaren in zijn klamme handen en twee verkreukelde jaspanden be- | |
| |
neden aan zijn rug, ‘dan gaan ik maar weer’.
Door een raam-horretje keek de Baas hem na, en toen ie Kees zoo gebogen en vaal en stuntelig het landpad zag opsloffen, had hij geen spijt van zijn leugentje...
Maar Kees was teleurgesteld, en zijn blik bleef gestadig op het weggetje vóor hem turen, triest en wrang-zorgelijk. ‘Nou was 't nog net 't zelfde: de Baas was 't niet, maar 'n ander, toch 'n ander. Jee, jee, 'n ellende. Die andere... ie kon elke dag 't huis van z'n zeun Arie langs komme, 't venster inkijken en denken: hier woont die schurk van 'n Kees nou, hier woont de schoft. Tja, en op 'n kwaje dag kon ie ook zoo maar de kamer komme binnenstappen en zeggen: allaah, nou eerst me cente, lillijke oplichter, of - of 'k draai je perdoes de gevangenis in! Hemelsche heirscharen, en ie had 't niet, ie had 't nièt! 't Zou toch juist zoo effentief mooi wezen als-t-ie 't dan wel had, hè? Als-t-ie vorstelijk-weg na' de linnenkast kon loopen en 't geld voor de dag halen, de heele som in éen keer en zeggen: hier man, de centjes lagge allang op je te wachten, maar je naam was me deur 't hoofd gegaan...’ Kees tuurde strak voor zich uit en in zijn strakke oogjes leefde een felle hunkering.
* * *
| |
| |
In het rammelende paardentrammetje reed Kees naar de Stad. Hij had zijn pothoedje op en zijn Zondagsche pandjesjas aan en hij hield zijn paraplu tusschen de knieën.
Zijn glimmerig gezicht had een plechtstatige uitdrukking, maar in zijn schroomvallig-oplevend glimlachje beefde toch ook af en toe wat verlegens. Hij had Arie verteld, dat ie zijn ouë kameraad Ariaan Blommers, die al maanden lang zoo minnetjes lag, nog graag er 's bezoeken wou, op Zondag. En Arie had gezeid: gaan je gang ouë, gaan gerust je gang, hoor! En bij de Zaterdagsche scheer-, tabak- en Kerkcentjes, had ie ook nog vijftien spie voor 't trammetje gelegen. Kees pinkte zenuwachtig met zijn oogen en zijn glimlachie beefde erger. ‘Tjee ja, nou had ie Arie toch lillijk gefopt, hè? Want ie gong niet na' Ariaantje, ie gong heelemaal niet na' Ariaantje, maar ie gong na' de Koningin’.
Het was hem voor een poosje, toen ie d'r 's in een krantje zat te turen, opeens in de gedachten gekomen. Er stond in het blaadje, dat de Koningin aan een ongelukkige man een wagentje op gummi banden gegeven had. Peinzerig be-pluur-oogde Kees dat nietige kranten-berichtje en eensklaps flitste het door hem heen: ‘Jee, ik mot ook na' de Koningin, ik zelf persoonlijk en ik mot d'r alles zeggen van dat gevalletje van mijn.’
| |
| |
Zoodoende zat hij dan nou in het trammetje met zijn kerkjas ân en zijn propperig opgerolde paraplu tusschen de knieën, en met zijn woordjes redelijk goed voor mekaar in zijn suffe breintje. ‘Ziet u, zou ie op slot zeggen, ik bin dood-of van me erge zorg, Konegin. Me hart d'r zit 'n versleten klop in, dâ's 't leven dat uitscheiën wil: jawel, en nou is dut 't slumste: ik kan niet doodgaan, ik durf niet! En dat enkel en alleenig om dat schuldje. Want geloof U maar gerust, Konegin, as ouë Kees z'n oogen eerdaags veur goed dicht doet, dan komt die schuldeischer, en die maakt 'm 'te schand' veur z'n zeun Arie en veur 't durp en veur de heele polder. En ziet U, daar ken 'k om huilen van louter hartzeer, tja. Maar as 'k de centjes nou had, in 't spaardoosie, onder me strooizak, in me bed, dan zou ik d'r gerust me hoofd bij neer kenne legge. Want as 'k dàn te overlijen kom, geef ik 't heele kappetaaltje ân me zeun Arie in bewaring, en die geeft 't ân me schuldeischer als-t-ie komt. Enne nou hê-'k van me eigen al acht golde en zeuvenentachtig centen, maar 't ressie dàt hê-'k niet.’
Aandachtig repeteerde Kees dat slotstukje nog 's in zijn gedachten, en aangenaam peinsde hij er op door. ‘Zou ze zoo er 's wat glimlachen, hè?, en wat zeggen, de Konegin, en dan zou ze
| |
| |
na' de schatkist gaan en d'r 'n gouën buultje uithalen en de centjes voor hem uittellen op de tafel: ‘dâ-s vijftig, dà-'s zestig... tja-a vezelf!’ Ouë Kees wiegelde knussig heen en weer, en het trammetje wiegelde ook knussig heen en weer, en het dee' of het pret had, of het schaterschokte van jolijt...
* * *
Kees liep stuntelig naar de ingang van het Paleis, zijn voeten werden zwaar en zijn gezicht werd wit, van louter eerbiedigheid. Gejaagd herhaalde hij nog 's in z'n eigen, de woordjes waar ie mee beginnen zou. ‘'k Vraag wel excuus, Konegin, maar met Uw welnemen, ik had 'n woordje ân U...’ Een snauw-stem brak zijn repetitie, verwonderd keek hij op. Hij stond vlak voor een schildwacht: een reus van een man met een zware dreigerige stem en een moorddadig gezicht, rad praatte die en streng-verbiedend. Kees tuurde beduusd naar hem op. ‘Hij moch' d'r niet deur,’ begreep hij, zijn lange sluike haar trilde erg om zijn kleine glimmende hoofd, en zijn knieën knikten van zenuwachtigheid. Baloorig sjokte ie een eindje de Dam op, toen bedacht ie zich weer en liep terug. Als een dief sloop hij om het Paleis heen: aan de achterkant van het gebouw was ook een ingang, en daar stond geen
| |
| |
schildwacht voor. Kees bleef er verrast bij stil en zijn waterige oogjes werden rond van blijde verbazing.
‘Jeemig-jéemig’, zei ie, in zijn gedachten, ‘dut is vezelf de deur voor de menschen die wat te verzoeken hebben, hè? En de voordeur die is voor de Fermielje-zelf en voor de versites.’
Hij draaide omzichtig de deurknop om, maar de deur ging niet open. ‘Tjekkig’, motterde Kees in zijn eigen, ‘tjekkig.’ Hij rammelde nog 's wat harder, maar hij kreeg geen gehoor. Ineens viel zijn blik op het raam naast de deur, het was nog al hoog en Kees was klein van stuk, maar zijn paraplu was lang genoeg, hij tikte met het dikke boveneind zacht-bescheiden op het glas, en hij kreeg gehoor!
Onverwachts werd de deur van binnen opengedraaid, en een lange deftige mijnheer stoof naar buiten, een mijnheer die er enorm-deftig uitzag, schrik-aanjagend deftig, die hooge blinkende laarzen met gele kappen droeg, en een lange gele jas, en die net zoo kwaadaardig keek als de schildwacht en nog snauweriger praatte...
Ouë Kees stak, in dat hachelijk oogenblik, allebei zijn beverige handen op, en hij smeekte met een armoedig-klein stemmetje. ‘Och meheer de generaal, jaag U me nou alsjeblieft ook weer niet weg. Ik had 'n woordje ân de Koningin, ziet
| |
| |
U, ik, ik...’, hakkelend vertelde hij zijn boodschap.
De barsche plooien trokken weg uit het gezicht van ‘de generaal’, hij riep, glimlachend, nog een paar andere generaals uit het Huis en liet Kees nog eens zijn boodschap oververtellen.
De generaals werden rood en glimmerig in hun gezichten, en opeens lachten ze allemaal tegelijk, luid-op.
‘Dâ'-ze nou zoo kluchtig doene’, bedacht Kees, ‘dâ-'s 'n goed veurteeken’.
Maar de voorste generaal, die lachte niet meer, ie keek ineens komiek-gewichtig en ie trok bij zijn koddige ernst groote strakke oogen. Hij zei: ‘Ik zal je boodschap overbrengen aan Hare Majesteit, dat beloof ik je. Ga nu maar weer gerust naar je huis terug. 't Komt in orde’.
‘Laat ik U dan nog effe me naam zegge, en me durp’, zei Kees snugger. En de andere generaals lachten weer, maar de voorste lachte niet, hij keek alleen maar even naar hen om met een zotte gezichtsgrimas, en schreef Kees zijn adres op in een keurig notitieboekje. Toen hij er mee klaar was, zei hij nog 's tegen Kees, dat hij nu hèusch wel gaan kon. ‘'t Komt vast in orde’.
En Kees ging. Hij maakte eerst nog een stuntelige buiging en liet zijn pothoedje op de keien vallen, puur van de agitatie, want al de generaals
| |
| |
groetten hem terug en allemaal stonden ze hem na te kijken.
‘'k Heb 't gezegend getroffen’, overlei hij, in zijn kinderlijke argeloosheid, ‘en dat die generaal nou zelf de boschap veur me doet, 't ken niet mooier’.
* * *
Kees had een kou gevat op de tram, bij dat uitstapje naar Amsterdam. Eerst kuchelde hij een beetje, toen hoestte ie erg, en eindelijk kreeg hij longontsteking. In zijn ziekte vertelde hij Arie van zijn schuldje en van zijn boodschap aan de Koningin. Zijn oogjes gloeiden van koorts, en zijn magere verweerde werkhanden gloeiden ook. ‘Arie’, zei hij, ‘vandaag of morgen zel 't geld komme jongen, uiterlijk overmorgen en dan... dàn geef je 't wel ân die man... die man... hè Arie?, beloof 't me jongen?’
Arie knikte. ‘Wees er gerust op, Vader’, zei hij schorrig. En hij dacht: ‘Wat heit de stumper 'n koors’.
Maar ouë Kees glimlachte tevreden. Zijn grijs mager hoofdje zakte weer zwaar terug in het kussen. ‘De opperste van die generale’, vertelde hij nog 's, ‘die hêt wel tweemaal 'zeid dat 't vast in orde komme zou...’ Wit en stil en met een
| |
| |
glimlach lag hij in het kleine licht van het lampje. Het hoesten ging over...
En de ochtend daarop lag Kees nog net zoo: wit en stil en met een glimlach om zijn ingevallen lippen, en wakker werd hij niet meer.
Rustig was hij gestorven, in het vaste geloof dat zijn schuldje vereffend zou worden.
|
|
Auteursrecht onbekend