Tijne van Hilletje
(1928)–Alie Smeding–
Auteursrecht onbekend
[pagina 260]
| |
[8]Alle dingen in Aogie's kamer leken kou te lijden die Zondag-ochtend: dood en dof stond het kabinet er bij, kil van verstijfdheid de pronkkast. En de kachel brandde toch wel, maar dat branden verdreef de kou niet, zelfs die breede zwarte kachel zag er huiverig uit. En de volle warme kommen-met-koffie op tafel hadden ook een kleumerig voorkomen, net als de heete witte koffiepot met het bibberende olielichtje. Van de vloer ging ook kou uit, en van de stilte niet minder. Het zoemen van een overgeschoten vale wintermug bromde rillerig door die bevroren stilte heen. Tijne nam werktuigelijk een hap van haar boterham, en met onbestemde luisterende oogen keek ze rond. ‘Hoe ken 't toch zoo weuze?’, zocht ze vaag-verontrust, ‘dat koue...’ En dadelijk verdoezelde dat weer. Er naderde een bedaarde gelijkmatige stap in de dommelende Zondags-stilte buiten. Die stap was als een ingehouën stem, een stem die in het naderkomen vroeg: ‘Weet je ook wie ik ben...?’ En Tijne's hart klopte plotseling overal tegelijk: in haar vingers, haar polsen, haar keel... Met hunkerende inspanning luisterde ze: ‘Aorie,’ zei ze in haar gedachten, ‘bin jij daor?’ Onrustig-verlangend keek ze naar het venster: ‘As 't Aorie is,’ voorspelde ze zichzelf orakelachtig, ‘den heb je nog wat goeds te verwachte vedaog.’ En de man die voorbijging was Muus-van-Eppie, uit het groente-winkeltje. Die hap brood in Tijne's mond leek eer grooter dan | |
[pagina 261]
| |
kleiner te worden, ze kauwde er gejaagd-druk op, ze schoof hem van de eene wang naar de andere: weg wou hij niet... Stuntelig nam ze haar kom met koffie op en slikte moeizaam. ‘Aorie,’ klaagde ze in haar binnenst, ‘dat je nou gaarGa naar voetnoot1) niet veurbij komme, dat je nou in 't g'eel niet nao' mijn omziene, Aorie.’ Slaperige bevreemding schoof die gedachte opzij. Ze zag ineens dat Hein's verweerd-behaarde hand-op-tafel een knokkelige vuist geworden was. ‘Waorveur,’ vroeg ze zich af, ‘is dàt...?’ Een vaag-onrustige verwondering sloop door haar heen, dezelfde onzeker-bange verwondering die ze ook wel hebben kon in haar droomen 's nachts. En gedurig moest ze naar de vijandigheid van die strakke vuist-knokkels kijken: het verkommerde ruig-gele haar op de gespannen huid stond recht-overeind. ‘Net as bij 'n kwaoi-je kat,’ soesde Tijne, ‘as die 'n hooge rug maokt.’ En ze hield haar adem even in: die twistende hand bewoog zich. Hein moest zijn boterham opnemen: zijn vuist ging langzaam - als in onwil - open. Zijn tanden en kiezen scheurden een groote hoek uit de dikke snee ‘mik’ vandaan. Hij lei zijn boterham terug op zijn bord en snel werd zijn hand weer een vuist. Absent-verbaasd bleef Tijne er op letten. ‘Raor,’ soesde ze. En opeens pinkte ze van schrikkige verbazing. Aogie zette veel te hard haar kommetje koffie terug op haar schotel. Die onverhoedsche bitse tik was net een booze uitroep, een snauw... | |
[pagina 262]
| |
‘Veur wie nou?’, piekerde Tijne afgetrokken. En doezelig-onthutst ging ze na: ‘Heb ik... heb ik meugelijk wat verkeerds 'edaon?, of 'ezeid...?’ Ze zocht er naar, ze vond niets. En even gauw als Aogie het kommetje neergezet had, nam ze het ook weer op. Ze dronk met groote teugen, het klokte in haar keel, als water in een gootje. Hein hoestte blafferig. En Keesie schoof ongedurig heen en weer op zijn stoel, de biezen zitting kraakte. Uit elk geluid sprong een wrevelige gedachte naar voren. Krimpend-koud vloeide de stilte daar overheen. ‘Hoe is 't toch zoo, dat ze niet praote?’, speurde Tijne weer, ‘wat is er toch aors?’ En verder kwam ze niet. Al wat er om haar heen gebeurde leek zoo ver-af... 's Morgens als ze wakker werd, zei ze soms in haar gedachten: ‘Hier weun ik nou... nóu slaop ik niet.’ En dan moest ze toch nog het een of ander aanraken om zich daarvan te overtuigen. En 's avonds in de schemer, als ze voor het venster zat - en het net was of die verhavende deur van Krein-van-Taoko aan de overkant, naar haar toekwam, om met haar over dingen uit de stormnacht te praten - dan zei ze ook in zichzelf: ‘Dut droom je niet, dut is nou weuzelijk.’ Wat donkers in haar lachte daar dan om. ‘Weuzelijk?, wat is weuzelijk?, wàt...?’ Ze keek op. En die beschadigde deur van Krein sidderde in de schemer, als van smart, maar Sanne's nieuwe witte deur schokte van de lach... ‘Weuzelijk?, wat is weuzelijk...?’ Dan wrong en draaide Tijne net zoo lang aan dat slap-ruime vel van haar polsen, tot de tranen haar in de oogen schoten van pijn. | |
[pagina 263]
| |
Ook gebeurde het wel, dat er midden op de dag, een plagerige vraag op haar afkwam. ‘Hoe moet 't nou veerder mit jou, Tijne-van-Hilletje?’ ‘Gaon weg,’ zei ze dan. Ze keerde haar hoofd af, ze keek een andere kant uit: en daar was die vraag ook. Ze liep naar de keuken, en die vraag liep mee. ‘Och, ik weut 't niet,’ gaf ze het dan maar op, ‘ik... ik weut niet...’ Als ze er op doordacht werd haar hoofd zoo zwaar en leeg. Maar soms kwam er ook wel 's 'n verkommerde glimlach om haar ingevallen mond. ‘Aorie,’ zuchtte ze dan, ‘Aorie.’ En in die naam rustten haar gedachten uit. Maar Aorie zelf had wat onwezenlijks gekregen: het leek wel of hij Aogie's huis vermeed. Het was ook net bijwijlen of het leven nooit meer een tastbare werkelijkheid kon worden, en of zij zelf altijd-door in een vreemde droomtoestand zou blijven verkeeren, een gesteldheid tusschen slapen en waken in. Die Zondagochtend ook. Ze keek star naar die harige vuist op tafel. En van lieverlee verloor die vuist zijn booze uitdrukking weer: hij kreeg wat onbestemds, net als de doodsche pronkkast en het vochtig-beslagen venster. Maar elk geluid om haar heen was een stem die met haar praatte, en ook het verste gerucht fluisterde dicht aan haar oor. Zij hoorde dingen die anderen niet verstonden. Die vale wintermug vloog in nauwe kringen om haar hoofd heen, hij zoemde, hij fluisterde... Vlak voor haar oogen danste hij op en neer. ‘Let op Hein,’ bromde die mug, ‘let op Hein.’ Maar ze was niet meer ziek, ze had ook geen koorts meer, zielig-spottend glimlachte ze om dat onzinnige gefluister van die mug. ‘Och malle - màlle...’ | |
[pagina 264]
| |
En ineens brak dat af. De Zondag kuierde mee met die ingehouden stap-in-de-stilte, buiten. En Tijne's adem hakkelde van verrassing. ‘Dàt bin jij den toch, hee Aorie?’, nam ze aan, ‘dàt bin jij... 't is - 't is maor goed dat je nou eindelijk komme, Aorie.’ Doch de man die het venster passeerde, was Moenis-de-Ziener. Tijne's vervallen gezicht werd nog schonkiger. Ze dacht: ‘Ik ken niet iens meer z'n loop onderschei-je...’ Op een vermoeid gevoel trok er een pijn door haar heen. ‘'t Is ook allemaol zoo lang 'eleeje.’ Diep zuchtte ze. En op de kouwelijke tafel kroop Hein's groote hand weer ineen tot een vuist. ‘Let op Hein,’ zoemde die winter-mug. En gedachteloos kéék Tijne naar Hein. Eerst volgde ze met een fletse blik-zonder-belangstelling een plooi in zijn mouw, een streep in zijn buis, toen merkte ze ook dat de gouden knoopen op zijn rose-geruite ‘dassie’ trillerig bewogen, net of hij gedurig diep ademde. Haar blik ging hooger, en even was het of ze heelemaal wakker werd... Voor het eerst, die ochtend, zag ze Hein's gezicht. Hij had ruzie-rimpels om zijn neergetrokken mondhoeken, en zijn kleine grimmig-donkere oogen twistten met Aogie en drongen boos-ongeduldig ergens op aan bij haar. Maar Aogie schudde driftig-beslist haar hoofd, bits vormden haar lippen een woord-zonder-klank en tot driemaal toe, vlug van kwaadheid, herhaalde ze dat. Onvoldaan trok Hein zijn schouders op. ‘Wat hebbe die minsche nou toch?’, mijmerde Tijne, ‘wat gaot er bij huilie om?’ En die vraag gleed niet | |
[pagina 265]
| |
meer uit haar weg, maar raakte, af en toe, wel op de achtergrond. Een stap in de straat vroeg: ‘Bin ìk 't, Tijne?, bin ìk 't?’ ‘'t Zou kenne weuze,’ weifelde Tijne. Schuw of ze iets ongeoorloofds deed, keek ze naar het venster. Zwèrte-Jaop-Boes wandelde voorbij. Maar dat was een heel andere Zwèrte-Jaop dan zij gekend had - vroeger, vóor de storm kwam. Een oue man leek het met een kromgetrokken rug en grijs haar. Toen er van zijn Zondagsche kuierstap niets meer te hooren viel, keek Tijne nog uit, net of ze verwachtte dat Aorie zijn Tao achterna zou komen. Maar Aorie kwam niet. ‘Wat is dat toch mit zijn?’, tobde ze, ‘wat is dat toch?’ Ze liep naar hem toe - in haar gedachten - altijd ontmoette ze hem op het Kerkepad. ‘Aorie, waorom doen je zoo mit mijn?, waorveur kom je nooit-niet veurbij?, waorveur vráog je nooit-niet nao' mijn...?’ En eer Aorie antwoorden kon, haalde een barsch geluid haar weer van het Kerkepad weg. Aogie schoof met een duw van haar voet haar stoel achteruit, en stond op. Ze liep door de kamer met een haast of ze nog heel wat op te redderen had, en haar stappen dreunden. Het kabinet bibberde er van op zijn ongelijke pooten. ‘Hoor je dat loopen?’, zei het kabinet. En vinnig, of ze een hekel aan dat onnoozele ding had, schopte Aogie een stoof uit de weg. ‘Allaoh,’ zei ze half-luid. En Tijne had nog niet eens haar boterham op, maar | |
[pagina 266]
| |
ze kwam toch gauw overeind. ‘As Aogie “allaoh” zee, den was dat teuge haor.’ Beduusd-gedienstig wou ze de boterhambordjes in elkaar zetten en afwasschen. Maar Aogie zei gesmoord-vinnig: ‘Gaon je nou toch ankleeje, maad! Aors kom je ommers te laot?’ ‘Watte?’, vroeg Tijne verward. Maar ze had het wel verstaan, en als wat scherps prikte de afschrik door haar doezelige gedachten. ‘Most ze den toch nao' de kerk?’ Het ontging haar dat ze geen antwoord gekregen had. ‘Aogie,’ prevelde ze, ‘ik - ik bin nog niet ien van de sterkste, Aogie, ik...’ ‘Och wèt,’ viel Aogie er norsch op in, ‘da'-s daorveur ook niet van noode. Maok of nou!’ Tijne deed of ze gehoorzamen wou en ze stribbelde toch nog tegen. ‘'t Is maor... ik bin nog niet ien keer buite 'eweust, en nou iniens - iniens...’ Toen kwam Hein op haar af. ‘Zeg maor waor 't op staot! Je gaone liever niet. 't Is je de moeite niet waord! Jij zitte liever op 'n stoel en 'n stoof te suffe...’ Misprijzend-vermanend wees hij naar haar. ‘Is dat nou je dankbaorheid, dat de Heere God je beter 'emaokt het?’ ‘Dankbaorheid,’ dacht Tijne, en ze schokte of ze schrok: het woord tuimelde als een gil-lach door haar heen. Maar de ruzie-plooien om Hein's mond werden dieper. En dat ontging haar niet. ‘Och neeje, och neeje,’ bad ze nederig, ‘gaon niet op mijn schelde, Hein, gaon niet op mijn schelde...’ ‘Nou dèn?’, drong Hein dreigend. En ze loog met overtuiging: ‘Ik wil graog nao' de kerk toe, Hein, gerust waor, Hein, graog, maor - | |
[pagina 267]
| |
maor, ik... ik bin wat... wat...’ Dat eindigde in een onsamenhangend fluisterend gestamel. Want Hein's vrome toorn-die-gewettigd-leek kwam al naderbij. En in haar dommelige onnoozelheid dacht Tijne: ‘Hij ziet hoe veer 't mit mijn 'ekomme is, hoe goddeloos ik 'eworde bin in mijn hert... en hij wil mijn daorover onderhoue...’ Een onvast gevoel kreeg ze in haar krachtelooze beenen. ‘Ik... ik gaon me verkleeje Hein,’ beloofde ze mompelend, ‘daodelijk... daodelijk...’ Ze maakte de bovenste knoop van haar nachtjak al los en greep werktuigelijk haar daagsche goed van de stoel, om het aan te trekken. Maor Aogie rukte haar die kleeren ruw uit de handen. ‘Stier je verstand den toch er 's vort. Wou je nou in dut pak nao' de kerk gaon?’ Ze deed de kleerenkast open. ‘Allaoh, hierzoo...’ En toen werd Tijne's keel weer zoo strak en zoo nauw, net als in haar ziekte. Aogie nam Memme's bouwedoozen van de plank en Mempie's Zondagsche rijlef en haar beste schort en haar beste boezel... En bij elk stuk dat ze aanreikte zei ze: ‘Trek an! Antrekke!’ En gedurig klonk dat als een snauw. Bazig en eigengereid zocht ze de dingen uit die ze hebben moest: een batisten overmuts met een fijn geblokte kant en de zwarte rouw-bouw en de donkere ondermouwen, de voorpanden... ‘Jij moete nou maor 's pront 'emaokt worre,’ praatte ze half binnensmonds, haar krachtige roode lippen kneep ze een oogenblik energiek binnenwaarts, ‘en jij moete nou je eige maor 's fiks anpakke, maosie.’ Het verschoten oue vrouwe-gezicht van Tijne hield dat onthutst-vragende... | |
[pagina 268]
| |
Ze verstond Aogie niet meer. ‘Pront 'emaokt worde?, mit rouwkleere...?, haor eige anpakke?’ Zonder dat ze er weet van had, schudde ze haar hoofd. ‘Ik ken niks meer goed vatte,’ dacht ze moedeloos, ‘ik wor' zoo bot... 't is zoo raor mit mijn. Waor bin ik toch ook zoo'n heule dag mit mijn prakkezaosies?, en waorom weut ik nou niet wat Aogie mient...?’ Opeens had ze dat doffe zware hoofd van haar wel willen vastgrijpen en heen en weer schudden, maar ze deed het niet: het radelooze in haar, bleef ook maar mat en vaag, net als al dat andere... Zonder op te kijken hing Aogie een borstlap en een nieuw gebleven ruigie van Memme over Tijne's armen heen. En Tijne dacht niet eens: ‘Hoe komt dat daor?’ Haar armen leken net een paar stram-gebogen kleerenhouten, wezenlooze armen waren het, en haar starre oogen-zonder-uitdrukking schenen blind te worden: die oogen tuurden naar de kleeren van Mempie, tot ze er niets meer van onderscheiden konden... Maar Aogie werd toen opeens weer zoo goedig, Aogie kon, als ze wou, met haar stem aaien en aanhalen: ‘Kom, tutte-me-keind, nou zelle wij saompies jou er 's opgnappe, hee? 'k Heb m'n eigen zwèrtkraole aokertjes an je doekie 'enaoid, zien je wel?, en het Aogie je mussekant niet helder 'ewossche en fijn op'estreke? Nou zelle we van jou weer er 's 'n kraonige maad maoke, hee?’ Tijne had haar van dankbaarheid wel om de hals willen vallen. ‘Jao Aogie,’ knikte ze telkens, beveriggedwee, ‘asjeblieft Aogie.’ In haar binnenst vleide ze: ‘Zoo most je altijd teuge mijn praote, Aogie, altijd...’ Tersluiks gleden er een paar tranen over haar slappe koonen, maar ze merkte het niet. Ze zei in zichzelf: | |
[pagina 269]
| |
‘Aogie is nog net zoo goed op je, as toe' je ziek wasse, maad.’ En meteen kreeg ze die starende oogen weer. ‘Jao maor - daomee most ze de straot op en nao' de kerk... nao' de kerk.’ Wat bangs gleed op haar tegenzin mee, en het was toch of dat bange haar niet goed naderen kon van binnen, net zoo min als die tegenzin. In haar bleef alles even onwezenlijk als òm haar. Achter in de kamer, stond een oue biezen stoel, die stoel had ook een schaduw kunnen wezen, en de dingen aan de wand leken enkel maar donker-uitgeloopen vlekken. Tijne keek er met beslagen oogen naar. En als een pop liet ze zich aankleeden. Aogie sjorde en trok aan haar kleeren, ze merkte het amper. Aogie's vingers zeien: ‘Staon er toch niet zoo suf bij, je maoke 'n minsch tureluursch!’ Veel te stijf haalde ze de veter van het rijlef aan. En het was Tijne of ze vastgeregen werd in een pijn: er kwam koud zweet binnen in haar handen en ze ademde benauwd. Want door die kamfer-lucht van het rijlef heen, kwam bleek en muf Mempie's reuk naar haar toe. Klagelijk zei ze in zichzelf: ‘Mempie - Mempie!’ En er stond een geraamte op, uit een graf, er keek een doodshoofd uit een witte muts... Tijne wankelde op haar slappe beenen. ‘Wat heb je nou iniens weer?’, knorde Aogie, ‘staon toch stil, aors steek ik je mit die spelde.’ Heel uit de verte kwam die stem. Tijne lette er maar terloops op. Het leven leek langzaam uit haar weg te vloeien, haar gedachten moesten zich vastgrijpen aan een steun. ‘Aorie!, Aorie!’, schreeuwde het in haar binnenst. | |
[pagina 270]
| |
En Aorie naderde al... Ontdaan bad Tijne in haar hart: ‘Blijf bij mijn, Aorie, blijf bij mijn.’ En Aorie-in-haar-hoofd knikte en glimlachte geruststellend. ‘Jao zekerlijk, Tijne-maai, zékerlijk!’ Toen kwamen haar gedachten ook weer. Maar die gedachten deden haar kwaad: ‘Jao Aorie, dié was levenachtig, maor Mempie?, wat zou daor van over'ebleve weuze, maad?, wat stof en wat bientjes, dat is je Mempie. En al gong je nog zoo hard krijte an haor graf, Mempie zou daor gien weut van hebbe.’ Ze wist niet eens dat ze haar oogen sloot. ‘O Heere God - Heere God,’ zuchtte ze. En die naam dwaalde verwonderd en leeg door haar heen, die naam zei: ‘Wat moet ik...?’, en dadelijk viel hij in stukken uit-een... Toen keerde de ontzetting-over-haar-verlatenheid weer vermoeid en mat in haar terug, het kreunde in haar hoofd en het kreunde in haar hart. Bang klemde ze zich vast aan haar eenigste steun: ‘Aorie!, Aorie!’ En daar kwam hij al: glimlachend en goedig en groot. ‘Ik bìn er toch?’ Maar in het naderkomen vervaagde hij. Aogie's koue beredderige vingers schoven ruw langs haar nek. Ze schikte en plooide het halsdoekje, ze streek met dwingende zware handen over de vouwtjes in de zwarte bouw. ‘'n Heul stik beter zien je er al uit,’ loofde ze, ‘'n heul stik.’ Ze nam spelden van een ‘brief’ en stak die tusschen haar lippen. Bijna onverstaanbaar zei ze toen: ‘Gaon zitten daor op die stoel.’ En Tijne deed het haast gretig: haar beenen beefden zoo, ze was zoo moe. ‘'k Bin al - al half 'esturreve,’ dacht ze. | |
[pagina 271]
| |
En bazig commandeerde Aogie: ‘Je hoofd recht op - achterover je hoofd...’ Behendig scheidde en verdeelde ze Tijne's witte dichte haar. Ze draaide de lokken rond, ze wipte de pony op, en schoof hardhandig de ondermuts over Tijne's achterhoofd heen. ‘Da-'s dàt,’ zei ze. En rukkerig en vlug lei ze de baaien banden om die ondermuts heen en het lint met de zwarte figuurtjes. Een speld schaafde langs Tijne's schedel als een kattekrab. Maar ze vergat ‘au’ te zeggen. Die pijn in haar overstemde alles. ‘Wat moet ìk toch in de kerk?’, tobde ze, ‘daor is veur mijn gien plaos. Ik bin toch ommers alles kwijt 'eraokt, alles ommers? Wat moet ik den toch bij die minsche daor?, ik ken die minsche haost niet meer... Of jao - toch wel, 'n beetje nog: dikke-Gaart en Mao-van-Lobbetje en - en Aorie, jao Aorie, dié zou er ook weuze...’ Ze richtte haar slappe kromme ruggetje wat op en streek een vouwplooi uit haar boezel. Ineens - achter haar bijna-gesloten oogen - zag ze Aorie in de kerkebank zitten. Zijn oogen zochten haar, zijn glimlach ging naar haar toe. ‘Ik bìn er toch?’ Haar stuursche tegenzin om naar de kerk te gaan veranderde toen opeens in verlangende gewilligheid. ‘Ik wil toch wel graog gaon... jao, da-'s waor: uit me eige zou ik ook 'egaon weuze, naoderhend, al had Hein 't me niet iens of'edwonge.’ Norsch-geduldig schikte en plooide Aogie onderwijl de weerbarstige overmuts om haar hoofd, en stuurschingenomen prevelde ze achter haar saamgebeten tanden-met-spelden: ‘Fijne kap, is de kou van of!, 'n fijn stikkie kant ook. Je Mempie's Bessie, die het dut kantje nog 'edraoge, eigen 'emaokt, dat zien je niet meer in de winkels. Prèchtig-mooi hoor, prèchtig-mooi.... | |
[pagina 272]
| |
Nou hier nog 'n speld, en daor nog...’ Aan éen stuk stond ze zoo door te mompelen... En toen ineens praatte ze weer overluid. ‘Rijs nou er 's op!, ópríjze zeg ik!, en draoi je er 's om, allaoh, ómdráoie zeg ik!’ Werktuigelijk deed Tijne het. Die plotseling-veranderde bits-luidruchtige stem van Aogie joeg haar schrik aan. In de helder-witte muts met de pronkerige kant leek haar verkommerd-vaal gezichtje toen nog pipscher en fletser dan het al was. ‘Staot goed zoo,’ prevelde Aogie, ‘best zoo.’ Maar voldaan klonk het niet. Ze duwde een bobbeltje uit de kappe-kant, speldde hier en daar een plooitje nog wat dieper in, draaide de dikke lokken ronder. Veel verschil maakte het niet. Gelaten liet Aogie het er toen maar bij. ‘Nou allaoh, je binne 'edaon, klaor bin je! Nou moet ik me eige nog effe gauw opgnappe.’ Spotachtig-glunder lonkte ze tegen zichzelf in het kleine wandspiegeltje: haar lippen en koonen waren bloemachtig-rood, over haar levendige oogen lag een geel-goud lichtwaas. Tijne zag dat niet. Ze knikte in het vage weg. ‘Oh-jao?’ Plotseling viel haar in: ‘Vergange jaor om deuz' tijd, was alles nog goed.’ Soezerig slofte ze naar het raam. ‘Vergange jaor,’ herhaalde ze, ‘vergange jaor.’ Ze wou er zich wat liefs mee te binnen brengen, er kwam enkel maar een pijn naar haar toe. ‘Gaon weg,’ morde ze onzinnig, ‘laot mijn mit rust.’ En tegen wie ze het had, wist ze zelf niet. Ze keek uit. De Zondag-buiten had een onbestemde grijze kleur, | |
[pagina 273]
| |
onwezenlijk stonden daar de geschonden huizen in, de leegte dommelde, de straatkeitjes droomden... En toch kwam uit die volslagen stilte de storm te voorschijn, want de storm had zich vastgegrepen aan iedere plank en elke steen. Een ander mensch zag dat zoo niet, Tijne wel. De onderhuis-palen vertelden van het water en de pannen hadden het over de wind - als zíj naar hen keek. En de stilte werd daar nog stiller bij. Die witte deur van Sanne-van-Gosem was nog altijd niet weggeverfd, en de stopverf aan de ruitjes bleef vaal-wit, en de nieuwe pannen - tusschen die verweerde donker-verdrietige in - hielden maar hun tergende frisch-roode kleur. De storm zei: ‘Dat is allemaol deur mijn...’ En Tijne's oogen trokken holler bij het staren er naar. Het werd nacht. De zee schopte tegen de huizen aan... Daar kwam de storm aan, om de straathoek, van zijn boos geweld beefde de aarde, hij gilde en brulde, hij had twee stemmen tegelijk, woedend beet hij een homp steen uit die muur van Ybele-van-Jaop, toornig scheurde hij de schoorsteen van het dak bij Keeje-van-Neele... De deur bij Sanne trapte hij rabouwig uit de scharnieren en droeg hem mee... Baldadig sloeg hij de ruiten in, hier en daar en overal, glasscherven rinkelden en dakpannen, kluiten steen vielen naar omlaag. De menschen schreeuwden... Maar de storm brulde daar dwars door heen: ‘Krijt niet! Krijt toch niet, juilie zel ik spaore, ik moet gunterwijd weuze, bij Kleine-Keesie-Kaors en zijn Tao, dié zel ik doode... en de dochters van Zwèrte-Jaop-Boes...’ Te midden van een zwaar gebrul tolde hij de straat door, de ruimte in... | |
[pagina 274]
| |
Tijne zag hem na. En in de verte riepen Tao en Bappe huilend om hulp. Als een traag-verstijvende kou schoof de pijn door Tijne heen. ‘Oh-oh,’ fluisterde ze heesch. En ze verschrok van haar eigen stem. Toen hoorde ze ook de stilte weer. Geen wind-zucht gonsde in de slaperige ruimte buiten, geen stap in de verte vertelde van een mensch die daar kuierde. In de kamer zweeg ook elk geluid, de heimelijke opmerkzaamheid daar, zette elk gerucht stop. ‘Bin Aogie en Hein weg'egaon nao' de keuke?’, dreef het vaag door Tijne heen. Als er wat te praten viel, waar zij niet mee te maken had, gingen Aogie en Hein wel 's meer naar de keuken. Ze vergat toch om te kijken. Want zwaar viel ineens het luiden van de kerkklok in de verkleumende winterstilte, en er was wat zonderbaars in die lui-klank... Tijne moest er ingespannen naar luisteren. De kerkklok noodde niet meer: ‘Kom dan! Kom dan!’ Hij galmde enkel maar leeg-eentonig: ‘Bim-bam!, bim-bam!’ En het Eiland werd ingetogen wakker. Een deur ging omzichtig open, verder-op nog een. Een man kwam behoedzaam-Zondagsch naar buiten, een vrouw volgde. Onderdrukt praatte een stem... Zacht zetten de menschen hun voeten op de dommelende keitjes. Plotseling, schrikachtig-vlakbij, porde Hein's stem: ‘Veuruit, we gaone.’ En Aogie drilde ook al: ‘Jao allaoh, opschiete.’ Het stiet Tijne van weerskanten aan. | |
[pagina 275]
| |
Gewillig keerde ze zich om, in haar borst trok wat bijeen, iets dat benauwend en zoet tegelijk was, ze kon er haast niet van ademen. ‘Nou gong ze nao' Aorie... Nee, nao' de kerk! Nou jao... Aorie zou ze teugekomme, Aorie zou ze zien de heule mèrgen.’ ‘Hier,’ drilde Aogie weer, met drie bitse stooten op de tafel telde ze drie kerkcenten voor Tijne uit, toen duwde ze haar Mempie's dikke psalmboek in handen. Koud voelde dat boek aan, en het woog zwaar, de zilveren kram kraste een roode streep over de rug van haar hand. Toch was er wat van Mempie in dat boek. Tijne drukte het stijf tegen zich aan, maar de drie centen liet ze onachtzaam in haar rokzak glijden, boven op haar schoone zakdoek. ‘Allemèn klaor?’, Aogie stak stiekem een pepermunt in haar mond en keek nog 's terloops in het spiegeltje - zij had ook rouwgoed aan, maar dat doffe zwart maakte haar gezicht niet doodsch - onkerkelijk glimlachte ze, ‘allaoh den.’ Hein liep de weg al op. En zonder op of om te zien, stapte hij met Keesie vooruit. Aogie draaide eerst nog op een behoedzame Zondagsche manier de groote sleutel om, in het slot van de buitendeur. Als vanzelf vond ze dadelijk er op die afgepast-strakke kuier-tred-van-Zondags terug. En zwijgend stapte ze naast Tijne achter haar man en stiefzoontje aan. Haar dassie had ze maar luchtig om haar hals geknoopt. En de winter-kou kwam toch grimmig op hen af. Het was Tijne of ze zelfs kippevel kreeg om haar hart. ‘Wat 'n grauwzaome winter,’ klaagde ze stil, ‘wat 'n winter.’ Schuw keek ze rond, haar oogen draaiden, haar gebogen hoofd bewoog niet. | |
[pagina 276]
| |
De vensters in de huizen waren wit dicht gevroren, aan de vensterbanken hingen vinnige ijsbaarden, gramstorig staarden de droog-grijze straatkeitjes naar hen op en de kouwelijk-grijze lucht leek hooger dan ooit te voren. Tijne voelde zich al kleiner en eenlijker worden. Het was ook net of ze niet goed loopen kon, ze zwikte telkens en strompelde als een Bessie. Vaag schaamde ze zich daarover. ‘Pas op maad,’ vermaande ze in haar binnenst, ‘'t is Zundeg.’ Meteen keek ze naar de Zondag uit, maar - ondanks de lui-klok en de indachtig-makende stilte - de Zondag was er niet. ‘Hoe ken dat zoo bestaon?’, zocht ze. Aan een antwoord kwam ze niet toe. De kou drong als een scherpe pijn-doende ijspegel haar hoofd binnen, ze kreeg er een leeg-strak gevoel van, en maakte telkens een beweging of ze zich vast grijpen wou aan Aogie. Maar dat deed ze toch niet. Want Aogie's arm hing recht naar beneden, stijf tegen haar heup aangedrukt, afwerend... ‘Da-'k nou hier loop of er niks 'ebeurd is,’ dacht ze toen opeens in een fletse verwondering, ‘veur de eerste maol op straot suns... suns...’ Ze wou het zich te binnen brengen, maar ze kon het niet. ‘Loop ik nou weuzelijk buite?’, vroeg ze zich even later af, ‘slaop ik niet?’ Haar oogen spiedden van links naar rechts over de weg. Nieuwe huizen stonden hier en daar, huizen die ze nog nooit gezien had en opgelapte oue... Vervreemd keek het Eiland haar aan. En haar schuwe verbaasdheid nam toe met elke stap. ‘Is dut Merken nou?, bin ik Tijne-van-Hilletje... of bin ik 'n aor...? Stil maad! Is dàt dáor de kerkklok...?’ | |
[pagina 277]
| |
Ze luisterde scherp, en ze schrok. God's stem was weggegaan uit de kerkklok, en een leege metaalklank bleef over. ‘'Edenkt de Sabbasdèg,’ haalde Tijne toen schichtig aan voor zichzelf, ‘dat gij die heiligt...’ En opnieuw keek ze zoekend naar de Sabbatsdag uit. Maar de Sabbatsdag was er niet. ‘En veurhien,’ vloog het in haar op, ‘veurhien...’ Verder kwam ze niet. Een nevel boog over die gedachte heen en drukte haar naar omlaag. Toen werd alles weer zoo slaperig, zoo star-verzonken, een droom gelijk... De kaal-zwarte vliertakken aan de bevliesde sloot leken versteend, geen rietpluim bewoog er, het verbleekte gras trilde niet. En in het verwinterde leege weiland stond breed de doffe stilte en over de leege horizon leunde grauw en grimmig de eenzaamheid. Wanneer was het toch geweest, dat uit de einder, de bermen en de wolken, de Zondag opstond?, wanneer smeekte in de lui-klok de liefdevolle stem des Heeren? ‘Lang 'eleeje,’ zuchtte Tijne in zichzelf, ‘toe' is 't aors 'eweust... héúl aors...’ Er stapten menschen langs haar heen, een-ieder ging dezelfde kant uit. ‘Gemergen,’ zeien ze gedempt in het voorbijgaan. En telkens keek Tijne snel op, om te zien, of Aorie ook bij de menschen was die daar passeerden, maar Aorie was er niet bij. En de menschen werden net bewegende poppen, wandelende schaduwen. ‘Die daor was Muus-uit-het-groente-winkeltje, die daor Moenis, jao, nee, niet waor toch... Siebren-van-Tet kon 't | |
[pagina 278]
| |
weuze en Rieuwertje-van-Aoi... of toch niet?, nee tòch óók niet...’ Ergens in haar hoofd moest een gat wezen, daar zonk alles in weg. Ze wou er een gedachte uit terugtrekken, het ging niet. Alles daar-binnen verwaasde... En meteen werd het vervreemde Eiland weer zoo onwezenlijk als een droom. Stil-grijs was de lucht, stil en grijs de weg. Meeuwen dreven zonder geluid in die grijze stilte rond, en om het luien van de klok was dat grijze ook, en ook om hun adem en hun tred... ‘De wind,’ kon Tijne ineens weer denken, ‘waor is dié nou 'ebleve?’ Als ze aan de wind dacht moest ze altijd fronsen. ‘Jao, waor was de wind as hij niet woei?, plaogde die nou op 'n aore kant van d' aorde 't minschdom?’ Aogie praatte er doorheen: ‘Nou gaon jij maor op de plaos van je Mempie zitte... die is wel verhuurd 'eworde an manke-Eibele, maar Eibele komt toch niet nao' alle gedachte... En as je op'estierd worde, ken je altijd nog zien, op de vrije regel...’ Tijne vergat te knikken. ‘As ik op'estierd wor',’ klonk het als een echo in haar na, ‘as ik op'estierd wor'...’ En ze zag zich al stommelen door de volle kerk, alle menschen keken benieuwd toe, nergens was een plaats voor haar, nèrgens... ‘Vezelf,’ mompelde ze raar. Maar Aogie meende dat het een antwoord was, op wat ze zei. ‘Den is 't veur mekaor...’ En ze praatte mompelend door over kleinigheidjes die haar te binnen vielen... Doch Tijne lette er haast niet op. Ze gluurde onder haar bevende witte wimpers uit, naar de menschen. ‘Dat was Pietje Appel mit z'n Tao, en dat | |
[pagina 279]
| |
Gosem-van-Meije... en dat Ellebert Booneveld... nee... jao... en dàt was Mijnt-van-Aodèm, jao, vest, dat was Mijnt... Maor - maor wat was er toch aors 'eworde an die minsche allegaor?’ Ze zocht er naar en ze vond het niet. ‘As ik eerst Aorie maor zien,’ dacht ze. Op het ‘beursie’ bij de andere jongens, voor het winkeltje van Babbetje-van-Met, stond hij niet. Stuntelig van haast ging ze de stugge treden van de kerkestoep op, het tochtige portaal door... Toen namen de vier vaal-hooge kerke-wanden haar gevangen. En ze voelde zich als een muis in een val. Want Aorie was er niet. Een ander nam zijn plaats in, Muus-uit-het-winkeltje. En er leken opeens weer pukkeltjes van kou om Tijne's hart te komen. ‘Och, as Aorie niet 'egaon was...,’ en ze oogde naar de portaaldeur om of ze terug wou. Maar Aogie gaf haar een duwtje. ‘Maok vort toch...’ En ze moest loopen of ze wou of niet. En de grauwe vloer werd barscher en alles om haar heen verkilde... Een verkleumende leegte kwam haar tegemoet, midden tusschen de menschen in. ‘Wat is dat nou?’, dacht ze nog. En een stem in haar zei: ‘Tijne, Tíjne, is 't je den ontgaon, hoe 't bij jou 'esteld is van binnen?’ Toen kreeg ze die ouwelijke Bessies-mond weer: ‘Neeje, neeje, 't is of mijn hert uit'ehold is...’ En de kou ìn haar was erger dan de kou òm haar. Aogie's handen stuurden haar naar een plaats, en drukten haar daar op neer. Ze zei ook nog wat, maar Tijne hoorde het niet. Als door een waas zag ze de gezichten van de anderen, een glimlach kon door dat waas niet heenkomen, een groet ook niet. | |
[pagina 280]
| |
Suffig dacht ze: ‘Is dut me Mempie's plaos...?’ En ze herinnerde het zich niet. Alle kenteekens leken weggenomen, alles wat van vroeger was... ‘Mempie, had dié hierzoo 'ezete?’, ze schudde haast haar hoofd er over. Het was toch net een vreemde plaats, een plaats meer achter-aan... Het kwam haar voor of ze verder van alles en iedereen afzat. ‘En Aorie is er niet,’ zei ze gedurig in haar binnenst, ‘Aorie is er niet.’ Ze tuurde naar de deinende hoofden voor zich, en kreeg een raar-zweverig gevoel. Verschrikt kneep ze haar oogen dicht, maar achter haar gesloten oogen zag ze die deinende hoofden ook. ‘Da-'s van zwakte,’ klaagde ze in stilte, ‘'k bin toch zoo'n kruk 'eworde, 't is mit mijn niks meer 'edaon...’ En de tranen achter haar oogen drongen: ‘Laot ons er deur.’ Maar Tijne liet ze niet door. Ze zag de menschen binnenkomen en zitten-gaan en knikken tegen elkaar en bidden... Aorie was er niet bij. En de kou boog zich al dieper over haar heen, de kou kneep haar dunne polsen blauw en beet zich als een dier in haar nek en haar rug vast. Ze huiverde aan een stuk door, en dook in elkaar. Haar oogen werden holler. ‘Wat had je er mijn toch uit te stiere?’, verweet ze Hein in haar gedachten, ‘had mijn toch bij de kachel 'elaote, de kachel brèndde toch? 't Had gien cent meer 'ekost, as ik thuis 'ebleve was.’ Ze kreeg bitse handen. Haat kronkelde door haar gedachten heen, en met vijandige oogen keek ze rond in de stugge beslotenheid van de kerk. ‘Veul 'ebede had ze hier... zóó veul 'ebede... en niet ien woord was veerder 'egaon den | |
[pagina 281]
| |
haor eige aosem... Aj-je er in kwamme... en nou zat ze hier weer of er niks 'ebeurd was.’ In haar dwalende blik kwam wat scherps, iets-van-verkenning. ‘Weut jij ook nog van de sturm of?’, ondervroeg ze ineens de kerk. Maar de grijze oude ramen herinnerden zich niets meer, en de muren rond-om waren wel verweerd doch niet geschonden. Onnoozel-verwonderd keek de kerk haar aan: ‘Sturm?, sturm...?’ En die zonderbare leegte werd er al-killer bij. Tijne zuchtte van grimmige verbaasdheid. ‘Hoe is 't toch zoo aors 'eworde?’ Ze kreeg van het denken een stakkerig oud-vrouwengezichtje vol rimpels en deuken. Maar een antwoord vond ze niet... ‘Vroeger’ was al de ellende van het Eiland in de kerk opgeborgen geweest, de menschen brachten daar al hun angst en al hun verdriet, en de kerk was tot de nok toe vol van gebeden en klachten... Ineens, niemand kon weten hoe, trokken die gebeden weg, tegelijk met het verdriet en de bekommering en er bleef enkel maar leegte over. Stuursch, mager en oud stonden de vale kerkebanken in de holle ruimte, die banken leken ook kou te lijden. En ging er niet keer op keer een rilling door de preekstoel, en bibberden de lampen niet...? Verkleumd zag de kerk er uit. ‘En de minsche,’ dacht Tijne, ‘die wille him warm maoke.’ Schimpend vertrok ze haar mond. ‘'t Zel wat baote, 't zel wat...’ Ineens kwam er uit een oud blijmoedig gezicht-vol-plooien een glimlach naar haar toe. ‘Lange-Aont,’ wist ze, ‘Aont... wel zeker... maor tòch aors...’ Aont knikte veel te monter tegen haar. | |
[pagina 282]
| |
‘Jij,’ zag Tijne, ‘hebbe vest gien verlies 'eleeje mit de sturm.’ En ze groette niet terug. Tetje-van-Etje zat aan haar linkerhand. Ze had dunne zilver-grijze lokken en een gezicht zoo geel als asch. Maar haar rimpelige dor-grauwe oogleden konden niet heelemaal een heilige blijdschap verbergen en haar prevelende vale mond praatte ootmoedig-dankbaar met God. Een pijn rukte aan Tijne's hart. En ze zei toch bitter in haar gedachten: ‘Bin jij zoo oud 'eworde, Tetje-van-Et, en heb je nog niet beter 'eleerd...?’ Ze schrok er zelf van. En de kou die daar in de leegte opgehoopt lag, leek zich over haar uit te storten, haar adem haperde, haar bloed leek te bevriezen. Ze werd bang. ‘Heere! Heere!’, kreet ze, ‘reken 't mijn niet toe, help mijn, Heere!’ Maar er was geen helper voor Tijne-van-Hilletje. En de kou leek tegelijk met de pijn haar gedachten te verdooven, wezenloos zat ze toe te kijken. De menschen zongen een psalm. En het eendrachtige in dat zingen hinderde haar. Ze pinkte en fronste. Aan meedoen dacht ze niet. Ze verstond ook de woorden niet, ze hoorde geen wijs... ze had enkel maar erg in dat saamhoorige... Dominee kwam op de preekstoel. Maar haar ontging dat. Wel keek ze telkens werktuigelijk naar Aorie's plaats, waar Muus-uit-het-winkeltje op zat. En wrokkig maar mat - of een ander het voor haar deed, buiten haar om - mopperde ze tegen Muus in haar gedachten. ‘Wat moet jij daor toch, man? Dat komt jou daor niet toe, gaon er of, man, huur eigens 'n plaos.’ Onderwijl bad Dominee. | |
[pagina 283]
| |
Eerst midden in het gebed kreeg Tijne er erg in. Ze keek op. Ieder zat met gesloten oogen en een biddend gezicht. Van vlakbij zag de koue leegte haar toen aan. ‘Tijne-van-Hilletje, zien je nou hoe 't 'eworde is...?’ ‘Niet doen,’ zuchtte ze. Schuw, onder haar trillende witte wimpers uit, oogde ze naar Dominee op. Het was of hij blauwe deuken in zijn gladde witte koonen had en blauwe kerven onder zijn oogen, dat was van schaduw en winterkou. Maar er lag ook schaduw over zijn stem heen, en beefden zijn woorden niet van de kerke-kilte? Tijne wou luisteren, maar eer ze er op verdacht was, vergat ze dat weer. ‘Hoe is dat toch ook 'n keer 'eweust, van Domenee die an haor bed 'ezete had, mit 't fieselemie van z'n oue Tao...?’ Ze zat er zich nog op te bezinnen, toen hij al-lang preekte. Na een poos, merkte ze dat. ‘Laot ik toch maor goed toehoore,’ nam ze zich voor. En wat haar daartoe aanzette, wist ze zelf niet... Ze luisterde, en die preek van Dominee ging hoog over haar heen: niet éen woord raakte haar aan. ‘Och, dat was 'n predekaosie zoo as ze veur de sturm ook wel prèchtig 'evonde zou hebbe. Jao - nou, as ze... as ze eerst maor wist waor Aorie 'ebleve was. Aorie die had toch zoo'n goeiige praot over him, en wat kon die goeiig haor naom zegge. Gien-ien aors kon dat zoo.’ Die stem-boven-haar sneed dat weer af. ‘Christus onze Broeder, onze Vriend, Christus, God's zoon, onze Zaligmaker...’ ‘'n Vrìnd?’, zei Tijne in haar gedachten, ‘'n bróeder? Och man, zwijg stil...’ En ze kromp daar wel bij in, maar haar armzalige oogen werden venijnig zwart van | |
[pagina 284]
| |
binnen. Ze verplukhaarde ook alles wat haar onder de handen kwam, haar kerkboek, haar dassie... En haar Bessies-mond viel nog meer in, en de rimpels in haar voorhoofd werden zoo donker-van-diepte, dat het was of er vuil in de naden zat. ‘'n Vrìnd,’ herhaalde ze, ‘'n bróeder...’ Booze gedachten stormden door haar heen. Dat booze betooverde haar: aan elk gezicht dat ze zag, aan elk woord dat ze hoorde, zat een booze gedachte vast. De diaken, die met het kerkezakje liep, Maorte-van-maogere-Jen, rammelde ongeduldig met het collectegeld, om haar aandacht te trekken. Onnoozel-vragend keek ze eerst nog naar hem op, eer ze haar hand in haar rokzak stak, om de kerke-centen op te diepen. En opnieuw was het saamhoorig zingen van de gemeente een wanklank in haar ooren. ‘'t Is ommers niet 'emiend,’ vitte ze in haar binnenst, ‘niks is er 'emiend.’ Maar toen de preek al op een eind begon te loopen, viel haar opeens in: ‘'k Weut niet iens de teks en de verdeeling... 'k Moet toch nog op de teks acht geve, veur as Hein er nao' vraogt, om te zien of ik wel 'eluisterd heb.’ Maar Dominee haalde toen juist een heele tijd de tekst niet aan. En haar aandacht verslapte al gauw. Eerst keek ze naar de prachtige regenboog-kleurtjes in het rijlef van Lijsie-van-Ep, en toen naar de stralend blauwe bloemen in Mijnt haar bouw... Mijnt had een strak vroom luister-gezicht, en toch glimlachte alles aan haar: de sterretjes-kant van haar muts en haar dikke rosse wangen, en haar dikke glimmende haar, en haar aandachtige blauwe oogen... ‘Hoe is dat zoo mit haor?’, soesde Tijne, ‘hoe ken | |
[pagina 285]
| |
dat weuze? Gnap is zíj, zoo dik en zwaor. Prakkezeert zij over wat aors...?, maor Lijs-van-Eppie had toch ook zoo wat, en die was fiks bejaord.’ Ze keek er de anderen 's op aan. En allemaal hadden ze die vredige blijmoedigheid over zich, en dat geloovig-verdiepte... ‘'t Lijkt zoo...,’ hoonde Tijne. Maar de Heere God was zichtbaar in hun midden. En dat geloovige in hun aandacht, verbond de een aan de ander, het maakte hen tot broeders en zusters, tot een gemeente-des-Heeren. Maar Tijne-van-Hilletje hoorde niet in die gemeente thuis. Scherp drong dat tot haar door: ‘Ik staon daor buite... ìk zit daor as 'n vreumde bij, ik heb er gien deel an...’ Haar ouwelijk peins-gezicht werd kreukeliger. ‘Heb ik dat den al niet eer 'eweute?’, onderzocht ze verbouwereerd. Want de pijn in haar binnenst was niet uitgesleten en zwak, maar nieuw en hevig. ‘Net of de Saotan mijn hert uit mekaor haole wil,’ dacht ze. En toen kwam dat bang-verwarde weer over haar. ‘De Saotan?, och...! Wie was dat eigelijk in de sturm 'eweust...? Wie... wie had Tao en Bappe weg'esleept en onder'edouwd...? Wie was er in dié nècht de baos 'eweust?, God of de Saotan?, of hadde ze saome...?’ Schrik beet het af. En feller dan eerst, feller dan een schreeuw, kwam toen de gedachte aan Aorie weer in haar op. En daar viel wat vreemds bij voor... Het was of iemand haar oogen een bepaalde richting uitwees. Ze keek - en de kerkevloer werd een zee, ze leek te dalen en te rijzen in één oogenblik tijds, en binnen in haar ooren suisde het of ze duizelig zou worden. Ze zag Aorie. | |
[pagina 286]
| |
Hij zat op een heel andere plaats, tusschen zijn Tao en zijn Peet Bartel in, en zijn gezicht was magerder en minder bruin, en zijn haar lichter, maar hij was toch Aorie... In haar onthutste blijheid ontstreed ze dat zichzelf nog. ‘Och maad, bin je nou raor?, niétes... 't is niét waor, maad, niet waor...’ En van dat wonderlijke geluidje in haar keel schrok ze niet eens: ze lachte van binnen en door haar adem brak meteen een snik. ‘Jao, Aorie wàs 't...!, Aorie, daor zat hij!, Aorie-van-Zwèrte-Jaop! Aorie-van-veurhien... en toch aors... toch aors... Maar dat gaf ommers niet?, Aorie... Aorie... was Aorie...’ Ze rekte haar hals en ze kuchte ofschoon ze niet kuchen moest. Ongeduldig-verlangend wachtte ze op een blik van Aorie. Maar Aorie keek niet, hij luisterde... En toch sprak Tijne hem gedurig aan in haar gedachten. ‘Aorie, zien je mijn niet? Aorie - Aorie, ik bin in de kerk. Hier bin ik, Aorie... Hoor je mijn niet hoeste?, die daor hoest... dat bin ik, dat is Tijne-van-Hilletje, Aorie.’ En plotseling kreeg haar doodshoofdachtig gezichtje wat rossigs, iets van een blos. Aorie bewoog zich, zijn oogen draaiden, hij gluurde zijwaarts. Maar zijn zoekende blik ging niet verder dan tot Mijnt's gezicht. En in zijn blik was wat dringends, iets of hij aanklopte bij Mijnt. En dat dringende hield maar aan: zijn oogen leken op Mijnt vast te groeien. En door Mijnt's schouders ging een kleine schok. En ze keek opeens niet meer naar de Dominee, ze keek naar Aorie. In de kier van haar ronde roode lippen blonk de witte onderkant van haar boventanden. Haar dikke wangen werden nog rossiger en ze ademde diep, ze zuchtte van genoegen, en de bloemen van haar bouw | |
[pagina 287]
| |
leken nog heller kleur te krijgen. Haar hoofd in de glimlachende sterretjes-kant, ging zwak op en neer, het leek een toevallige beweging, maar het was een knik. En bijna onmerkbaar knikte Aorie terug. Toen spraken ze met hun oogen wat af, daar was aldoor wat vriendelijks bij, een vreemde zoete verholen vriendelijkheid... Niemand anders had er erg in, niemand buiten Tijne om. Maar Tijne leek er van te versteenen. ‘Dat ik daor nooit-niet an 'edocht heb,’ zei ze in zich-zelf, ‘dat 't zoo 'ekomme is...’ Ze begreep het toch nog niet. ‘Mijnt,’ klaagde ze in stilte, ‘hij het eerst mit mijn 'eloope... hij het mijn ansichtkaoretjes bij de vleet 'estierd... En hoe is 't nou zóó...?, heb jij dat 'edaon Mijnt?, heb jij him van mijn of'enome?’ En gedurig keek ze maar naar die pratende oogen, ze kon niet anders dan naar die pratende oogen kijken. Al dat goeie en vriendelijke en zoete dat voor háár had moeten wezen, ging naar Mijnt. ‘En Mijnt,’ kon ze nog denken, ‘die het al zooveul, die het alles magge behoue: haor Tao en haor Mempie en haor Bappe en haor Bessie en haor huis - alles, en ikke... ik die niks over'ehoue heb... die alles of'enome is, ikke... ik moet dut ook nog misse.’ Het was of er een mes in haar huid gezet werd, ze schreeuwde haast... En bij het na-gebed vergat ze op te staan. Tetje-van-Et moest haar op de schouder tikken. ‘Keind...’ Eerst keek ze dom-bevreemd, toen begreep ze. ‘O jao...’ En zoo gauw ze overeind stond, soesde ze weer weg. ‘Dat ik daor nooit-niet an 'edocht heb? Aorie en Mijnt... Mijnt en Aorie...’ De kerkevloer leek weer te deinen. Ze moest zich vastgrijpen. ‘Wat... wat | |
[pagina 288]
| |
'ebeurt er toch mit mijn,’ kermde ze radeloos van binnen, ‘hoe is 't toch zoo...? Veurmaols toe' was 't zoo aors - zoo goed... Veurmaols toe' was ik... toe' was ik Tijne-van-Hilletje en nou... nou bin 'k enkeld maor 'n bonkie pijn en zeerigheid.’ Onzeker liep ze tusschen de anderen in, naar de opengezette kerkdeur, en die anderen waren enkel maar suizende stemmen, stemmen zonder woorden. ‘Aorie-van-Zwèrte-Jaop is tòch weg,’ klaagde ze in zichzelf, ‘Aorie is óók weg...’ En ze kon het maar niet aanvaarden. ‘Och, is 't wel waor, maad, is 't wel weuzelijk?’ En dat bang-verwonderde in haar riep: ‘Niet waor! Niet weuzelijk waor...!’ Maar ze trachtte het zich toch terdege in te prenten: ‘Jao, 't is wèllis, maad, 't is wèllis. Heb je 't den zelf niet 'ezien, pas?’ Op de kerkestoep struikelde ze... Ze kon ook niet goed zien. Haar oogen waren enkel maar trillende scheurtjes. ‘Aorie ook weg... Aorie ook...’ Een stem vlakbij nam gestalte aan... Ze zag de vroolijke sterretjes-kant van Mijnt haar muts en de gladde blauwe bloemen op haar bouw. En ze haatte de sterretjes en de bloemen even heftig als Mijnt-zelf. Ze haatte ook de stram-gure winterdag en het levenlooze kaal-dorre Eiland... ‘Aokelig was 't, naorigheid was 't...’ Als haar haat even slonk, braken dadelijk haar tranen door. En krijten wou ze niet. ‘Neeje, neeje,’ mompelde ze in angstig-boos verzet, ‘gien traone... traone geve nergens veur.’ En schuw, als betrapt, keek ze opzij. Aogie kwam naast haar loopen, met een vrouw uit | |
[pagina 289]
| |
de straat: Kaot-van-Essel. En ze keken allebei meewarig-ontdaan naar haar hol-wit gezicht. Verschrikt morde Tijne in zichzelf: ‘Wat hebbe juilie toch an mijn te zien?, plaog mijn niet.’ ‘'t Is wel 'n heule zit veur jou 'eweust,’ beklaagde Aogie verteederd, ‘is 't je slum teuge 'evalle?’ Tijne verstond het niet eens goed. ‘Jao-jao,’ zei ze werktuigelijk, ‘jao-jao.’ En ze probeerde nog te glimlachen, die glimlach werd wat verschrikkelijks. De vrouwen keken opeens pal voor zich uit. En Aogie schudde nog stiekem haar hoofd tegen Kaot en ze fluisterde ook stiekem. ‘Och minsch - och minsch, wat ik daor mee deur'emaokt heb...! En wat is 't nou?, 'n knekelhuisie, vel over bien...’ Haar fluisterstem werd nog stiekemer: ‘En toch moet zij an'epakt worde... Hein zeit ook, ze moet...’ Tijne verstond er niets meer van. ‘Wat mient ze...?’, sufte ze, belangstelling had ze er toch niet voor, ze dacht er ook niet op door, nergens dacht ze op door... Soezend keek ze naar het steile riet aan de dichte sloot, dood, geel en strak stond het er bij. Ze lette ook weer op de huizen: gramstorig zagen die er uit, stom, koud en gesloten. De ijs-baarden aan de raamposten smolten niet, maar werden langer en spitser... En de starre eenzaamheid van horizon, weiland en weg werd al beklemmender. De kerkgangers namen het eenlijke niét weg, midden, tusschen hen in, was die grauwe leegte ook... ‘Hoe ken 'n minsch dáor in leve?’, dacht Tijne bevreemd, ‘hoe ken 't...?’ En haar beenen beefden toch zoo, armelijk-vragend keek ze naar Aogie. ‘Mag ik je 'n arm geve, Aogie?’, het lag haar op de | |
[pagina 290]
| |
lippen, maar ze kon het niet zeggen. Het leek wel of haar tanden zwaar wogen, haar tong ook. En die recht-afhangende arm van Aogie zag er zoo onvriendelijk uit... Ze vroeg maar niets, ze strompelde zoo maar verder. Haar kin drukte ze op haar borst en haar rug trok krommer. ‘Och Tao,’ zuchtte ze altemet bij zichzelf, ‘och Mempie...’
* * *
Aogie had enkel maar ‘allaoh’ te zeggen. En ieder ging dadelijk gedwee aan tafel zitten. Het Zondagsche middagmaal stond klaar: een schaal met savoyekool, een schaal met aardappelen, een steelpan met sju, en een schotel met vet vleesch... Hein vouwde zijn handen al, hij had trek. Maar Aogie sneed eerst nog de magere randjes van de vette varkenslappen af en lei die op Tijne's bord. ‘Hier, kieskauwer.’ ‘Minsch,’ knorde Hein afkeurend, en de appels in zijn oogen leken spelde-punten, en zijn grimmige magere mond trok breeder. Aogie gromde terug. ‘Watte nou?, 't is van me eige stikkie vleisch.’ Tegen Keesie die toch geen kik gaf, snauwde ze ook: ‘Hier je bord!, ik zeg geef je bord op... wat zit jij daor onnoozel? Heb je wat uit'evoerd...?’ En over Keesie's klein bleek-bruin gezicht sloeg een gloed van schrik. ‘Ikke...?, ik...?’ Snel trok hij zijn hand uit zijn broekszak: hij had twee kerk-centen achtergehouën. Maar Aogie lette al niet meer op hem. Onderwijl ze het vleesch verdeelde pruttelde ze tegen Tijne: ‘'t Is net of je mit je ooge ope zitte te slaope... | |
[pagina 291]
| |
jij!, nou niet zoo tezeGa naar voetnoot1) vedaog, ete maor, ete...’ Bits bewogen haar handen, bits was het geluid van haar stappen, elk woord dat ze zei klonk bits. Toch bad ze wel met de anderen mee. Tijne keek er naar. En alles ging eigenlijk buiten haar om. Een keer dacht ze: ‘'k Moet toch zitte gaon.’ Maar ze zat al. En na het bidden mokte Hein dadelijk weer: ‘'k Zou 't nou maor zegge...’ Hij keek van Aogie naar Tijne. ‘Ik zou 't... zou 't haor al-lang mee'edeeld hebbe. Ik veur mijn...’ Met een mondvol savoyekool viel Aogie hem in de rede. ‘Daomee zeg ik je, daomee! Laot dat maor an mijn over. Nao 't ete...’ Tijne ging dat leeg voorbij. Ze had haar vork opgenomen en wou hem in de opgeschepte portie savoyekool prikken, maar ze vergat dat meteen weer. Ze keerde naar de kerk terug, en keek weer naar Aorie en Mijnt. ‘Dat 't toch zoo 'ekomme is... maor Heere God, dat 't toch zóó gaon moet...’ Binnen in haar kreunde het. Haar keel werd dik en nauw. Ze zag op het eten neer, en het eten stond haar tegen. ‘'k Lus niet,’ zuchtte ze in zichzelf, ‘'k lus 't niet.’ En toen viel haar ineens wat troostrijks in: ‘Ken ik 't mijn toch niet verbeeld hebbe van Aorie en Mijnt?, het 't meskien zoo maor 'eleke in mijn oog...?’ Een ruim gevoel gaf haar dat van binnen, een gevoel van opluchting. ‘Jao, jao, dat ken ommers best, bèst ken 't... Heere-mien-gut, dat ik daor niet eer an 'edocht heb...!’ ‘Ete nou!’, zette Aogie haar gemelijk aan, ‘ete!’ | |
[pagina 292]
| |
En ineens kòn ze weer eten. Ze pikte een melige aardappel in vieren en at hem op. Ze proefde van de kool: ‘Neutemeskaot was er over 'edaon... lekker.’ En meteen schoot haar te binnen: ‘Hij had aors in 't g'eel niet nao' haor 'ekeke, Aorie, in 't g'eel niet.’ Toen bleef er plotseling weer een stuk aardappel steken in haar keel. Ze hoestte er van. ‘Meskien het hij 'ekeke toe' jij nog niet wiste waor z'n nuuwe plaos was...?’ Maar dat betwijfelde ze toch. ‘En den laoter gien-ien keer meer?’ Ze at van de savoyekool, en de kool wou niet weg uit haar mond. Ze duwde de groote hap van de eene wang naar de andere, ze kauwde er hevig op, en weg kon die hap niet: haar keel wou hem niet doorlaten. ‘Aorie het toch ook wel 'eweute,’ drong ze zich toen weer op, ‘dat ik veur de eerste maol suns... suns - de sturm nao' de kerk 'ekomme bin? En daorom het hij inspres zoo 'edaon.’ Die groote hap kool gleed vlot door haar keel... En toen liep ze eensklaps met Aorie op het Kerkepad. Het was avond, er stonden sterren aan de lucht, en in de verte glommen kleine gele vierkantjes: dat waren vensters van huizen. Aorie zei: ‘Ik heb wille wachte mit je te vraoge tot we uit de zwaore-rouw wasse, maor nou - maor nou...,’ hij lei zijn arm om haar schouders, ‘ik mèg je graog lije, Tijne-maai, ik hóu van je, Tijne-maai, van jou allien hou ik...’ En al het zoete en vriendelijke en goeie dat voor Mijnt geweest was, ging naar haar toe... ‘Tijne-maai,’ zei Aorie, ‘wij zelle altijd saome blijve, altijd saome, tot in lengte van daoge, Tijne-maai...’ Aogie's grauwerige stem maakte daar een eind aan. ‘Haol de Bijbel,’ beval ze Keesie. | |
[pagina 293]
| |
In een ommezien was Tijne van het Kerkepad in de kamer terug. En slaperig-verwonderd oogde ze naar die vier leege borden op tafel. De maaltijd was geëindigd. En zij had gegeten zonder dat ze het wist... ‘Slaon de Schrift ope bij dat blauwe briefie,’ beval Aogie van-nieuws aan Keesie, ‘en lees netjes kepittel zeuve uit Deutermonium veur.’ ‘Jao,’ zei Keesie gedwee, maar hij trok er een lip bij, en zijn kleine stompe neus leek stomper te worden: ‘'n groot hoofdstik was 't,’ zag hij dadelijk, ‘en er kwamme 'n truup vreemde naome in te pas... Hij most 't maor gauw 'edaon maoke.’ En of er geen tijd te verliezen was, zóó haastig begon hij te lezen, zijn tong struikelde over de namen, hij raffelde... En keer op keer voer Aogie tegen hem uit. ‘Doogeniet, op je gemèk... niet zoo rad, aop...!’ Toen het hoofdstuk uit was, commandeerde ze kortweg: ‘Danken.’ En dadelijk na het danken zei Hein: ‘Den gaon ik onderhènd mit de jonge maor 'n slaggie om.’ Een heimelijke bedoeling drong door die woorden heen. ‘Zoo?’, Aogie praatte of ze pruttelde, ‘geef je je slaopie er an?’ Onder dat gemelijke kroop haar verlegenheid weg, tersluiks-begaan lette ze op Tijne. Maar naar Hein en Keesie keek ze niet meer om. Die gingen lanterfantend de deur uit, de weg op... Nog lang was het geslif van hun pantoffel-zolen in de stilte te hooren. ‘Zie zoo,’ zei Aogie telkens, ‘zie zoo.’ Op Zondag deed ze alleen maar het hoogst-noodige af van haar werk. Ze droeg de borden naar de keuken, vouwde het tafellaken op en zette van het kokende water thee. Toen was ze klaar. | |
[pagina 294]
| |
‘En laote wíj nou saome er 's wat praote,’ zei ze goedmoedig tegen Tijne. Dat onrustige bitse was opeens heelemaal uit haar gezicht en haar stem weg, ze glimlachte... Verwonderd keek Tijne er van op: het leek plotseling warmer te worden in de kamer. ‘Praote, Aogie?’, ze wou al opstaan, en naar haar toe komen. Maar Aogie stak breed haar hand op. ‘Blijf maor - hou je gemèk...’ Zelf ging ze ook zitten en ze wreef aldoor met haar handen over haar knieën. ‘Zie je, mekeind, er moet toch raod 'eschaft worde mit jou... 't Ken zoo niet blijve, vezelf... En wat Hein en ik nou 'edocht hebbe?, je moste maor 'n diensie zien te krijge... daorom...’ Tijne wou van-nieuws overeind komen, maar ze kon niet. ‘'n Dienst, Aogie...?, moet ik in 'n dienst, Aogie...?’ Ze begon er nog vervallener uit te zien en nog zwakker. ‘Onder vreumde minsche heulegaor,’ sloeg het koud door haar heen, ‘onder vreumde minsche...’ Maar Aogie leek geen acht op haar te geven. ‘'t Is zoo 'elege, asse we 't rejaol hadde, dat 't op gien honderd golde meer of minder ankwam... jao dèn! Maor 't is 'n schraole tijd, 'n lange diere winter. Enne... daorom... nou hadde Hein en ik zoo 'edocht: zoetjes-an most je maor weer 's an de gang, da-'s veur je eige ook beterder...’ Verlegen-monter knikte ze. ‘En nou was er net 'n plaosie vrij'ekomme, 'n dienst veur dag en nacht, en daor bin ik veur jou op of'egaon, guster, en dat is goed beslaoge. Mèrgenaovend moet je maor 's ankomme, het baos Sanders 'ezeid, om je te laote zien. Maor da-'s enkeld veur... veur de sjeun, je binne zoo goed as an'enome - in 't hôtel hier.’ | |
[pagina 295]
| |
‘Wàtte, Aogie...?’, Tijne gleed haast van haar stoel af, zoo onthutste ze, ‘bij... bij baos Sanders... in... in 't hôtel?, ikke in 't hôtel?, moet ìk nao'... nao'...’ Aogie's lach viel er hard overheen. ‘Waorom niet, maad?, 't lijkt wel of je daor van verschiete! In 't hôtel heb ik ook 'ediend, bar lollig heb ik 't daor 'ehad, veul fooie, en best ete, ete zoo as er bij je eige thuis niet op'eschept wordt. En zwaor werk wordt er niet van je 'evergd: kaomers opreddere en vaotwerk ofwèske, en de minsche vrindelijk te woord staon as ze wat vraoge... aors niet - aors niet!’ Schichtig-opgewekt knikte ze weer. Maar Tijne had er geen erg in. Ze zat ontdaan voor zich uit te staren. ‘Ik wor' weg'estierd,’ jammerde het in haar, ‘ik wor' hier vandaon 'estierd...’ En ze zag zich plotseling gaan door een gang met veel deuren. Links ging een deur open en een Amerikaan kwam naar haar toe, zijn gouden tanden glommen. Driftig sprak hij haar aan. ‘Wa-blief?’, zei ze. Geen woord verstond ze. Onderhand ging er weer een andere deur open. Een Engelsche dame kwam er uit, met fladderende linten op haar goed en een sluier om haar hoed. Ze praatte, en één begrijpelijk woord was er niet bij. Beschaamd stamelde Tijne: ‘Ik verstaon je niet, vrouw, ik verstaon je niet...’ Verward keek ze op ineens. En daar zat Aogie nog en knikte en glimlachte en zei dezelfde dingen die ze pas ook al gezegd had. Tijne luisterde niet, stuntelig kwam ze overeind, en onvast op de beenen liep ze naar haar toe. ‘Och Aogie, dat mien je toch niet, wel?, dat zeg je er toch maor om, hee Aogie, dat ik weg moet...?’ Ze greep Aogie's arm beet. ‘Ik... ik ken toch wel bij jou blijve?, | |
[pagina 296]
| |
zooveul eet ik toch niet, Aogie, zoo dier bin ik toch niet in de kost?, toe Aogie... Aogie... tóe...’ En Aogie maakte driftig-van-verlegenheid haar arm los. ‘Niet zaonike, nou... Zóó blijve op de dier, dat gaot ommers niet? Dat zou je toch gien-iens wille, zoo op genaode en goedertierenheid of? Da-'s goed veur Bessies en Bappes waor de pit uit vedaon is, maor niet veur jonge fiksche frommesse...’ Zelf kwam ze ook overeind en ze leek nog grooter dan anders, en ze zag er onvermurwbaar uit. Baloord keek Tijne naar haar op. ‘Maor fiksch dat bin ik toch niet, Aogie? Zien mij nou an! Bin ik nou fiksch...? Nee ommers...? Och Aogie... Aogie, doen dat niet mit mijn, hou mijn bij je, Aogie, hier in huis, hier bij jou...’ Maar Aogie schudde kribbig-beslist haar hoofd. ‘Hier bij mijn,’ zei ze snedig, ‘bin je in 't huis van Hein Visser. En Hein Visser bestaot jou niks-niemendal. Hein is jou heulegaor vreumd. En hij het z'n eige toch al bovemaote goed 'ehoue... Veul onkoste hebbe we an jou 'ehad, mit eten, mit drinken... weken lang 'edokterd... en al zoo meer, en dat komt nou laoter wel terecht bij 't ofrekene... Maor Hein het 't toch veur moete schiete... En we hebbe ook 'n boel onruim an jou 'ehad, veul drokte, en - en jao, veul onvrijigheid, zel ik maor zegge. En dat het Hein toch allegaor 'edoogd, al die tijd... Maor nou dat je weer opgnappe hien gaone, is 't toch rechtmaotig, as hij zeit: tot hier toe en niet veerder?’ Tijne greep een tip van Aogie's boezel beet. ‘Jao Hein... as vreumde... jao, dat is zoo, maor jij Aogie, jij binne toch...’ ‘De vrouw van je 'esturreve neef,’ viel Aogie er dwars op in, ‘wij bestaon mekaor ook niet in de bloede, | |
[pagina 297]
| |
niks-niemendal bestaone wij mekaor, hoegenaomd niks. En al deeje we dat wel, dan kon daor nog perk en paol an'esteld worre.’ Met elk woord leek ze Tijne verder van zich af te duwen, wreed-van-onverzettelijkheid werd ze. ‘Al was je me eige tutte, den hiel' ik je nog niet, den nog niet...’ Toen werd Tijne weer zoo vreemd-wezenloos. Slap leunde ze tegen de tafel, als klauwtjes haakten haar kil-magere handen om de rand van het tafelblad. En luid-op praten kon ze niet, ze mompelde maar zoo'n beetje: ‘Waorom bin ik toch beter 'emaokt?, waorom bin ik beter 'eworde...? Veul liever had ik weg wille gaon. Ik - ik was temet al weg, toe' heb juilie me weer terug'ehaold. En nou - en nou... ik wou dat ik maor weg'ehaold wier, wat moet ik toch nog veerder, wat moet ik toch...?’ Aogie verschrok er van. Ze ging vlak voor Tijne staan. ‘Da-'s goddelooze wartaol,’ bestrafte ze, ‘jao zekerlijk, wàrtaol is dat...’ Maar haar stem werd zoo goed ineens, zoo vriendelijk. ‘Keind, je moete je verstand er 's vortstiere. Ik bin niet allien baos, en 't is niet dat ik jou 'n boos hert toedraog... maor - maor veur de goeie gang van zaoke is 't beterder dat je nou maor gaone... denk er 's effe op nao, laot je verstand daor 's effe over hien gaon.’ Maar Tijne kon niet denken. Ze hoorde alleen dat milde en zachte in Aogie's stem, en haar angst greep zich daaraan vast. ‘Och Aogie, jij hebbe toch ook zeggingschop in je huis?, jij binne toch ook wel 'n beetje de baos...?’ Ze wist amper wat ze zei. ‘Laot mijn nog 'n verreljaor bij je blijve Aogie, nog 'n verreljaor... Stier mijn nou nog niet weg... niet onder vreumde... Laoter... over... | |
[pagina 298]
| |
over 'n maond of wat, laot mij den onder mijns gelijke... ik doog niet veur 't hôtel, ik...’ Aogie praatte er stroef-ongeduldig doorheen. ‘Onder jouws gelijke moet je harder an, dan gunter in 't hôtel. Wat heb jij toch op dat hôtel an te marke?’ Tijne hoorde het niet. Het was of haar beenen onder haar wegbogen, ze zakte op haar knieën: ‘Ik zel hard veur je werke, Aogie, as ik blijve mag. Ik zel de heule wesk veur je doen, ik... heulegaor allien. Toe den, Aogie, zeg nou dat 't goed is, dat ik blijve mag... Toe, ik bin toch maor 'n wees, Aogie, ik heb niks meer op de wereld. Laot mijn nog 'n paor maondjes...’ Maar Aogie bleef onverzettelijk. Zooals Tijne enkel de Amerikaan-met-zijn-gouden-tanden zag, zoo zag Aogie enkel de wrokkige oogen van Hein. ‘De wesk,’ wees ze stuursch-vriendelijk af, ‘ken ik best allien doen, keind, en 't werk ook. Daor heb ik jou niet bij van noode... Enne... en... laot ik 't je den maor zegge: ik heb al daoge lang onienigheid mit Hein om - om jou... Hij leit maor te gnorre: dat 't nou ereis gnap tijd wordt dat jij op je eige gaone. Van de mèrgen tot de aovend hoor ik niet aors... Dat gaot zoo niet langer. 'n Minsch is z'n eigen 't naost. 't Hemd is naoder den de rok. En... en evengoed, ik beloof je op handslag: mit raod en daod zel ik je altijd bijstaon. As je zwaorigheid hebbe, wat 't ook weuze mag, kom maor nao' Aogie. En op je vrije daoge, je vrije aovende, hier zel je altijd wellekom weuze. Nou, bin je daor niet content mee? Zèg er 's wèt...?’ Maar Tijne zei geen woord. Ze was van haar knieën overzij gegleden, en zat als in-een-getrapt op de vloer. Zielig-verloren huilde ze, met diepe kinderlijke | |
[pagina 299]
| |
snikken, met dikke tranen. ‘Mempie!’, krijtte ze hulpeloos in haar binnenst, ‘Mempie! Bappe! Tao!’ En het was of het verleden openging op een kier. Een vage psalmwijs hoorde ze, dat was Bappe die neuriede. Hij zat in de zon, op een omgekeerde vischmand en verstelde een net... Bezorgd-vriendelijk glimlachte Mempie bij het lichte raam met de ondergordijntjes en het pot-bloemetje. ‘Me-keind, me-keind!’ En Tao stond bij zijn schuitje en dopte ansjopies... Goedig keek hij naar haar om: ‘Welzekerlijk ken je mijn helpe, maosie...’ Veel te gauw trok die kier toen weer dicht. En scherper dan te voren voelde Tijne hoe eenzaam zij was. ‘Och jao - jáo, zuilie waore te gaoder, maor zij zoo allien, zoo bar allien.’ Ze beet op de slippen van haar dassie, op de knokkeltjes van haar vingers, en huilde wezenloos door. Meewarig hurkte Aogie bij haar neer op de vloer. ‘Niet zoo krijte nou... Is er soms nog wat aors... 't ien of 't aor, dat je bezwaort?, zeg den wat?, bedaor toch... je binne ommers gien klein keind meer. Daomee krijg je 'n braove jonge... 'n gnappe vrijer... en den...’ Verbouwereerd bleef ze steken. Een verstikt geluidje kroop uit Tijne's vertrokken huilmond. ‘Zwijg toch stil, Aogie, zwijg toch stil...’ Haar borst leek verstopt, haar adem zwoegde. ‘Aorie,’ stelde ze toen weer klagelijk vast in haar binnenst, ‘jij hebbe mijn ommers ook in de steek 'elaote?, jij binne ommers ook van mijn weg'egaon, Aorie.’ Ze huilde nog heviger. En Aogie werd ongerust. ‘Ze zou vannuuws ziek kenne worde,’ zag ze in, ‘mit die overstierdheid. Ze most op 'n aor idee' ebrocht worde...’ En al gauw vond ze er iets op. ‘Zoo metien | |
[pagina 300]
| |
komt Hein terug,’ dreigde ze listig, ‘en Hein zel bar te keer gaon, dat je zoo'n spiktaokel maoke, enkeld omdat je weg... omdat je nao' 't hôtel moete, zoo'n groote maad, zoo'n volwassen vrouwminsch.’ Dat drong dan toch tot Tijne door. Ze veegde met de rug van haar hand haar oogen af, en keek ontsteld op. ‘Jao...,’ hakkelde ze verschrikt, ‘ik... ik most ook niet zoo... zoo bar krijte, 't is ook raor van mijn... Ik... ik zel stil weuze, Aogie, ik zel daodelijk... daodelijk ophoue mit krijte, en ik zel ook nao' 't hôtel gaon, mergenaovend... Zeg den niet teuge Hein dat ik... dat ik zoo an'egaon heb, zeg 't zijn niet. Aors zel hij zoo op mijn raoze... Hij - hij moet niet zoo - zoo freed op mijn raoze, Aogie... Mijn is niks over'ebleve, niks - niks... God... God de Heere ook niet, Aogie.’ Het was maar een onsamenhangend gebrabbel. Het meeste verstond Aogie er ook niet van, maar dat kon haar niet schelen, ze was tevreden over de uitwerking van haar inval. ‘Dat van Hein,’ dacht ze gnuiverig, ‘slaot in.’ Monter-luid overpraatte ze Tijne's snikkend geprevel. ‘Wat praot je toch allegaor?, wat zeg je nou toch...? Hou maor gauw stil...’ Ze liep door de kamer, trok een la open en rommelde er in. Toen kwam ze weer terug. ‘Wat heb ik daor veur je?’, gaf ze te raden, en ze drukte een koud hard ding in Tijne's hand. Door haar tranen heen tuurde Tijne er naar. Het was een sleutel. ‘Wat heb ik je daor nou 'egeve?’, vroeg Aogie weer. En Tijne zei tusschen twee snik-schokken in: ‘De sleutel van mijn Tao z'n weuning, Aogie.’ ‘Jao,’ knikte Aogie, ‘dat heb je goed 'eraode. En | |
[pagina 301]
| |
nóu is 't de sleutel van jouw weuning, nóu mag jij him houe.’ ‘Mag ik... him...?’, onthutst-verwonderd keek Tijne er van op. Het was ineens of Aogie haar een stuk van haar leven terug gaf. ‘Den... den zel ik je maor vrindelijk bedanke, Aogie,’ stamelde ze onnoozel. Maar Aogie zei haast vroolijk: ‘Keind, bin je mal! Niks te bedanke. 't Is je wettelijk eigendom, 't staot op jouw naom, veur de helft al onbezwaord...’ Monterrap praatte ze er op door. ‘'t Huisie is op'egnapt... is weer heulegaor in mekaor 'ezet, net zoo as 't 'eweust is. En de koste binne betaold vanwege de Konegin... Is dat niet aordig?, is dat niet prechtig-mooi...? En guster is 't klaor 'ekomme, je moete maor 's gaon kijke, ik bin er ook nog doende 'eweust...’ Tijne kreeg er een dikke zeere keel van, en de woorden die ze zeggen wou leken ook zeer en dik. ‘In... in mekaor 'ezet...?’, stotterde ze, ‘net... net as 't eweust het?, en heb jij er... bin jij er...?’ Stuntelig-dankbaar stak ze haar hand uit: ‘Goeie Aogie...’ En tóen moest Aogie haast huilen. ‘Och keind, goed - góed...’ Ze vermande zich gauw. ‘Maor nou moete we er nog effe over praote, hoe er mit dat huisie 'edaon zel worre... Leeg laote staon, is neturelijk dwaosheid. Je moste 't maor zoo gauw meugelijk zien te verhure, en 't huisraod op laote berge bij mijn... Laoter as je zelf 'n huishouwing opzette, haol je alles maor weer w'rom, ken je daor gaon weune... Enne... en mit de huur... ken je den je schuldje ofbetaole bij mijn, is 't niet waor?’ Dieper boog ze zich naar Tijne toe. ‘En as je den gaone trouwe... trouw je bij mijn uit 't huis vedaon! Of'epraot?’ | |
[pagina 302]
| |
Maar ze had dat net zoo goed tegen een doove kunnen zeggen. Tijne zat maar star-verdiept op de sleutel neer te kijken. Een tooverding leek het... Ze kon er het verleden mee open sluiten. ‘Effe omdraoi-je in 't slot... en den was ze in... in veurhien... En kijk, waor hij effe uit'eslete was, an de steel, daor had Mempie him altijd vast'ehoue...’ Omzichtig liet ze hem in haar rokzak glijden. En in haar rokzak, hield ze hem ook nog vast, een heele tijd... ‘Staon op nou,’ drong Aogie, ‘en gaon gnappies op 'n stoel zitte, as 'n groote maad.’ ‘Jao,’ zei Tijne. Gehoorzaam zocht ze haar plaats bij de kachel weer op, maar haar hand hield ze nog altijd op haar zak. Het was of ze in de sleutel het heele huis met zich omdroeg: de kamer roodachtig verlicht van kachelvuur, de krom-gegroeide potbloemetjes voor het venster van groene ruitjes, haar bedstee met de blauw-gestreepte bol-hooge kussens... En ook de keuken met het glazen schotlampje, de pottenkast die op een kier stond, de schouw met de tegels-die-prentjes-waren, de steenen dames op de schoorsteenrichel... En ze moest er stil verwonderd haar hoofd over schudden. ‘'t Is 'n groot wonder,’ zei ze bij zichzelf, ‘dat 't ken, allien deur 'n stikkie staol in je hand te houe... 'n groot wonder dat zokke dinge bestaone...’ Ze ging wat rechter-op zitten, meer als een vrouw, een groot mensch... ‘Alles moet in mijn huisie zoo blijve staon as 't staot,’ nam ze zich voor, ‘verhure doen ik 't niet. Iedere maol as ik van 't hôtel vrij-of heb, gaon ik er nao' toe...’ Er kwam nòg een kreuk in haar voorhoofd, bij het denken aan het hôtel. Maar ze | |
[pagina 303]
| |
kon toch al gelaten bij zichzelf zeggen: ‘Nou jao, 't móet...’ Aogie liep ondertusschen bedrijvig af en aan, ze zette de kommetjes in het theeblad terecht, haalde de suikerbus uit de kast, de melkkan uit de keuken en schonk thee in. Toen deed zij bij wijze van deksel, een schoteltje over het nompies-bakkie en schudde krachtig-rammelend de dot kleverige suikerballetjes los. Elk geluid dat ze maakte klonk gezellig: ze pookte de kachel op, deed vuur in een test, en bracht Tijne tegelijk met de warme stoof, een kommetje thee en twee nompies. ‘Jao, veuruit... neem dat stikkie vier maor onder je biene,’ drong ze hartelijk aan, bij Tijne's schaamachtig tegenstribbelen, ‘de vloer geeft koud-op, me-keind.’ Al-sabbelend ging ze naast haar zitten. ‘Wat ik zegge wou...,’ smoesde ze, ‘je binne nou op 'n leeftijd 'ekomme, dat je wel gauw 'n jongen achter je an zelle krijge. Heb je al idee 'emaokt...?’ ‘N-nee,’ stotterde Tijne verschrikt. ‘Weuzelijk niet?’, verwonderd keek Aogie daar van op. ‘De iene minsch is toch zoo aors 'eschaope den de aore,’ zei ze peinzend, ‘ik was nog twee jaor jonger dan jij nou, toe'-'k al nechtbeursies had.’ Haar bruine gladde oogen lachten diep van binnen. ‘En ik heb er wat vaok ien veur de mal 'ehoue,’ liet ze los, meteen plaagde ze: ‘Jij toch ook wel er-eis, Tijne-maai?’ ‘Ikke...?, ìk...?’, stamelde Tijne opnieuw, ‘wel neeje-niet, Aogie, nóóit-niet...!’ Ze dacht: ‘Daor zou ik g'eel gien aordigheid in hebbe, da-'s - da-'s 'n snoode daod om je naoste... je even-minsch zuks an te doen.’ Aogie lachte van binnen. ‘Wat 'n keind nog,’ zag ze in. | |
[pagina 304]
| |
Maar door haar vroolijke verwondering schoof ook een goedige minachting. ‘'n Achterlijk maosie, die dochter van Hilletje.’ En het plagen kon ze toch niet laten. ‘Bette-van-Leene-van-Aoi,’ vertelde ze strak, ‘het mijn toch veur veste waorheid 'ezeid, dat jij mit Maorte-van-kromme-Leendertje er-eis 'n nechtbeursie 'ehad hebbe. 'k Heb 't zelf 'ezien, zee ze, in 't portaol bij huilie, 's nechts om twaolf uur, ze was er langes 'ekomme...’ ‘Da-'s 'eloge,’ zei Tijne er telkens fel tusschendoor, ‘da-'s 'eloge, da-'s in 't g'eel niet waor,’ ze keek zoo verbolgen-onthutst of ze van een zwaar misdrijf beschuldigd werd. ‘Aogt, Aogt,’ kwam ze er gebelgd tegen op, ‘hoe ken je 't in je mond neme, minsch, hoe haol je 't in je harsens...?, nooit van me leven heb ik 'n nechtbeursie 'ehad.’ ‘O, niét?’, Aogie's hoofd leek grooter en dikker te worden, dat kwam enkel omdat ze zoo'n kleur kreeg van haar verkropte schik-in-het-gesprek. ‘Nou,’ weifelde ze spottend, ‘'t ken weuze... En as jij zoo op je stik blijve staon... zel ik 't wel moete 'eloove...’ Goedig-geruststellend knikte ze er bij. En dadelijk er op voorspelde ze weer plagerig: ‘Maor wat ìk je zeg: an 'n nechtbeursie zel je toch wel gauw toe weuze, let op...!’ Een geheimzinnig gezicht trok ze. ‘As 't zoo veer is... je moete mijn toch er-eis vertelle wié... Ik wil graog weute hoe dat in z'n werk 'egaon is.’ Jolig tuimelde het door haar heen: ‘Dáor had zíj nog niet iens over 'epraot... toe' ze er mee doende 'eweust was!, en den Tijne...’ Raar schokte haar adem, maar ze zei effen: ‘Dat meide-kaomertje in 't hôtel, is hoog-bove in 't huis...’ Haar mond bibberde zonderbaar en haar konen werden paars-rood, | |
[pagina 305]
| |
opeens schoot ze weer in een lach... ‘Niet mèkkelijk om daor 'n nechtbeursie te geve,’ dacht ze. Tijne keek toch zoo verbaasd. ‘Hoe kwam Aogie nou iniens an dat kaomertje?’, vroeg ze zich af. En ouwelijk-bevreemd zat ze haar maar op te nemen. ‘Net 'n maosie nog, die Aogt...’ Eensklaps schrok ze. ‘Er is toch niet wat raors an dat kaomertje van 't hôtel?’, vroeg ze onrustig. En toen kreeg Aogie het nog benauwder: proestend kwam ze overeind en proestend ging ze weer zitten. ‘Wat... wat raors?, dat is er nao'... dat ken er nao' weuze...’ Maar ze praatte zichzelf tegen. ‘Och wel neeje... wèl nééje, scháop!’ En Tijne maakte een beweging of ze onverhoeds een prik kreeg. ‘Scháop,’ herhaalde ze in zichzelf. En dat woord was net een sleutel, een sleutel die een deur opendraaide en haar ergens binnen-in liet kijken. ‘O,’ dacht ze misprijzend, ‘mien je dàt?, leg je daor zoo over te lelleGa naar voetnoot1)...?’ Gispend vertrok ze haar mond. ‘Vrijaosies... dat was bij al die frommesse wat de klok sloeg.’ Maar Aogie lette al niet meer op haar, lacherig verdiepte ze zich in herinneringen. ‘Moet je hoore, maad, moet je hoore... In die tijd, da-'k in 't hôtel 'ediend heb, hê-'k ook die Gijsie-van-Wouw zoo bar 't hoofd op hol 'ebrocht, Gijsie die zoo trekkebiende, hij is nou al jaore dood... En naoderhènd toe' kwam Siebe-van-Ebbo an de beurt. Je kenne Sieb... 'n aors-lillijkerd. En giérig!, daor is gien veurbeeld van. 'k Heb him toch puur wat of'etroggeld, maor - maor 'k most him in gien olie of anzijn... Op slot van zaoke is hij nao' 'n aor toe'egaon, ien waor hij gien draod om gaf. En 'n | |
[pagina 306]
| |
dag veur 't anteekene kwam hij bij mijn: nou ken je nog zoo as je wille, Aogie, zee hij. En hij had, zoo waor as ik hier levend veur je zit, traone in z'n oogen. Jao, 'n minsch ken toch wat uithaole in z'n jonkheid...’ Ze trok haar schouders op, lacherig. En suf-onthutst zat Tijne haar maar aan te kijken. ‘Minsch, hoe kon je?, hoe dorst je, minsch...?’ Toen luisterde ze weer. Aogie zei vreemde dingen die middag. ‘De jonge die je wille,’ lichtte ze geheimzinnig in, ‘ken je ook krijge, as je 't er maor op zette... 'k Heb er wat vaok de proef van 'enome, zonder da-'k nou bepaold idee had. Jao, 't is toch wat...?, en altijd heb ik 't 'ewonne. In Hein had ik nou wel idee, die is ook 'ekomme. Hein, dié zat er wèrmpies bij, veur ons soort minsche den. Ik zeg maor zoo, 'n weduwmen dat is je bully-booi, 'n rookende turf wordt er wel 'ezeid. En je potjes en pannetjes vin' je klaor staon! Jíj moete ook maor zoo-ien op de kop zien te tikke.’ Tijne zei er nog niets op terug, maar ze kreeg weer van die groote strak-ronde denk-oogen. ‘Wat praotte Aogie toch?, hoe miende ze dat...?, 't kon toch niet van ién kant komme... de toegenegenheid? Want den gong ien van tweeën ommers mit 'n aor?’ De gedachte trok diepe pijn-plooien in haar pipsche gezichtje. ‘Aogie,’ vorschte ze benepen, ‘hoe ken je den maoke dat 'n jonge... de jonge waor je idee op hebbe, je vraogt...?’ ‘Hee?’, haalde Aogie uit, ‘watte...?’ Maar ze had het wel verstaan, want al hoofdschuddend lachte ze er om. ‘Dus,’ zei ze in haar gedachten, ‘ze het toch wel idee op de iene of aore Klores.’ | |
[pagina 307]
| |
‘Malle maad!’, ginnegapte ze meteen, ‘is dat 'n vraog?, dat weut elkien... as 't zooveer is... dat is 'n vrouwminsch in'eschaope.’ Maar toen ze naar Tijne omkeek, hield haar stiekeme vroolijkheid op. Soms - als ze haar niet zag - dacht ze nog Tijne-van-vroeger voor zich te hebben, het ‘maasie’ met het kinderlijke gezicht en de glimmende lokken. Als ze dan opkeek zat er een futloos oud vrouwtje tegenover haar, met uitgebluschte leed-oogen, versjofeld haar, en een kromme rug. Ze moest er onwillekeurig van zuchten. ‘Och heeremien-gut, jao... nou 't zóó 'eloope was... ochvezelf: die jongen waor zíj haor zinnen op'ezet had, zou nao' haor niet vrije... Want hoe was 'n manspersoon in z'n jonkheid?, de minsch zag an wat veur ooge was.’ Opnieuw zuchtte ze van begaanheid. Maar al gauw monterde ze zichzelf weer op. ‘Afijn, gien-ien maad bleef zonder man op 't Eiland, er zou altijd nog wel ientje komme opdaoge, ien die 'n aore maod links legge liet.’ Hein was al vlakbij, eer ze hem hoorde. Hij stapte met lange sliffende passen over het ruig-gevroren klinkerpaadje. Bits-nadrukkelijk klonk dat, net of hij er mee zeggen wou: ‘Neem juilie je in acht... nou zel ik er 's 'n woordje toevoege an juilie gepraot...’ ‘Aogie,’ zuchtte Tijne benauwd, ‘zel je zwijge...?’ En Aogie gaf met haar elleboog een stoot in de ruimte. ‘Och màlle maad!’ Maar het leek donkerder in de kamer te worden, toen Hein binnenkwam. Hij zag er gramstorig uit. Zijn magere neus was blauw van kou, en zijn kleine donkere oogen leken bevroren, de dunne korte snorharen op zijn mokkende bovenlip hadden witte ijzel-punten. ‘Nou,’ vroeg hij, zoo gauw hij de deur dicht gedaan had, ‘hoe | |
[pagina 308]
| |
staot 't er mee?’ Zijn gram-vorschende blik ging van Tijne naar Aogie. En Aogie zei opgewekt: ‘'t Is veur mekaor, maot, al het 't er ook 'espanne...’ Tijne schrok er van. ‘Net of ze dat zee om Hein op te hissen. Jao, wat hoefde dàt nou 'ezeid te worre...?’ Maar Hein begon toch niet op te spelen. ‘Mooi zoo,’ zei hij enkel, ‘goed 'edaon...’ Hij ging breed voor de kachel zitten, twee stoelen had hij daarvoor noodig, ook nog een om er zijn beenen op te leggen. En toen was daar voor Tijne geen ruimte meer. Schichtig zocht ze haar plaats weer op aan het venster, maar zóó bij de kachel vandaan, was het daar koud. In de hoeken van het vensterglas stonden al-weer ijsbloemen. Zij keek het leege grauwe straatje in, en huiverde... ‘Och God,’ stende ze haast overluid, ‘och Heere God...!, och Aorie...!’ Ze schrok er van op. Troost ging er niet meer van die namen uit. Toch wou ze zich nog opbeuren. ‘As 't eerst maor weer zeumert, as 't eerst maor weer...’ En haar handen moest ze plotseling stijf ineen knijpen. Een stem in haar zei: ‘Wat den nog...?, wat den nog, as 't zeumert, Tijne-van-Hilletje?’ Toen zat ze stilletjes te huilen. Maar tusschen Hein en Aogie was alles weer goed. Ze dronken thee, en zaten dicht bij elkaar: Aogie leunde een beetje tegen Hein aan. ‘Maot,’ smoesde ze lacherig, ‘heb je 't nog al nao' 't zin zóó?’ En Hein gaf haar norsch-jolig met zijn elleboog een duwtje in haar zij: ‘'t Kon beterder, maad.’ Vlak er op oogde hij norsch naar Tijne om. En dat merkte ze best, al liet ze het niet blijken. ‘Jao,’ dacht ze verschrikt, ‘nou wor' ìk weg'ekeke, | |
[pagina 309]
| |
maor 'k gaon niet weg...! Ik zel allien die straot opgaon, 't is net zoo aokelig koud, en de stiene bin zoo glad... Waor moet ik ook nao' toe...?’ Ineengedoken bleef ze zitten, en uit haar ooghoeken bespiedde ze Aogie en Hein. ‘Wat doene die minsche malaoberigGa naar voetnoot1) mit mekaor,’ gispte ze als een Bessie, minachtend wou ze haar lip optrekken, en haar hart kromp in-een. ‘Die Aogie, dié kon wel rooie koonen hebbe en... en schik in haor leve...,’ schrik knapte het af. ‘Wil jij somstemet eerst nog 'n kommetje thee?’, vroeg Aogie haar onverhoeds. En bekommerd dacht Tijne: ‘Eerst nòg...?’ Afgetrokken knikte ze. ‘Dus, ze mòst nao' buite... ze mòst...?’ Onwillig wendde ze haar gezicht af. ‘Maad, doen toch net of je er gien erg in hebbe.’ En Aogie gaf haar nog stuursch-goedig een kruitmop bij haar kommetje thee. ‘Hier zoo, en genk nou maor opete.’ Ze bleef er bij toekijken. En toen kreeg Tijne weer dat nauwe gevoel in haar keel. ‘Dank je, Aogie,’ wou ze zeggen, en geen woord kon ze uitbrengen. ‘'t Is lekker frisschies buite,’ praatte Hein norschdringerig aan, en het was of hij de deur al voor haar openhield. Zijn duwende oogen scholden: ‘Traoge maad, schiet op den!’, zijn mokkende mond herhaalde dat sluw-anders: ‘Pittig winterweertje, om... om in te verkeere... dat mag 'ezeid worre.’ Hij schoof nog wat dichter bij de kachel. ‘'n Minsch gnapt er heulegaor van op, as ie 'n slaggie omgaot. Keesie wou ook niet w'rom...’ Een stilte gleed daar overheen. | |
[pagina 310]
| |
Die stilte spoorde Tijne ook aan: ‘Toe, allaoh!, staon op, gaon weg nou!’ Maar Tijne zat strak op haar kommetje thee neer te kijken. En ze stond niet op. Beverig beet ze een hoekje van de harde kruitmop af, met muizenhapjes at ze. Haar dunne blauw-bleeke lippen bibberden, haar oogen stonden vol nat. En Aogie keek maar, of ze haar kommetje nog-al niet leeg had. Kleiner leek Tijne daar bij te worden, nietiger... ‘Buiten... 'n ieder kon je teuge komme. Mao-van-Lobbetje mit haor jongen, Mao... en... enne... jao iederien...’ Ze moest al-door pinken en haar mond vertrok zoo raar. Verstolen keek ze rond in de kamer, zóó of ze zich met haar oogen vastgrijpen wou aan de dingen rond-om. En de kast zei: ‘Je binne toch maor 'n vreumde, Tijne-van-Hilletje?’ De kouëlijk-blauwe wand-borden stemden daar mee in. ‘Jao, niks aors... niks as 'n vreumde...’ De warme kachel hoonde: ‘Je binne hier niet te veul, Tijne-van-Hilletje... maor óver...’ En toen kon Aogie ook niet langer haar ongeduld verkroppen: ‘Wat teut je vemiddag, maad! Je binne toch niet van zins om de heule middag as... as de 'etrouwde minsche in huis te blijve?’ Boosaardig gichelde ze. ‘Metien,’ fluisterde ze als aanmoedigend, ‘kom je... kom je zíjn nog wel teuge, je-weute-wel...’ En ze had net zoo goed haar mond kunnen houden. Want Tijne liet niet merken dat ze iets gehoord had. Maar de rosse décor-bloemetjes op de rand van haar kommetje leken onder haar natte staar-blik weg te smelten, en met die bloemetjes verdween het heele kommetje haast. Die heete dikke tranen in haar oogen | |
[pagina 311]
| |
hadden daar schuld aan. ‘Ze wier 't huis uit'estierd, en nao' wie most ze toe?, nao' wie...?’ Hein en Aogie keken gedurig... En zij draalde toch nog. ‘Ik gaon niet,’ verzette ze zich in stilte, ‘ik wil niet.’ En ze kon toch niet blijven zitten, het was net of ze door een onzichtbare macht, uit haar stoel opgetrokken werd. Treuzelend nam ze het dikke zwart-wollen winterjak aan, dat Aogie al voor haar klaar hield. En voetje voor voetje of ze sloop, ging ze het huis uit. Zoo gauw ze toen op het ruig-witte beun stond - in de norsche kou, buiten - werd de sleutel omgedraaid in het slot van de voordeur. Tijne keek er verschrikt van om. ‘Daor wou Aogie mee zegge: kom veureerst maor niet w'rom.’ Bibberend deed ze een stap of wat, toen bleef ze weer staan, en stumperig-verkennend keek ze om zich heen. Het Eiland leek doof en blind tegelijk. Geen geluid drong tot haar door uit straatjes in de contreie en de ramen van de buurt-woningen waren alweer dunnetjes toegevroren. Stug stonden die huizen onder de dichte lucht, stuursch zagen die gesloten deuren er uit... Hoog, in de dommelende grijs-doffe verte bewoog een zwarte stip, dat zou een kraai kunnen wezen... En het lange verschooierde gras in de kleerenroop naast Aogie's huis, scheen voorovergebogen ergens naar te luisteren, geen enkele grasspriet verroerde zich. Wat beklemmends kwam uit die aandachtige stilte op Tijne af. Stijf kneep ze haar handen ineen. ‘Heere Jezus,’ prevelde ze bang. Maar ze had even goed niets kunnen zeggen. Geen enkel ding kreeg er een ander aanzien van. En Tijne bleef ineengedoken staan. ‘Waor moet ik | |
[pagina 312]
| |
nou nao' toe...?’, tobde ze, ‘wat moet ik nou toch?’ Binnen-in haar hoofd zag ze Tao's groen-houten huis. Ze stak haar hand in haar zak en aaide de sleutel. ‘Jao, maor eer je er wasse... zoo op de klaore dag... 'n ieder kon je teuge komme...’ Ze beet in haar lip. Er was ook nog iets anders dat haar terughield, iets waar ze geen naam aan geven kon, een onbestemde vrees... En even kwam haar toen Gaartje's rood-dik gezicht voor de geest, maar zoo ver en flets bleef dat gezicht, zoo vervreemd, een bleeke herinnering leek het, meer niet... Tijne schudde haar hoofd. ‘Nee,’ prevelde ze, ‘Gaart...?, wat bestaot Gaart jou...?, niks ommers? Ook niet ienmaol het ze in je beterschop nao' je om'ekeke.’ Plotseling liet ze dat los. Ze schrok op en boog zich luisterend voorover, net als de grassen in de verwilderde kleerenroop naast Aogie's huis. Een trage dubbel-stap kwam uit de verte, en het was of er een glimlach voor die eensgezinde passen uit ging. Tijne's hart begon toch zóó te bonzen. ‘As dat Aorie maor niet is,’ vloog het in haar op, ‘Aorie mit - mit...’ Schuw-snel, of ze vluchtte en het voor zichzelf niet weten wou, keerde ze op haar schreden terug en verborg zich achter het onderhuis. De trage kuier-stappen kwamen al dichterbij. Tijne hoorde een goedige hartelijke jongensstem, en toen de ingehouden lach van een ‘maosie’. In hetzelfde oogenblik wist ze wie er aankwamen. ‘Máo...!, dat was Mao-van-Lobbetje, Mao mit Pietje-van-Jones... net as zíj 'edocht had daor strakkies, en nou... nou zoue die aore ook wel komme...’ Toen er van die monter-saamhoorige stappen al-lang niets meer te hooren viel, stond ze nog altijd achter het | |
[pagina 313]
| |
onderhuis. Haar blauwe handen werden dik van kou, ze ademde er op, om er wat warmte in te krijgen, maar dat gaf niet veel. De kou drong ook door haar pantoffels heen, en het was of er om haar gebogen nek een kraag van ijs groeide. ‘Gaon de weg toch op,’ spoorde ze zich zelf aan, ‘maad, veuruit, de straot op...’ Ze bewoog zich en alles deed haar pijn, haar rug, haar schouders, haar knieën... Haar knieën maakten een knappend geluid bij elke stap en binnen in haar stijf-blauwe vingers leken bevroren scharnieren te zitten. Stuntelig sukkelde ze over de gladde weg, omzichtig verplaatste ze haar voeten, het had er veel van of ze bang was geluid te maken. Ze spiedde met oogen-zonder-gedachten over het bevroren Eiland heen: en het naakte pad tusschen de verweerde weilanden in, luisterde strak-oplettend naar haar naderende stappen... en de verwilderde languitgegroeide grassen aan de berm - die allemaal als een bevroren traan een doffe ijskorrel droegen - bezagen haar opmerkzaam... Maar de huizen achter haar en verder-op, die leken ingedut. Het verwinterde Eiland stond te droomen of het nacht was. En Tijne leek al loopend in te slapen. Ze keek van de verkleumde kerk naar de in-zichzelf-gekeerde brug, gedachten had ze daar niet bij. Eerst toen ze halverwege het Kerkepad was, kroop het schrikachtig-verwonderd in haar op: ‘Waor gaon ik nou nao' toe?’ En amper drong die gedachte tot haar door of hij verdoezelde ook al weer. Er naderden een paar menschen in de verte. En ze kon, door de afstand, niet goed onderscheiden of het | |
[pagina 314]
| |
een getrouwd spannetje was, of een stel dat verkeering had. Met een zucht van verademing zag ze dat het paartje een zijpad insloeg. ‘Gelukkig maor - jao wie 't ook waore, zíj most maor gien minsche teugekomme, en - en Aorie mit - mit Mijnt...’ Een ingeving verstoorde die gedachte: ‘Och Aorie en Mijnt..., às die skarreldeGa naar voetnoot1) mit mekaor, kon zíj ze toch niet teugekomme op de klaore dag? Bij aovend... jao dèn... maor nou toch niet? Ze hadde toch zeker nog gien veste verkeering, zooas Mao-van-Lobbetje mit Pietje-van-Jones, dat ze overdag saome konne loope...?’ Die gedachte verlichtte haar toch niet. Met strakke booze oogen keek ze naar de doffe dichte winterlucht op. ‘Heere God, is er nòg wat dat je mijn ofneme kenne?’ Maar God antwoordde niet. Over de huizen aan de havenbuurt gluurden als van oudsher masten van schuitjes, en een hartige zeewater-geur trok haar op de stugge kou tegemoet. Diep ademde Tijne die in. En toen gebeurde er wat wonderlijks: in die reuk van de zee kwam Tao naar haar toe. ‘Me maosie,’ zei hij in het naderen, ‘me èrme kleine maad.’ En Tijne klaagde hem bitter haar nood. ‘Tao, kijk mijn nou er 's, had jij dat ooit van de Heere God 'edocht, hebbe de mìnsche den allien maor 'n consjensie en 'n hert, Tao?’ Vragend keek ze er bij op. En Tao was er al niet meer. Maar ze zou net dat scheef-gewaaide kleine huis van Gaart passeeren. Scherp keek ze er naar op, onderzoekend... En het was onbegrijpelijk, maar dat oue wrakke huis van Gaart was gespaard gebleven in de | |
[pagina 315]
| |
storm. Het kromme dak zag er snoeverig uit, de gezellige verf-kleurtjes van de wanden zeien: ‘Hier binnen is 't warm.’ ‘Jao?’, vroeg Tijne half-luid. Weifelend deed ze nog een stap. Eén ruitje in het ‘bevrozen’ venster was nog open gebleven - dat gaf het raam een waakzaam voorkomen - achter dat open ruitje zat Gaart, en ze knikte en wenkte voortdurend. Donker-rood waren haar dikke koonen, ze had een lichtgroen ‘dassie’ om en haar noodigende oogen waren zoetelijk-vriendelijk. Het was Tijne ineens of ze daar op de vorstige weg, de warmte van de kamer al voelde... En ze liep bij Gaartje aan. Maar amper was ze binnen, of ze kreeg al spijt. Want die oue bekende dingen in Gaartje's kamer zeien: ‘Wij hebbe je nog 'ekend as d'oue Tijne-van-Hilletje... Daor zat je, en je wasse 'n aor... Weut je dat nog?, weut je nog?’ De klok tikte het, de kachel knapperde het en binnen in de blinkende theepot gonsde het ook. ‘Weut je 't nog?, weut je 't...?’ ‘Jao-jao,’ zuchtte Tijne in haar binnenst, ‘'t is mijn bekend...’ En ze keek met duistere oogen rond in dat armelijke kamertje van Gaart, en het zag er rijk uit en vroolijk. Het vuur in de open kachel maakte alles aan het glinsteren, de gevlekte sierballen die van de zolder afhingen, de gekramde bordjes aan de wand, de gespikkelde pronk-spiegeltjes op de schoorsteen, zelfs de groene oogen van de spinnende dikke kat... En in de vensterbank stonden blauw-glazen vaasjes met gele en rood-papieren rozen, en onder de vergulde olie-lamp hing ook een roos, een roos in twee kleuren, oranje met groen... | |
[pagina 316]
| |
Tijne had er geen oog van af, en ze kreeg, bij het staren er naar, een leelijk-oud voorhoofd. ‘Wat het dàt minsch 't hier kosselijk-goed,’ dacht ze. Zuinig knikte ze onderhand. ‘Dag Gaart,’ zei ze achter haar tanden. En op een stoel bij de deur ging ze zitten, kouëlijk-ingedoken en zwijgzaam. Telkens gleed er een rilling over haar rug, ze ademde ook beklemd, en haar lippen drukte ze stijf opeen. ‘Is 't hier ooit zoo mooi 'eweust?’, soesde ze. Het wit-glazen theelicht stond in een cirkeltje van glans, de bolle koperen ketel er op had glimmende rooie wangen, en een zachte streep-gloed viel over Gaartje's oud gezicht. Haar ronde koonen zagen er uit als opgepoetste winterappeltjes, en haar genoeglijke oue oogen leken twee zwarte kralen, als plukjes beijzeld gras hingen haar lange ruig-witte wenkbrauwen daar overheen. ‘'n Kommetje thee wil je vèst wel van mijn?’, vroeg ze hartelijk. En Tijne zei dof: ‘Asteblief Gaart.’ Haar schouders werden nog krommer, aldoor zat ze te kleumen. ‘'n Vier dat mijn heulegaor verwerme ken,’ dacht ze, ‘dat bestaot er zeker niet meer.’ Opnieuw rilde ze. Gaart lette er heimelijk op. ‘Kom wat dichter bij de haord,’ verzocht ze vriendelijk, ‘toe, kom wat naoderbij.’ Maar Tijne deed net of ze het niet hoorde. ‘As ik dichter bij gaon zitten,’ overlei ze in haar binnenst, ‘den ken ik hier ommers in 't g'eel niet meer vedaon komme zoo metien?, en ik moet toch weer weg, strakkies, ik moet toch weer weg...’ Die overweging stond als met letters in haar gezicht gegrift. En Gaart had overal wel erg in, al was ze stok-oud. Ze vroeg nergens naar, en ze deed ook niet bijzonder opgewekt. Ze was net als altijd. | |
[pagina 317]
| |
Gul lei ze twee groote rood-gestreepte suikerballen naast Tijne's kommetje neer. ‘Daor, me-keind.’ En zeurig-vriendelijk zat ze dan zoo-maar wat te mummelen. Zelf had ze ook een suikerbal in haar mond gestoken, en ze schoof die onder het praten van de eene wang naar de andere, net als een man met zijn tabakspruim doet. ‘Zoo as je ziene, heb ik 't maor wat op'edirkt hier... En heb ik gien mooie rozies?, die kenne niet verleppe ook, die hoeve gien waoter... allien 's mergens den moete ze 'n beetje of'ebleeze worre... 'n Venter het er mee 'eweust, heul 'eschikt was die mèn, twee stuiver per stik. Jao, 'n heule blomruiker veur twee stuiver.’ Ze nam haar groote vergulde theekom op, maar ze dronk nog niet. ‘En die eigenste nuuwe rozies... maor ze wasse nog gien uurtje in mijn huis, of raore-Lijsie had er al haor zwèrtekonste mee 'edaon...’ Omstandig vertelde ze er van. ‘Dat veugeltje... dat steekt 's aovens om de beurt uit al die rozies z'n kop. ‘Gaart,’ zeit hij dan, ‘ik zel je plaoge tot je lèste aodemtocht, minsch. Mijn raok je nooit-niet meer kwijt, Gaart....’ Zuchtend schudde ze haar hoofd, maar haar bekommernissen konden toch niet de glimlach van haar mummel-mondje wegduwen. ‘Jao, dat veugeltje, dat is nou mit schik overal waor ik kijk... dat is niet weg te slaon, en z'n oogies binne net een paor bloeddroppels. As ik nao' de klok kijk, dan kruipt hij uit de klok vedaon, en as ik in 't vier zien, dan springt hij uit 't vier... En treitere dat hij mijn doet, treitere...! Gaart, is 't den, jij gaone rechtstreeks nao' de hel, minsch, veur jou is er gien zaoligheid! Jij binne nooit veur God in de schuld 'evalle.’ Slobberend dronk ze haar kommetje leeg, en smakkend slikte ze de suiker van de bodem. ‘Maor zoo waor as ik | |
[pagina 318]
| |
leef, ik weut van gien schuld of kwaod... nooit-niet heb ik 'n wandaod bedreve...’ Onderrichtend stak ze een kromme wijsvinger op. ‘Wat ìk er van prakkezeer...?, dat veugeltje... weut je, me-keind, wie dat veugeltje is? Lijs haor booze binnenste, dat al bij haor levende lijf over'egeve is an de Saotan en dat mijn van mijn goeie verzekerdheid beroove wil, aors niet, aors niet.’ Rap praatte ze door. En Tijne zei ‘jao’ noch ‘nee’. Ze knikte niet eens: ze luisterde ook niet meer... ‘Gaart,’ viel haar op, ‘praot net of er nooit wat 'ebeurd is, of... of 't Eiland - 't Eiland 'ebleve is...’ Verwonderd moest ze om zich heen zien. ‘Jao toch...!, net of je dat 'edroomd hebbe van... van toe'... van die sturmnecht. Alles is hier iender 'ebleve, en nou is 't... nou is 't percies of Tao nog leeft en Bappe... en - en nog vreumder, nou kon 't opiens best weuze... dat Mempie nog op aorde was... nog op 't Eiland...’ Ze zette haar nagels diep in het vleesch van haar handen. En toen plotseling - midden in dat vertelsel over Lijs - viel ze Gaart in de rede. ‘Wat 'k graog wou?, dat je mijn nog er 's verhaolde van... van die scheepsjonge, die z'n ziel an de duivel verkocht...’ Het klonk zoo zwak en sleperig of ze in slaap gevallen was, en overluid droomde... Gaart's kralen-oogen leken over de zingende bolle theepot heen te buigen. ‘Hè?, wàtte?’ Ze dacht: ‘Ik heb 't zeker niet goed verstaon.’ En Tijne zei enkel: ‘Toe nou... toe nou maor.’ Haar beslagen stem scheen te vragen: ‘Is er wat vreumds an, dat ik dut wil?’ Verward besefte ze: ‘Gaart, die vertelt op-en-top as Mempie... En den is 't net, as Gaart die oue geschiedenisse ophaolt of Mempie dichterbij komt...’ | |
[pagina 319]
| |
Gaart was ook al-weer over haar eerste verwondering heen. ‘Och, as je dat zoo graog hoore... luister den toe.’ Ze ging er expres voor in de houding zitten: haar rug drukte ze wat vaster tegen het kussen in haar stoel, de stoof met vuur zette ze wat beter onder haar voeten, en haar boezel streek ze glad over haar knieën. Toen begon ze... En al dadelijk was het of er in de verte ergens een bleeke scheur kwam, en in die scheur stond Mempie. Om haar mond was iets of ze haast moest glimlachen, ze kwam langzaam naderbij... De ruitjes in het ‘stik’ van haar boezel kon Tijne onderscheiden en de tuurplooitjes bij haar oogen, en ook de dikke knoop van haar wollen doek... Over Tijne's vervallen gezicht schoof een uitzinnige glimlach en haar oogen gloeiden zoo heet en donker of ze koorts had. ‘Mempie! Mempie!’, zeien haar lippen zonder klank, ‘bin je daor?, blijf je nou wat langer, Mempie?’ Gaartje's murmel-stem rutselde daar vlak en slaperig overheen als regen in een waterton... Het open ruitje in het venster groeide dicht, de vroege schemer nam aarzelend de kleuren weg van de papieren rozen in de vensterbank. De plekkerige sierballen begonnen er dommelig uit te zien, de pronkspiegeltjes ook, zelfs het kachelvuur werd slaperig. En in de verte vlakbij, stond Mempie nog. ‘Nou is 't net,’ droomde Tijne, ‘of je hier vedaon regelrecht nao' je huis toe kenne strakkies, nao' je oue huisie, je eigen huisie net as veurhien, net as...’ En toen opeens ging met een schok haar hoofd omhoog. ‘Maor ze kòn toch... kon toch ommers daomee...?’ Haar hand sloop naar de sleutel in haar zak. ‘Heere... hoe kon haor dat nou effies ontgaon | |
[pagina 320]
| |
weuze?, ze hàd toch weer 'n thuiskomme, ze kon er toch hien...?’ Licht, zonder gerucht, kwam ze overeind. ‘Heere God, dat ze daor nou toch niet eer an'edocht had... Of had ze er wel an'edocht?, en niet 'edurfd?, maor wáorom niet...?’ Gaart keek opnieuw onthutst over de theepot heen. Ze had het verhaal van de scheepsjongen nog niet eens uitverteld... En Tijne stond al met de deurknop in haar hand. ‘Ik... ik gaon nou maor Gaart, ik... ik moet nou weg, Gaart...’ Toen maakte Gaart zich ongerust over haar. ‘Maor tutte... wat scheelt jou, keind?, wat is er toch mit jou? Ik heb mijn vertelsel nog niet iens heulemaol 'edaon... Toe, gaon weer zitten, neem nog 'n kommetje thee en 'n nompie.’ Maar Tijne schudde haar hoofd. ‘Neeje, nee, nou niet Gaart.’ Afwezig keek ze nog 's naar haar om. ‘Mergen... 'n - 'n aore maol.’ Meteen deed ze de buitendeur al achter zich dicht. En met vlugge lichte stappen liep ze over het harde glijerige pad terug. De kou deerde haar niet meer, noch de vroege winterschemer, noch de menschen die ze voorbij moest. ‘Ik gaon nao' me eige huisie,’ neuriede het in haar hoofd, ‘nao' Tao z'n huisie.’ Op het Kerkepad liep ze het kamertje al binnen. Ze liet Mempie zitten op de leunstoel met de groen-saaien kussens bij het venster, en met een tip van haar boezel wreef ze het koper op aan de haard. Ze trok een plooitje terecht in de hagelwitte gordijntjes en gaf de krom-gegroeide plantjes water. ‘Hier weun ik,’ zei ze in zichzelf, ‘dut is mijn huis. Ik zel 'n lekker bakkie koffie zette, en 'n groot vier zel ik anlegge in de kachel... 'n vier zoo groot as... as er nog nooit 'n vier 'eweust is... | |
[pagina 321]
| |
en den zel ik heulegaor werm worde in mijn binnenst.’ Dat lange Kerkepad leek onbegrijpelijk kort... Het was een wonder zoo gauw ze de brug over en de kerk voorbij was. Eer ze er op verdacht kon wezen, stond ze al in dat smalle straatje waar ze vroeger gewoond had. Maar toen ze opkeek, hield ontstelde-verbazing haar stap in. ‘Had ze hiér 'eweund...?, waor was ze nou?, most ze hier weuze...?’ Verbijsterd bleef ze stil. Er stonden aan weerskanten van de straat, nieuwe huizen: huizen van steen, rijke huizen met twee vensters en een glimmende deur. En de woning van raore-Lijsie was er niet meer, en de schuttingen waren weg... ‘Heere God,’ zuchtte ze, ‘Heere God.’ Zoekend draaide ze zich om. En daar zag ze een nieuw groen-houten huis met een gesloten raam - dat was het eenige huis dat leeg stond. Tijne oogde van het nieuwe beun, naar het nieuwe pannendak... En het huis keek als een vreemde op haar neer. ‘Bin jíj mijn huisie?’, prevelde ze verdwaasd, ‘bin jíj Tao z'n huisie?’ Haar knieën knikten, ze sloop of ze wat verbodens deed, naar de pas-geverfde voordeur. ‘Jao, jóu ken ik toch wel...’ Ze betastte de gesloten luiken. ‘Maor júilie heb ik nooit eer 'ezien.’ Schichtig, na haar angstig aarzelen, draaide ze de wervels van de luiken en gluurde naar binnen. Gordijntjes hingen er niet, hol, norsch en vaal keek de kamer haar aan. ‘Heere God,’ zei ze overstuur, ‘Heere God.’ Akelig kreunde dat. En ze schrok er niet eens van op, ze keek ook niet om naar die huizen aan de overkant, ze dacht er niet eens aan dat ze begluurd kon worden. Ze werd licht in haar hoofd, duizelig streek ze met de rug van haar hand over haar gezicht. ‘As de sleutel past,’ zag ze nog in, ‘dan bin ik hier terecht.’ Maar | |
[pagina 322]
| |
haar armen werden zoo zwaar en haar handen zoo onbeholpen. Ze kon de sleutel haast niet opdelven uit haar diepe rokzak. Even moest ze ook nog tegen de vreemde deurpost aanleunen. ‘Wat heb ik toch 'edocht...?, wat raor dat ik zóó 'edocht heb...’ Flets tuurde ze voor zich uit. ‘Er zel toch nog wel wàt over'ebleve weuze... toch nog wel wàt... van veurhien...’ Maar toen ze de deur ontsloot, was het net of ze een graf opende. Een benauwde vies-muffe lucht kroop haar tegemoet. En de glimmende portaalwanden leken te vragen: ‘Wat moet jíj hier?’ Als een oud vrouwtje strompelde ze naar binnen. En in de kamer keek ze verwilderd rond. ‘O God!’, en ze greep achter zich naar steun en deinsde een stap of wat terug... Het was of de vertwijfeling van de stormnacht weer op haar afkwam, en de stormnacht-zelf... Ontzetting sidderde langs de leege vale wanden. Als een verminkt gezicht keek de lamp naar omlaag, hol en leeg gaapten de bedsteeën haar aan. Mempie's leunstoel lag als wrakhout in een hoek, en de tafel op zijn manke pooten leek te zuchten als een gefolterd beest. Bevreemd en norsch keken alle dingen haar aan: ‘Wie was zíj ook weer...?’ Tijne's zwakke magere handen grepen zich krampachtig vast aan de deur, haar nagels krasten over het hout. Het flikkerde voor haar oogen, het was of het weerlichtte in haar hoofd. Het booze noodweer tierde weer, het vijandige water raasde... In de verte riepen Tao en Bappe om hulp... Een ding draaide als een wervelwind door de kamer, honden-ooren staken er uit op, wolfs-ooren, witte tanden blonken, groene oogen gloeiden... oogen zoo | |
[pagina 323]
| |
valsch als zeewater, wanneer de zon er op schijnt... Tijne drukte haar handen voor haar ooren, haar oogen, maar dat gaf niet: het noodweer was binnen in haar... ‘O God,’ prevelde ze zwak, ‘God - God!’ Een paar krachtlooze vuisten hief ze op. ‘Uit'emoord heb je 't hier - uit'emoord.’ Ze wou schreeuwen en ze kon enkel maar kreunen, ze wou hard wegloopen en ze kon enkel maar strompelen. Het raamluik liet ze openstaan, de deur ook. Wezenloos liep ze de avond in, de dijk uit. - Even later stonden Aogie, Gaartje en Hein voor die opengebleven deur van het groene huis, ze zochten Tijne. ‘Kijk,’ prevelde Aogie, ‘alles staot ope, ze moet er ìn weuze.’ En overal in het huis keken ze, op de zolder, in de keuken, in het onderhuis... Maar nergens was ze. ‘Vreumd keek ze toe,’ fluisterde Gaart, ‘vreumd gong ze hien...’ Ze knikte veelbeteekenend: ‘Toch maor goed dat ik juilie 'ewaorschouwd heb.’ Hein nam zijn hoed van zijn hoofd en streek met zijn zakdoek over zijn vochtig-sluike haar. ‘Dat je haor de sleutel 'egeve hebbe,’ verweet hij Aogie, ‘'n groote dwaosheid... 'n keind ken nagaon dat dàt verkeerd zou loope...’ En Aogie beet van wroeging in haar handen. Baloord zochten ze weer. Maar Tijne was nergens te vinden, binnen noch buiten het huis. Ze liepen bij al de kennissen aan: Tijne was nergens geweest... Hein zocht haastig de zeedijk af, hij liep met zijn lantaarn tot de vuurtoren toe, telkens bleef hij stil en spiedde. | |
[pagina 324]
| |
Tijne was er niet. Benauwd is hij toen huiswaarts gegaan, al-biddende... En rakelings liep hij langs Tijne heen. Ze lag, als een in elkaar geknepen vod, in het dichte riet aan de dijk, en ze schold op God. Verschrikkelijke woorden heeft ze daar gezegd, Tijne-van-Hilletje, woorden die een menschenkind noch in zijn hart, noch op zijn tong nemen mag... Maar het ergste wat ze daar op dat bevroren slijk en in die leege duisternis uitkreunde, het verschrikkelijkste van het verschrikkelijke dat bleef als een belichaamde echo om haar heen zweven, en die vreemde echo fluisterde het na, al-door weer, telkens opnieuw: ‘Broeder van Saotan! Bróéder van Saotan!’ En het riet beefde er van en de kleine sterren leken er om te schreien, de jonge bleeke maan bedekte zijn aangezicht, en al wat er overbleef van de aarde was een bittere smaak... Ontijdig kwam de nacht de avond binnenvallen en die nacht leek kreunend over Tijne heen te buigen, die nacht begroef haar met zijn duisternis. Maar Aorie-van-Zwèrte-Jaop - die niet eens wist dat er naar Tijne-van-Hilletje gezocht werd - die heeft haar toen gevonden. Hij liep met Mijnt-van-Aodèm de schuinte in, toen zag hij wat wits in het riet. En hij had scherpe oogen, Aorie, vaag onderscheidde hij dat dat witte, een vrouwemuts was. ‘Heere God,’ zei hij ontsteld, ‘daor leit 'n minsch.’ Mijnt had een vreesachtig hart, ze wou weghollen. ‘'n - 'n Drenkeling?’, stamelde ze, ‘'n lijk? Laote we hulp haole.’ ‘Zwijg stil,’ knorde Aorie. Hij streek een lucifer af, en liet die van schrik weer vallen. ‘'t Is Tijne-van- | |
[pagina 325]
| |
Hilletje,’ zei hij schor, ‘Tijne-van-Hilletje.’ Opnieuw maakte hij licht: ‘Jao - en 't is haor te veul 'eworde,’ mompelde hij, ‘'t ìs haor te veul 'eworde.’ Hij zuchtte zwaar. ‘Ze het 't of'eleid,’ dacht hij. Toen lei hij zijn hand op haar keel - en die keel ademde nog. ‘Nee,’ meende hij dan, ‘ze is van haor eige 'evalle.’ Maar ook daarin vergiste hij zich. Wit en strak zag Tijne er uit, de kou verstijfde haar, maar - als uit de verte - hoorde ze toch alles. Doch zelfs onder het luisteren naar die stem-in-de-verte, hield ze één alles-beheerschende gedachte vast. ‘Tijne-van-Hilletje,’ zei ze in zichzelf, ‘God is 'esturreve... God is dood'egaon... nou moet jíj ook niet meer leve. Jij ook niet... Nou moet er gien aorde meer weuze en gien Eiland en gien zon, niks meer - nìks méér...’ Aorie's stem praatte daar doorheen: ‘Tijne-maai?, Tijne-maai...?’ Ze werd opgenomen. Warme sterke handen grepen haar beet. Iemand droeg haar. ‘Ik droom,’ dacht ze, ‘ik slaop.’ En even later giste ze: ‘Nee, je sterve nou, Tijne-van-Hilletje, en Aorie... Aorie-van-Zwèrte-Jaop-Boes, die draogt je nao' de eeuwigheid.’ Toen zonk haar hoofd op een breede stevige schouder, en over haar verstijfd gezicht gleed een warme adem. ‘Tijne-maai, Tijne-maai,’ fluisterde een stem-als-van-ouds. En twee sterke armen drukten zich nog vaster om haar heen, zoo vast of ze haar beschermen wilden tegen wat donkers: of ze haar niet afgeven wilden aan het donkere dat dreigde toe te grijpen. ‘Aorie,’ ademde ze, ‘bin je... 'ekomme...? Ik heb lang... 'ewacht... Aorie.’ En zoo groot en sterk als hij was, die Aorie-van-Zwèrte-Jaop-Boes, maar hij kreeg er de tranen in zijn | |
[pagina 326]
| |
oogen van. Want hij zag in het binnenst van een smartelijk geheim. ‘Zee ze wat?’, vroeg Mijnt die hijgend meeliep. En Aorie antwoordde met geen enkel woord. Hij repte zich, zijn stappen waren tweemaal zoo groot als de stappen van Mijnt. En Mijnt kon hem oplaatst niet meer bijhouden. ‘Draof toch niet zoo,’ mopperde ze, ‘dat heule stik...’ En Aorie zei of hij haar terecht wees: ‘Er is 'n minscheleve mee 'emoeid...’ Het had er toen ook veel van of hij nòg haastiger liep en zijn stappen nog grooter maakte... In zijn gedachten herhaalde hij gestadig een naam, hij voelde zijn lippen er bij bewegen, en keer op keer, zachter dan een fluister, hoorde hij het suizen van zijn eigen stem: ‘Tijne-maai? Tijne-maai...?’ Oplaatst liep Mijnt er - een paar stappen achter hem - als vergeten bij... Want, zachter dan het trippelen van een muis, ritselde - als een open vraag - het antwoord in zijn oor: ‘Aorie...?, Aorie...?’ |
|