Tijne van Hilletje

(1928)–Alie Smeding– rechtenstatus



[pagina 228]
[7] Tijne luisterde scherp... Vlak achter dat vreemde zware ruischen aan, prevelden die stemmen weer: duister en dicht gleden de woorden over elkaar heen. Een stilte schoof er tusschen door. Wat er dan murmelde, moest een gebed wezen. Snikken vergezelden dat gebed. Daarna haalde iemand een lange geschiedenis op - wat voor geschiedenis toch...? Nooit kwam er een van die stemmen dichterbij, nooit sprong er één woord door dat donkere sterke suizen heen... Maar bij alles wat ze deed, bleef Tijne er naar luisteren. Ze klom moeizaam voort op die glibberige berm, tusschen Tao en Bappe in. Ze zette haar voeten stevig neer: glimmende groene sterren groeiden daar omlaag en vuurrooie pluimen, had ze die ooit te voren gezien? Ze praatte ook. Ze zei herhaaldelijk, en telkens weer met andere woorden: ‘Waorveur doene wij dut toch?, dat klimme daor wor' je toch zóó loof van.’ Maar Bappe gaf stadig datzelfde antwoord. ‘We moete nao' omhoog me-keind, we moete nao' omhoog.’ En wat Bappe zei - zei Tao ook. Dat was altijd net eender. Tijne dacht morrend: ‘Wat mpet ik daor dan?, wat moet ìk daor...? Waorveur blijve we niet omlaog?’ Gedurig was er zoo'n achterdochtige verwondering in haar. ‘Waor is toch ook die hooge dijk op 't Eiland? Heb ik ooit van z'n leven die hooge dijk eerder 'ezien?’ En onder alles door luisterde ze aanhoudend naar
[pagina 229]
die stemmen, aan de andere kant van dat lastige gegons. ‘Had zij die veurhienGa naar voetnoot1) niet 'ekonne?, lang 'eleje?, die iendere stemme?’ Namen zweefden haar voor de geest, maar die namen naderden niet dicht genoeg, ze waren niet te herkennen. Tijne keek om. Een spookachtige schemerige stilte lag achter haar. Meer dan de weerspiegeling van een onzichtbare werkelijkheid was dat-daar niet - zoo op het oog af. De huizen leken ijl en zwart als schaduw, de vlierstruiken ook, en de slooten... Ze keek weer op haar klauterende voeten neer. Dat klauteren ging haar boven haar macht, ze strompelde, ze glitste uit, ze zwikte... ‘Ik ken niet meer,’ hijgde ze. ‘Je moete,’ zei Bappe. En Tao zei ook: ‘Je moete.’ Bang gluurde ze naar omhoog. Boven op die groene berm stond een blauwe zomerwolk, die wolk wachtte geduldig. Soms leek dat glanzende blauwe-daar een kleed te worden, een kleed met zilveren kruisen er op, soms was er boven dat kleed een gezicht, het gezicht van de Goede Herder. En wie schreef dan toch die woorden voor haar uit op de berm? Eerbiedig verbaasd lette ze er op, uit elk woord kroop een glans van zon: ‘Ik ben de Goede Herder. De Goede Herder stelt zijn leven voor de schapen. Maar de huurling en die geen herder is, wie de schapen niet eigen zijn, ziet de wolf komen en verlaat de schapen en vliedt, en de wolf grijpt ze, en verstrooit de schapen.
[pagina 230]
Ik ben de Goede Herder en ik ken de mijnen en word van de mijnen gekend.’ ‘Jao-jao,’ knikte Tijne en dankbaarheid steeg in haar op. Ze wou bidden. Als je bad ging alles lichter. Hoe kwam ze dan toen ineens weer op de zolder van hun eigen huis, midden in noodweer en water terecht? Hoor het stormen! Luidde er geen klok? Daar sprong dat wervelende ding op de raampost, een kop met steile ooren en flikkerende oogen kwam er uit te voorschijn, wàs het geen wolvenkop? Twee lange ruige pooten grepen Tao en Bappe beet, twee sterke witte klauwen slingerden hen als vodden weg, de zee in, en duwden ze onder: éen keer, twéé keer, en nog 's weer... Vier smeekende handen staken uit dat woedende water op, en riepen de Heere God aan. Als een beul beukte dat klauwende woeste ding die handen neer. ‘De Goeie Herder?’, herhaalde Tijne. Het knarste in haar mond. Alles in haar knarste, haar ziel ook. En kort er na, daar liep ze weer bij die berm op, tusschen Tao en Bappe in. ‘Van die sturm,’ praatte ze in zichzelf, ‘dat heb je 'edroomd. Je loope hier toch mit z'n drieën?’ Beurtelings keek ze er Bappe en Tao op aan. En dan was er die ontzettende schrik weer... Bappe had geen oogen in zijn hoofd, enkel maar twee leege rooie gaten. En op de plaats, waar vroeger Tao's oogen geweest waren, zaten nu alleen maar witte schelpen. Er hing wier in zijn grauwe haar, en hij miste een oor: dat bloeden-daar wou maar niet ophouën. En dat was raar: zíj voelde dat bloeden aan haar eigen hoofd, ze voelde ook hoe zeer het deed.
[pagina 231]
‘'t Is toch heulegaor verkeerd van je, Tao,’ knorde ze krijtend, ‘dat je daor zoo mee vortloope, daomee komt er koud-vier bij of zoo wat... toe, er moet wat an 'edaon worre.’ Maar Tao wou daar niet van hooren. ‘Me-keind,’ glimlachte hij, ‘daor hebbe wíj mee of'edaon.’ Bappe bevestigde dat. ‘Jao, dáor hebbe wíj mee of'edaon.’ ‘Die slaopster,’ bracht Tijne hen te binnen, ‘gunter t' Amsterdam...?’ En allebei schudden ze hun hoofd. ‘t' Amsterdam, daor kenne wíj niet meer komme, tutte.’ Tijne dacht dat nog te begrijpen: ‘Omdat huilie ooge weg waore...’ ‘Maor as ik je nou breng, Tao?’, bood ze beschroomd aan, ‘ik weut de weg nog wel. Je hebbe mijn allien maor 'n hand te geve.’ Doch Tao schudde weigerend zijn hoofd. ‘Waor wij nao' toe' gaone, kleine maad, daor is dàt niet meer van noode. Hij die getrouw en waorachtig is, het 'ezeid: ‘Zie Ik maok alle dingen nuuw.’ Het was of er een lichtglans uit Tao's voorhoofd kwam, en elk woord dat hij aanhaalde droeg een heilige glimlach: ‘Wij verwachten naar Zijne belofte nuuwe hemelen en een nuuwe aorde waorin gerechtigheid weunt.’ Hij wees opwaarts en rond-om, hij kéék met zijn schelpen-oogen. Tijne zag het en rilde. ‘Hoe kèn dat nou bestaon?’, dacht ze ontsteld-verbaasd, ‘hoe is dàt meugelijk?’ Toen viel haar ook weer op dat zij-alleen zoo hijgen moest onder het klimmen. Tao en Bappe schenen niet eens te ademen en zij hoorde ook hun stappen niet naast zich in het gras. ‘Hoe ken dat weuze?’, vroeg ze zich af, ‘zuilie
[pagina 232]
worde gien aosieGa naar voetnoot1) loof, gien aosie, maor ik wel - ik bar...’ En al moeizamer strompelde ze voort. ‘Hiel' dat klimme nooit-niet op?’ Zoekend spiedde ze opwaarts, en die glanzende blauwe wolk was nog even ver als daar-net. Ze werd er moedeloos onder en balsturig ook. Ten laatste gaf ze het op: ‘Tao en Bappe, ik gaon niet veerder, ik ken niet meer, ik gaon weerom. Wat moete we daor omhoog, waorveur...?’ Toen lei Tao zijn hand op haar hoofd. ‘Keind, we binne ommers op weg nao' 't Koninkrijk God's?, dat wéut je toch wel...?, dat wéut je toch...?’ Hij wou dat ze het toestemde. Maar Tijne gaf er geen antwoord op. Argwanend dacht ze: ‘Doene wíj dat dan allien?, en aors gien minsch...?’ Onderwijl klom ze toch weer door. ‘We gaone,’ zei ze in zichzelf, ‘nao' 't Koninkrijk God's. Nao' 't Kóninkrijk Gòd's.’ En ze verschrok toch zoo: want blijheid was daar niet bij. ‘Toe,’ overreedde ze zichzelf, ‘weus toch maor in je skik! Je gaone nao' de eeuwige rust, nao' de zaoligheid.’ Maar haar hart bleef daar onverschillig onder en koud. Ook al-door zag ze die wolvenkop in het binnenst van de wervelwind. ‘Gaon weg, gaon weg,’ weerde ze schuw-bang af. Maar hij ging niet weg. En dat zoemen hield ook maar aan, en dat verre gemompel daar achter. Ze klom met knikkende knieën verder, de berm op.
[pagina 233]
Ze hing tusschen Tao en Bappe in, die groene sterren en rooie pluimen onder haar voeten werden al glibberiger. En die blauwe zomerwolk was nog zoo ver weg. Maar opeens nam dat zware gegons af. En toen het ophield, gingen Tijne's oogen open. De berm verdween, en de zomerwolk verzonk tegelijk met Tao en Bappe. Doezelig-bevreemd keek ze rond, het was of ze gaas voor haar oogen had, geen enkel ding kon ze duidelijk onderscheiden. ‘Heb ik dat 'edroomd?’, soesde ze, ‘van dat klimmen? Maor - maor van die sturm dan?’ En het was of een mes haar hart openscheurde van boven tot onder: ze herinnerde zich alles. Als een weerlicht sloeg het door haar heen: ‘Van die sturm, da-'s waor, da-'s 'ebeurd...’ En al wat haar dan verder te binnen viel, folterde zoo... Het zou voor een sterke man te veel geweest zijn, en Tijne was nog zoo zwak... Dat glimmende blauwe ding, waar ze in lag, begon langzaam met haar rond te draaien. Maar zoo vreemd als dat was: telkens stopte het met een schok en draaide dan weer terug. Aanhoudend ging dat zoo door, tot wee-wordens toe. Kreunen kon Tijne niet, denken nog minder. Haar keel bonsde, haar oogen werden blind, ze zonk weg in een duistere leegte. Het leek maar voor een oogenblik. Het duurde een dag. Verscheiden malen kwam Aogie naar haar kijken. Ze kon niets uitrichten, de oue dokter net zoo min... Maar de volgende ochtend wachtte het leven haar weer op.
[pagina 234]
Het was of ze aangestooten werd, iemand hield een licht vlak voor haar oogen. Ze wou opkijken, en ze kon haar oogen haast niet openkrijgen. Langzaam-aan ging het toch, en dat gaas was er niet meer: duidelijk zag ze alles... Het glimmende blauwe ding waar ze in lag, was een bedstee. Ze snoof, en een vreemde sterke geur van medicijn kroop in haar neus. Verkennend tuurde ze naar het gebloemde bedgordijn met de rooie rozenslingers en de gele vlinders. ‘Dat was niet bij huilie thuis.’ Ze bewoog haar hoofd heen en weer op het kussen, nergens lag het gemakkelijk. ‘Bij húilie thuis?’ En daar gingen die snijdings weer door haar hart. ‘O Heere God,’ kermde het in haar hoofd, ‘help mijn.’ En een stem in haar binnenst zei: ‘Schei daor mee uit, Tijne-van-Hilletje, wat baot 't je?’ Meteen was het of die storm-nacht haar voorgehouden werd als een plaat, waar ze tegen haar schuw verzet in, naar kijken moest. ‘Baot 't je?’, herhaalde die stem. Kreunend schold Tijne: ‘Saotan!, sáotan?’ Maar als een scherp wit licht flitste het door haar heen: ‘Het hij ongelijk?, gééft 't...?’ Volmondig stemde ze toe: ‘Gién ongelijk, 't geeft niet...!’ Er viel een breede kier in dat gordijn met de gele vlinders, een zonnestraal keek er doorheen naar binnen. ‘Gaon weg,’ zei Tijne tegen die zonnestraal. Maar hij ging niet weg. ‘Ik hoef je zon niet,’ zei ze toen tegen de Heere God, ‘ik hóef je zon niét.’ En overal waar haar tanden en kiezen houvast konden krijgen in haar mond, beten ze wondjes.
[pagina 235]
Een rooie mist schoof over alle dingen heen. Maar die mist trok ook weer op - uren later. Door de witte kier in het gordijn zag Tijne toen ook een stuk van de wand: een spiegeltje hing er in een vergulde lijst, een schelpen-slofje en ook een schilderij. ‘Je binne bij Aogie,’ zei ze in zichzelf. En dat verbaasde haar niet: vaag wou het haar voorkomen of ze dat toch wel eerder geweten had. Maar ze dacht er niet verder op na. Haar oogen bleven strak-star staren naar het schilderij boven het schelpen-muiltje. Achter dat glimmende glas daar - keek de Goede Herder naar haar. Hij had een lam in zijn armen, dat lammetje had een kapotte voorpoot, het was afgedwaald van de kudde, het had zich bezeerd. Teerhartig hield de Goede Herder dat zeere pootje vast. De zon kroop over het schot, en raakte eerbiedig de hand van de Goede Herder aan. Vonken sprongen uit die tekst er onder: ‘De Goede Herder stelt zijn leven voor de schapen.’ Tijne las en herlas het... Toen ineens gebeurde dat vreeselijke. En zal ooit een menschenkind kunnen vatten, hoe dat mogelijk was? Het liefdevolle heilige aangezicht van de Goede Herder veranderde trek voor trek. En een wolvenkop met steile ooren en flikkerende wreede oogen keek Tijne aan van de wand. Ze wou schreeuwen, en ze kon niet. Ze wou om hulp roepen - daar had ze die verlamde tong weer. En opeens viel de wand met al wat er ophing, omver. En daar was de stormnacht en de hoos. Vier smeekende handen staken uit dat wilde booze
[pagina 236]
water op, en alle-vier die handen werden wreed-woest neergeknuppeld. ‘Niet doen,’ steunde het in Tijne, ‘weggaon, ophoue.’ Weer lag ze bewusteloos. Aogie kwam met gezwollen rooie oogen aan haar bed. ‘Keind!, kéind!, Tíjne...’ Antwoord kreeg ze niet. Maar toen Tijne weer bij-kwam, blikte ze het eerst naar de schilderij. Zachtzinnig keek de Goede Herder haar aan, achter het glas, het was of zijn lippen bewogen, of zijn heilige oogen vochtig werden. Tijne meende dat ze de kracht had om haar hoofd te schudden. ‘Nou is 't te laot, Heere,’ verweet ze, ‘al wat je nou zegge, da-'s te laot. Toe' 't sturmde... toe' was je er niet, nergens was je te vinde, heinde noch veer. En ik heb nog zoo om je 'eroope, ik heb je zoo an'eschreeuwd. Maar je hebbe je oor niet 'enege. Je hebbe je of'ekeerd, je binne weg'egaon... Roep mijn an... en ik zal er u uithelpe - da-'s niet waor, niét waór, 't geeft niet, 't baot niet. Nooit zel Tijne-van-Hilletje je weer anroepe, Heere, nóóit meer.’ Ze dacht dat ze er heftig haar hoofd bij schudde, en ze kon het van zwakte niet opheffen. Het heilige aangezicht van de Heere werd al zachtzinniger en beganer. En dat maakte Tijne nog boozer. ‘Stier nou ook maor om mijn, Heere. Laot míjn nou óók maor haole van de zee en de wind, net as je bij Tao en Bappe 'edaon hebbe. Waorveur heb je mijn 'espaord?, wat moet ik allien op de aorde...?’ Uitzinnige oogen had ze. ‘Wie bin je, Heere?, heb ik je ooit 'ekend?, nee ommers...?’
[pagina 237]
Haar gepijnigd hart riep in elke klop: ‘Hou op - hou op!’ Haar ziel schreeuwde binnen in haar: ‘Doe mij geen geweld aan.’ En zij ging toch maar door met haar verwijten. Ze daagde de Heere God uit: ‘Waorveur zel je 't 'ekrookte riet niét verbreke?, waorveur de rookende vlaswiek niét uitblussche? Ik weut niks van je genaode of, en niks van je bermhertigheid, en niks van je liefde. Ik - ik ken je niet, Heere.’ Het zweet liep haar tappelings langs het gezicht. En ze had een gevoel of haar adem afgeknepen werd. Maar haar berouw wou ze niet kennen. De dagen van voor de storm kwamen naar haar toe, die dagen heetten: ‘vroeger’. En ‘vroeger’ zei met een innige stem: ‘Tijne-van-Hilletje, praot jij zóó?, jij die zoo an de Heiland verknocht 'eweust binne? Weut je dan niet meer hoe je as 't waore daogelijks an Zijn hand gonge...?’ In haar verbeelding schudde ze heftig haar hoofd. ‘Dat heb ik me maor in'ebeeld, dat is niet weuzelijk 'ebeurd. Ik weut niet waor je 't over hebbe. Ik - ik heb gien kennis an die Tijne-van-veurhien.’ Het was of er bloed uit haar oogen druppelde, en of het leven wegsijpelde uit haar hart. Haar lippen stamelden zonder klank: ‘God het mijn verlaote, ik ken de Heere God niet, ik - ik ken de Heere Jezus niet.’ Amper was dat van haar lippen, of daar kraaide buiten een haan, schel-ruw, en tot driemaal toe. Tijne's zieke fletse oogjes werden kleiner en kleiner, zoo leken ze meer dan ooit op verschrompelde wondjes. Verschrikt gluurde ze naar de Goede Herder. En liepen er geen tranen uit Zijn oogen?, was Zijn
[pagina 238]
heilig-goed gezicht niet zielsbedroefd?, hief Hij Zijn hand niet op met een indachtig-makend gebaar...? Iemand zei vlak aan Tijne's oor: ‘De haan zal niet kraaien tot dat gij Mij driemaal verloochend zult hebben.’ Een heete benauwde verwarring greep Tijne aan. ‘Ik bin... bin kwaod mit de Heere God,’ scheerde het door haar heen, ‘nou ken 'k ook niet in de hemel komme... en bij Mempie en Tao en Bappe...’ Ze wou schreeuwen. En daar sprong dat tollende wilde ding uit de storm op de beddeplank, en greep haar beet en sleurde haar mee. Toen ze weer tot bewustzijn kwam, hoorde ze stemmen in de kamer, en die stemmen verstond ze. De deur ging open, er schuifelden voeten over de vloermatten. Een dik mensch moest het wezen die daar binnenkwam. Ze hijgde zoo, ze praatte met een amechtige stem. Dat was dikke-Gaartje's stem: ‘Hoe is 't er nou mee 'esteld?, nog altijd iender?’ En Aogie hield zeker haar boezel voor haar mond, het was of elk woord dat ze zei, in een verband zat. ‘Minsch, Gaart, heulegaor uit'eteerd. Mit schik niet bij kennis 'eweust... Ze kijkt je an - en ze het er gien weut van. En hoe ze 't leven houdt, op zoo'n mondjevol melk, 'n lepeltje ei en 'n poeier van dokter, da-'s mijn 'n grondeloos raodsel.’ Een aanklagende stem drong tusschen dat praten door. ‘Tijne-van-Hilletje, jij kenne nooit gien deel meer hebbe an de zaoligheid, jij hebbe daor pas de Heere God verloochend.’ Rampzalig kromp ze ineen. ‘Och Mempie...’ Toen keek uit het donkerst van de bedstee die wolve-
[pagina 239]
kop, er was een kwaadaardig plezier in zijn valschgroene oogen. Afwerend wou ze haar handen opheffen, en ze had geen handen meer. Of ja, daar lagen ze toch op het dek. Maar ze waren zoo zwaar, opheffen kon zij ze niet. Ze was ook vergeten wat ze er mee doen wou: ze luisterde maar weer. Gaart zuchtte: ‘En da-'s nou al zeuve daoge lang - al zéuve daoge, suns de sturm.’ De rimpeltjes die Gaart in haar gezicht had, leken ook in haar stem te wezen. ‘'t Is net uit'ekomme Aogie, maosie, zoo as de Ziener 't mijn veurspeld het, die Zundèg. Van haover tot gerst is 't uit'ekomme. Hij zee: overal ruik ik 't nuuwe hout an de deure. Hij zee: ik durf mijn mit schik vanwege de verschrikkinge die mijn veropenbaord worde, niet meer op straot begeve. Hij noemde de minsche mit naom en toenaom: de Visser's, de Kessen, de Boezen... Maor - zee hij - bij Kleine-Keesie-Kaors en bij Zwèrte-Jaop-Boes, zel 't 't slumste weuze.’ ‘Bij Zwèrte-Jaop-Boes?’, Tijne wou zich oprichten. Toen was het of ze een trap tegen haar hart kreeg. En het bed schoof achteruit, al-maar achteruit, een eind bij Gaart en Aogie vandaan bleef het stil. En Tijne hoorde dan nog wel een stem, maar geen woorden. Lang kan dat niet geduurd hebben. Van lieverlee drong Gaart's stem weer door de afstand heen. ‘'n Ramp veur 't Eiland, 'n ramp! 't Heule land is er mee begaon. Zestien ziele... En zooas Zwèrte-Jaop-Boes z'n vrouw... Miete-van-Marretje... máolende... Heb jij dat ook vernome?, dié sluit gien necht de deur meer: ze komme weerom, zeit ze maor, ze komme weerom, en 't necht-lichie moet veur 'r raom
[pagina 240]
brande... Vlak veur haor ooge het zij haor karenGa naar voetnoot1) zien verdrinke...’ Het bed schoof weer weg. Toen het terug kwam, zei Aogie dof: ‘Maor goed dat de dooie zwijge... en dat de begraofplaos niet verklikt wat er in hem op'eborge is, èn óf er nog wat in hem op'eborge is...’ Er dansten opeens groote spinnen voor Tijne's oogen rond, aan lange draden zwiepten ze heen en weer, er waren er heel wat... Maar Tijne keek er onverschillig-afwezig naar. Die spinnen - het konden ook zwarte sneeuwvlokken wezen of enkel maar vlekken - haar bleef het eender. ‘Goed dat de begraofplaos niks verklikt - wat miende Aogie daormee?, had de zee ze niet allegaor t'rug'egeve?’, de vragen zwierven onrustig heen en weer door haar hoofd, geen oogenblik lieten ze haar met rust. ‘Waore ze niet allegaor in d'aorde 'ekomme?, of - of waore ze bar verskandeleseerd 'eworde?’ ‘Ze,’ zei Tijne in haar gedachten. En zij zag enkel maar Bappe en Tao, en dan doezelig daarachter: Aorie-van-Zwèrte-Jaop. Maar Aorie kwam langzaam-aan dichterbij, Aorie werd al duidelijker: wier was er in zijn haar, schelpgruis in zijn oogkassen. Zijn glimlach was stuk. ‘Tijne-maai,’ zei hij, ‘ik kon niet weggaon zonder gedag. 't Is nou veur altijd, Tijne-maai.’ Hij stak haar zijn hand toe, en er waren geen vingers aan die hand. Maar waar schrokken Aogie en Gaart dan toch zoo van? ‘Stil-stil,’ fluisterden ze alle-twee, ‘st... st...’ En Tijne dacht nog: ‘Heb ìk daornet dat aokelige geluid 'emaokt?’
[pagina 241]
Meteen kwamen de vrouwen naar het bed toe. Aogie schoof voorzichtig de gordijnen opzij. En dikke-Gaartje schrok toch zoo... Een skeletachtig gezicht lag er op dat beddekussen, afgeknabbeld zagen die beenige holle koonen er uit, de mummelende mond was een beverige deuk, de diepe oogen leken vochtige kwetsuren.... Gaart zakte op een stoel en ze kreet: ‘Heere mien gut, is dat daor... is dàt...?’ Fluisterend viel Aogie er op in. ‘Gaart, je moete je wat inbinde, ouwe ziel, 't moch' haor kwaod doen...’ Star lag Tijne naar hen te kijken, ze zag toch maar onduidelijk hun gezicht. Het was ook of die zonnige kamer in brand stond, wat een licht vlamde er door dat raam... Armzalig bewogen Tijne's machtelooze plooierige lippen. Die verontrustende vragen in haar riepen om antwoord, om uitleg. ‘Zeg mijn waor mijn Tao en mijn Bappe 'ebleve binne, en Aorie-van-Zwèrte-Jaop...?’ Die vragen lagen vooraan in haar oogen, maar haar keel wou geen geluid voortbrengen. En de beide vrouwen leken ook wel met stomheid geslagen. Maar Gaart snikte. En die snikken fluisterden: ‘Is dat daor Tijne-van-Hilletje?’ Iemand prevelde hakkelend: ‘Gaon aors effe... om - om te bedaore in 't pertaol, ouwe ziel.’ En zoo ongelooflijk als het leek, maar dat onvaste dunne geluidje was de stem van Aogie. Ze maakte Gaart nog ergens op attent: ‘Dat kijke nou, zien je?, dàt kíjke...’ Maar Gaart wou het niet zien. Haar kromme dikke ruggetje schokte. ‘Zoo as dut mijn an'egrepe het...
[pagina 242]
zoo as dut...’ Elk woord leek op haar tong om te krullen. ‘Aogt, keind, ik - ik bin oud, ik bin òp, an mijn heb je niks, ik gaon maor...’ Stuntelig kwam ze overeind, en sloffend liep ze op de deur toe. ‘Aogie, wij magge niet in de raodsbesluite God's treeje, maor aors - maor áors...’ Zonder groet ging ze. Doch Aogie bleef. Haar schreiende oogen waren vreemd-van-innigheid. Haar stem was ongewoonzacht: ‘Tijne, me-keind, Tijne!’ Haar wrakke glimlach vroeg: ‘Ken je mijn?’ En Tijne's witte slappe lippen bewogen drukker. Een paar keer deed ze een vergeefsche poging om te praten, oplaatst strompelde in een klein schriel geluidje een naam over haar lippen. ‘Aogie,’ zei ze. En Aogie snikte van blijheid. ‘Keind, ken je mijn?, ken je mijn?’ ‘Aogie,’ herhaalde Tijne. Maar het klonk als een vraag, alles in Tijne's griezelig doodshoofdachtig gezicht vroeg-om-uitleg. Aogie werd er verlegen onder. ‘Hoe voel je je nou me-keind?, hoe is 't nou...?’ Maar Tijne gaf daar geen antwoord op. Klagelijkvragend herhaalde ze: ‘Aogie...?, Aogie...?’ ‘Ze het Gaart 'ehoord,’ begreep Aogie. En ze wist haast niet waarheen ze kijken moest. ‘Waor had ze zelf over 'epraot?’ ‘'k Heb 'n kommetje melk veur je op'ewermd,’ zei ze hartelijk, ‘dat moet je nou opdrinke...’ Er kwam maar een schamel geluidje van verzet uit Tijne's droog-nauwe keel. ‘Nee - nee.’ Maar Aogie haalde de melk al. Tijne's zwakke pinkende oogen volgden haar tot in
[pagina 243]
de deur, en wachtten haar daar weer op, toen ze terugkwam. Aogie kreeg het toch zoo benauwd er onder. Ze probeerde te glimlachen, maar ze kon die glimlach niet vasthouden. ‘Kom me-keind.’ En ze drukte de boldikke kom-rand zacht-dwingend tegen Tijne's weigerende lippen. ‘Maosie, je móéte, toe niét keinderachtig weuze...’ Ze beurde Tijne's hoofd wat op en goot haar de melk in de mond. Tijne moest wel slikken. Ze was te slap voor verweer. Ontsteld-begaan keek Aogie toen ook weer naar het leelijk-schonkige gezichtje van Tijne, naar de kil-diepe halskuil, de akelig-blauwe aren op haar keel, haar polsen: het was net of ze overal zweepstriemen had. ‘Stakkerd,’ beklaagde ze in stilte, ‘stakkerd.’ Haar oogen liepen over van meewaren. Ze dacht: ‘Gien wonder dat Gaartje zoo verschoot. Er binne Bessies zadder op 't Eiland, die er fleuriger uitziene dan dat keind hier, hoe dat ooit terecht moet komme...?’ Toen klampte de Duivel haar ook nog aan. ‘Soms was 't net of 'n zondig minsche-keind nog meer erbèrming had, dan 't Opperwezen-zelf. Want zoo - zóó as mit dut keind nou... zoo zou je nog niet mit je slumste vijand 'edaon hebbe.’ Doch oogenblikkelijk verkende Aogie daar de Satan in. ‘Godslasterlijke doogeniet,’ schold ze verschrikt, ‘wat wou jij mijn nou insteke?, 'n minsch mag niet in de gerichte God's treeje.’ Toen de kom met melk leeg was, kon ze weer gewildmonter doen. ‘Zoo, da-'s fiksch... groote maad 'eweust.’ Ze liet Tijne's hoofd zachtjes achterover zakken, maar haar blik vluchtte schuw weg van Tijne's vragende oogen. ‘Je moete daogelijks veul melk drinke,’ bracht ze nadrukkelijk de boodschap van de
[pagina 244]
dokter over, ‘en veul 'ekloste eiere ook. Van fiksch ete moet je op de bien komme.’ Weer deed ze haar best om te glimlachen, en die glimlach brokkelde weg in schrik. Moeizaam begon Tijne te stamelen: ‘Aogie, wie - hoeveul... hoeveul binne er...?’ Aogie hoestte. ‘Watte?, jao - wat ik zegge wou, nou krijg je zoo metien 'n teiltje mit soepnat, vleischwaoter, dat is om an te sterke, om van op te haole, dat doene de rijkeluisminsche ook.’ Even hield ze op, ze moest toch zoo diep adem halen.... En dadelijk hakkelde dat stumperige gevraag van Tijne weer op haar toe. ‘Binne zuilie... zúilie...?, die - die van ons...?’ Veel te rap en veel te luid praatte Aogie er overheen. ‘Hee?, leg je wel goed?, nou je nergens loof mee maoke... 'k Zel 'n schoon laokentje over je dekens hien doen, veur as Domenee komt. Domenee het er al zoo vaok 'eweust om mit je te praote...’ Ze knikte langdurig-nadrukkelijk... Maar Tijne merkte het niet, haar oogen gingen toe. Ze was opeens onder in de zee bij Tao en Bappe en Aorie: vingers hadden ze geen van allen meer. Tao's hoofd bonsde tegen een scherpe steen aan, elke bons nam een stuk vleesch uit zijn hoofd. Een visch als een slang kronkelde om zijn hals... Bappe's beenen waren afgeslagen, en zijn eene arm ook, tot de schouder aan toe. Aorie keek naar haar om, vreeselijk was zijn gezicht, hij had neus noch lippen meer. ‘O God!’, zei Tijne, het knerste als zand in haar mond, er was een bloedsmaak bij, ‘o God!’ En dat was niet het weeklagend gezucht van een benauwde ziel, maar een vloek. En er lag toch zoo'n oneindig-groot mededoogen in de glimlach van de Goede Herder.
[pagina 245]
Maar Tijne knarsetandde tegen die glimlach: ‘Waorveur bin je daor?, waorveur plaog je mijn zoo freed?’ Twee krachtelooze vuisten lagen op het dek. ‘Heere, dat ik op jou 'ebouwd heb. Je bin weg'evlucht as 'n huurling, as 'n húúrling! En de wolf is 'ekomme...’ Daar zat de wolf aan het voeteneind. Hij liet zijn blinkende tanden zien. Het was precies of hij grijnsde. Tijne zag het duidelijk, haar gloeiend gezicht leek op te zwellen van woede en ze kreeg een benauwdstrak gevoel rond haar keel, net of haar huid daar te krap werd. ‘Saotansdienaor!’, schold ze verstikt. En ze wou opstaan om de wolf weg te jagen. ‘Denk maor niet dat ik...,’ prevelde ze. Maar ze kon bij dat lachende beest niet komen, hoe ze er ook haar best toe deed: het bed hield haar aan alle kanten vast. ‘Aogie,’ mompelde ze hijgend, ‘jaog jij him weg! Aogie, jaog him weg... die wolf, Aogie, die wolf!’ Ze kronkelde als een aal door het bed, er kwam schuim op haar mond. Ontzet stond Aogie het aan te zien. ‘Nou is 't net of de duivel opiens in 't schepsel 'evaore is,’ schoot het door haar heen. En zonderling-beducht, haast bloo, trachtte ze Tijne dan nog te kalmeeren. ‘Tutte, keind, bedaor! Tutte, hoe kom je nou zoo iniens?, er is gien wolf, keind, wat praot je toch van 'n wolf?, wat mien je?, bedaor toch, tutte.’ Maar Tijne hoorde dat al niet meer. Ze begon weer te ijlen. ‘Tao - Bappe,’ zei ze met een kleine brekende stem, ‘hou juilie je toch goed vest. Denk er om dat de lantaorn niet omvalt, want den zel 't lillijk duister worde. Kom bij mijn zitte, Tao, Bappe, kom bij mijn. Ik bin... ik bin zoo bang allien, geef mijn je hand Tao, praot wat mit mijn...’
[pagina 246]
Snikkend wendde Aogie haar hoofd af. ‘Zou 't meschien toch maor niet beterder weuze,’ vroeg ze zich baloord af, ‘dat ze zóó weggaot...?’ * _* * Het regende. De grauwe lucht hing laag over het vale Eiland, en het had er veel van of die volle wolken haast de druipende daken aanraakten. De regen ruischte donker, als de branding van de zee, als de norsche zee zelf, en de straatjes huilden overluid... De straatjes brachten zich zienderoogen sombere dingen te binnen, de mijmerende huizen ook. De huizen, kleumerig-grauw en nietiger dan ooit, dachten aan watervloeden en storm terug, aan begrafenissen en aangespoelde drenkelingen, aan al het droevige dat ze zoo in de loop van de tijd gezien hadden. En die herinneringen van buiten-af, schoven ook op de erg-vervroegde schemer, door de smalle vensters, de kamers binnen. Donker waren die winterdagen toch... Amper was het middag en daar stond de avond al. En de klok-bij-Aogie tikte net zoo traag-vermoeid als die andere klok, de klok-van-thuis, die door de storm verbrijzeld werd onder een zolderbalk. ‘Weut je - nog wel?’, zei die klok-van-Aogie, met een zucht tusschen twee tikken in, ‘weut je - nog wel?’ Aanhoudend dat zelfde... Als de aandacht er eenmaal op viel werd het een haast niet te verduren kwelling, een plaag zoo onontkoombaar en wreed of de Booze-zelf hem uitgedacht had. ‘Niet meer nao' hoore,’ verbood Tijne haar eigen oplettendheid, ‘niet meer...’
[pagina 247]
En ze lag toch met groote starre oogen te luisteren. De regen sloeg op een windstoot kletterend tegen de ruiten: dat was of er een hand-vol schelpgruis tegen het glas gekwakt werd, door een onzichtbare die de aandacht wou trekken. Gonzend tikten de druppels op het beun, brommerig gelijkmatig, en een dikke straal klokte in het watervat. De straffe regenbui leek in zichzelf verdiept, in al de geluiden die hij zelf maakte en waarin hij de zee nabootste en de branding... ‘Waoter,’ zei de regen, ‘het jouw leven te niet 'edaon, Tijne-van-Hilletje.’ De wind ging voorbij, keerde binnensmonds jammerend terug, en kwam opnieuw langs het huis. ‘Ik was er toe' ook bij,’ klaagde de wind. Een klompe-stap klepperde haastig langs het venster. Dat kon dezelfde klompe-stap wezen die toen, op die storm-avond: ‘'t waoter, 't waoter,’ geroepen had. ‘Ik wàs 't ook,’ zei de klompe-stap, ‘ik weut er alles van of.’ Tot in de verte hield die klotsende vlugge klompe-stap dat vol. En Tijne's donkere verdiepte oogen leken al-door holler te worden. ‘As ze maor 's stil woue weuze,’ dacht ze ‘as alles maor niet zoo práotte teuge mijn...’ Een scherpe angst sloeg opeens door haar heen: ‘Wier dat nou nooit meer aors...? Nooit...?’ En het klonk als een antwoord in haar na: ‘Nooit - nóóit.’ Het woord greep haar beet en hield haar vast als een klem. ‘Nooit?, nóóit?, dat was - jao wat was nooit?, veur altijd...?, nee, nooit dat was... daor zat de hel in, de hel mit de duivel.’ Tijne trachtte het dek van zich af te schuiven, zwaar werd dat dek, veel te zwaar. En ze begon weer zoo te gloeien: het was of haar
[pagina 248]
bloed in brand vloog, of de vlammen haar uitsloegen. ‘Hoeveul daoge 'eleeje was 't ook dat die.... die sturm...?’ Ze keek terug op de tijd. En er kwamen geen dagen op haar toe, en geen herinneringen. Eerst was er een duistere leegte, dan de stormnacht. En die stormnacht schoof over alle dingen heen, ook over de dingen van vroeger. Ze liep naar school, de zon scheen, het gras stond vol klaverbolletjes. En de stormnacht ging achter haar aan. Ze bikkelde met de meisen, jaloersch was ze op die doorschijnende blauwe stuiter van Mao, en op de beenen bikkels van Mijnt... De stormnacht boog zich als een schaduw over haar heen. ‘'t Was al te gaoder van te veure verordeneerd,’ zei een stem. Maar dat gleed Tijne leeg voorbij. Ze wou zich woorden en dingen te binnen brengen van gisteren, van eergisteren... En ze haalde enkel een duistere grimmige leegte naar zich toe. Het zweet brak haar uit. ‘Ik... ik weut niks meer,’ bekende zij zichzelf, ‘niks weut ik meer, niks...’ Opeens was dat weg. Buiten luidde ingekeerd en plechtig de kerkklok. En er was iemand in de kamer, die zwaar zuchtte, die ophield met breien: het tikken van de pennen boorde fijntjes door het kletteren van de regen heen. Toen het ophield, wist Tijne eensklaps dat ze het gedurig gehoord had. ‘Aogie... Aogie,’ stamelde ze, ‘waorveur luie de klokke!’ En tóen die stilte opeens...!
[pagina 249]
Aogie wou net een speld in haar muts versteken, haar hand was vlak bij die speld, maar kwam niet nader: het leek wel of haar arm verstijfde. ‘Zien je...?’, zei een stem in Tijne's hoofd. Toen was het of er een raaf in de bedstee kraste: ‘Zeg mijn... zèg mijn wie er onder... onder de aorde...?’ Stroef-bedaard stuitte Aogie het nog: ‘'t Is Zundèg vedaog, 't is kerketijd.’ Een paar dagen te voren had Aogie dat ook gezegd. Zelfs Tijne kwam het bekend voor. ‘Net of 't vaoker Zundèg wier den veurhien.’ Dat slappe, veel te ruime vel, van haar gezicht werd toch zoo kreukelig: ze spande zich in om te denken, ze wou zich wat te binnen brengen van die vorige Zondag. Stijf kneep ze haar oogen toe... Vaag kroop er dan iets naar voren. ‘Gaartje... dikke-Gaartje was dié...?’ Tergend schoof daar die leege duisternis overheen. ‘Was 't 'n droom 'eweust?’ Ze kauwde op haar lippen. ‘'k Moet 't toch weute van m'n Tao,’ perste het benauwd-dringend in haar op, ‘'k moet toch weute van Bappe en - en Aorie...’ Het eentonig getik van de breipennen drong opnieuw door het gonzen van de stortbui heen. ‘Hóór je dat?’, zei die stem weer in Tijne's hoofd. Ze schokte er van op. ‘O, die Aogie, wat 'n leugenaorster?’ Ruw wou ze het dek wegtrappen, boos overeind komen. Ze kon het toch niet, niets kon ze. En opnieuw, maar scherper kraste dat armzalige vogelen-geluidje in de bedstee. ‘Aogie, Aogie, brei je den op Zùndèg?’ ‘Keind,’ zuchtte Aogie, ze moffelde haar breiwerk weg en kwam bij het bed, ‘ik - ik heb in 't g'eel niet 'ebreeë.’
[pagina 250]
Tijne's mond sloeg open. Ze ademde zwaar en snel: ‘Hoe... hoe ken jij... nou zoo...?’ Maar Aogie overpraatte gemakkelijk dat zwakke gehakkel. ‘Nou zelle we er 's gauw gaon ete, hee?, 'n fijn soepie, 'n soepie of je in 't Hôtel te gèst binne.’ Ze keek een andere kant uit. Nog altijd had Tijne die star-vragende oogen. ‘Aogie, die... die klokke...?, dat luie, Aogie, dat was toch niet... niet vanwege...?’ Maar Aogie kwam vlug overeind. ‘'k Zel je soepie haole,’ beloofde ze, ‘'n lekker soepie mit balletjes... en den moet je niet zoo tezerig weuze, den moet je...’ Ze zweeg opeens. De buitendeur ging open. En de Dokter strompelde door het portaal, zijn grommelstem bromde, het was of hij met die grommel stem de deur openstiet. Zwaar-schuifelend verzette hij de voeten, nijdig-hard stampte bij elke stap zijn wandelstok op de vloer. Nog voor hij de kamer inkwam, wist Aogie al, dat hij weer een jicht-aanval had. Manke-Gerben, die hem ondersteunde, mompelde gedurig: ‘Wècht maor, 't gaot al, zoo die draoi...!, 'n stoel, Aogie, geef 'n stoel...’ Onbeholpen-moeizaam ging de Dokter zitten, de rimpels in zijn verbeten gezicht deden aan vloekwoorden denken. ‘Zoo nao' 't zin?’, vroeg Gerben nog. Antwoord verwachtte die gebrekkige man niet. Een schichtig gevoel van afhankelijkheid zette een gewrongen bocht in zijn mond-plooien: die bocht moest een glimlach verbeelden. Zijn vale oogen hield hij altijd, als in vrees, half toegeknepen. Die middag deed hij ook bijzonder zijn best om kleiner te lijken dan hij was, zijn schouders zakten, zijn rug boog.
[pagina 251]
En Aogie die zoo graag en makkelijk praatte en zooveel te vragen had, zei enkel maar, met een stem bekneld van nederigheid: ‘Dèg, Dokter.’ De kamer scheen kleiner en lager te worden. Dokter keek rond. Maar nog voor hij iets-van-Tijne gezien had, zei hij al op een toon, of hij over haar ingelicht werd: ‘Zoo?, h'm, ja.’ Hij trok zijn dikke zwarte handschoenen uit, en haalde zijn receptenbloc voor de dag. Elke keer als hij kwam, was hij strenger van uitzicht en schaarscher van woord. Zijn scherp-gebogen magere neus scheen degene naar wie hij zich toeboog, te willen oppikken als een graankorrel. Zijn grijze sluik-dunne knevelharen hingen opgeblazen-bol over zijn dunne lippen, en zijn verkleurde oogen leken niet glad en rond maar geslepen en puntig, dat puntige sloeg een glans van staal tegen zijn groote brilleglazen aan. ‘H'm, zoo,’ herhaalde hij in gedachten. Zijn blik gleed over Aogie heen. Het was of hij al haar verborgen gebreken, als op een opengeslagen boek, voor zich had. Dat geheimzinnig-wetende in zijn oogen, boezemde elke Eilander ontzag in. Ook altijd stond er als een toovercirkel een grimmige stilte om die oude machtelooze Dokter heen. Al waren er nog zooveel menschen in de kamer, al werd hem nog zooveel gevraagd, geen enkele stem kon door die afwerende stilte heenbreken, zonder het verlof van de Dokter. Aogie fluisterde haast: ‘Is er nou 'n beetje beterschop in'etrede, dat je kenne naogaon, Dokter?’ En geen spier vertrok in dat witte grimmig-gesloten gezicht van de Dokter. Hij hoorde niets... ‘Poeders geregeld ingegeven?’, vroeg hij, en het was of er op een kiertje een deur openging in die stiltekring rondom hem.
[pagina 252]
Aogie weidde uit: ‘Jao, dat is te zegge in zoo veere... altemet wil ze niet, en vaok slaopt ze en vaok spoegt ze 't er metien weer uit en vaok...’ ‘Och - h'm,’ met een licht geknars ging de stilte weer dicht rond de Dokter. Dat antwoord van Aogie duurde hem te lang. Snauwerig mompelde hij wat... Gerben verstond dat. Hij bracht hem naar Tijne's bed, en zoo gauw de Dokter steun gevonden had aan de hooge bedstee-plank, maakte hij een stoot-beweging met zijn hoofd, in de richting van het portaal. Gerben ging onderdanig. ‘Ja, ja, h'm,’ zei de Dokter opnieuw, hij streek over zijn bol-dunne knevel. En Tijne voelde zijn blik als de druk van iets scherps. ‘Zel ik 't him vraoge?’, overwoog ze, ‘van die begraofenisklok...?’ Dokter voelde haar pols, hij lei de koorts-thermometer aan in haar oksel. Dat ging alles buiten Tijne om. ‘Laot ik 't zíjn vraoge,’ beslechtte ze. En de gestrenge oogen van de Dokter werden nog gestrenger. Die gestrenge oogen zeien: ‘Waag 't niet.’ Duidelijk zag ze dat, toch gaf ze de gedachte niet op. ‘Ik bin er 't naoste an toe, om er nao' te verneme,’ zei ze in zichzelf, ‘ik - ik as naobestaonde dien toch te weute waor mijn Tao en Bappe 'ebleve binne?’ Dat bange verlangen dwaalde al-dringender door haar heen. Aogie ging even de kamer uit: ze liep op de teenen, zonder gerucht deed ze de keukendeur open. Toen zette Tijne zich aan: ‘Nou moet 't, vraog nou!’ Onmiddellijk deed ze het ook. ‘Dokter,’ stootte ze uit, ‘zeg mijn... was... was dat daor strakkies gien... gien begraofenisklok?, binne...
[pagina 253]
binne die van mijn ook... an... an'ekomme... en... en 'ekist...?’ De stilte om de Dokter werd zoo ondoordringbaar als een wand van ijzer. ‘Nàh,’ hij liet haar pols los, stak zijn horloge weg en keek op de thermometer. Meteen kwam Aogie weer binnen. ‘Hoeveul graode het ze nou?’, vroeg ze met kennis van zaken. De Dokter bromde enkel maar wat onverstaanbaars. Ruw in haast, schreef hij het recept. ‘Doorgaan met de poeders,’ zei hij kort-aangebonden. Toen Aogie nog wat vragen wou, stampte hij nijdig-van-ongeduld met zijn stok op de vloer. Gerben schoot toe, om hem te steunen bij het gaan, ze schuifelden al-weer op de portaaldeur toe. Maar Aogie verdriestte zich. Ze liep vlug om hen heen, ze was hen vóór bij de buitendeur. ‘Dokter, dat ete van 't keind is nog niks 'edaon, ken je nou niet wat geve veur 'n graoge maog?’ Eerst was het of de Dokter haar uitvloeken wou, zijn mond zakte open, zijn oogen werden puntiger. Hij bedacht zich dadelijk, binnensmonds zei hij toen: ‘Geduld hebben, Vrouw Visser, en rustig houden - rùstig hóuden.’ Hij stak zijn hoofd wat vooruit, zijn neus leek Aogie opzij te schuiven, stap voor stap vervolgde hij zijn weg weer: het stampen van zijn stok gaf de hevigheid van zijn gewrichtspijnen aan, zwaar leunde hij op Gerben. En Gerben boog dieper door, in het oogloopend verkreukelde hij: het had er veel van of hij over heel zijn lijf rimpels van inspanning kreeg. ‘Gèrben,’ pruttelde Aogie toch nog in zichzelf, ‘die het 't 'evonde bij de Dokter, dié gniest in z'n-eigen: taobé waoter, mijn zien je niet w'rom.’ Door het raam met zijn troebel-groene en heldere
[pagina 254]
nieuwe ruitjes, stond ze hen na te kijken. De straat was grijs van regen, vuil-grauw glom de keitjes-weg, goorverwinterd zagen de kleine huizen er uit. Maar de vale daken hadden helle plekken rood: dat waren de pas aangebrachte pannen. Het keetje van Sanne-van-Gosem had een nieuwe wit-houten deur, wit was ook de stopverf aan de ruitjes... Al dat nieuwe wekte herinneringen op aan de storm. Aogie zuchtte en het was toch niet daarom, ze keek nog altijd de Dokter na: ‘Aop! Buffel!’ Ze trok haar neus op en stak haar onderlip wat vooruit. Met een ruk moest ze zich afwenden en met dreunende stappen liep ze. Driftig sloeg ze de portaaldeur toe, bonzend zette ze een paar stoelen terecht. ‘Verdorie - verdorie, 'n poesèk!’ En opeens bedacht ze zich weer: ze keek om naar Tijne... Maar Tijne had haar niet gehoord: ze lag met gesloten oogen, en scheen te slapen. Dat was toch niet zoo: ze dacht na. ‘Zou ze erger 'eworde weuze?, an de Dokter te zien wel. 't Beste was maor: erger - en weg - en wèg... As ze beter wier... às ze béter wier...’ Ze ging er niet op door. Ze dacht ineens aan het kleine groen-houten huis met de afgescheurde pui-wand terug. ‘Wàs er nog 'n weuning? Had de sturm er nog wat van over'elaote? 't Zou wel niet...’ Binnen in haar huilde het, haar oogen bleven droog. ‘En den nog, às er wat van over'eschote was...?’ Toen ging de buitendeur weer open. Aogie kwam net met het dampende bord soep uit de keuken. ‘Keesie?’, luisterde ze, ‘of Hein?’ Ze schrok een beetje. Dadelijk, aan de manier waarop hij zijn voeten afveegde, wist ze dat het Dominee was.
[pagina 255]
Voorkomend opende ze de portaaldeur en praatte onderdrukt. Als Aogie tegen een meerdere sprak, praatte ze altijd onderdrukt. Tijne lette op: ‘Dat was gien eigen, dat was Gaart niet, dat was...’ Het bedgordijn werd opzij geschoven. Dominee's gezicht boog naar haar toe. Maar zoo vreemd was dat gezicht, zoo weggetrokken en oud en vervallen... Tijne sperde haar oogen: ‘'t Most z'n Tao weuze, nee toch - hij zelf!’ ‘Tijne,’ zei hij heesch. ‘Domenee,’ groette ze. Hij rook naar kou en regen en naar doodkisten ook. ‘Nou zel 'k 't him vraoge,’ nam ze zich voor. Maar er was iets dat haar een oogenblik afleidde. Dominee opende zijn mond, zijn mond praatte, geluid kwam er niet. En zijn borst schokte zoo... Hij hoestte, zijn rimpels trokken dieper door, het moest het gezicht van zijn Vader zijn, dat doorbrak in die rimpels. Het was allemaal zoo vreemd. Tijne betastte met haar slap-gele handen het dek: ‘Slaop ik nou toch?’, vroeg ze zich af. En toen er een stem tot haar sprak, was dat de stem van de Dominee niet. Verlegen klonk dat onzekere geluid, haperend kwamen die zwakke woorden... Tijne wou luisteren naar die man aan het bed, en ze kon niet. De graflucht aan zijn kleeren ving haar aandacht: ‘Vèst waor, hij daor... hij was te begraove 'eweust, hij...’ Er kwam een vraag naar haar toe: ‘'n Beetje beter ben je nu wel, hè Trijntje?’ Haar gezicht keerde ze naar het schot. ‘'t Is toch wel de Domenee. Och neeje, niet luistere maor...’
[pagina 256]
Dominee hoestte als een oue man, zoo schor en aanhoudend, zoo diep-van-binnen, hij veegde ook omslachtig zijn zweet af, stooterig praatte hij daartusschen door. ‘Schrei - schrei jij maar uit, schrei maar... Tranen verlichten.’ En Tijne's gezicht leek te vermageren van boosheid. ‘Traone?’, sloeg het door haar heen, ‘wàt waore traone, wat gaffe traone...?’ Dominee ademde diep, hij ademde altijd diep als hij wat aanhalen wou uit de Bijbel. En Tijne's hart leek in te krimpen tot een vuist. ‘Nou kwamme de tekse. Nou wier 't goed 'epraot wat... wat God 'edaon had. Och die tekse altijd, wat waore tekse...?’ En de Dominee kon toch niet anders spreken dan hij sprak, hij moest toch de herder en leeraar wezen? ‘'t Geloof ziet verder dan de kerkhofheuvel,’ hield hij haar voor, ‘'t geloof ziet over de donkere graven heen, naar de lichtende einder, aan gene zijde...’ Tijne's spot kwam uit het binnenst van een zeerte vandaan. ‘Hoe vaok zou hij dat al niet op'edreund hebbe, de laoste tijd?’ Het knotte op een ingeving. ‘Hij zee: gráove, hij zee: de kèrkhòfheuvel, dus den... dèn waore Tao en Bappe wel in d'aorde 'ekomme...’ Een weifeling schoof daar overheen. ‘Och dat... dat zei hij zoo maor... zoo praotte ze altijd bij sterve en dood gaon. Ze most toch evengoed maor vraoge...’ Wrevelig lag ze toen te verlangen, onder het preekerig praten van Dominee: ‘'k Wou dat je uitscheeje... 'k wou dat je ophiele...’ En hij ging er toch maar mee door, tekst op tekst haalde hij aan... Tijne's oogen werden weer rimpelige wondjes. ‘Is 't nou haost 'edaon?’, morde ze in haar binnenst. ‘Ik
[pagina 257]
wil nao' Tao vraoge... ik wil nao' Bappe vraoge...’ Droef-onderzoekend zag Dominee haar aan. Er kwamen gleedjes in zijn vlotte woorden. Hij aarzelde... De trekken in Tijne's klein wit gezicht werden weer scherp en oud, en haar armzalig-bleeke lippen bebeet ze zoo... Dominee fluisterde haast: ‘Je mag niet bitter worden, kind, eenmaal zal je weten, waarom 't gebeurd is, en jij bent de eenigste niet, Tijne. Neem nou Zwarte-Jaap-Boes... die z'n drie dochters...’ Haar oogen gingen wijd-open. Ze wachtte... En er kwam niets meer. Moeilijk zei ze toen: ‘En z'n - z'n zeun ook.’ Maar Dominee schudde zijn hoofd. ‘Arie?, nee - maar dat is dan ook de eenigste die hij over heeft.’ Het klonk of hij een verontschuldiging maakte. ‘Ze zal wel zeggen,’ dacht hij, ‘ik heb nìks over.’ Verlegen zocht hij al naar een passende tekst... Maar Tijne vroeg niet verder, ze staarde. Aorie kwam druip-nat onder-uit de zee. Zijn handen waren niet kapot, zijn beenen ook niet, en hij had geen schelpgruis in zijn oogkassen. Hij glimlachte als altijd - als vroeger. Over het Kerke-pad kwam hij naar haar toe. ‘Tijne-maai.’ Even werd alles toen zoo verward. ‘As Aorie den leefde, as - Aorie - leefde... den - den konne Tao en Bappe ook nog wel... nog wel t'rugkomme... t'rug uit zee.’ En daar gingen ze al: ze liepen de havenkant uit, ze liepen niét naar haar toe... Maar ze kende ze aan hun gang. Bappe was veel krommer dan Tao. Bappe liep of hij een schuit voorttrok. Hij had het buis aan met de breeë blauw-witte streep en zijn oue bontmuts op. Tao's grijs-geruite halsdoek was verschoven, de
[pagina 258]
knoop lag op zijn eene schouder, de slippen fladderden op zijn rug. Ze praatten met elkaar over de storm. ‘Jao,’ zei Tao, ‘we bin wonderbaorelijk 'espaord 'ebleve, deur God's goedertierenheid.’ ‘Wonderbaorelijk,’ zei Bappe ook. Ze bleven even stil om dankbaar tegen elkaar te knikken, en liepen dan weer door. Maar dat droomgezicht duurde niet lang. Tijne streek met een zwak gebaar over haar kil-klam gezicht. ‘Och neeje, ze waore ommers weg?, God's goedertierenheid?, weg - wèg... T'rug'ekomme, zúilie?, jao meskien - as drenkelinge... Daor most ze nog nao' vraoge... nog vraoge...’ Haar lippen weken al van-een, ze wou praten, en het was of haar tong vastgehouden werd. ‘Zeg - zeg mijn,’ stamelde ze, ‘binne ze... bin ze in - in de aorde...?, en niet - niet verskandeleseerd...?’ Een hortende reeks van gebarsten geluidjes waren haar woorden maar. Dominee verstond ze toch wel: hij werd witter in zijn gezicht. Hij haalde - voor hij knikte - diep adem. ‘Ja, in de aarde - ja zeker... Maar dat stoffelijk omhulsel, daar - daar moet je niet zoo aan denken. De ziel is 't voornaamste, en hun zielen konden niet - niet...,’ in schrik zocht hij naar een verzachtende term, ‘niet gedeerd worden, die gingen tot God, en God is liefde...’ Ineens kon hij niet verder. Hij lette angstig op. Een verandering voltrok zich aan Tijne, er kwam wat vreeselijks over haar. Haar gezicht en haar lijf leken weg te smelten: alleen haar vuisten en haar woedende oogen schenen over te blijven. Ze prevelde: ‘Liefde...? As vodde het Hij ze weg'esmete, as vodde...!’ Ze
[pagina 259]
hijgde zwaar, in dat hijgen fluisterde haar hart zonder ophouden door. Haar stijve vuisten zagen er uit of er vloekwoorden in gevangen zaten. In haar holle heete oogen werd het nacht. ‘Tijne... kind...,’ stamelde Dominee, ‘je mag... je moet...’ Maar Tijne bewoog zielig-onbeholpen haar hoofd. Amper verstaanbaar prevelde ze: ‘Niet meer praote... niet praote... alles het of'edaon...’ En toen werd het opeens zoo leeg om haar heen, zoo leeg en zoo koud, als nooit te voren. Het was of ze in die koude leegte verdronk... Als hulp zoekend keek ze nog een keer naar de Goede Herder aan de wand. Dat was toch werkelijk maar een blauw papieren poppetje met doode oogen. ‘Nee - nee,’ zei ze in haar gedachten, en het was of haar ziel in haar stierf, ‘je binne mijn Heere Jezus niet meer, Goeie Herder.’	voetnoot1) voorheen. voetnoot1) ziertje. voetnoot1) kinderen.

Vorige Volgende

[7]