|
| |
| |
| |
Tweede bedrijf.
Het tooneel blijft behoudens eenige kleinigheden onveranderd. Het is een winteravond, de olielamp en de kachel branden. De rolgordijnen voor de ramen zijn neer. Men hoort de sombere winterwind.
Pieter zit bij de schouw, hij is sterk verouderd, grijs en gebogen, staart strak in de vlammen van de openstaande kachel, heeft een krankzinnige trek in zijn doen, praat in zichzelf, kreunt nu en dan en beweegt en kromt de handen of hij naar iets grijpt.
Bij de tafel, waarop nu enkel een blad met kopjes en olielichtje met koffiepot staat, zit Lobberig en naait. Zij is ook danig verouderd, ziet er zwakker uit, en zit kleumerig ineengedoken. Om de hals heeft ze met een nonchalante knoop opzij, een gebreide wollen das, in blauw-en-grijs, onder de voeten een stoof met vuur. Tegenover haar aan tafel zit Jaap, pet op, grijs geruite slippe-doek om.
| |
Eerste tooneel.
Pieter, Lobberig, Jaap.
(neemt de leege pijp uit de mond, wijst naar een paar denkbeeldige menschen. Praat mompelend):
Gauwdieve dat bin juillie, zakke-rollers, jao,
| |
| |
dat zeg ik....
(Prevelt onverstaanbaar door.)
(kijkt van haar werk op, tegen Jaap):
Vedaog is 't weer heelegaor mis.
(Met hoofdgebaar naar Pieter. Jaap knikt.)
De laoste tijd tòch slim zoo as hij achteruit gaot. Hij hoort niet iens meer dat je 't over hem hebbe. 't Gaot glad verkeerd.
(zacht):
Dat dee' 't al van de eerste dag of, daodelijk toe' hij wist dat hij z'n centjes kwijt was... 'k Heb die zelfde dag nog - toe' ik hoorde dat die Bank z'n betaolinge staokte - teuge Tao 'ezeid: dàt slaot hem
(hoofdgebaar naar Pieter)
op z'n...
(Wijst op voorhoofd.)
(knikt triest, heft luisterend het hoofd. Forsch gromt de sombere winterwind. Een klompestap klinkt op, stemmen die voorbijgaan. Zacht):
't Is 'n aovend of d'r van alles 'ebeuren kan.
(buigt voorover):
Jao, as 't zoo waoit, gaon je van alles prakkezeere...
(Melancholiek.)
En dàt houën we nou zóo weer aovend an aovend. As 't nóu deurvriest, leit de aore week de zee dicht, dan bin we weer van ieder en alles of'esloten.
(Stilte.)
(toestemmend):
Ik kan me ook zoo ongerust maoke over onze Wolmet. Vedaog het de briefpost weer gien letter 'ebrocht, nou is 't al vier weken.
(Jaap kijkt somber voor zich uit.)
'k Heb vaok 'etobd de laoste tijd of we d'r wel goed an'edaon hebbe, dat we d'r weg
| |
| |
hebbe laote gaon. As d'r zoo'n stik tusschen 'n ouër en 'n keind leit, dan heb je d'r zoo goed as niks meer over te zeggen, dan is 't opiens 'n volwassen mensch... 'n mensch die meer van de wereld of weet dan de Vaor of Moer zelf.
Ze had maor bij die Domeneesjuffrouw moete blijve. 'n Melkselon
(schokschoudert)
waor elk-ien komt, ik weet niet...
En dàt kon je d'r allegaor in 't langst en breest veurpraote, ze wóu en ze zóu daor blijve. 't Hiette om wat te leeren, 't was neturelijk om d'r vrijer...
(Jaap zwijgt, staart, schrikt plotseling weer op uit zijn gesoes.)
(staat mompelend op, gaat naar het kabinet, sluit een la open, haalt er een pak papieren uit. Telt brommerig):
Duizend en vijfhonderd, en vijfhonderd en duizend en vijfhonderd en duizend, vijf en veertig honderd golde nao de maon, vijf en véertighonderd golde...
(Windt zich op.)
Gien cent waord, al dat geld, waor 'n menscheleven veur 'etobd en 'eploeterd is.
(Met keelgrom.)
Ah, as ik ze hier had, de deurdraoiers, an mosterd zou ik ze knijpe...
(sussend):
Bedaor nou toch d'r 's wat! Waor moet dat heen, as jij zoo...
Bedaore?, hou jij je d'r buite! Jij hebbe 't me zelf an'eraode.
(Lobberig wijst in verbluftheid, vragend, op zichzelf.)
Jao jij, breng 't nao de Bank zee je...
| |
| |
(schel):
Ik?, bin je nou heelegaor...
(Jaap maakt sussend gebaar.)
(let niet op hen):
En ik had 't huillie zelf 'evraogd.
(Bijna schreiend.)
Ik zee, ik bin maor 'n erme visscherman, en 't is 'n spaorcentje veur m'n ouë dag, ken ik op de firmao an? En de raddraoiers zeeën: Gebroeders Kraomer daor ken je op an as op 't Evangelie, en 'n week laoter...
(grijpt naar zijn hoofd)
ien weekie laoter... weg waoren ze, wèg...
(Schreit.)
(tegen Jaap al knikkend):
Dat gaot somtijds zóo maor daogenlang deur, heele nachten... al-maor dat-zelfde...
(onder de indruk):
Maor Noome Pieter je hebbe toch nog te eten? Je hebbe toch nog wel wat achter 't linnen?
(Pieter kijkt schichtig van het kabinet naar hem, schudt zijn hoofd.)
Lobberig
(soebattend):
Jao Pieter, dat is wèl waor! En de skoorstien moet toch rooke? We moete toch ete. De turfbaos het vergange week me leste cente mee'enomen! De bakker heb ik al in gien daoge kenne betaole, dat gaot toch zóó maor niet, met cente in de kast.
(snel naar het kabinet, zoekt in krankzinnige haast, gooit papieren op de grond, grabbelt in leege laden, springt ontzet overeind en schudt Lobberig heen en weer):
Bestolen! Bestolen! Dat heb jij 'edaon Lobberig, gien mensch aors... geef
| |
| |
terug zeg ik je, geef terug, aors vermoor' ik je...
(komt tusschenbeide, pakt Pieter beet, gooit hem ruw opzij):
Stil toch Noome Pieter, bedaor. Zoek d'r 's op je gemak. Peet het je cente niet.
(Lobberig zit ineengedoken op haar stoel, huilt stil. Pieter zoekt opnieuw. Jaap raapt de papieren op.)
(ineens met schorre juichkreet, houdt zijn beursje in de hoogte, drukt het aan zijn hart):
Hier had ik 't 'estoke, in de onderste lao, dat is om me wijf op 'n dwaolspoor te brengen, telkens verstop ik 't op 'n aore plaos. En gien cent gaot er of, gien cent, den... den stoke we maor niet, den maor niet ete... ete is maor flauwe kul...
(jammerend):
We kenne toch niet van de wind bestaon Pieter? En ik heb gien cent meer in me zak.
Gien cent meer op zak! Deurbrengster! En vergange maond heb ik je nog 'n tientje 'egeven, opmaokster! Waor is dat dan 'ebleven...?
In 'n maond tijds... Heere-heere, hoe kom ik deur de winter heen, nog 'n dik verreljaors eer we 't veurjaor weer hebbe en de vreemden...
Den... den gaon we zoo lang maor 'n tukkie doen!
Pas maor op, Noome Pieter! 't Zou wel d'r 's kenne weze, dat je niet eens meer
| |
| |
't veurjaor beleefde, dat je de vreemden nóoit niet meer zagge.
(Pieter staart hem suf aan.)
Jij ete niet, en jij slaope niet...
As jij ook d'r 's vijf en veertighonderd golde komme te verlieze, zelle we mekaor weer praoie!
(Als voor zichzelf.)
Ik had 't huillie zelf 'evraogd. Ik zee ik bin maor 'n erme visscherman, en 't is 'n spaorcentje veur m'n ouë dag...
(Praat mompelend door, af en toe is er iets van te verstaan.)
Op de Gebroeders... ken je an, as op 't Evangelie.
(Knikt, gromt, gesticuleert.)
En 'n week laoter, ien weekie laoter...
(Maakt dreig-gebaren, prevelt door. Lobberig en Jaap schudden het hoofd tegen elkaar.)
(zacht tot Lobberig):
Ik zel je bijstaon zooveul as in me vermogen leit. Morgen breng ik je 'n mud aorepels, en 'n stik spek...
(beverig):
Dank je me-jongen. Je binne 'n goeie borst...
Ik doen 't omdat ik er behaoge in schep.
(Lobberig vragend.)
Ien keer heb ik 'edocht dat...
(moeilijk)
dat jij... dat... dat ik... dat Wolmet... afijn, dàt weet je. En nou heb ik zoo'n idee dat ik met jou te helpen, haor ook 'n beetje help.
(Schokschouderend.)
Laot mijn dat plezier.
(dringend):
As jij d'r 's nao de stad gonge om te zien of d'r wat met haor was...? Dóen 't om 't keind zelf, om Bessie, om mijn?
| |
| |
(Jaap schudt zijn hoofd. Lobberig peinzend.)
Ik heb toch zoo'n angstig veurgevoel...
As ze me schrijft, as ze me bijstand inroept, dan gaon ik! Zoo'n sturm ken 't niet weze... God zel 't me vergeven, as ik me bezondig, maor dan trek ik nao de stad, as ze me vraogt... as ze me vraogt...
(Er nadert een vlugge lichte stap, de buitendeur gaat open en dicht, iemand stapt strompelend over de klompen in het portaal. Jaap opent de kamerdeur.)
| |
Tweede tooneel.
Vorigen, Minke.
(komt binnen in jekker, kraag op, hoed diep op de oogen gedrukt, draagt kleine koffer):
Ja, ik!
(wrang):
Man, wat heb jij hier te maoke in 't hartje van de winter?, aostons ken je niet iens meer terug nao de wal.
(jolig):
Je wou zeggen, dan zitten jullie hier maar met me opgescheept?
(Lacht.)
Goeienavond samen! Ik kwam voor zaken op 't Eiland en hier uit belangstelling.
(kijkt op een schuwe vreesachtige manier naar hem):
Zaoke, zaoke?,
(mompelt)
doen nooit gien zaoke met de Gebroeders... Ik zeg teuge huillie...
(Prevelt door. Minke kijkt naar hem om.
| |
| |
Lobberig naait met driftige rukken. Minke gaat zitten, trekt zijn handschoenen uit.)
(vinnig tegen Minke):
En wat kwam je hiér nou doen?
Dat zèg ik je toch, negotie! Toe' dacht ik, nou zal ik meteen m'n ouë vrienden 's opzoeken.
Heere-heere! Daor begint m'n neus van te krullen! Je ouë vrinden! Wat 'n hartelijkheid! Man, jij kenne liege of 't 'edrukt staot.
(schudt zijn hoofd. Er is wat hoonends in zijn stem, een heimelijke pret):
Geloof je me weer niet?,
(vroolijk)
hoe maakt Wolmet 't?, nog in 't kort bericht gehad van haar?
(Draait zich op zijn stoel wat van haar af, lacht achter zijn hand.)
(kijkt hem gemelijk aan):
Ze maokt 't primao man, primao. Met 'n half jaor zel ze wel trouwe. D'r vrijer tamboereert daor slim op an.
(Jaap gaat voorover zitten, ellebogen op de knieën.)
'n Heele meneer is 't, 'n deftige jonge! Vergange najaor is hij op'eklomme tot stuurman. Stuurman op de buitenvaort, daor moet je niet zuinig over denke, dat is gien kleinigheid, 't lenigst spijtige vin' ik maor dat hij gien Mèrker is.
O, dat paart evengoed!
(Lobberig nijdigminachtend gebaar. Hij vroolijker.)
Maar van haar is 't zonde.
Wat zeg je me nou?, zònde...?
| |
| |
(knikkend):
Dat ze 'n man krijgt die telkens maanden lang weg is. En dat zoo'n knap, jong vrouwtje.
(Oolijk.)
As ze mij genomen had, was ik nooit meer van huis gegaan: er mocht 's 'n kaper op de kust komen! Je weet maar nooit! Dat vindt wel meer plaats...
(Lacht weer achter de hand. Lobberig naait driftig vlug.)
Is ze hier nog in 't kort geweest?
(wrevelig):
In zij en ferweel, man, en mit 'n vaole veur. Heelegaor 'n daome. En Engelsch dat ze praot...
(Handgebaar.)
En 'n diere hoed met pluime as ze op had...
(Handgebaar.)
En schoenen met goud in'ezet, en 'n goud horrelosie, en 'n zullevere tasch.
Maar alleen?
(Lobberig vragend.)
Kwam ze alleen?
(Grinnikt.)
(lacherig):
Wat doe je toch altijd snibbig. 't Spreekt toch vanzelf dat ik nog graag 's wat van Wolmet hooren wil?
(Lacht.)
Achter haar adres ben ik toch ook maar nooit gekomen.
(Lacht geluidloos.)
Bij 'n Domeneesjuffrouw is 't niet...?
Is daor zooveul an te lachen?
Welnee! Lachte ik! Dat is 'n zenuwtrek.
(Stilte.)
Ze had toch altijd nog al 'n boel met kerken en zoo op. Ze zal daar op haar plaats wezen.
(Als peinzend.)
Tjonge-jonge, wat 'n tijd terug dat ze daar op 'n Augustusdag bij
| |
| |
die deur zat en me 'n kop koffie wou inschenken.
(Stilte.)
Gauw twee jaar, ja-ja... D'r ken toch heel wat gebeuren in zoo'n tijd.
(Lobberig kijkt hem onderzoekend aan. Minke lacht weer stil.)
(praat al heftiger in zichzelf. Ineens luid-op):
Ik kon je zien ophange! Jao! An de hoogste galg die er te vinde is! Jao! Lillijke poesak...!
(Zachter.)
Zoo vast as 't Evangelie...
(Prevelt door.)
(even opgeschrokken, praat weer voort):
En klaagde ze er nooit over dat ze 't zoo eenzaam heeft als Erkelman varen is?
(Lacht gniepig.)
(schichtig-verwonderd):
Hoe weet je dat hij Erkelman hiet?
Dat zei je toch?
(Lacht.)
(kijkt er Jaap op aan):
Zee ik...?
(schudt zijn hoofd, tegen Minke):
Waarom zeg je niet, wat je op 't puntje van je tong leit...?
(luchtig):
Ik zou niet weten wat.
(Stilte.)
Kom, ik moet verder.
(Hij staat op, maakt zijn jekker vast, trekt zijn hoed wat dieper, haalt uit de zak van zijn jekker een pakje. Geheimzinnig.)
Als Wolmet weer 's thuiskomt, wil je haar dan dit geven, uit mijn naam?
(Legt het pakje voor Lobberig neer.)
Man, waor denk je over?, bin je raozend?
(Schuift het pakje terug.)
Neem gauw weer mee. aors gooi ik 't zoo in me kachel.
Dat doen je dan maar. Ik neem 't
| |
| |
niet meer mee.
(Lobberig weifelend.)
Nou goeienavond samen, ik smeer hem.
(Knikt tegen Jaap en Lobberig.)
't Beste maar met Pieter.
(Minke af.)
| |
Derde tooneel.
Lobberig, Jaap, Pieter.
(staat op, komt naast Lobberig zitten, zacht):
Dié weet wat van Wolmet.
Docht ik eerst ook. Maor as hij toch wist waor ze weunde, had hij haor toch wel zelf dat pakkie 'egeven?
(Zachter.)
Kijk d'r 's effe om de veurdeur: ik heb hem niet hooren weggaon. Hij zel toch niet an 't raom staon te luisteren?
(gaat kijken. Lobberig beweegt onrustig haar handen, prevelt driftig. Jaap komt terug, bleeker, huiverend):
Nee niks te zien. 't Is nou reusèchtig donker 'eworden opiens. 'n Dikke lucht, en 't sneit ook 'n beetje.
Zoo?, snei?
(Neemt het pakje op en bekijkt het van alle kanten. Pieter kijkt met gestrekte hals toe. Lobberig maakt het pakje open.)
'n Kappekant! 'n Echte! 'n Diere!
(Lobberig en Jaap kijken elkaar verbaasd aan.)
Wat moet ze in 's heerennaom met 'n kant veur 'n mus, as ze toch niet meer in Mèrker is?
Er is wat met Wolmet.
(Lobberig knikt beducht, wil iets zeggen, maar schrikt ineens op,
| |
| |
luistert. Er kleppert een stap over het beun, met een flap gaat de buitendeur open en dicht. Neele komt binnen.)
| |
Vierde tooneel.
Vorigen, Neele.
(komt verwilderd de kamer in, ze heeft een bestorven gezicht, rilt, klappertandt. Op een hakkelende toon van groote verschrikking):
O God, Memme, Mem...!
(stuntelt overeind):
Wat nou? Wat is d'r nou an de hand? Klaos terug met 't keind? En is 't met Lowetje niet goed?
(zakt op een stoel neer, wil praten en Kan niet, stamelt of haar tong dubbel slaat):
Dokter... die dokter... het 'ezeid... ze is... is...
(Hijgt benauwd, snikt. Jaap schenkt water uit de karaf in de vensterbank, houdt haar het volle glas toe. Ze stoot het weg, snikt heviger. Pieter zit suf-verbaasd toe te kijken.)
Toe drink wat, bedaor 'n beetje. Wat is d'r nou toch an de hand?
(Neele stoot klanken uit, grijpt benauwd naar haar keel.)
Nee, nee, nog niks zegge maor... Stil effe zitte blijve...
(Stilte. De tik van de klok is hoorbaar, en Neele's zware ademhaling.)
(strijkt over Neele's schouder, beverig):
't Is om Lowetje... Klaos is terug'ekomme,
| |
| |
en nou... nou het hij van de dokter daor gien mooi bescheid mee'ebrocht?
(opeens met een gesmoorde schreeuw):
O Memme! Memme!, me keind wordt blind! Dokter het 't 'ezeid. Die dokter uit de stad. En nou gaot Klaos te keer as 'n bezetene... die vervloekt me! Hij zeit: ik heb de heele zeumer niks aors 'edaon as lache met de vreemden en geld opstreken, en 't keind verwaorloosd. O God, o God, o Jezus, ik weet niet waor ik blijven moet, waor ik naor toe moet, ik wou dat ik dood was.
Och toe, stil, stil wat... Dat miende Klaos niet zoo, dat het hij maor 'ezeid, 't is niet waor dat je de heele zeumer...
(rukt aan het ‘beffie’ om haar hals):
O jao, 't is wel waor, Memme, wel waor. Hij het gelijk: 't geld het mijn te pakken, net as m'n vaor. Vaor het 'n vloek op òns 'elaode en ik weer op mijn keindere.
(Huilt stil wanhopig.)
En nou weet ik niet meer waor ik blijven moet, waor nao toe dat ik moet. Klaos het me de deur uit'ejaogd, en de keindere die hebbe om me 'eroopen, en ik heb as 'n bedelvrouw an 't raom 'evraogd of ik d'r toch asjeblieft weer in mocht komme. Op me knieën heb ik op 't beun 'eleid, in de snei, in de wind, en z'n naom 'eroopen... En de keindere kreitten van: Memme, Memme! En hij... hij dee' toch niet open... nee hij
| |
| |
dee' toch niet open. En - en ik weet niet waor ik 'eloopen heb in 't donker, an 't waoter.
(Schreit bitter-bedroefd.)
Ik ken niet meer leven, en ik ken ook nog niet sterven, om Lowetje niet... En elke keer as ik 'n stap dee' nao 't waoter, zee Lowetje... Lowetje in m'n hoofd: Memme! Memme! En dan kon ik niet...
(heftig verschrikt):
Stil nou maor, stil maor. Je hebbe 'edaon wat je kon, mit oogewaoter, mit zalf. Had jij geld om nao Amsterdam te reize, nao 'n perfester, veur 'n bril?, nee ommers...
(met wroeging):
Jao, jao dat had ik wel, Mem... Ik had geld, 'n bende geld. Maor ik kon d'r gien ofstand van doen. Ik potte 't liever op, ik - ik liet me keind liever blind worden...
(Vreeselijk.)
Dat hebbe we van die daor...
(Komt overeind en loopt op Pieter toe, krijschend.)
Jouw schuld is 't allegaor, jouw schuld! 't Ongeluk van je keindere bin je. Jij hebbe ons skraope 'eleerd
(schokkend van zenuwen):
Maor - maor ik bin er mee behept 'eraokt van Bappe... en Bappe weer van zijn Tao, en... en...
(slaat er geen acht op):
Wie het 'ezeid: is 't 'n rijkelui's keind, dat ze 'n bril moet draoge? Jij vrek! Wees vervloekt vrek! God zel je vinde, vrek!, ongeluk van je keindere!
(smartelijk-verbijsterd, zacht en stame-
| |
| |
lend):
Vervloek je me, keind? En ik bin al zoo bang, zoo bang...
(Blijft steken, tast om zich heen.)
Lobberig grundel de deuren, Jaop hou ze teuge as ze om me komme! Laot ze d'r niet deur, Jaop, de duivel en z'n trawanten.
(Kermend.)
O, ik bin over'eleverd an de buitenste duisternis, waor weening is en knersing der tande... Ik... ik...
(In ontzetting kijken allen naar hem, buiten klinkt een gejaagde stap, de deur gaat open. Pieter schuift bang achteruit in zijn stoel, staart, het hoofd vooruitgestoken naar de kamerdeur. Klaas Uithuisje komt binnen, even later zwaarhijgend Bessie.)
| |
Vijfde tooneel.
Vorigen, Klaas Uithuisje, Bessie.
(forsche man, sympathiek uiterlijk, is zeer geagiteerd. Hij praat al in het portaal):
Is ze hier...? Is Neele hier...?
(In de kamer, als hij haar ziet, verlicht.)
Oh goddank!
(Tegen Neele.)
Ik - ik heb je overal 'ezocht, bij de buren, de dijk uit, bij Bessie... Toe' docht ik opiens, ze zel bij d'r Memme wezen.
(Neele zwijgt stroef. Hij onzeker.)
Jao, ik heb dingen 'ezeid en 'edaon in m'n kwaoiigheid die lang niet goed wasse, die ik niet met me hand op me hart verantwoorden ken.
(Bessie, stok-oud vrouwtje, met witte lokken staat eerst op de drempel toe te zien, gaat dan zitten. Lobberig duwt
| |
| |
stuntelig van zenuwachtigheid een stoel naar Klaas toe, legt even haar bevende hand op zijn arm. Klaas gaat niet zitten, hij leunt tegen de stoelrug aan, kijkt voortdurend naar Neele.)
Toe' ik je liep te zoeken, viel me van alles in, toe' hoorde ik eerst wat ik 'eschreeuwd heb teuge je, toe' docht ik ook: 't is nog niet 'ezeid dat 't zoo'n veert zel loope, 't ken nog 'n wending ten goeie nemen.
(eerbiedig):
Bij God is gien ding onmeugelijk.
(Stilte. Neele snikt nog na, staart.)
(zachter):
En wat me ook te binnen schoot of 't me 'ezeid wier: ik bin zelf toch net iender as jij, gien golde ken ik loslaote met schik.
(droef):
As je daor in 'eleid worde, wat 'n macht is gierigheid den toch, wat 'n groote zonde, net as de Schrift zeit: de wortel van alle kwaod.
(toestemmend):
Maor ik wil den nóu toch alles... alles tot de leste cent toe, spendeere veur 't keind.
(met een snik):
Jao, tot de leste cent, Klaos. tot de leste cent.
Want we magge de middelen te baot nemen, hopende dat God ze zel zegenen. We gaone met d'r nao 'n speciaolist, morgen de dag.
(gretig):
Jao, nao 'n speciaolist, Klaos, nao 'n speciaolist.
(bij haar):
En ik was gek kwaod pas, gèk... Dat was angst om 't keind. Maor as je
| |
| |
den effe je verstand laote gaon: wie is d'r bestand op 't Eiland teuge de macht van de goudstikken en goldens?
De Duivel het om zoo te zeggen, 't Eiland uit z'n vergeten hoekie 'ehaold, en 't midden in de wereld 'ezet. En nou bin we weg... nou bin we verloren, òf we moste sterker wezen dan de goudstikken.
(hortend):
En... en dat kenne we mit God's hulp... dàt kènne we...
(Ze kijkt van de een op de ander. Niemand zegt er iets op. Jaap loopt ongedurig door de kamer heen en weer, kijkt bezorgd. Pieter zit suf ineengedoken bij de kachel.)
(legt zijn hand op Neele's schouder):
De keindere kenne niet zoo lang allien, kom mee.
(Neele aarzelt. Klaas schuw-overredend.)
Ik zeg niet: gaon met míjn mee, of doen net of ik niks 'ezeid heb, maor allien: de keindere hebbe je van noode, Lowetje roept om je.
(Hij loopt naar de deur. Neele blijft staan.)
Ik heb teuge Lowetje 'ezeid dat ik je ophaole zou, en ze mag niet kreiten, Lowetje, dat is slecht veur d'r oogies.
(Neele volgt hem snel. Ze gaan zonder te groeten. Klaas stuntelt in zijn klompen. Beiden af.)
| |
Zesde tooneel.
Bessie, Pieter, Lobberig, Jaap.
(prevelt onverstaanbaar, knikt, maakt ge-
| |
| |
baren of hij het heeft tegen iemand die tegenover hem aan de haard zit, praat allengs duidelijker):
As 'k nou nog zestien zeumers beleef, zestien, zeuventien zeumers, en ik spaor, den... den ken ik 't nog wel weer bij mekaor krijge, vijf en veertighonderd golde.
(Knikt lang en nadrukkelijk.)
En ik zee teuge die smeerkaonusse, ik bin maor 'n erme visscherman, 't is 'n spaorcentje...
(Prevelt onverstaanbaar door.)
(hoofdschuddend):
Zóo beloont de Booze z'n dienaors.
(Tegen Lobberig.)
En heb je nog altijd maor niks van Wolmet vernomen?
(Lobberig ontkennend. Bessie tegen Jaap.)
As je nou in waorheid hart veur d'r hebbe, hoe ken je 't den toch in 's Heeren naom uitstaon?, die onrust... wat d'r met d'r is... Ik, die nooit van 't Eiland of 'eweest bin, ik zou temet wel gaon.
As ze me roept, dàn kom ik... dan zel ik komme, al moet ik tusschen de ijsschossen deur vaore en in noodweer, maor aors niet, aors niét.
(Stilte.)
Wil je 'n tas koffie, Memme?
(staat op, schudt haar hoofd):
Nee, ik gaon weg!
(Tegen Jaap die met haar mee wil gaan.)
Nee, mijn heb je niet te vergezelschappe, ik weet de weg slaopend...
(Bij de deur.)
Of is 't om 't reisgeld mit de spoor dat je niet wille? Dat ken je van mijn krijge.
(smartelijk):
Och nee... née Bessie,
| |
| |
niet om 't geld!, hoe ken je dat denke...! Net of mijn de onrust niet verteert, of ik m'n tanden niet op mekaor moet bijten... die lange aovende, die nachte...
(Wendt zijn gezicht af. Bessie draalt nog even, dan schokschouderend af.)
| |
Zevende tooneel.
Pieter, Lobberig, Jaap.
(na stilte, knoopt zijn halsdoek vast, gaat naar de deur, bromt schorrig):
G'naovend Peet.
(loopt achter hem aan):
Blijf nog 'n beetje, toe... den zel ik 't vier opstoke, den zel ik je 'n tas koffie intappe...
(Strijkt over zijn arm.)
Trek je dat toch niet an van Bessie... over dat reisgeld, ik weet ommers beter...?
(Jaap draalt, zwijgt. Op straat de klompestap van een man, en de luchtige tred van een vrouw uit de stad. De voordeur gaat open. Een mannenstem mompelt wat, een vrouwestem antwoordt. De buitendeur valt weer toe, en de kamerdeur gaat open. Wolmet komt binnen.)
| |
Achtste tooneel.
Vorigen, Wolmet.
(in chique winterkleeding, coquet hoedje op, heeft in elke hand een kleine koffer, en taschje en pakje onder de arm. De anderen sprakeloos van ver-
| |
| |
bazing. Wolmet gewild-opgewekt):
Nou, als jullie dáar niet van opkijken, kijken jullie nergens meer van op! Daar ben ik! Dag!
(Zet de koffers neer met een smak, gooit tasch en pakje op de tafel, geeft zonder aandacht ieder een hand.)
Hoe is 't met Vader? Wat is 't koud, hè?
Daar kan ik voor instaan.
En... en hoe bin je hier 'ekomme?
Met 'n vliegmachien en 'n heele bus met cente. S-s-st ging 't in vijftien tel uit en thuis van China naar Mérken!
(Lacht zonder vroolijkheid.)
Nee hoor, ik kwam maar doodgemoedereerd met de schuit van Piet Appel, Piet van Keesie van Saime, Piet lag net te Monnikedam... O, 't kan 'n mensch zoo meeloopen in de wereld, hè? Dus ik hoefde niet in de Doele te slapen, 't Was daar toch ook 'n saaie piereboel. De hôtelier van honk, en natuurlijk niet een logé...
(Trekt haar handschoenen uit en haar mantel, zet haar hoedje af. Ze heeft een zeer wereldsch toiletje aan, en page-haar. In groote verbazing staren de drie anderen haar aan.)
(stroef):
Wat kwam je nou doen?
Ik kwam om te blijven.
(Sprakelooze verwondering. Lobberig en Jaap kijken van elkaar naar Wolmet. Wolmet met pathos.)
Ik zeg maar: Oost west, thuis...
(of ze zich plotseling
| |
| |
bedenkt)
is 't ook zoo lekker niet.
(Hangt haar goed op aan een kram in het schot, trekt een stoel bij tafel. Tegen Lobberig.)
Heeft U wat te drinken?
(Neemt moe plaats.)
(bedremmeld):
Brood ook? 'n Plak mik?
(Wolmet gebaar van weerzin. Lobberig schenkt voor ieder koffie in. Ze gaan allen zitten bij de tafel.)
Maor zeg nou toch d'r 's, wat is je wedervaore?, heb je ongenoegen 'ehad met...?
Bin je uit je betrekking.
(Wolmet knikt.)
En blijf je hier nou tot je weer 'n aore dienst hebbe?
(koeltjes):
Ik trouw niet.
Wat nou?, gaot je huwelijk niet deur?
(Wolmet schudt van neen.)
Is dat dan nou in 't kort of'espronge?
(Wolmet ontkennend.)
En dat vertel je nou pas? Waarom heb je ook in gien maond 'eschreven? Wij waore in duizend vreeze.
(Wolmet antwoordt niet.)
Wie het er dan nou 't leste woord in 'esproken?
(onverschillig):
Allebei tegelijk. En per brief. Ja, dat trof aardig.
(Trommelt met de vingers op de tafel.)
Maar schei nou uit over Erkelman. 't Is de moeite niet waard.
(Schokschoudert.)
Hij geloofde brieven die ze hem schreven over me, náamlooze brieven... 't was al lang niet wat 't weze most met ons.
| |
| |
(in gedachten):
En Minke, dié wist alles...
(onverschillig-schokschouderend):
Denkelijk van m'n chef uit de lunchroom. Ze waren dikke vrienden. Hij was 'n beste klant...
(knikt of hij iets begrijpt):
Uit die eerste dienst had je niet weg moeten gaan.
(plukt aan een strik van haar japon):
Och, 't was daar ook zoo akelig saai. Afijn dat weet je misschien?, al maar breien, kousen breien voor de heidenen en borstrokken voor als ze bekeerd waren en niet enkel meer 'n bossie veeren droegen.
Wil je dan nou weer in Mèrker?
(Wolmet steekt haar lippen wat vooruit, knikt.)
En je hebbe niet iens meer lokke?
(hoofdschuddend):
Hoe meer of je daor nou teuge in praote, Peet, hoe meer drijft ze deur om te blijven.
Dag Jaop! En hoe staot jou 't leven man? Ik heb jou niet al te vaak gezien, as ik op 't Eiland kwam. Waar zat je toch altijd?, kroop je weg?
(verlegen en fier tegelijk):
Ik bin nog nooit weg'ekropen veur 'n mensch...
Maar nou zonder malle praot, je hoore hier eigenlijk niet meer thuis in de omgeving, je zelle je niet meer kenne schikke....
| |
| |
'n Edelkarper onder de panhaoring.
Dat is beter dan 'n edelkarper onder de edelkarpers, want dan kom je zoo niet uit...
(Kijkt naar Pieter die zonderling zit te mompelen en gebaren maakt.)
En Vader, hoe is 't met die...
(legt vinger op de mond):
Wou je vroeg gaon slaope nao je reis?
(verschrikt):
Nee niét slapen! Ik kàn niet...
(Bedwingt zich.)
Ik wil lang opblijven in 'n stoel bij 't vuur.
(Rilt, proeft van de koffie en zet die walgend neer.)
Maor wàt wil je dan hiér nou, waor...
(drukt het hoofd in de handen):
Hou toch 's effe stil, Moeder.
(zwijgt een oogenblik):
't Is maor, je moet 's effe bedenken: midden in de winter, 'n skraole tijd, jij bin 't rijk 'ewend, en wij...
O, bedoelt U dat? Nou, ik zal je geld geven Moeder. Je elke week vooruit betalen. Ik - ik kom hier
(probeert te lachen)
enpension.
(staat op):
En waor is die bus mit cente nou?, die centebus...?
(geeft hem vermanend een duw, praat er over heen):
Minke, die is hier pas 'eweest, en dut most ik je van hem geven.
(Reikt pakje aan.)
'n Mutsekant? Dat is de eerste vriendelijkheid op 't Eiland, 'n Echte kant
| |
| |
en wat 'n mooi patroon. Dat is toch aardig.
(onrustig):
Hoe is Minke achter je aodres 'ekomme...?
Van Vader... voor 'n gulden.
(woedend gebaar naar Pieter. Stroef tegen Wolmet):
Waorom heb je dat nooit 'ezeid? En hoe kon hij weten dat je weer in Mèrker zou gaon...? En... en hij wist nòg meer as hij zee...
Daar begint 't weer. En ik ben toch zoo moe...
(Leunt met hoofd tegen de stoelrug.)
Eenlijk zoo'n Eiland! Eenlijk....
(Triest met gesloten oogen.)
Hè stook de kachel toch wat op. 't Is zoo koud hier. Ik zal 't wel betalen.
(Lobberig stookt de kachel op.)
(schuw-vriendelijk):
Wil ik je stoel bij de haord zette?
(Wolmet knikt, staat langzaammoe op, neemt plaats bij de haard, Jaap schudt in gedachten triest zijn hoofd, ziet vol deernis toe.)
(vriendelijker):
Ik zel thee veur je zette, thee daor hou je meer van, is 't niet waor?
(Zachter.)
Maar mijn moet je de cente geve, en hem niet!
(Met hoofdgebaar naar Pieter.)
Hij is er niet mee vertrouwd.
Nee... och, ik blief niet.
(Als Jaap heen wil gaan, tegen Jaap.)
Kom hier ook wat bij de kachel zitten, en praat 'n beetje... 't kan niet schelen waarover, als ik maar niet hoef te antwoorden.
(Schuift dichter bij het vuur. Jaap
| |
| |
gaat tegenover haar zitten, bij de tafel staan Lobberig en Pieter.)
(met tersluiksche aandacht voor Jaap en Wolmet):
Ik mag nog wel d'r 's effe bij Bessie gaon kijke, of die al onder de wol leit... die ouë ziel, den zel ik haor metien vertelle van Wolmet. En den loop ik ook nog effe deur nao Klaos en Neele.
(Houdt Pieter een kwartje toe. Zacht.)
As je meegaone...
(Pieter knikt, doet een das om zijn hals, zet zijn pet op.)
Dàt krijg je bij Bessie.
(Pieter wil het haar uit de hand grijpen.)
Nee, bij Bessie.
(Pieter knikt, gaat naar het portaal, trekt zijn klompen aan. Lobberig tegen Jaap en Wolmet.)
'k Bin met 'n half uurtje weer w'rom, hoor, effe nao Bessie kijke.
(Wolmet leunt met gesloten oogen achterover in haar stoel. Jaap knikt. Lobberig sluit met een lange blik op hen beiden de deur. Pieter en Lobberig af.)
| |
Negende tooneel.
Wolmet en Jaap.
(als voor zichzelf):
Praote dat heb ik nooit zoo makkelijk 'evonden.
(opent de oogen):
Laat ik dan maar 's vragen: wat denk jíj nou van me?
Dat je 'n rijke daome bin, en dat je morgen veur dag en dauw weer verdwenen binne...
| |
| |
Och rijk! Dat ben je hier zoo gauw. En verdwijnen... dat is ook nog niet zoo makkelijk als 't wel lijkt...
(Bedenkt zich.)
Wat doet Vader raar, hè?
Dat verlore geld zit hem maor in z'n hoofd...
(Een stilte.)
En Neele heb dat nou weer met Lowetje, met d'r oogies, ze zien 't donker in.
De menschen hier op 't Eiland zien alles donker in.
(Nadenkend.)
En Neele... Neele denkt natuurlijk dat God op haar kind verhaalt wat zij met haar oogen uitgericht heeft!
(Lacht triest.)
Dàn zouën hier méer kinderen met brillen moeten rondloopen!
(Stilte. De wind gaat donkergrommend door de straat. Wolmet luistert.)
Wat 'n stilte hier toch... enkel de wind...
(Kijkt om naar de vensters, droomerig.)
Ik weet precies hoe morgen 't uitzicht wezen zal, 'n witte weg, en witte bruggetjes en witte huizen, en verder niks, heelemaal niks.
(Drukt haar handen ineen onder haar kin. Stilte.)
(buigt meer naar haar over):
Wat is dat vreemd, jij veur goed terug. Ik heb 't wel d'r 's 'edroomd, en dan lachte ik mezelf uit, as ik wakker wier, dan zee ik: nou dat ken je net begrijpe...
(Vouwt zijn vingers stijf te zamen.)
Maor je blijve ook niet.
(of ze het niet hoort):
Dat zel vreemd wezen als ik weer in Marker ben, en dan moet
| |
| |
ik me ook weer meer toeleggen op de Marker taal. Ik heb dag an dag moeite gedaan om 't af te leeren, nou moet ik weer dag an dag moeite doen om 't aan te leeren, zóo blijft 't werk in de wereld.
Je zelle wel weer weggaon.
(schudt mistroostig het hoofd):
Nee, ik heb beloofd...
(Breekt af).
Daar an de vaste wal ben ik niks, en hier - hier ben ik 't prinsesje van 't Eiland.
(Haalt poederdoosje uit haar taschje, bedient er zich coquet van.)
Hoe vind je me kleur?
(stil ontzet):
't Is 'n zonde.
Zònde? Wel nee! In geen van de tien geboden staat: gij zult geen poeder gebruiken.
(wijst naar hem):
Jou zouën ze in de stad 'n onderhoudend jongmensch noemen.
(Jaap zwijgt.)
Wat denk je nóu van mij?
(heftig):
Ik denk d'r van dat je Wolmet niet meer binne. Wolmet van 'n paor jaor terug, ònze Wolmet.
(Stilte. Wolmet zakt onderuit in haar stoel, slaat het eene been over het andere, fluit een beetje. Jaap smartelijker.)
Wat hebbe ze met je 'edaon daor guns?
(Stilte. Wolmet fluit zachtjes door.)
Ik weet wel dat ik maor 'n onbeleerde lompe kerel bin, dat ik...
(hartelijk invallend):
Ja, laten we 't
| |
| |
nou 's over jóu hebben, hè? Je bent met Mao van dikke Lijsie, hè? Piet Appel zei 't vanavond.
(zonder heftigheid):
Ikke?, dan loog Piet Appel. Ik bin met gien mensch! Ik leer...
Nou om je de waarheid te zeggen: Piet vertelde 't ook niet. Ik gooide maar 's 'n schelvisschie uit... Och, je moet toch ergens over praten.
(Stilte.)
Wat wou je zeggen?, je leert...?, talen?
Wat?, nee gien taolen. Ik vergaor nog wat theoretische kennis uit de boeken over zeevaortkunde en veur de rest...
(hij stokt, Wolmet vragend)
blijf ik vrijgezel... denkelijk!
Ik ook, absoluut!
(Ze geeuwt, tuurt peinzend in het vuur, probeert te neuriën, maar wordt telkens heesch, schraapt haar keel, kucht, neuriet weer door. Jaap staat plotseling op, en loopt met groote stappen naar de deur. Wolmet zielig.)
Jaap!
(Hij blijft staan of hij vastgegrepen wordt.)
Ga je kwaad bij me vandaan?
(afgewend):
Kwaod?
(Gesmoord.)
Ik wou... wou dat ik 'ebleven was in die leste sturm, dat ik je nooit zóó 'ezien had.
(Wolmet komt kleintjes naast hem staan, probeert te praten, maar kan niet, trekt hem aan zijn mouw, wijst lief-uitnoodigend naar zijn stoel bij het vuur. Jaap weifelt.)
(haperend):
Met wie moet ik dan wat praten, als jij weggaan, Jaap?
(Jaap blijft
| |
| |
weifelend staan, een voet op de stoelsport, een op de grond, elleboog op de knie.)
(ziet haar gezicht in de spiegel. Zacht):
Ik zal 't afwasschen.
(Gaat naar de keuken, laat de deur open, men hoort haar plassen. Jaap opent schichtig-vlug haar koffertje dat op tafel staat, kijkt er in. Schuw-dralend komt Wolmet de kamer weer in, haar gezicht is nu schril-wit, ze heeft donkere randen om de oogen, loopt op Jaap toe.)
Lijk ik nóu heelemaal niks meer op vroeger, Jaap?
(Jaap kijkt op, schrikt als hij haar gezicht ziet, vergeet te antwoorden. Wolmet triester.)
Nee hè?, toch niet...?, och nee... en wat wou ik hier ook? Hier hoor ik niet meer en daar niet... nergens... En ik zei nog bij me zelf, onder 't terugkomme: als ze nou weer zoo akelig hebberig teuge je doen en niet éen vrindelijk woordje zeggen, dan moet je je dat niet zoo erg antrekken, want Jaop van Noome Kao is er óók nog. En ik dacht nog... ik dacht... Jaop daar zel je 'n goeie kammeraod an hebbe... Maar... maar dat was toch 'n vergissing, 'n erge vergissing. Jaop zei: je binne onze Wolmet niet meer. Nou dàn is d'r ook niks meer hier, en waar ik dan blijven moet...
(Stokt, snikt.)
Alle sterren uit, Jaop, àlle sterren uit...
(Jaap bij haar, heeft gebaar of hij haar omvatten wil, bedwingt zich, stoot tegen het koffertje aan, bedenkt zich even.)
Alle sterre uit?, en je Bijbel heb je toch
| |
| |
nog?
(Haalt het Bijbeltje uit de tasch, wil er in bladeren.)
De Apostel Johannes zeit...
(springt op, rukt het hem uit de handen):
Geef hier, er... ligt wat in... 'n portret...
(Drukt het Bijbeltje tegen zich aan.)
(somber):
Jao... dan ken ik wel...
(Mompelend af.)
(staart hem na, kijkt om zich heen in de leege kamer, de wind steekt op, het naargeestig geluid maakt haar trieste verlatenheid grooter, ze slaat het Bijbeltje open, kijkt op het portret en snikt het plotseling kreunend uit, valt neer in stoel bij de kachel, prevelt in groote smart):
Guus... Guus...
Gordijn.
|
|
Auteursrecht onbekend