Logo DBNL
Menschen uit een stil stadje (1920)

Menschen uit een stil stadje

(1920)–Alie Smeding–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

V. Woelig water

'n Ouë lammeling.

't Schoof bitter in d'r op... bitter en met 'n zeerte, met 'n hongerige wrok van jaren, met 'n haat op alles en ieder, met haat op 't leven. 't Leven dat d'r in elke dag naderde als 'n mensch met leege handen, 'n mensch of 'n schim en d'r aankeek... aankeek en dan langzaam voorbijging en d'r achter 'm kwam weer de andere... De andere die ook niks te brengen had, d'r aankeek, enkel d'r aankeek....'t Wrokte wrang in d'r, omdat alles maar zoo 't zelfde gebleven was, zij en alle dingen, tot 't uitzicht aan toe en d'r peuterige wenschies van vroeger...

Nou ze na 't afgejachte werk uit 't raam van de achterkamer tuurde zoo op 't erf van Oom Dries, waar dan ook net zoo'n wit-waterig schijnsel over uit sijpelde, zoo'n bleek arm zonnetje, dat aarzelend als 'n verlaat mensch met 'n slaapdoezelig hoofd door 'n kier van de grauwe luchtlappen kroop... schoof 't bitter in d'r op bij 't ijl-bleeke glansie dat flauwtjes en op weggaan uitstond over 't erf met de popperige bloemehoofies in de ronde bedden en over de ooftboomen met d'r regenzware hang van dik bebloesemde takken... ‘Get wat was 't toch alles 't zelfde... D'r over de schuttingrand, smalletjes afgesneeë door 't bruine teerige hout, 't reepie grauw van de bolle keitjes en d'r achter 't groezele grachtwatertje met de ouë wrakkige huisies en krukkerige pakhuize d'r op-in-dompele bij. En d'r 't slagerijtje van Toon Schaft, armoedig winkelpuitje met zoo'n grauw becemente muur en met rooie hekkies voor de rame, schel menie-rood en dat rood ook op de deur en d'r om. En d'r achter schelblauw 't winkeltje, waar je zoo van-hier uit net 'n inkijkie op hadde en waar je dan vroeger toen d'r nog vleesch was, leeluk en viezeg bij de groezeligheid van 't pui en bij de overwaaiende stank van 't grachie, de lappe geel-rood, geil en als bedorven an de blank geschuurde hake te pronk zag hange... Goeie genachte...’ Met stijf dicht geknepen oogen zag ze 't óók tot in de fijnste bizonderheden, tot de aardappelkliekies onder de boomen toe, kende ze 't zoo... de huisies en 't grachie, 't vieze stinkgrachie met de takkebossen van boomen en die sloerige pakhuizen, dat uitzicht... van lang, van verre jaren terug, van toen ze daar als klein hummeltje al werkte voor Oome Dries, vloertje stofte en ramen zeemde... van toen ze d'r om kleine peuterige

wenschies te suffen stond, te droomen en zoo'n brok Bijbelsche geschiedenis, van uit de catechisatie meegebracht, verweefde in d'r ouëlijke gedachtetjes van veel alleen-gebleven kind, verschoppelingetje-bij-ieder, zonder vriendinnetjes en zonder spel... ‘Die rooie posten van dat deurtje daar brachte d'r de Engel van 't verderf te binnen, die d'r ergens, de plaas was-t-r ontschote - de huisies voorbijging met lamsbloed bestreke of zoo... 't Was d'r niet duideluk meer hoe of 't nou precies gebeurde. Maar Domenee had dan toch zoo ies verteld. En dan zoo'n ouë afgedankte riete stoel in 't grachieswater an 't drijve, leek d'r net Mozes in z'n bieze kissie en de vrouw van Toon Schaft in d'r op'dirkte korenblauwe jurk met de dikke streng bloedkrale om d'r nek was dan... ë... die... ë... koningsdochter, ja hoe hiet ze nou...? Affijn 't mensch dan die 'm von'... 't Rechte ontgaat je 'r dan van, 't wordt alles zoo bleekies en uitgevlakt in al de jare die an jevoorbijgane. En d'r komme dan zooveul andere dinge... achë dínge... àndere wénsche. En díe altijd weer weggeschove door weer andere wenschies en nooit een van die wenschies verwezenlukt’. En ze stónd d'r toch nog maar net als vroeger... Nog net als dat kind van toen met d'r gnokoogen, d'r bedeloogen... Of was 't toch nog wat anders dan vroeger, wat meer uitgegroeid en wat wijzer? Als kind had ze voor dat hoekpuitje dáár... voor die lange smalle ramen die van hieruit net spleten leken, had ze d'r staan gnokken met d'r ouëlijk hunkergezichie naar de zilveren en gouën ringetjes met de paarse en rooie steentjes op 't donzig-witte fluweel, naar de zilveren hartjes met klim-op-blaadjes waar je portretjes in dragen kon en naar de zilveren horlosietjes en de bedelkettingen met heusche toiletspiegeltjes, spiegeltjes van 'n halve cent groot en badkoesies en stovies-met-hengsels en boekies-met-slootjes en 'n hoop andere dingen dan nog... waar ze naar snakte om ze te hebben zoo vaak ze in de schemerigheid op die hooge ouë stoep stond... vóór àlles toch dat kleine spiegeltje en 'n ring met 'n paars steentje. En bij d'r heengaan en 's avonds door d'r soezen lang wakker in bed, droomde ze d'r van en dat ze rijk worden zou... eenmaal Oome Dries z'n geld erven en dan al die mooie dingen dragen die d'r mooier zouën maken. - Kee lachte schorrig uit in de stilte, 'n wél erg bitter lachie... ‘Grut ja en wat was d'r van geworde? 't Kleinste kleinigheidje ommers niet? En je wiste nou ook dat je niet mooi te make binne met 'n ringetje en 'n kettinkie, aj-je 'n monster-

lilluk gezicht hebbe en mismaakt benne. Maar in al die jare, die langs d'r heen gegleeë ware, wàs ze tóch nog 't kind-van-vroeger gebleve, 't kind dat liep te snakke naar 'n beetje lekker en 'n beetje mooi, naar 'n geeltje van Oome Dries.’

D'r mond kneep ze stijf toe in 'n wrokkende neteligheid, ‘'t Sallemander dat ie d'r was, kappetale bij kappetale, potte vol geld en dié in de vloer hier ergens onder de tegels of onder zoo'n stuk of wat estrikke. Want bij 'n netaris of op 'n bank had ie 't niet... hiér ergens mòst 't zitte. Altijd zoo'n beroerd idee geweest dat je 't vlak bij je had, dat geld, d'r misschien op stònde of d'r tege an leunde en jij zelf geen riksie in je zak. En 't mòst hiér weze, hiér ergens, 't kon niet anders... as-t-ie wat koope most of 'n rekening betale most, hoorde je 'm geregeld zoo bij hullie achter de bessteemuur: don-don-don, zoo'n zwaar dof geluid, 't kloppe op 'n tegel of 'n steen, dan zeien ze altijd tege mekaar: Oome Dries is weer an 't gouddelve. En nou bij hullie achter 't bessteeschot dat most hiér weze, hiér ergens, aj-je nou maar wiste waar... aj-je 'r de reuk van hadde, begappe zou je 'm... bestele, zoo as-t-ie 't zelf ommers óók gestole had. O jasses dat leve zóó zonder 'n beetje uitzicht op tierigheid, op wat fleurigs... En ás-'t-r nog 's wat kwam, nog wat in zicht kwam, zoo as de kermis nou dan haj-je geen eens 'n paar rikse... 't Kwam ook dat je zoo slecht geld beware konne, maar goed, Oome Dries hàd toch, kon die dan niet...? Eén gouë vijfie en je konne naar Sybil de zwarte vrouw, die de toekomst voorspelde. Want dàt alleen kwam je al op twee vijftig... D'r ook al jare idee op gehad, d'r wel 's voor gespaard ook, maar 'n jaar wâ's dat geen tijd om 'n riks te beware... Je kwam d'r niet toe, aj-je 'n golde had, gaf je 'm uit an fijne snoeperij, ze wiste dàt niet thuis, Moeder niet en Zwaan en Sien niet... d'r éénige genoegetje was 't en 'r dàt nou voor opgeve, 'n heel jaar bezuinige op alles... Of dan zóó 'n met stukkies en brokkies opgegaarde riks bewaren met angst voor dieverij en met angst dat je 'm konne verlieze... nog niet eens gerekend de occazie van 'n verzoeking om 'm nog an wat anders uit te geve, gèt-nog-toe, niet te doen was 't ommers...?’

Plots, nou ze d'r denken d'r op gebracht had, kon ze zooals dat gewoonlijk ging d'r niet meer van los komen, hield 't d'r vast... 't idee dat ze misschien óp de schatten stond, óp de potten met geeltjes of d'r misschien làngs liep, d'r met d'r elleboog aan reikte...

En weer in 'n onrust gebracht door de mogelijkheid-van-vinden, schichtigde ze sluiperig weg van 't raam, op d'r teenen rondslippend door 't keukentje... In d'r plots weer gewekte zoek-ijver toch 'n dralen, door d'r overal-ineens-tegelijk willen kijken... tot ze dan als altijd weer voor de ouë hooge schouw toeven bleef, met zoo'n ingeving-van-allang dat 't dáár ergens... En dan dadelijk al overtastend de bleekblauwe en van oudheid vervaagde tegel-figuurtjes, schoot 't d'r meteen kregel te binnen, dat ze hiér ommers al meer gespeurd had... almeer over die tegels geloerd... die tegels die allemaal gladdig en onafgeschilferd gelijke goed aan-een-sluitende preciese vierkantjes vlakten zonder onderbreking in uitstek of oneffenheid, door een van 't kloppen tusschen de ander meer ingediepte... maar egaal en hatelijk glimmend en gaaf opklommen tot onder de zwarte schouwrand. 't Al in krachtwinnend zonzilver zeefde door de vitrage-ondergordijntjes, over de stolp met flensige wasbloemen op 't tafeltje, tusschen de ramen, fel-wit naar d'r uit en prikte d'r in d'r oogen. Ze vloekte verwenschingen om de hinder... bleef dan halfluid uitprevelen wat d'r over-volle brein verwerkte... 'n krieuwelende neteligheid in d'r lijf om 't altijd weer vergeefsche van d'r zoeken. En met 'n stuwende drang om dàt met beleid van slim doordachte plannen nou 's, en dan vóór de kermis, gunstig te beëindigen.

‘Om je eigen op te vreten van nijd dat je 't hiér bij je hadde, hiér zoo'n hééle schat bíj je en nou net met zoo'n mooie gelegenheid van alleen thuis... malle soezerd ook om zooveul tijd te versuffen bij dat raam... nou jíj alleen thuis... en geen slot dat je hoefde ope te breke, alleen zoo maar effe 'n steen oplichte en dan hande vol... Of nee hande vol, dâ's nou ook weer niet noodig, 'n paar gouë tientjes... dâ's te zegge... 'n stuk of vier vijf... zes en wat los witgeld as-t-r was. 'n Geklop as die ouë stoetel... 'n leve dat je 't bij húllie in huis heel hoore konne, haj-je n'tuurluk ook niet te make, met beraad en overleg, héél voorzichtegies kon je zoo'n steen d'r weer indrukke. Aj-je nou eerst maar 's wiste waar je weze moste... 'n Ráásel waar die ouë stinkerd 't geld het. D'r mòt toch wat op te vinde weze om d'r achter te komme. Aj-je nou 's in 't deurtje van de tusschemuur... Vroeger was hullie huis en Oome Dries zijne een, was die deur zoo'n doorloopie... Nóu was díe secuur toe met 'n draadnagel en 'n sievesant slot en de sleutel zwierf nooit ergens... die had de ouë

lammeling zeker deurloopend in z'n broekzak of an 'n touwtje om z'n nek... Aj-je nou 's in dat deurtje 'n gat maakte, 'n heel klein gaatje dan vezelf, zoo net of-t-'r 'n kwast uit 't hout gevallen was... kon je 'r deur heen zien as-t-ie weer 's zoo an 't kloppe gong, haj-je zóó de aap! Stom om d'r niet eer op te komme, d'r niet op te zinne... Toch 's met Sien overhebbe... Sien ook nog al 'n ondernemende meid. En d'r dan 's wat op bedenke dat de ouë draak 's 'n paar uurtjes uitknijpt, je konne 'm ook 'n doek met knolleform over z'n kokkert binde as-t-ie 'n dutje dee... dat je dan temenste goed de tijd hadde om alles te bereddere. Verdorie ja... aj-je nou eerst maar 's 'n riks gappe konne dan gong je eerst 's naar Sybil... zou die je precies kenne zegge waar je weze most en jij van Oome Dries z'n geeltjes naar de cemedie meid, tweede rang. 't Vorige jaar was-'t-'r ook zoo'n mooi stuk, ‘Merie Antenette’ 'n Bijbelsche geschiedenis of zoo, wel niet erg duideluk wat ze praatten... had ze van hoore zegge, n'tuurluk zélf d'r niet geweest... maar anders most 't wel merakel griezelig geweest hebbe, fijntjes griezelig... En dàn hier en daar 's in 'n spul en 's fijne biejee's snoepe met van die zoete dikke lekeur d'r bij en zoo'n groot pak noga in zilverpampier en wat lekker reukgoed en nog zoo 't een en ander... 't Zou mooi weze aj-je 't von vóór de kerremes... 'n gaatje in de deur, dâs 't beste. En Zwaan mot d'r dan van zelf heelemaal buite blijve, anders zou die met d'r leutere over 'n oordeel en de Bijbel en onz' lieve Heer 't alles weer uitbrenge.’

Door d'r denken meer belust om de heerlijkheden, die ze zich uit te stallen wist, spitte ze met d'r lang uitgegroeide vuile nagels te ijveriger, waar 'n verwijde spleet tusschen de tegels 'n aanwijzing leek te geven. Peuterde wurmend en steunend om 'n geschramde vinger met 'n van 't wroeten splijtende nagel in zoo'n taaie niet wijkende voeg, gulpen bloed van 't diepe bukken en ook van 'n diepe nijd-om-'t altijd-nog-maar-vergeefsche tobben, d'r hoofd roodend. En d'r schichtige oogen af en toe bevreesd naar de ramen of daar ook iemand... of die ouë loeder zelf... En weer verrustigd door d'r geluwde angst in 't weten dat d'r niks was, geen kíp... d'r volle aandacht bij 't werk, weer d'r nagels verhavenend tusschen de smalle tegelgleuven.

Tot 't ineens door 't woelen van d'r overvol brein als 'n flambouw optoortste met 'n ongekend sturend gevoel van 't nou beet hebben, d'r nou

de vinger achter hebben en 't nieuwe idee gretig aanvaardend, óók omdat 't afwendde 'n kil aansluipende grauwte-van-teleurstelling, 'n grauwte waar ze dan dágen lang mee omloopen kon... Maar dàt dan nou heelemaal afgetrokken bij de als 'n ontdekking-van-belang gekomen inval, dat ie 't toch ook in de voorkamer hebben kon, dat ie 't allicht op twéé plaatsen... en dan de voorkamer veiliger, béter, 'n véél meer geschikte bergplaats-voor-schatten dan zoo'n keukentje met 'n wrakkig slecht sluitend deurtje... Toen dat zoo los kwam in d'r veel verwerkend brein, wist ze ineens ook van 'n vèr klop-gerucht dat ze soms gehoord had, 'n heel vaag don-don-don... dat was dan n'tuurluk in de voorkamer... Even zweefde 't d'r nog argwanend voor dat ie 't kloppen dáár ook gedaan kon hebben om te misleiden, dan schoof dat ook weer weg... en als 'n absolute, volgroeide zekerheid werd 't in d'r dat 't geld in de voorkamer verborgen moest wezen.

Meteen dan, dat ze ras besloten-d'r-te-zoeken en met 'n armelijke afhankelijkheid terugkroop om d'r niet te ontberen kruk en voor zoover 't doffe geluid van de stok op de steenen vloer en d'r haast dat toelieten, voortslóóp door de gang naar de kamer... meteen was d'r de hebberige inhaligheid dat, als ze 't nou alleen vond of dan op 'n andere keer, 't ook alleen en àlles voor d'r zelf kon wezen, ze d'r Sien dan niet d'r portie van hoefde af te dokken. En even om de zwakkies opkomende - en ook wel gauw weer verkwijnende wroeging-dat-ze-zóó-deed, wròkkig... ‘Niet mooi...? Om oome Dries zeker? Laat die gniepege gierigerd dan wat geve, genòg geve... viér kwartjes in de week met verval jawel... verval en d'r nog van afdokke an de vilders thuis, die je tot 'n hallevie na-rekene, je 't vel over je neus hale, mot je nog van je armoedige cente de zeep voor je lijfgoed, je verschooning-in-de-wasch betale en 't kliekie stijsel voor je schortje en je witte onderrok... stróópers! Móói? Om te lache! Geen mensch doet 'r mooi achter de scherreme en bij z'n eigen thuis. Aj-je dan nagane twee zukke geldbulken in de fermielje en jij zelf niks... nìks... Oome Dries en Oome Antoon allebei tot d'r neus in de geeltjes, hhier van 't gappe op dat verzonke goudschip en de andere in Amsterdam van 't gappe in z'n zaak, gróóte zaak in brandstoffen en victalie en commestiebelesse... 'n Kerel met 'n rug, 'n kappetelist... al jare de beene onder 't lijf, de duvel doet altijd alles op de groote hoop, nou met die toestande

van de o-weeërs ook, leit 'm geen windeiere of kromme. Ware zullie d'r laast nog geweest Oome Antoon en Tante Merie, zij met 'n valie voor d'r gezicht en 'n hoed met drie paarse pluime en 'n bros as 'n riks en brejante oorknoppies, alles van 't fijnste en d'r onderkleere gestrookt en gekant tot d'r onderbroek an toe, broeke met tùsschezetsels en hij met zoo'n half-hooge pestoorsdop en met mouwe in z'n jas tot óver z'n vingers en 'n frontasie in z'n vest as 'n man uit de opperette en 'n gouë horlosie-ketting van drie vingers dik, waar je wel 'n wilde beer an vast legge konne... alles groo'scheepsch en uithangerig en nog 'n wàndelstok, 'n wandelstok met 'n gouë knop, alles eve blufferig en d'r hullie arme slokkers nog d'r ooge mee uitsteke en zwamme over d'r zaak en over d'r winst en over d'r-lui deftige omgang. De zoon van 'n netaris d'r as kind overhuis en dié met d'r-lui Klaartje altijd same, verwachtte ze wel 'n schoonzoon an, en ie hiette Adelbertus, h'm neefie Adelbertus... kwamme ze zóó pogge en bluffe en je de hel in je lijf jakkere, lammers. En geen half goldetje kreeg je van d'r-lui... d'r akkevietjes kon je redde, d'r bed afhale en opmake en d'r waterpotte leege en d'r achter d'r kont loope met dut en met dat en wâblief... Nog d'r spot verdrage ook, d'r stiekeme lol-over-je, zoo as Oome Antoon om 'n overcepleete broekveer die ie had, ie fleste vezelf ook, over die broekveer of zij die soms wou... zíj met 'n broekveer, 't komt van pas. “Aj-je niet beter het weg te geve, hou dat dan ook maar, steek 'm van mijn part in je...”, nou affijn, 't leit je op je tong, maar je stoppe dat maar achter je kieze zoo as je zooveul achter je kieze mot stoppe!’

Bij 't afspeuren de haardtegels en de rooie en blauwe estrikken om de haard en bij de drempels en bij de oud-Hollandsche hoogdeurenkast, bij 't jachterige zoeken gleed 't zóó door d'r en dàt te bitterder toen ze niet vond. Overal was dezelfde gladde egaalte van vast aaneensluitende tegels en steenen, nergens 'n door afscherving geteekende... Enkel bij de haard en de drempel verzakking van zoo'n door veel-begaanheid gelijk-op-uitgesleten vloertjeseind.

Kee hurkte, toch maar niet zoo dadelijk opgevend d'r idee van 'n schat hier ergens, bij 't eindje karpet onder de tafel, stroopte 't bij de hoeken tot aan de tafelpooten op, elke bloot gekomen steen d'r danig overschouwend en betastend tot 't dan wel 'n roest vaste overtuiging in d'r werd

dat 't geld dáár tenminste niet was. En d'r dan weer met stijvige knieën van opstuntelend, schichtte ze sluiperig langs de goedgesloten kast met antiek... D'r rug pijnlijk van 't gebogen loopen, 't zoekerige loopen en d'r oogen om 'n onderwijl zinnen-op-plannen bij 't strunen over de estrikken in 'n fel levende gloed. En weer langs de schouw - die precies als die van 't keukentje tegels met Bijbelsche voorstellingen had, alleen nòg mooier en helderder van teekening en op de hooge rand siering van ouë pullen en borden - bleef ze 'r werktuigelijk staan... tobberig zinnend op plannen, die telkens weer anders, duchtig gewaagd en durvig opstuwden voor d'r geest, d'r blikken langzaam en eerst nog zonder bewustheid, de stijve rissies borden-in-rekken overstarend, borden boven de schouwrand, en boven de bedstee, en met een propperige volte achter de glasdeuren van de antieke kast: lijzen-schotels, bliksembordjes en pannekoekies, waaierbordjes, Delftsche paardjes, bloembakkies en potten en kannen van vreemd lomp model... Veel imitatie ook tusschen dat echte.

Ze tuurde d'r op, tot ze ineens uit d'r zinnend gestaar, 'r d'r felle aandacht bij had. ‘Dáár alleen had je nou al 'n kappetaal... ènkel voor dat simpele blommebakkie was 'm driehonderd en vijftig golde gebooije omdat 't z'n weergaai niet had in de wereld - volgens Oome Dries dan - en ook al omdat d'r Adriaen Pijnacker opston... mallotig van die rijkelui... die Strijer van 't Kasteeltje was d'r ook zoo een, net zoo'n ouë kleerkoop, alles zoo bij de mensche opschaggere tot de jongens van Teun van 't Hof an toe... Met dat porcelein ook... net of-t-r bij Trijn Schellebeek niet veul en veul mooier bordjes en bakkies en bekertjes te koop stonde, prachtig mooi goed en dáár dee je al heel wat voor 'n stuiver of vijftien. Voor dat blauw Delftsche kaststel was 'm ook zoo'n hoop gebooije en voor die ouë rammel van 'n kast-zelf, haast niks as 'n zooi brandhout... en d'r kon ie nog honderdentachtig golde voor make en voor die console-klok met speulwerk, dat niet meer gong, zélf voor 'n prikkie van 'n boel-huis, had ie honderdvijfenzeventig golde gekonne... Grut nog toe, aj-je d'r ín kwamme... en die rommel ston d'r maar jaar in jaar uit, 'n kappetaal renteloos en geen mensch die d'r prefijt van had. En jij loope d'r langs en d'r bij as 'n kale nakende rot te snakke en te fiegeleere naar één zilvere achterwiel.’

Ze knielde weer bij 'n steen, 'n blauwe estrik, een uit zoo'n heel rissie

bij de haard dat als 'n loopertje rechtaan door 't blauw van de andere steenen liep... En gretig betastte ze de steen die belangrijker leek om de putjes die d'r naaldfijn ingeboord of... geklòpt schenen. 't Kon d'r ook zoo ingeschuurd wezen van de vuurplaat of van Oome Dries z'n stevige met spijkers beslagen schoenen.

Maar Kee dacht d'r dàt oogenblik niet aan, peuterde opnieuw met d'r scherpe nagels tusschen de steennaden en dan bij 't merken dezelfde koppige onwrikbaarheid klopte ze met d'r beenige vingerknokkeltjes op 't plat. D'r hoofd dan weer rood gevloeid van 't diepe gebuk, luisterde ze ingespannen of d'r ook 'n bizonder geluid kwam, zoo wat hols of wat rìnkelends... D'r aandacht dáár onverdeeld bij tot 'n schurend gerucht bij 't raam 'r d'r aandacht van wegtrok. En hevig onthutst ná d'r opkijken en nog meer verroodend in d'r gezicht, verward... 'n op slechtheid betrapte, griste ze d'r stofdoek uit d'r boezelband, was d'r dadelijk druk mee in beweging... D'r verwarring al 'n bekentenis... en 'n heetigheid van schaamte tot d'r oogen, tot onder d'r haar toekruipend. ‘D'r buite voor 't raam gluurde ferachtegies Oome Dries na d'r... zoo met z'n hande bove z'n ooge en ie loerde of-t-ie in z'n eige bùllekte van de jool, 't dóerak!’

Veel poehee met de kunst.

Fijntjes poeierde door de tuimelraampies, die 'n beetje gekanteld stonden, om 'n happie versche lucht in de dompigheid van 't atelier to laten... fijntjes gleed d'r 't licht van de zware pruimeboomkruin 'r voor, verzeefd in klein boterbloemrond gespik, door de ruitjes naar binnen. Aaide 'r zacht over de diklijvige spinnen die glimmend als gepoetst leer en zàt van d'r overvloedig vliegenmaal, loom-van-beweeg, d'r zilverige rag-fijne gordijntjes webten zonder haast en toch in d'r stadige bezig-zijn d'r werk voltooiend... behagelijk in de koester van 't dons-zachte strooisel-van-buiten. Als 'n stuifsel warm-blanke veertjes glipten 'r de pluizige zachte plukkies licht in d'r blij-glijende val over alles en vermooiden alles en bleven hechten aan alles... aan de gore kalkmuur en aan de lappen doek d'r op en aan de tubes met verf en de potten met verf, aan de penseelen en kwasten en 't regenboog kleurig palet op 't vloertje. En 't zette 'n heidensche veertjestoef glanzend op Pau Davids z'n warrige kroeskop, op z'n dik-ragerig rood haar, waarin piekies hard-verdroogd-van-verfstekelig

gras-groen opstoppelden en bloemigrose en zee-blauw en koren-blauw, z'n neus op den top had rood van klaprozen... En Meheer Verhoef, nou meteen doordat ie wat dichter bij kwam, kreeg óók z'n deel van de licht-veertjes, op z'n gerimpelde en zweeterige voorhoofd kleefden twee blanke vleugeltjes... Z'n oogen, zóó als behangen met wit-omfloerste lantaarntjes, gaven z'n totale versuffing bloot, 't hoe lang zoo meer zonder begrip luisteren naar Pau Davids' geestdriftige kunstuitingen... Z'n rooie kop, in stage beweging, bleef toch maar ja knikken en nee schudden aldoor instemmend... tammig en gedrukt door 't besef van z'n onkunde: ie had 'n zakie in kaas gehad, 'n goed rendeerend zakie en nou zoo'n beetje z'n schapies op 't droog, rentenierde ie... ‘En omdat 't kon, omdat 't geld d'r voor was, ofschoon ie 't d'r toch zelf niet voor over had, maar z'n vrouw, dusse... zou ie 't huis 's wat opsieren met fijne schilderijtjes... Veel poehee met die kunst teugewoordeg en je wou d'r dan toch ook wat an mee doen, je wou geen achterblijver weze, je kòn 't betale... maar je wou de boter toch niet over de visch late loope, d'r mot paal en perk an gesteld worre.’ ‘Ja... nog al prijzig!’

Pau's gezicht trok d'r wat schamper om. ‘Prijzig verdikkie, 't benne toch ook geen káássies?’ Maar van z'n lichte verstoordheid bleek niets. Kalmpies stopte ie z'n pijpie, nog 's eventjes in z'n eigen prijzen vaststellend... De leege stilte, die door dat heimelijk overleg ontstond, makkelijk wegpratend met wat 'm zoo vluchtig te binnen schoot. ‘Zoo'n pijpie dâ's toch maar alles... ik kan béter buite me ete... Tjá-á 't inspereert je, man, 't inspereert je... beroerd ook dat die oorlog zoo lang anhoudt, je kanne geen ordenteluk pijpie tebak meer krijge. Ja, h'm prijzig zee u, dâ's nou nadat je idee van kunst heb... ík voor mijn, 'k zeg altijd de kunst kan niet betááld worre, in kunst kan je niet prate van duur, kunstpreducte benne geen turrevies of komkommers of kaassies niewaar?’ Pau vlamde bedaard z'n pijpie an, pufte 'n zuilende rookwolk naar Meheer Verhoef en dan naar 't doek op de ezel. ‘Aj-je dan goekoop wille Meheer Verhoef, niet om dut of dat... maar dan mot je d'r 's naar 'n Meheer-van-buite-de-stad, zoo'n gróóte artist zien je, zoo'n kerel met 'n boord om z'n strot as 'n handmesjet en 'n fluweele broek, d'r kan Mevrouw Tegels je mooi over inlichte, krijg je 'n kamer vòl baarsies en kikkertjes en krabbetjes en mieuwtjes, alles te zame voor driehonderd pop...’

Weer trok 'n pluim rook naar 't doek op de ezel. ‘Maar zoo as dut nou, 'k vraag je, wil je daar 'n Rembrandt voor ànkijke, kan d'r 'n Frans Hals naar ruike... rúike zeg ik, Meheer Verhoef? 't Is niet om me eige te prijze. 'k Bin maar 'n onbeleerde onbeletterde kerel maar 'k lach die ouë pioters wat en die nieuwlichters d'r bij. Kijk mij dat torentje 's an, is 't niet of 't je ànkijkt, of 't spéult, of je de klokkies zien tjingele? En is 't niet fijntjes dat boschgezicht d'r achter met die zware donkerte of je 't ruische hoore... en d'r die huisies bij 't watertje... prachtig van compesisie Meheer Verhoef, d'r is op geworsteld, d'r leit me ziel in en d'r dat koetje zoo tussche 't openingetje van de boomen, zie je? 'n Weiland met 'n koetje en 'n brok lucht en merk je 't licht op 't paadje door 't bosch? Zéker is dat licht, wat zou 't anders weze as licht... géén karnemelkschepap. Zien je dat geheimzinnig sentiment... die donkerte van 't ruischende bosch en 't stille watertje waar 't mollig rood van de huisies in weerspiegelt en op de voorgrond dat eenzame torentje en op de achtergrond 't eenzame koetje in de wei, dat is... is... subliem en dat krijg je alles te zame voor veertig golde. Praat me nou niet van prijzig Meheer Verhoef, 'k durf zegge 't is schappeluk. Wat zeg 'k? Schàppeluk? 't Is voor niks, voor tetaal niks, voor minder dan niks. En dan om te bewondere, om d'r nou 's echt van te geniete staan je d'r eigeluk nog niet eens goed voor, je motte 'r meer van af staan en dan zoo'n beetje schuinig. Perdon uw jassie... aj-je nou's je hande óm je ooge legge zoo as 'n verrekijker zal 'k maar zegge, ja zoo... Ziet u dan niet 't prachtige spekspertief van dat brokkie wei met die koe zoo deur 't bosch heen, deur 't zware zwart van de boome heen en of alles leeft, of 't op je afkomt de huisies en 't torentje en 't watertje en de koe in z'n weitje. En dat brokkie lucht d'r bove is 't niet subtiel, dat blinkerig rosse en dat malsche blauwe en dat alles vurig doorvoord van de dalende zon?’

Meheer Verhoef's armen slapten loom bij z'n dikke lijf neer. ‘Ja, h'm, zeker, áardig jewel... ë... en dat rondigheidje, wat mot dat verbeelde, is... ë... is dat 'n ton of zoo iets?’

Pau smoorde met moeite z'n ergernis. ‘Aárdig zeit u... áárdig, u het dan bepaald niet veul verstand van kunst en dut... 'n ton zeit u, wat zou daar nou 'n ton motte...? Dâ's de schaduw van 't torentje of... nee wacht-r-is, o ja, wel zeker, da's nog 'n verrassing, 't is 'n sprokkelend

vrouwtje. Begrijp u... ze staat zoo geboge met d'r rug naar je toe, je ziet feiteluk alleen d'r achtervlak. Ja dat komt d'r ook nog bij voor die veertig pop, dát krijg je d'r óók nog bij... 'n Prachtig stuk Meheer Verhoef, 'n persoonluk karakter draagt 't, van 'n eige kijk op de dinge getuigt 't. Kijk d'r 's naar dat schuivende licht over dat brokkie muur, over 't raampie in 't klimop, over 't watertje, alles transperant goud-warm tege de diepe donkerte van 't bosch... Zien bij zoo ies nou's zoo'n vod van 'n nieuwlichter, laast was d'r zoo'n eentje op 'n tetoonstelling te Amsterdam, och heertje dat was zoo schraaltjes. ‘Kop in de schemer’ hiette 't, van een... ë... Futurist, ja 'k hè de man nooit eerder hoore noeme, maar 'n Meheer achter mee zee 't. Nou voor de vent, die dat for maakte, hè 'k geen hállevie krediet. Nog maar goed dat d'r onder stond kop in de schemer. Want ik dacht met uw permissie dat 't 'n omgevalle pot essetee mos voorstelle, cetroentjesgeel en chocelabruin en wat wittigs. Kop in de schemer, ie had ook kenne zette aardappele te koop of strootjesbokking vier voor 'n kwartje. Maar kijk nou 's hier die ranke pracht van dat torentje, zoo soepeltjes tege dat donkere bosch en op 't paadje dáár 't gouë gedrup van de zon... dát mot je ommers zien, die die... ë breeë bouw, die breeë opzet, de prachtige compesesie,... de fijne expressie, die d'r zit in dat geboge vrouwtje... Ferachtig, u mag wel kippeg weze, aj-je daar niet de mooiegheid van ziene. Wat doezelig? Man, dat leit an je ooge en dan 't is schemer, de zon is an 't zinke en de maan is d'r nog niet. Liever 'n dag...? Nou, die kan je ook krijge, maar deuz' gaat voor geen cent minder dan veertig golde weg. 'k Laat me nooit afpingele, dus nou mot je 't wete...?’

‘Liever 'n dag,’ zei Meheer Verhoef benepen. De vlerkies licht waren van z'n voorhoofd naar z'n rug gekuierd.

‘'n Dag zel je hebbe...’, beloofde Pau en ie zette rapper-dan-gewoonlijk in z'n wordend ongeduld 'n nieuw doek op de ezel. ‘Daar hej-je 'n zuivere klinkklare dag, 'n dag waar de hette van afgloeit op je botten, 'n dag die 't zweet uit je boddie perst... Weer 's heel anders dan 'n schemering.’

‘Dat... eh... 'n watertje?’, raadde Meheer Verhoef... durvig, maar dadelijk weer van 'n schrikkige spijt bekropen om 't verontrustend idee of-'t-ie 't wel goed zou hebben, niet weer de plank mis...

En om 'n mogelijk al gereed liggende berisping te ontkomen gauw vleiend van mooi... ‘Vloeiend zilver... levend... prachtig mooi. Me... mevrouw al van gezeit, 'n watergezicht of 'n zeegezicht, h'm...?’ Z'n poover dun stemmetje rochelde weg in 'n schraperige kuch. Maar in z'n oogen loerden benepen-angsies om wat Pau zou zeggen... En de stilte, die even kwam, leek mee te wachten.

Maar Pau die nog zon op 'n deftige vakterm die 'm ontschoten was, knikte goedig... meende dat ie 't over zoo'n lappie-aan-de-wand had en praatte werktuigelijk op de opgevangen klank van 'n naam door. ‘Ja... ë... jammer dat Mevrouw niet loope kan hé...? 'n Last die rimmetiek, me Vader ook zoo an gelabbereerd, je motte d'r anraaije te zwemme... zwemme is t-'r goed voor.’ En dan ineens rapper en zonder te merken 't hoe-heb-ik-'t-nou-gekijk van Meheer Verhoef, ‘Da's nou 'n voile zonnige dag... wat zeit u? Mooier dan de andere... oche... ë... dâ's al naar dat je smaak is. Ik voor mijn, ik vin ze alle twee ekselent maar misschien doordat je ooge niet zoo bestig benne, proef je hier in die daghelderte, in de kostelukke stofuitdrukking beter de doorwerktheid, de doorwrochtheid. Aj-je nou van visie praat, is dut doekie uit 'n visie gebore enne... en spontaan en liefdevol geschilderd. Zien je de wisseling van schaduw en licht langs de huisies, langs de mure... da's gewoon weg prachtig van licht- en donker-verdeeling. En de zonnigheid, wat brandt die d'r in, wat trilt 'r de hettigheid uit de lucht. En raak gepakt is dat molentje d'r op dat hoogtentje... zoo... ë... 'n beetje of-t-ie verdwaald geraakt is tusschen die nieuw om zijn ouïgheid heen gebouwde huisies. Zie je, 'k bin voor geen mooi-doenerij, voor geen holle sassefrasse... mò-'k níks... mò-'k niet zooveul van hebbe. Ik zeg maar... eerluk en eenvoudig, spontaan en frisch... dut lappie komt je op vijf-en-dertig pop, 'n pracht lappie Meheer Verhoef, feiteluk 'n mooi tegenhangertje voor ‘In de schemer,’ dáár de droomerigheid en de stilte, hier 't leve en de heldere dag... en alles knap uit de verf, knàp uit de verf, d'r kan zoo'n nieuwlichter...’

‘Uit de verf...? Maar dan mot ik 't niet...’, kwam Meheer Verhoef daar afwijzend tusschen, z'n stemmetje, toch al benepen, slonk bij z'n stuntelig geprevel tot 'n nederig toontje van verzet. ‘Nee, ziet u Davids, 't mot ín de verf weze, juist ín de verf, geen houtskool offe... krijt, zwart

krijt, dat kan immers of... of andere boel, heb Mevrouw gezeid, 't mot 'n schilderijtje weze in de verf, wel zeker.’

Over Pau's gezicht begon de schemer van 'n donkere wrevel te trekken. ‘Hoor 's hier, Meheer Verhoef, je mot geen grappies verkoope as 't over de kunst gaat, dùt doek is uit de verf, as ik uit de verf zeg...’ Pau hield z'n wijsvinger tegen z'n neus, voelde daar dan meteen 't kleverige klaprozenrood en begon 't d'r zinnend op de moeilijke uitleg nijdig af te pulken. ‘As 'k zeg uit de verf, wil dat zegge, dat je de kwast 'r niet meer in ziene, de streek snapt u wel, de stréék, dut doek is uit de verf in... in die zin dat 't deur 'n langdurige bewerking zoo positief helder van... ë... 'n volmaakte stofuitdrukking is geworde... 'k Had 'n Frans Hals dut doekie wille zien ankijke, suf had de vent d'r van gestaan, sùf zeg ìk je en dat voor vijf en dertig golde.’ Meheer Verhoef knikte slappies. ‘Ja hoor... 'k heb d'r 't meeste begrip niet van ziet u, maar nou u 't zegt, je kan 't ook wel zien, dat 't met verf... zeker... ja me ooge... die laa 'k binnekort 's onderzoeke. Altijd in kaas geweest, dusse niet véél smaak... of niet veel smaak, n'tuurluk wél smaak... en in goed eten... maar niet zóó... Ik zal dan deez' maar neme en....’

‘Máár neme...’, kregelde Pau d'r gebelgd door heen. En z'n neteligheid over de zuinige waardeering kwam los als 't eerste groote regengedrup vóór 'n onweersbui. ‘Je zegge dat zoo... zoo of je 't liever niet doene, aj-je d'r nog 's over berade wille, nog 's 'n nachie over slape, doen dat dan maar, laat je niet in je zak pìsse... 'n Innig geschilderd doekie as dut Meheer Verhoef, 'n doekie als 't ware met me hartebloed geschilderd, innig deurvoeld, innig van licht en schaduw... zoo'n juweeltje kom 'k altijd nog wel kwijt. 'n Zeldzaamheid op 't gebied van de kunst, 'k lach die ouë pioters wat en die nieuwe 'r bij... Dusse als je 't niet gráág neme, 't niet dankbaar neme, blijf d'r dan af Meheer Verhoef. Mot je maar 's naar 'n man van de Haagsche school gaan, zoo'n kerel met 'n opleiding... met z'n broekzakke volgepropt met actes en diploma's zus en zoo. En laat d'r je dan 'n ding van zeve achthonderd golde an je maag smere... van zoo'n kwast die je oore dooftatert met kunstterme en dikke stadhuiswoorde. Ik hou me daar niet mee op, 'k bin maar een plompe eenvoudige kerel, met me tiende jaar van school, maar zien hier, dat pleintje, dut... ë... achterbuurtje is mìjn werk.’

Verhoef knikte ‘ja’... stadig door ‘ja’, suffig en zonder begrip, draaierig ‘ja.’ ‘'n Pleintje? 'n Achterbuurtje...?’ 't Warrelde door z'n moeie hersens. ‘Was dat nou 'n achterbuurtje...? Had ie dan toch wezeluk 'n mankement an z'n ooge? 'n Reviergezicht meende ie toch, 'n watertje met bruine proppies van schuitjes d'r op en an de kant op de wal rood van huisies... Maar deksels nog toe, nou ie goed keek... goed oplette... nou was 't molentje... 't molentje midde in de huisies... dàt was d'r ook níet meer... 't was... 't was... wèg.’ Verbijsterd knikte ie ‘ja’... steunde ie ‘ja’ op Pau's al driftiger gepraat... Mompelde d'r sussend wat tegen in. ‘Ziet u... 'n béétje onpasseluk, ja wat draaierig... n' tuurluk is 't 'n gunst as u mijn dat afstaat... 'k w-wil 't graag in me bezit, wel zeker... eh... dat watertje och... ë... dat buurtje pràchtig, zeker, meteen maar betale...’ Hij friemelde 'n biljet uit z'n portefeuille, zocht d'r wat witgeld bij uit z'n vessieszak, merkte in z'n draaierigheid niet 't beetje-teveel... ‘En 't me dan als'tjeblieft vanmiddag bezorge,’ dofte nog 's z'n stemmetje, lei ie meteen zoo onder 't praten 't verfrommelde biljet met 'n stapeltje guldens in Pau's groot-gespreide hand. ‘Mevrouw wou juist 'n reviergezicht... laat 't maar zoo, zeg 't d'r maar niet van 't straatje en dan vooral niet... eh, 'n àchterbuurtje u begrijpt... ze heb niks op met achterbuurtjes, u... uë begrijpt me wel hoop 'k... u... ë zal me hierin wel terwille weze wille... ik ver-vertrouw dat... dat... me vrouw en ik u... ë... begrijpt 't niet waar? Naar 'n ander zeegezicht kijke...? O datte an de wand... nee dit nou maar liever, dit is heel duideluk, werkeluk heel duideluk... En ik... ik kom wel 's meer bij u an, om... om 'n ander watergezicht.’

Pau bedwong maar amper z'n ergernis en z'n verbazing. Z'n mond hapte open en sloeg weer dicht, verrimpelde dan in 'n zuinig glimlachie. ‘'n Watertje...? Was 't de vent nou in z'n bol geslage? Wàt voor 'n watertje..?’ 't Ging d'r zoo stilletjes om in z'n kop... onderwijl knikte ie naar Meheer Verhoef. ‘Zeker 'k snap 't opperbest... dusse dut schilderijtje vanmiddag bezorge...? Ik hou me dan verders aangerikkemedeerd...’ 't Licht trok door de ronde klepraampies langs de vette spinnen naar 'm toe, verzeefd in boterbloemklein gespik, tipte 't over z'n hoofd, z'n wangen, raakte z'n glimlach als in 'n meelachen... Maar de glimlach van de zon was toch anders.

'n Vecansieochtend.

In de fluweelige zilverig-vonkende hoef van de dijk, die in z'n vertrapt bloemetjes-goud blinkende schubben tot loovers had, lag 't havenwater woelend te deinen met 'n fonkeling of d'r de sterrenlucht van de vorige avond 't binnenste buiten ingeketst was... Zoo spetterde d'r 't sterrende licht in 't zwalpende nat, dat in z'n verwoelde, onbezonken, drabbig-donker te feller weerkaatste 't laaiende zonnegevlam.

'n Tjalkie, zomerig groen in de verf, lag als op weggaan bij de havenmond, schommelde 'r als 'n wieg aan touwtje in de golfslag die telkens gelijkmatig en wild aansjoempte... d'r van binnen in z'n houten lijf alles nog in rust en ie zelf ook nog wat dommelig met z'n geluikte roefvenstertjes... Valig aaneengebomd lagen d'r in lange risten achter en nevens elkaar de schuitjes en botters. D'r puntige en stompe snoetjes zoo'n beetje verwezen als menschen uit d'r gewone doen... nou 'r door de barrigheid niet gehaald kon worden, de beugen nog in 't wilde geros van de golven gebeukt en gesloopt te verboemelen hingen. 't Was of 't zeetje d'r plezier in had, dat ze nou allemaal 's op haar en de wind wachten moesten... of d'r schater ging over d'r blinkende onstuimigheid, zoo jolig dans-hotste 't springerig zeegehei door 't havengat tegen 't plankier en de havenpalen, zoo klaterend schelpte 't watergefonkel uit tegen de vale boegies van de hotsende schuitjes die d'r dan dreinend bij steunden of mopperige geluidjes scholden... alleen 't gouën leeuwtje op 't roer van 't zomergroene tjalkie liet 't watergespuit maar kalmpies over z'n grimmige koppie glijen...

En maar al lag 'r de zee als 'n stralend gezicht in 't onstuimig geaai van de wind, af en toe worstelde 'n scheepie tegen wind en stroom op en koerste langzaam-aan voorbij. Bart Helmers porde z'n knuisten diep in z'n zakken en ie beet met 'n nijdige kauw op z'n pruim. ‘Verduveld, zoo'n mooi zonnetje en zoo'n stormig briesie... en d'r had je 'n kracht in je boddie voor drie... 'n niet te houë lust om je nou 's uit te slove, al je luie zweet d'r 's uit te werke... of d'r zoo met de lappies d'r bij... met je bolle zeiltjes, die wit-gegloeide zee op te kuiere, met je gedachte enkel bij je werk en 'n spanning in je korpus... 'n plezierige spanning over wat de zee voor verrassinkies in je beugie gezet had... Al je narigheid van thuis 's van je afgewaaid door die lekkere ziltige wind-op-zee... je getob 's wèg, je miserabeligheid om je onë ziel van 'n Moeder, die langzaam an dan toch

naar d'r eindje liep, langzaam an naar d'r plasie op 't kerkhof stuntelde...’

‘Nou vedaag temenste geen warmte,’ genoeglijkte 'n beetje verruimd Tijm's ouë geluid, meteen volgde d'r ook 'n zucht op, zoo'n zucht om wat ie doorleden had in die brandheete dagen op dat kale weggetje bij de steiltjes. ‘'n Moorderasie is 't in die hette, Bart.’

Bart hield 'n mokkerig gezicht. ‘Gééft je wat die frisschigheid, aj-je niet werke kanne, je met je hande in je zakke motte staan gape... je van die lekkere frisschigheid niet bij je beug kanne, je beug die d'r n'tuurluk staat te verinneweere... 'n cedootje, zel je me stele die frisschigheid...’

Tijm antwoordde zoo dadelijk niet. Z'n oogleeën luikten wat neer en door 't verschroeide bruin van z'n wangen blakerde 't rood. ‘Toch niet verraai-je dat ie blij was met z'n vecansieochtend, te lam om... Goeie schepsels nee en je beug d'r in die wildegheid!’ De kleurtjes zonken weer weg van z'n wangen en z'n trouwhartige oogen gingen kalm en bedachtzaam op naar Bart. ‘Z'n Moeder weer erger... je hoef 't niet eens te vrage hoe 't d'r mee gaat, z'n gezicht is as 'n barremeter, ie staat nou op regen en wind, dan is d'r niet met de jongen te prate. Aj-je nou maar 's wat wiste, dat de knul opmontere kon. D'r is ook zoo bitter weinig in 't wereldje-van-teugewoordig om je op te montere.’

Z'n oogen tuurden klein-gekierd over zee uit of ze 't dáár ergens zoeken moesten. D'r schoot 'm dan ook dadelijk iets in. ‘Ja, aj-je dat 's nagane Bart, dan hebbe wij 't met de ergste hittigheid nog beter dan die stakkers... in de loopgrave, die zitte d'r maar inmekaar gehurkt op droog brood en in 'n hemd van zestien weke of langer en d'r kop niet effe om 'n luchie te scheppe bove de aarde, of kip ik heb je, 'n kogel d'r deur. 'n Nare boel in de wereld jonge, 'n hoop nare stukke. 'k Had laast nog zoo'n oud end krant, d'r ston in van de IJzer... 'n plók as daar ook gevalle benne... gruweluk. Me Jaap zee, as je van elk 'n cent had was je millionnair. 't Is cepleet teugewoordig of de duvel de baas is...’ In z'n vertrieste ouë kop voorden dieper-in lijnen van leed. 't Was 'm heelemaal ontgaan dat ie opmonteren wou.

Bart bleef dan ook mopperig. Z'n stem was grammer dan te voren. ‘Motte ze maar stake as 't ze verveelt. Wat...? Krijg je de kogel..? Nou, goed... bèst, beter vermoord dan 'n moordenaar... late ze zegge ik verlap 't... uít, àfgeloope!’

Bart zei voor 'n paar dagen heel wat anders, toen ze 't over landsverdediging hadden, maar ie was nou gemelijk.

‘As de burgemeester of Pietje Patermans of wie dan ook mijn 'n mes in me knoke douwt en teuge me zeit ‘Steek jij ouë Dries Valk 's overhoop, dan haal ik z'n geeltjes...’, stil nou Tijm, jawel dâ's krek gelijk. 'k Zeg dan bin ik 'n driedubbele idioot as ik 't doen, uít... àf-geloope! As ze teuge mijn zeeë gaan naar de IJzer, zee 'k ze terug, wor jij zèlf 'n IJzer-bijter, afgeloope.’

Tijm voelde dat niet zoo mee, maar ie zei d'r maar niet meer van. ‘Waar onze voorouërs goed en bloed voor gelate hebbe, dat kan je toch zoo maar niet uit je hande geve, hee? 'n Goeie jongen anders die Bart maar nou wat sikkeneurig om z'n ouë mensch. 't Weet je zelf hoe dat gaat as Jaap 's wat minder is... Jij hebbe alleen maar niet meer de taaiïgheid in je botte om je narigheid met werke te verdouwe.’ Tijm tuurde maar stadig aan uit over de witte glorie van de vlammende zee. De bries ademde regelrecht op 'm toe, leek 'm met vochtige kouë vingers langs de wangen te aaien. Tijm's oogen knipperden tranend.

'n Tjalkie gleed voorspoedig aan en als 'n jagertje-te-paard trok de bries 'm voort, wind en stroom had ie mee en ie ging vorstelijk, 'n rand wit kruifde als vlokkig hermelijn om z'n parelgrijze boeg en de witte hooge houtlast glom als zij en zilver.

Jaloersch op 't lekkere snuivende glijen van 't scheepie wrevelde weer Bart's praten. ‘Die heb nou alles mee die kerel..’ - ie duidde met 'n handgebaar 't mannetje op de last aan - ‘wind en stroom alles mee... nou motte wij net de andere kant uit, as de wind nou 'n beetje zuiëlukte en wat bedaarde... 'n béétje maar bedaarde, dan konne we ook... beroerd zoo met die teugeloopers. Eergustere had je d'r nog 'n vlooi op 'n strootje kanne zette... en 't beesie was an land gekomme ook en nou staan je hiér en met al je...’ Z'n stem knapte of in 'n schreeuw. ‘Goeie genade Tijm...! Zag je dàt... de jongen, die d'r voorop doende was, die is - is van 't schip...!’ Z'n praten roerde 'r warrig door Tijm's schorrig geluid... ‘En die ouë merkt 't niet... merkt 't niet... Bart... schreeuw!’ Dadelijk d'r-op schetterde al Bart's stem over 't water... ‘Schi-ipper je jongen o-over boord... over bo-o-ord...’ Bart wenkte om de aandacht te trekken... De ouë man op de houtlast keek toevallig z'n kant uit, zag

'm, meende z'n wenken 'n groet en even aarzelend, bevreemd, wachtte ie, dan zwaaide ie terug met z'n muts. Reppend was Tijm toen al de dijksteilte afgeklompt, had ie 't vletje los en de riemen bij de hand... Z'n ouë kop wel verstrakt-van-spanning, toch nog in 'n taaie kalmte en op de begaanheid die d'r los kwam in Bart's ruwige stem: ‘Ie hoort 't niet... de ouë paai... God ie hoort 't niet...’, koen invallend... ‘Aj-je nou maar gauw hier komme. We mòtte d'r n'tuurluk heen, jawel àlles kan.’ Hij gaf dat maar zoo terloops en vluchtig terug op Bart's ontmoedigen. ‘Eer we d'r benne... God eer we d'r benne is-t-ie voor de haaie, 't kàn ommers niet... zoo'n afstand.’ Maar wel vaardig roeide ie mee op. Z'n oogen onder de frons van z'n stoppelige wenkbrauwen hadden glinsters.

...Al kleinend in de verte, voorspoedig met 't trekkende wind-paardje, gleed d'r 't tjalkje in z'n hermelijnen schuimrand.

Zoo'n blok aan je been.

Sluiperig gingen ze tusschen de breeë mos-groene stammen, die weerzijds van 't rulle stuiverig-droge paadje zuilden... onder de poortende welving van de dicht ineen vervlochten wat verwrongen en verweerde bladerkruinen, die soms in laagafhangende takken groen neerfranjeden over d'r hoofden en droomerig ritselden in de blanke vroegte als over 'n teere vertelling van de zilversterrende nacht, 'n vertelling die dan nog niet uit was, nòg fluisterde... niet beluisterd mocht worden van menschen zooals zij, die d'r gingen...

Wel sloeg d'r 'n speling-van-licht over ze heen door de van wind geboorde scheuringen in 't blarendak en danste voor ze uit in grillig gelijn, in zwenkingen van langstelige bloemen en rijpende korenaren, plekkerde 'r langs de weg in vorm van gebonden korenschoven, stippelde 'n wemeling van verstuivende vonken op 't wuivende gras, dat hoog ophalmend en buigend deinde als vloeiend water, als groen levend water met wit van drijvende licht-rozies d'r in... waterlelies.

In die speling van 't licht onder de fluisterende geheiming van de blarenwelving slopen ze... Bettemie van Rijssen, de vrouw van den schoen-maker en Hein van Dijk... slópen ze ònwillekeurig als menschen-met-kwaad-in-de-zin, in schichtige onrust van niet gezien willen worden... zachtten d'r 't gerucht van d'r stemmen, dempten d'r schreden. Tot dan

ineens, tierig door de blanke ochtend-zuiverte, bij 't zachte dodijnen van de zee, die 'r achter de wering neuriede als 'n gebroken stem 'n wiege-liedje... d'r lach opsloeg, Bettemie's tartende uitbundige plots allen-over-leg-werende-lach... om d'r màlle doen, d'r kínderlijke doen... om zíjn tip-teenend loopen, z'n verheimelijkte schuwe blikken, z'n omzien en bangelijk turen, z'n overal heen spieden... en ook om 'r zelf... 'r híjgen van 't loopen, d'r gehaastheid om Hein nog in te halen, om de benauwd zielige smoesies die ze nou al weer te bedenken liep om d'r wegblijven aanstonds tegen d'r vent te verantwoorden ‘Drave as 'n kwajonge die bang voor z'n baas is... ja ík, maar jij ook, o, 't is mal... màl zoo as we doene...’ Weer klaterde 'r lach en d'r borsten deinden in 't soepele rood van d'r bloesie en zoo nu en dan en of 't toevallig gebeurde, kittelde de kantruche aan d'r mouw tegen z'n hand. En zoo onder 't loopen en bij d'r paaiend gepraat, dat voor d'r gevoel tot flauwe onbenulligheid werd, overdacht ze d'r plan om 'm over te halen, te bepraten... 'm te winnen voor wat ze kneuterig stiekem beraamd had. ‘Twee ochtende was't-ie d'r ontgaan en nou had ze'm wílle pakke en 'm gepakt ook... Zoo'n heele dag zag je'm niet en 's avens wist je altijd geen rede om weg te komme, door die vent van je, de ouë zeurpot, die van alles 't laaste steekie wete most... die je aldoor blinddoeke most met leugetjes... voorliege tot 't je 'n el lang je keel uithing, je 'r beu en onpasseluk van wier... Jasses zoo'n blok an je been ook... vent voor wie je nou al weer angstvallig smoesies liep klaar te make: Lang an de praat gehouë bij Teet Randers of effies 'n kijkie an de have, bah! Nog eerst ter verantwoording geroepe over je mooie bloesie. ‘Trek je dát nou ook al 's ochtens an Mie...?’ O wat mènsch en teuge dié most je nog zoete broodjes bakke, mooi weertje speule... enkel om 'm in 'n goed humeur te houë... Hein nog 's effe te kenne praaie... Hein op wie ze nou eenmaal verkikkerd geworde was van 't eerste oogeblik dat ze 'm zag, toe ie hier wone kwam... prachtige vent as-t-ie was met z'n breeë spierige lijf en z'n fiere loop, z'n mooie kop wat bruin-van-de-zon en heelemaal omkroest van 'n baard of-t-ie op papeljotten gezet was... en in dat zachte-baardhaar z'n fel rooie mond met gave tande... tande die je béte bij 't zoene en dan z'n verstole lachende ooge... dié ooge hadde 't voor 'r verantwoording, ferachtig...’ Ze voelde al bij 't denken 'r aan d'r hartstocht groot in d'r opwoelen... ‘En dit... dit van nou, was

ze begonne met 'n toevallig praatje, met lach en speelsche dùrvige woorde en zoo was-t-ie gevange... lenig an!’ D'r lokkende lach kirde weer als 'n valsche toon in de blanke zuivere lach van de zon. ‘Hij praatte zoo verward en onrustig en in z'n ooge was wéér die opgloring-van-begeerte... ze merkte 't wel, kende dat zoo bij 'm... 't Most 'm nou meteen maar gezeid worde ook... Zoo kon 't niet langer, zoo as 'n vlieg om de kaars, met telkens die angst dat de ouë saaierd ook an de weet komme zou wat nou iedereen d'r al wist... behalve dan hij en Guurt. An pulver zou ie d'r slaan... an pùlver. Al was-t-'r dan ook honderdmaal niks meer gepasseerd dan 'n zoen of wat en 'n beetje verliefddoenerij... an pulver zou ie d'r... En daarom wou ze dit niet langer, zóó met die knijpende angst alle dag... wou ze niet langer sameleve ook met die ouë suffe poppetaai-van-'n-vent die d'r eeuwig en altijd befemelde en bemeesterde as 'n schoolmeisie. Ja kijk naar me zole... en as-t-ie dan nog jong was en 'n beetje aardig, 'n beetje meer kerel, ouë salie...’

Weer kwetterde 'r lach in de rust van de blanke ochtend. En met onbevangenheid die onschuld leek, bleven d'r oogen groot helder zonder knippering op 'm, toen ze kalm en met overleg van wel goed overwogen woorden en paaiende beloften beredeneerde d'r plan voor 'n vlucht. D'r lach, in 't besef van z'n ingehouën hartstocht, weer tartend door zijn houterig-stug afpraten. ‘As 'k geen jongens had Bettemie... je wete wel, wat je nou wille Bettemie, dat gaat niet. Laat háár nou nog staan, affijn... ze zou d'r eige wel redde, 'r d'r wel deurslaan... maar d'r acht jongens, d'r jongens die ze toch mijn to danke het, ik... ik vin 't zoo beroerd gemeen slecht om zoo... zoo...’

Met d'r klokkende lach brak ze dat af. ‘Oh jij met je slècht... wat staat je dàt... jij benne nogal 'n onschuldje zeg? Nee mannetje je make me niks wijs, je hebbe d'r sjenie in, je wouë graag o... 'k weet 't zoo goed. Zeg me nou 's waarom je zoo je eige bevechte, 'n vijand van je zelf...’ Ze lachte weg z'n slappe verweer van dat ie dat nou ommers al gezeid had. Liep dan ineens dichter naast 'm, opdringerig dicht... de streeling van d'r lijf, van d'r schouër en d'r borst en d'r heup tegen 'm... Wist, dat ie dat niet hebben kon, dat 't 'm dòl maakte, weer van lauw overkokend en tot alles in staat. En 't lachte in d'r, toen ze 't tasten van z'n arm voelde om d'r, toen z'n baardige kop buigend, z'n oogen naar d'r toe, 'm verrieden.

Maar heel licht lag d'r hoofd met 't vettige pomadereukie en de flisterende spelden en kammen met steentjes in 't pronkerig kapsel op z'n schouër... zoo heel licht zonder overgave en al dadelijk zacht weerstrevend, coquet-plagerig tusschen z'n kussen door, lachte d'r-in-'t-afweren-te-meer-lokkende-stem. ‘Nou is 't mooi he... jij weete van geen uitscheie... dat gekoer en gekoos, ik bin geen naaimeisie en jij geen snotjongen! Ja 'n zoen... 'n zoen, altijd 'n zoen... zoene wordt óók vervelend op de duur... méér dan 'n zoen... meer... o dàt...! Ja Bettemie is 'n bakvisschie, Bettemie weet van geen toete of blaze... Praat jij maar luid op hoor mannie, hier in 't laantje is nou toch geen mensch... of mot je juist fluistere aj-je dat soebat? Geen haar op me hoofd Heintje... geen haar op me hoofd denkt 'r an, ja koud as ijs, as vanielje-ijs, as roomijs, as 'n plombjère in 'n glasie. Hoe is 't, laat je me nog los?’

Z'n arm gleed van d'r ronde schouërs over d'r volle borsten, ze wikkelde zich vlug los... en d'r rooie mond, d'r lachende mond lokte... lòkte... In z'n oogen was 't starre van hartstocht...

‘'n Pracht van 'n wijf... blank en verleiëluk, de frisschigheid van pas geplukt ooft heb ze an d'r... en 'n líjf... aj-je d'r Guurt bij neme met d'r magere versloofde kop en d'r versukkelde lichem, d'r gesloopte lichem... àcht jongens!’ Bettemie ving z'n blik in d'r zoekende oogen en kirde weer d'r onbevangen lachie van onschuld. ‘Hein was op gang... ie liep warm!’

Ze wipte van 't rulle aardpaadje in de sappige graszoom, ineens 'n eindje van 'm of en luchtig wadend door 't hooge buigende gras, over de aard-bei-rooie en roomkleurige klaverbolletjes en 't flets-paarse ge-ster van 't kaasieskruid en de stil-luiende blauwe klokkies. En ze voelde aldoor in z'n kijken naar d'r z'n heet begeeren, z'n adem ging snel, onbeheerscht, ronkerig... Ze lachte 'r even om en ook om hun spannend zwijgen... bukte dan vlug-lenig naar 'n takkie wilde vergeet-me'niet... zoo'n beetje wiegelend-in-de-heupen of ze 'n dansie beginnen wou, kwam ze op 'm toe en nog eer ie begreep wat dat nou moest, hing 't al in 't gera-felde knoopsgat van z'n jekkerrever.

‘Blauw dàt is 't geluk jô... 't geluk dat je zelf mot plukke, 'n ander doet 't niet voor je... je mot 'n beetje de durf hebbe... Zóó kom je tot niks... nee hiér nooit! Wat denk je toch van me? Ik... ik was altijd fe-soendeluk... nooit 'n ander gehad as die ouë zeurige saaierd, die toffe

slaapmus, thuis. Ja ik kom naar je toe... wèrkeluk, geloof me dan toch. Denk je dat ik hier te liege loop? Dâ-'k dàt zelf niet wil Hein... dat weet je toch wel, zóó is-t-'r geen vrouw as ze zóó'n ruil doen kan... jíj of híj! Maar je mòt breke met Guurt, n'tuurluk de tijd van de bijwijve is uit en dan mot je hier vandaan, zoo gauw mogeluk. Je kanne in Amsterdam wel werk krijge je kan 't tenminste probeere en anders krijg je 't wel ergens anders, ja... je mot dan maar zoolang ergens in de kost en dan zoo gauw as je werk hebbe... dàt krijg je n'tuurluk, 'n kerel as jij neme ze overal gráág... zoo gauw as je dan vàst werk hebbe, kom ik ook en dan gane we same knussies op kamers wone en... dan hej-je me heelemaal Heintje, héélemaal...’

‘As je dan goed vinde dat ik... ë... voor Guurt en de jongens wat overleg... overstuur elke week...?’, smokkelde ie nòg 's z'n groote bezwaar door d'r vlot-rollende woorden. Meteen bij d'r lach verschimde alweer Guurt's bleeke vertobde gezicht en 't ronde fleurige koppie van 't laatste kleintje. ‘Zóó beginne we weer van voren of an Hein, doen nou niet zoo sentimeteel as 'n ouë juffrouw met 'n huilebalkgezicht over d'r schoothondje, dat kiespijn het. Die rakkers van jongens redde d'r eige wel en Guurt krijgt misschien nog wel 'n plaasvervanger...’ D'r hand glee zacht en met 'n vertrouwelijk knepie in z'n eeltige knuist en ze lachte als over 'n grap, om z'n half versmoord mokkerig protest... dat Guurt 'm dat niet lappe... voor de ooge van de jongens ‘Nou goed dan, zonder plaasvervanger... Kijk me nou an vent, je weete ommers hè, dan plukke wij same 't geluk jô...’ Heelemaal gepakt door wat al half 'n werkelijkheid leek: hij bij Guurt en de jongens weg, en met Bettemie... knikte ie verstrooid, blikte ie schuw neer op d'r frissche bloos-gezicht met de lachende oogen en de rooie week-lokkende mond. De trilling door z'n spierig lijf voelde ze mee... ‘Ferachtig Bettemie, je benne zoo mooi, zoo duivelsch mooi, zoo... ë... of je nog nooit 'n mans vrouw geweest benne, ik... ik zou niks liever wille dan met jou... jij kan van 'n kerel die warm bloed in z'n boddie het, make wat je wil. Ik... ik zou niks liever wille, ferachtig, maar... ë... ik kan 't toch niet van me afzette dat ik d'r ploertig mee doen, verrèkt ploertig, om d'r te late zitte met die heele frik jongens. Ze heb ze toch van mijn, ze het nooit naar 'n andere omgekeke...’ Bettemie's lach klaterde 'r weer over keen... en ze begon

langzamer te loopen, omdat 't paadje verderop naakt in 't zonnebranden lag, zonder koelte en verhulling van boomen, en ook omdat 't tijd om terug te keeren was, wou ze geen argwaan wekken bij d'r man.

‘'n Ander misschien naar Guurt ook niet. Nogal 'n mooitje om naar Òm te kijke, zoo'n uitgedroogd schartje... góchem dat ze bij jou bleef, hee... bij 'n vent as jij, gladjes zeg... 'n wònder om bij jou te blijve en naar geen àndere om te kijke. As ik je had... nee Hein leuter nou niet, zóó is 't geen hebbe... We moete eerst hier weg en samewone, 'k moet ook voor de mensche je vrouw weze. Wat geef 'k d'r om dat we geen boterbrievie kenne hale...? Wat geef ik om de wet? Liéfde is onze wet... dàt kan je in alle romans zoo leze teugewoordig, ze doene allegaar zoo... maar hier voor alle mensche die ons kenne as je bijzit... jasses nee... dà-'s me nou weer te vies. As 't nou geen flauwe smoesies benne met je, geen pretjes voor leege uurtjes, as 't wat èchts is Hein, dan doen je 't en als je 't niet wil dan... dan is 't uit van nou afan...’ Ze bleef staan en onttrok 'm d'r hand. ‘Dan is 't uít van nou afan tusschen Bettemie van Rijssen en Hein van Dijk... dan kijk 'k je nooit meer an, dan ben je me net zooveul as de slak die d'r kruipt... 'n ondier, 'n viezigheid... En dan zal ik 'n ander wete te vinde, 'n ander en die zal me hebbe zooals jij me nooit gehad hebbe en die zal ik rojaal geve... die zal...’ En d'r stem, d'r radde praten verdempte in 'n hitsende fluister... tot ook dat verstikte met d'r dof klokkende lach onder z'n wilde zoenen, z'n van hartstocht ruw gekoos. ‘'k Wíl... hoor je, 'k wil, maar dan mot jij mee, dadeluk mee, alleen verdij 'k 't... trap dan maar op me, op de slak... 'n vergelijking... zal je voor boete as 'k je heb... nee alleen gaan 'k niet. Jij mot mee. Aj-je niet meegane, he'k tòch geen moed. Dan wor 'k weer zoo bezonke en verstandig met die kilte weer in me bloed en dat piekere... Dan kom 'k toch weer met de kous op de kop terug... 'k weet 't secuur, ik ken me eige een beetje... Gerust Bettemie, onderweg in de eenlukheid van 'n coepee zel me coerasie al zinke, zel ik allemaal motte denke an me jongens... en an die ouë afgetakelde sloof, affijn... aj-je niet meegane vertik ik 't... maar daarom zel 'n ànder je nog niet hebbe zóó... denk je dat ik dát zou anzien? Dan... dan gebeurde 'r wat, ferachtig. Je eige kerel gun ik dàt niet, maar ik weet dat wel tussche jelie, al zee je 't nooit... die ouë slaapmus en jij... nou ja, ik hou me mond d'r over...

dusse... dan gaan je méé Bettemie...? Denk d'r 's an, ik waag alles voor je, ik zet alles in de weegschaal, me vaste baantje, me promosie die ik nog make kon van buitenknecht tot pakhuisbediende, me pensioentje, dâ-'k meschien gekrege zou hebbe as 'k te oud om te werke wier... affijn alles. Maar as jij meegane, avetuur ik 't, as 'k je lach maar hoor... is 't al of d'r 'n glasie chartreusie in me corpus gloeit.’ Ie fluisterde 't heesch afgebroken, telkens met 'n zoen. En Bettemie liet 't toe, liet 'm begaan, even-overbluft suf-van-verbazing over die inval van 'm en ze hoorde d'r eigen tegenwerpingen verward en wankel en aarzelend. ‘Geen menuut d'r an gedacht mee te gaan en nou zoo ineens en zoo maar op risico... 't Was toch ferachtig wáár... as-t-ie alleen gong, kwam ie as 'n huilebalk terug, op de dubbele kop bij Guurt terug en dan de heele historie uit...’ 't Roerde zoo om in d'r hoofd en 't leek d'r meteen dan al tot 'n voldongen feit gegroeid... d'r meegaan. ‘Ja... stil nou 's Hein, je benne weer heelemaal door 't dolle heen. Wanneer motte we dan gaan, 't komt nou alles zoo onverwacht: 'k Hè' de wasch ook nog in 't sop en daar benne me fijne zaddoekies in en me betist kragies, dat mot 'k dan toch eerst nog 's bereddere en me kouse wou 'k graag eerst nog effe afbreie. Ja n'tuurluk gaan 'k mee, je hebbe d'r ferachies gelijk an dat je alleen niet sterk genoeg stane, ik... ik voel d'r ook wel veul voor... o wat hej-je 'm weer te pakke, tien glasies chartreusies in je lichem, Hein... We moste nou 's overlegge... nee toe geen grappies, we motte ook nog 's overlegge hoe of we doen zelle met 't vervoer... Je zou 'n handkar kenne hure en me daarop met me begasie naar Oostwijk kenne rije, nou goed met 'n schuitje dan... varen óók best. Watte? Geen begasie meeneme? Loop naar je grootje... ik mot toch 't een en ander mee hebbe, wat bloesies en me beste jepon en wat net ondergoed, 't hoog-noodige dan, n'tuurluk niet 'n heele bundel... maar je kan toch ook niet met je nakende lijf op reis... wor je nou in eens stomdronke knul, toe mallerd stel je niet an... Nou en dan zel 'k nog 'n broedertje met krente bakke om meeteneme en 'k zel ook een paar kogelflesschies met limenade inpakke en d'r benne nog vier ouë kaassies, d'r zal 'k d'r drie van meeneme. En dan mot 'k wat geld hebbe voor de eerste tijd om ons pensioen te betale, 't treft nou ook niks met die dure tijd, eigeluk geen geschikte gelegenheid om d'r tussche uit te knijpe, maar affijn, ik weet waar

de ouë sijs z'n geld heb, dusse... dâ's 'n kleinigheidje... en dan gaan we fijntjes spore en we neme 's 'n lekker dissineetje, o vent, 'k begin 't al fijn to vinde... welke dag zelle we nou neme...? O Hein me háár... jonge bè-je weer dol, hee? Kan je weer niet uitscheie, hee? 'k Heb blauwe plekke an me arme van jou... geaai.’ Ze lòkte 'm met d'r afweren uit tot 'n al grooter uitbundigheid. ‘Mot je niet naar je werk... hee, zelle we nou geen punt zette Hein...?’ Ze hing tegen 'm aan, d'r armen vast om z'n ruige nek en d'r lach telkens versmoord... klokte telkens weer op ook... D'r blozig-blanke gezicht ging heelemaal schuil achter z'n volle baard als vastgezogen in 't bruine gekroes. En 't zuivere morgenlicht sproeide fontijn-blank om hen, lag d'r in zwenkingen van korenaren en langstelige bloemen... Uit de zware boomenkruinen kwam 'n koortje van fijne zangstemmetjes los en achter de wering zong de zee in d'r wiegend dodijnen als 'n gebroken stem... als de stem van 'n Moeder die zingt omdat 'r stervend kind 't wil. En over 't wit gevlamde juweel, de zee in de zon, roeiden Tijm en Bart vlug en ingespannen op tegen de hoog schelpende kristallig-vonkende golven... Aan d'r voeten lag de drenkeling, de jongen van den schipper, ie ademde nog flauw.


Vorige Volgende