Menschen uit een stil stadje

[p. 28]

II. Kleine geruchten

Op 'n ander sampieter.

Domp-smoezelend in d'r beteuterde, tureluursche en hittige verwondering, balsturig en ook weer heftig gil-pratend, raaskallend en vloekend, koortsig-vervaard, netelig en gier-kraaiend van de lach, zaten ze samen op 't bovenkamertje: Kee en d'r mooie zussie Sien. In 'n hittige en hitsende koorts van verbijstering zaten ze en raffelden, keven en gichelden in 'n hutspot van wonderlijk-warrig dooreengemengelde stemmingen: steigerende verbaasdheid en paffe jolijt en nurksche schimpingen, alles om 't reuze-geweldige, 't zeldzame feit, de groote gebeurtenis... van de grafelukke sinjeur. ‘De beronachtige dril, de pietige lefjas met 'n aschpus op z'n test en schoene met lakneuse an z'n flikker en 'n rood sikkie, de arrestekratische bleekflodder met de kerremus-kunstige rollertjes in z'n strot en 'n deftige spraak... die om Sien te spreke was gekomme, om hullie Sien te spreke had gevroege, tjá!’ Kee, als ze 't overdacht, brieschte 'n geweldige snuif door d'r ronkende neus en klemde 'r vale toet. Maar Sien, wulpsch en lollig en danig overrompeld, taterde als 'n stopwoordje 'r: ‘Allemachies’, telkens en van nieuws ‘Allemachies’, plofte meteen zwaar in d'r krukkige stoel en veerde in 't volgend oogenblik weer op... ‘Al-le-mach-ies.., dat je um ook niet gevraagd hebbe dut of dat, of zus of zoo: 't adres waar ie thuis hoorde, de naam van z'n woonplaats, lamscotelet en de naam van z'n straat en de naam van z'n villa en z'n éigen naam, karrekiet!’ Als 'n goudige, veel nagelige klauw greep 't zonlicht door de groezelige bovenkamertjes-ruiten en krauwde 'r ruig in Sien's rooie springende haar: 'n fel bewogen zeetje zóó in koperigheid van avondgloed. De mooie forsche meid, warm en zweeterig in 'r heftige kop, wrong 'r weelderig, driftig-begeerend lijf in allerlei stand en houding, richtte zich woelsrekkend om in 'r stoel, wiegelde zich, schopte van 'r hunker, in 'n wreeë nijd, beulsch d'r groote voeten naar Kee, klepperde 'n vuistenbombardement op 't lammeteerende tafeltje... draaide meteen weer, in de overmeestering van 'n snoevende blijheid, luchtegies om en om in 'n walsie, schold dan bij 'n plotse inval en van 'r kwellende nieuwsgierigheid meedoogenloos-baldadig, Kee... Kee die maar zoo knikkertjes-kaal en peperhuisies-zuinig, karegies, 't nieuwtje gezeid had... ‘Of

[p. 29]

elk woord meer 'r op 'n tillegramme stuiver kwam to staan, de ruiende sijs...’

Want Kee in 'n stekende nijd, 'n martelende jaloezie, soesde miezerig en duf en ook wel stilletjes treiterend aldoor 't zelfde en wat ze lang wist... Sien. ‘Tja-ja, 'n aschpus, 'n meheer met 'n aschpus en netarisjas.’ D'r oogen loenschten, onderwijl ze 't dan droog nuchter en wreed-schennend, Sien's gulzig-snoevende blijheid, knierperig overwoog... ‘Of 't niet wat anders kan weze hé, 'n man van 'n spaarkas of 'n colletant voor de inwendige zending...’ Maar dadelijk 'r over heen gloeide 't kwaad van 'r wangunst. ‘Bliksumsche boffer de-meid-van-'n-Sien met d'r prachtige lichem en d'r mooie kop...’ 'r Schoof'n kreun naar 'r keel. In 't tweedeelige spiegeltje op de grauwe kamertjeswand zag ze met wrokkige blik d'r bultige lijf en d'r mager-schriele kop met de gnokkende oogen. De pijn van 'n schrijnende zelfverfoeiïng beet in 'r op, ze voelde dàt niet in woorden toch... ‘God-nog-toe, dat lillukke kreng van 'n Sien met d'r gemeene bloote strot uit d'r toddige hoerebloesie, de beroerderige meid met 'r liederlukke lach... 'r lach waar ze de jongens lekker mee maakte, mee opwarmde, mee binne palmde as 'n visschersman de botte an 'n lijntje, dat húfter met 'r bolle buik en 'r dikke borste, die zou nou 'n Meheer, 'n heusche Meheer...! Tjasses, 't serrepent, 't kouë-kakkie Sien: 'n Mevrouw in 'n huis met 'n burdessie en 'n kopere gangschel, 'n Mevrouw die frambozebroodjes snoeie zou en taart en venielje-ijs, en met deftige zijë bloesies en o-sjoer-kouse en fransche broeke: 'n klep voór, 'n klep àchter... met lange corsette en hempies zonder mouwe, met 'n heele struisvogel op d'r hoed en 'n tasch met 'n zilvere beugel an d'r knoke, de strate deur floddere zou... Jasses-nog-toe, verdorie, 't kreng, 'n Mevrouw die hullie in de keuke ontvange zou, in de keuke of in 't onoogelukste vulleshokkie dat ze had, in 'n waschschuurtje of in 'n turfschuurtje of in 'n sekreet! En dan hullie met 'n zuldertje vet of 'n kliekie rijkeluiepoespas begenadige zou... 'r Prakkezasie dan geknakt van zussie Sien, die blerrig-van-onge-duld, alweer 'n nieuw rissie vragen begonnen was, ratelde ze vinnig, makkelijk-gediepte spitsvondigheden naar de poenig blossende kop van 'r mooie zus. ‘Hee? Watte? Wanneer of-t-ie d'r percies en percies geweest is? Rol niet van je vijf zinne, rooie pimpernel. Watte? Denk je da'k met me kokkert op de klok hè staan draaie: kurtier zus of kurtier zoo? Tja

[p. 30]

- wou je 't ôk altemet in 'n looje kokertje onder 't huis legge, dirkiespeer? Kurtier zoo en zooveul, kwam d'r in de jare negentien honderd en zoo-veul 'n deftige aschpus om Sientje Wullemse.’ ‘Tater..,’ rolde Sien's wulpsche stem 'r door, hard van 'n tartende lach. ‘Jongens zadder, die Sien Wullemse luste boor-ie, wiedusse vliegmesien, bokking-volgraatjes, schijt an je kak en je groote muil! Weet je met je poehee-poeha niet eens of-t-ie ôk 'n kneveltje op z'n bovelip gehad heb!’ ‘Gort-met-melk,’ begierhoonde 't Kee. ‘Hé je nog hersens meisie? Waar benne je hersens? Knoop ze an 'n touwtje, berg ze in 't middenste vakkie van je portemenee! 'n Kneveltje op z'n bóvelip! Kan ie ôk somstemet 'n kneveltje op z'n onderlip hebbe of achter z'n oore? Fokt ie ôk kneveltjes in z'n onderpantelon of onder z'n frok of in z'n linkerbroekzak? 'n Sikkie had ie, enkel en niks as 'n slap geite-sikkie.’ ‘Tjasses, tjasses,’ lachebekte Sien, wiegelde ze wild om in 'n krakende stoel. ‘Lieve Vader, 'n kroezig sikkie niet? Zoo'n beetje as se-nielje of as uitgepluisd touwwerk, tja-ja, barmhartige pompstok. Dorus van de netaris, Dorussie!’ Poenig verteldeze. ‘Merakels aardig as-t-ie toch was. Merákels... kletste ie d'r zoo en of ze van z'ns gelijke was met de vlakke hand oplawaaiers tege 'r bille... Tracteerde de loeris d'r stoeierig op z'n heerige zoene... Lekker snakie en - gul! Lei ie toch wanneer ze'n beetje aardig geweest was, 'n achterwieletje onder z'n bordas-t-ie bij Meneer en Mevrouw te dineere was, 'n lieve knul’. 'r Borsten deinden breed uit, ze ademde diep. ‘Zoo uit de twisterigheid, de kouë miezerigheid met 'r harrewarrig-kwebbelende Mevrouw, zoo uit de zurigheid bij die kip-van-de-leg... was 't ineens 'n feesie, echies 'n feesie, dutte.... dat d'r 'n Meheer was weze te vrage om d'r te spreke...’ Uit 'r weggesuftheid schokte ze ineens weer tot 't werkelijke, paaide ze met beloftetjes en 'n aai in 'r stem: ‘Most je nog d'r 's heelemaal over vertellen zeg... hoe 't nou percies gegaan is, toe, zeg, mag je me pompedoore boezel, mag je die roze-knoppies kant die je zoo mooi von...’ Kee, toch maar weinig toeschie-telijk, begon dan pruttelend en in halstarrige tegenzin. ‘He je ôk altemet 'n kronkel in je darm? Zèi toch passies alles wa 'k 'r van wist, diekwast... tja-ja de pocher, smeet ie z'n onderdane of-t-ie ze na de andere wereld hebbe wou, lakneuze an z'n schoene! Volluk, zeit ie. Gossie-mijne 't zel die bier matte, had Pipa-jan-salie al dadeluk 'n knik in z'n lever. 'n Deur-waarder, zeit ie! Tja ie rookte ók 'n segaar as 'n stoeltreem, 'n segaar met

[p. 31]

'n bandje en ie maakte ferachies 'n buiging of-t-ie de kroonprins was en z'n hoed in z'n knoke maakte ók 'n buiging, gaf-t-ie me haast 'n mep op me voorgevel mee. Juffrouw, 'k hè zeker de eer...? zeit ie. Ah sjuust juffrouw Willemse, aangenaam. Ik, hm, zeit ie, 'k zou wel graag eve Mejuffrouw Geziena uw zus gesproke hebbe. Ik heb... e... 'n... da 's to zegge 'n woordje an d'r, h'm u begrijpt... Tjasses, nou ja, van die deftige anspraak raakte 'k dan 'n beetje bove me bier... Nee Meheer, zee ik, Geziena is niet thuis, ze is in 'r betrekking, maar as uwes mijn somstement de boschap overgeve wil? Ja - nou zóó wou ie z'n koekie niet gebakke hebbe. Ja, zou òk wel kenne niewaar, maare, ie dee 't liever zelf-persoonluk. Ie had ôk gemeend dat je 'n vrije middag hadde en meer van die viere en vijfe. Tja laan 's kijke, zee die. Enne... of 't me zus Geziena dan overmorrege in de namiddag schikke zou! Of-t-ie je dan in je diensie zou kanne opzoeke.’ ‘Gossie-mijne, Dorussie, geen sprake van of 't is Dorussie,’ hakte Sien 'r poenig door. ‘Zèg, 't hè 'k toch wel 's eerder gedacht... as-t-ie me vrage zal...’ Kee 's vinnig geluid knapte 't. ‘Wacht effentjes hoor, je benne nog op de kouë grond, je hebbe nog niks in je handjes en niks op 't pepier...’ De nijd jankte door 'r dompe stem, maar 'r mond perste klagerig-klein. ‘Vrindeluk bin 'k teuge 'm geweest, ferachtig zeker, he 'k gezeid, ferachtig zeker zel Geziena uwes ontvange wille. We zijne 'n beetje an 't roetele ziet uwes, nee geen schoonmaak, enkel maar wat roetele, anders zou 'k u wel eve inroepe op een bakkie koffie met 'n steek. Nou - toe hij weer zoo'n deftige buiging en dat ie pas 'n glasie bier genuttigd had en me toe 'n hand gegeve...’ Kee had 'r even 'n arme glimlach bij. Maar Sien in de greep van 'n onrust, ruziede ineens van stommerd en ossehaas... ‘Dà-je ôk niet eens z'n naam gevroege het. Ie heb z'n eige toch motte voorstelle, z'n kaartje toch motte afgeve, achterbaksche karrekiet heb ie 't dáár...?’ Ze zwenkte lenig, griste Kee 'n kreukelig kalenderblaadje uit 'r schortezak. ‘Als er een schaap over de dam is, volgen er meer’ stond 'r. Ze rafelde 't papiertje aan snippers tusschen 'r vingers. Gulpen rood brandden naar 'r kop om 't diepe grunnekie in Kee d'r keel... Als ze 'r tegen in kijfde dan, verdedigde Kee: ‘N-ja, wàt mot je ók met kaartjes schreeuwlilluk? 'n Lèfdoekie had ie op z'n strot en wante en 'n koffer. Maare... as 't dan Dorussie van de netaris was, wat most ie dan met 'n koffer? Hè? Watte? Nog meer uiterlukke kenteekens zeg je? Ja

[p. 32]

- ie had 'n vette wrat op z'n kokkert en tande as 't hekkie van Trui Donker, om 't andere paaltje een 'r uit, enne 'n rood sikkie en 'n groen stroppie...’ Sien luikte 'r oogen, 't danswarrelde door 'r purende zinnen: ‘'n Groen stroppie en 'n rooie sik en 'n wrat op z'n neus en schoene met lakneuze, 'n segaar met 'n bandje en 'n aschpus... Wat voor 'n speldje had ie op z'n strop...?’ De galligheid relde bitterder los in Kee's praten. ‘Jasses... bah, verdorie... 'n wonder dat je niet vrage wàt voor knoope ie an z'n gullup had en of-t-ie 'n gezondheid droeg of 'n flenelle- of 'n baaie- of beverhemd! 'n Tierlantijntje van goud had ie op z'n strot en 'n jas... 'n jas zoo as 'n netaris van achter en zoo as 'n meziekmeester van vore, wijd ope en 'n vessie met blommetjes 'r uit...’

‘Tjeissus’, vloekte Sien 'r vuil door heen. ‘Tja, zien je nou wel? Dat draagt ommers de hooge deftigheid? 't Is Dorussie of 'n neefie van Dorussie, da 's feiteluk eender. Gut-in-geen-ende en wat voor blommetjes wasse dat in z'n vessie?’ ‘Paardeblomme’ gilde Kee, hatelijk en zonder zinnen. Maar Sien, geen aandacht voor 't bagetelletje van 'r zusters laaie nijd, telde klappeiig nog 's over op 'r vingers, warrig en overhaast en of ze 'n koorts in 'r blakende kop te woelen had. ‘Héde nog toe, 'n groen sikkie en 'n rooie strop en 'n vessie met paardeblomme en 'n wrat op z'n... waar had ie die wrat ook weer weer Kee? En 't koffertje-tja van de voet-balclub kwam ie dan zeker - had ie 't koffertje in z'n hande?’ 't Schoof door Kee 's knoeiende nijd, 't blinkertje van 'n lach. ‘Wáár zel die ànders z'n koffertje hebbe slemierum? Wáár anders dan in z'n knoke? Ie kan 't toch niet as 'n ridderorde op z'n lichem hange of an 't puntje van z'n neus? Hè? Wat voor neus of-t-ie dan percies had? Heere grut... tja 'n neus had ie vanzelf, maar of 't nou 'n kromme was of 'n dikke of 'n wupperd...’ ‘Tjeissus, 'n wupperd’, griezelde Sien, spoog ze in 'n gruwe walg speeksel naar Kee's leelukke kop, vloekte als 'n waschechte kroegies-klant, wispelturig en nijdig in 'r onberedeneerde weerzin. ‘Pot verdikkeme, jandorie-de-gek, 'n wupneus... as 't 'n wupneus is, steek 'm dan in je hollement...!’ Maar Kee hobbelend wegduikend in 't trapgat, gilde huilend van 't sagrijn en machtelooze kwaadheid: ‘Krijg de nachtmerrie stuk fluim, smerige spuger, krepeer, stik... barst van mijn porsie’. Elke galm dan domper, bij 'r krukkig, langzame afstoetelen de gammele trappetreedjes.

[p. 33]

En in 't schuurtje over de waschtob scheurde en schrijnde kankerend voort 't kwaad van 'r nijd en 'r wangunst. ‘Gô-vergeef-me, dat mispunt van 'n Sien, de mooie lel, de lefferd, 'n zeun van 'n netaris die op studie lee... 'n Mevrouw op 'n burdessie met 'n kopere schel en booie en 'n kerel die segare as komkommers rookte met rood-gouë bandjes 'r om en 'n wijnasum het...’

'n Zonnepiek trok fel schitterend door 't gaterig schuurdakkie en lei warm streelende, 'n glimming op 'r zweeterig moei gezicht. Ze schoof wat verder op aan de tobbe en plaste ongedurig en zonder besef, met 'r beenige handen, in 't schuimige, koud geworden sop. Zwaan achter 'r, uit 'r zwijgzaamheid loskomend, zocht in lange tastende klanken de melodie van 'n Psalm... 't Hitste Kee's woede tot al vervaarlijker nijd, en ze plaste heftiger om met 't ouë waschgoed, de vaal-vuile sop-spatten spoten op naar 'r kwaadaardige kop, bleven als vieze puisten aan 'r kin... ‘Die zou dan bij de lammertjespap komme... in de hemel, Zwaantje-zus... en zij bij de bokkies, kon 'n gezellige feestboel worre... Nou 't donderde niet... as 't hier maar wat beter was. 'n Ander heb gein, heb 'n kerel en jongens en duite... ikke niet eens 't kliekie dat 'n ander overlaat, Gô-dorie... niks as narigheid en dril... Tjesses, die Teet Randers ôk, van morrege in de vroegte... as 'n brik op ondiep water bij komme draaie, 'n vuurrooie gein in 'r kwebbeltoet, gein om die Gon Meikers dat Annebet Bijland 'r uit 'r huisie zou late zette, omrede ze in geen derd' halve maand d'r vijftien stuivers weekhuur voor d'r optrekkie betaald had en Annebet met alles peste... 'n waterpot over de vloer keilde, dat 't nat in Annebet 'r aard-appelschotel kletste... en met 'n potlepel 's nachts op d'r beddeplank timmerde... Tjasses die Gon...! N'-ja, gúnne dee ze 't d'r ook wel, de scherpe hagedis, 't kreng met 'r lachie... Maar géin 'r over... nee, en geen kippehok leeg, geen zoldertje en geen boet, om onder dak te kanne komme... Tja, Teet gein, Teet in 'r sas... ‘D'r úit móst ze omrede Annebet Gon zat was as spuug en spek, as 'n rollade in de kippepoep... Had ze 'r al 'n mannetje voor angenome - Annebet - 'n parteklier, zoo gong 't praatje dan, om Gon 'r boeltje d'r huis uitteslepen, want 't gerecht wou Annebet d'r niet bij onder d'r arm neme!’ 'n Rooie lol dat die Teet in 'r snuit had... 'n Vette plezierbol van de leutigheid, de nachtuil in 'r bruine pon... met de gouë vinkies van 'r belle om 'r kone te vleugele... Zoo'n

[p. 34]

geinerd! Tja, over Fenne was toe 't praatje gekomme, Fenne en nog d'r 's Fenne en dat ze d'r gusteravond 't krantje bezorgde, en 'r toe de dikke mallemole-op-pootjes in 'n vrijazie ontdekt had met de magere knolle- en peeneboer... 't Lieder, de lámstraal... 't zei ze enkel om 'r 't zùur in te jage, om 'r de pest in 'r ingewand te sture, net as met dàt over de knulle zadder. ‘As-t-r nou geen andere wasse hee, zoo'n lillukke magere kuressier as Hannessie Hippeling. Knulle zadder is 't niet zoo, d'r hej-je Peet Freime en d'r hej-je je Oome Dries en en - enne Bart her... Bart Helmers...’ ‘Bart hir... d'r had ze haast bij gevloekt, kokend en overloopend ziédend... ‘Bè-je niet goed in je bovekamer mensch? Scheelt 't je in je blinde darm? 'n Jonge, 'n knappe kerel as Bart, 'n vrije jonge, die zel z'n eige verhange an zoo'n stinkerig luiwammes, an zoo'n oud, versleten meubel met 'n kale test en 'n vieze asem en loopende oore? Mekeert 't je hier?’ Maar Teet géin om d'r ergenis, om d'r klinkklare nijd die ze mork en die ze maar liever niet most hebbe gemorke: ‘Ja ja... ze heb dut... róndjes heb ze, gouë vinkies, zilverlinge, 'n eige huisie, 'n mooi inboeltje en as ie dát hebbe mag ie 'n kaal hoofd hebbe en loopoore en 'n asempie...’ Lillukke géinder, 't ha' ze wéér dik 't leutwater gehad... smerige konkel. En jij de pest in... gruw! En toe die lillukke prik in je zij, 't kwam van de ochtendfrischte, n'tuurluk van de ochtendfrischte... ofschoon anders nooit geen hinder van zoo ies. En toe die Pau Davids ôk op 't asie van de gein af, as 'n visschie op 'n happie wurm. Tja, en gelache met 'n geluid van drie misthoorns vlak bij je oor, alles had ie motte hoore... van Fen en Gon en de heele weerlichtsche kliek en Daan... Daan met 'n plankie antiek in z'n arreme of-t-ie 'n kindje te doop hieuw, dié most 't ook hoore van de klapekster met d'r lellebelle van gouë klokke in d'r groote oore. Maar Daan, dat ouë, uitgedroogde perkement kappetoris, 't was die d'r ippusch tege opgekomme met z'n fijne preekie, van dat je je naaste niet verschandeleseere moch en dat je je evenmensch niet bij de kladde moch ophale en niet ijdeluk klapekstere... want die Meneer Hippeling was immers getrouwd en die man kon toch zoo goed as elke andere man naast 'n vrouw zitte zonder overspel - ja reken maar van jes! - Effetjes lache most je toch, om die uit 't veld geslage tronie van Teet, die n'tuurluk niks tege al die bijbelkennis in te argeweere wist en maar beteuterd te draaie ston an d'r klokke van belle, wat ze altijd dee as ze 's zoo voor 'n enkele

[p. 35]

keer met 'n mond vol tande ston en waar ze de gaatjes in d'r oore nog wijer meescheurde... Ineens dan weer as 'n brieschende bruinvisch uit z'n middagtukkie gaf ze 'm holderdebolderig terug, dat zìj die lillukke vent van 'n wortelenboer wel van z'n magere kladde zou afblijve... waar Pau Davids toe nog weer 'n lachstuip op kreeg en toe ineens was ze op 'n ander sampieter begonne, had zij 't ouë kappetoris van 'n Daan staan afdrille over z'n slechte turrevies, z'n smerige barrels van turrevies, z'n mestkluite van turrevies, waar je geen brandje injakkere kon, waar je al de fuut mee uit je lichem puffe kon en toe plosseling de rolle gekeerd... Daan beteuterd an z'n plankie antiek te peutere en beduusd wat te haspele van ‘Teetbuur’, ‘lieve mensch’ en ‘lieve Juffrouw Teet...’ tot Pau dan in 'n vette gein had staan jodelen... met ooge-knippies na de jongens van Huibers die achter 't raam van 'r boet mee te ginnegappen zatte... ‘Pas op Teet, astons doet ie je nog 'n liefdesverklaring, ie valt je zóó om je nekkie mensch...’ Tja, de geinerd, háár zou die nooit d'r 's plage met 'n knul, met Bart Helmers of zoo... altijd 'n ander, pestigheid joeg 't d'r in, toe meteen maar afgekacheld, ook al omdat Trui Donker 'r bij kwam. Trui met d'r argewasie gezicht, 'n heele tijd eerst met d'r kop achter d'r ondergordijntjes staan loere op hullie gesmoes. Net 'n bek of ze 'n kwaad gewete had en as 'n visch achter 't glas van 'n akwarinumkom, tuk op 'n nieuwtje. Gossie-mijne, d'r haj-je weer die venijnige steek in je zij ook. Tjasses... die wiedussche poehaan van 'n Teet Randers! Ja, Bart Helmers die zou om Fenne komme, denk d'r 's an de mogelukheid: veul jonger as-t-ie is en knap, nou 'n knappe smoel en 'n pestuur en óoge... ooge die enkel al zoo bij 't dageluks ankijkie 'n ril over je botte geve en die zel Fenne...’ 't Hamerde 'n vloekende woede in 'r los. Ze neep en wrong 't goed in de tobbe, dat 't rafelend vervodde in onbruikbare prullarie en grauwde dan woest wreeë dingen naar Zwaan... Zwaan die nèt 't goeie wijsie van 'r Psalm gevonden had, maar dan, dadelijk in 'n zwijgzame bui verviel. ‘Gôverdut en verdat, die steek in d'r zij ôk en dat beroerde wassche! Tjeissus, ôk dat lamlendige Psalmedeuntje van de meid! Keek ze nóg of ze kerkie in d'r gedachte hieuw. 'n Trap tege d'r achtervlak zou je 'r geve! Tja met 'r bijbelsche vroomigheid, as je d'r op d'r linker bil sloege, zou ze je ôk de rechter toekeere... Jasses, verdorie... dat kreng van 'n zon ook, krieuwelde je deur die pannereetjes overal waar ie je rake kon, beroerd die

[p. 36]

hette! Bah, jesses... liever geen licht, liever de korte winterdage... aj-je dan tenminste niet hoef te verrippe, vanwege de kolenood. In de soezerig-heid van die lange avende kon je je van alles verbeelde in 't donker. Je as 'n wezelukheid voorstelle, dat je goed van lijf en leeë was en 'n gezicht hadde as Sien. En dat je inplaas van zoo'n ouë turksche trom, 'n jong meisie was en dat je 'n rijke snoeshaan opdee en deftig trouwde met zes volgrijtuige en voor elke koes 'n dubbel span paarde, met zilvere leisuls... Je konne d'r dan ook zoo leukies zitte te prakkezeere wat je doen zouë, as je Oome Dries z'n duite hadde. Je eige 's zàt ete an lekkere cocus-moppe en vleesch-uit-de-bus en voor 'n heele riks taartjes en 'n flesch augurkies en al zoo meer en 'n villa bouwe late en drie meide honë, en veral éte, lekker ete...’ 't Kromp in d'r op dat ze dan tóch as Fenne ook zoo'n vreet-op... Ze bekampte 't wrokkig. ‘Jessus nee, ik bin 't schriel gewoon n'tuurluk, daarom aj-je eenmaal genogt nam of te veul van ies, dan at je d'r niet zoo gruizig meer in.’ Werktuigelijk roerde ze 't goed om en om in 't vuile sop. 'r Gleed 'n smartelijk lachie rond 'r mond. ‘Ja, as ze die duite van Oome haantje pik had, zou ze 'r Bart ôk van anbiede voor 'n nieuwe ansjopiesbeug of 'n nieuwe schuit. Zoo maar luchtegies weg en of 't niks om 't lijf had. ‘As 'k je soms d'r 's gerijve kan met 'n paar duizend pop? Oh - 't vereischt geen dank, we motte mekander hellepe in 't wereldje ..! Gosterdankie, nou kreeg ze weer die lamme steek in d'r lende. Tja, Bart dat die nou met zoo een as Fenne...’ Ze week driftig uit voor de felle zonnepieken, die maar stadig door de dakgebindten naar d'r toekropen.

D'r was wat vochtigs op d'r beenderige wangen...

Meer dan Rembrandt.

Pau Davids had al 's 'n keer of wat z'n horlosie uitgehaald en ge-geeuwd. Al 'n paar maal zoo van uit de hooge wijd open boogramen in de aardige frissche fleurigheid uitgekeken... Alles was d'r groen, 't slootje met 't weeke kroosvloertje en de steen van de brokkelige poort en 't onë paalwerk, alles aangekleed en versierd met mos, heele mosrozetten en mosguirlandes en d'r achter 't zije groen van de knotwilgenblarenA sappige groen van 'n brok wei... ‘Vroeger had je daar zoo'n heel legertje vette malsche koebeeste loope’, viel 't nuchter op z'n artistieke beschouwingen, in tòch wel echte bewondering voor 't danig mooie land-

[p. 37]

schappie. ‘Al dat mooie blank bonte vee hebbe die moffrikane nou opgekauwd, is geen staartje meer van over... Nou hè'-je d'r van de winter wel zoo'n beetje-in-ruil je brand voor gekrege, maar nóu hè'-je lak an de winter is 't niet zoo, dié hè'-we nou gehad en we benne nou in de zomer en nou wil 'n mensch as-t-ie geen vegetariër is welderis 'n lappie hartigheid. 'k Zeg maar, wàt zit d'r in 'n bokking en dan één op 'n bonnetje, zel je gerust geen vetschudding van krijge. Kijk dat nou d'r 's aardig staan,’ kwam z'n even afgeknotte begeestering weer mild opbloeien, zette zich meteen zoo'n heel stiekum lachie in z'n mondhoeken om z'n gocheme slimheid, z'n uitgeslapen pienterheid van 't werk op z'n gemak te nemen, 't te rekken als elastiek, zoo en zooveel dozijn uurtjes arbeidsloon méér op de rekening te schuiven van de rijke piet... ‘Wat aardig was dat nou zoo in de gulle zon die saamgeklonterde huisies... net op zoo'n afstand 'n handje vol vlam-rooie tulpe, waarvan 'r hier en daar een van 't zoo maar op 'n hoopie neergesmete zoodje bij toeval lossies an de weg was neergevalle, machtig-mooi... 't Trof je telkens weer als schilder, als artiest, als man met meer dan gewone anleg... machtig mooi dat ruime uitzicht in de landelukke wijdheid. En je vergat 'r je honger effe van, je rommelende maag en zoo'n holle groote herriekamer achter je met de muffe schimmelluchies van die heel en half vergane lappe gobelin met de keet van plamuur en stopverf en jute... al de rommel die d'r de kaalte en holligheid nog verergerde... die je nou in de broeihitte van de haast volle zomerdag nog 'n kil-kelderig gevoel gaf... zoo'n somberte en wat naargeestigs, met af en toe en dan heelemaal onverwachts 't giere van 'n krijschende vogeleschreeuw uit 't torentje of't krasse van zoo'n raaf, die d'r over de leege en van onbegaanheid ook al groen geworde weg tippelde, als 'n deftige anspreker in z'n eerste-klasse-tenue... je dan soms vlak bij, op de vensterbank, met z'n schorre schreeuwgeluid 'n doodschrik op je lijf joeg, móói wone...! Mot je nou 'n rijke piet voor weze om van 't kesteeltje je bùiten te make. En dan is 't nóu nog klinkklare dag. Maar dan mot je 't hebbe op 'n dag dat 'r geen spiertje licht te bekenne valt, of als 't dan zoo tege de avend loopt... je in de grijs-grauwe ruimte hiér van de eene wand àf, niet de tegenovergestelde onderscheie kanne. En je soms ineens 'n gerissel meene te hoore van luchtig gaande voete en slepende kleeë en soms ook wel of d'r iemand bij je staat en je dringend

[p. 38]

ankijkt, je wat beduië wil... 'n Káántje voor Peet Freimen hier, dié kwam n'tuurluk met 'n broek vol thuis... Tja, as je dan ook niet de anspraak hadde van je knechie, van Jones,... as 'n loonzwoeger, 'n wérksláaf-in-dop, die jonge...! Tja-d'r bove op die soort van meide-optrekkies de boel in de grondverf te kwaste met 'n étoesjasme of-t-ie z'n eeuwige zieleheil d'r mee bewerkstellige most... as je dan toch de sullige kwant niet bove je te liewerikke hadde, d'r altemet stichteluk voor bedanke hier in de ôubakke rotzooi in je alleenigheid rond te scharrele. Ofschoon je verdiende nergens zoo op je gemak je geldje, zóo maakte je 't niet eens voor je prónk van 'n schilderij... En as Meheer 's kwam kijke bij je werk of 't al opschoot en of je 't wel goed deeë... je zagge 'm dan meestal 'n half uur van te vore op 't leege weggetje buite de stadspoort anslentere, dan effe op je kop... twee, drie buitelinge en zoo warm as 'n pas gestoofd peertje, smeet je dan nog gauw hier en daar wat door mekaar, holde 'n keer of wat de kamer op en neer tot je zoo'n beetje achter je asum wasse en as ie dan binnekwam: alles stuiverigheid en stof. ‘Ja, neemt u me niet kwaluk Meheer, 'k heb 't zóó druk... ja, n'tùurluk als U prate wil... hè-hè, wat 'n hette, tsjonge...’ Pau grunnikte om z'n pienterheid, z'n gladheid, die Meheer de baas was, keerde zich dan van 't raam af naar 't werk. ‘'t Kon nou toch nooit vèr van de twaalf weze.’ Maar half voldaan tuurde ie dan van z'n horlosie naar den wand, waar hier en daar nog verweerde brokken weefsel neerslobberden, onaanzienlijk, vies, muf... Tegen 'n leeg paneel bleef ie rustig aanleunen, stopte z'n pijp. ‘Geen ziertje werklust vandaag... trouwens dát had ie nooit bij dat groffe werk.'t Verschilt zoo wat je onderhande hebbe, zooals laast dat toneeldécor... prachtig werk, vier wande, mensch 'n liefhebberij... 'n genot als ie daar van gehad had, méer dan van z'n malsche biefstuk met aardappeltjes als bloemvan-meel, 'n plezier... ie kwam d'r amper af om te ete, had d'r geen eettrek van. Z'n maag vol ideeë en z'n kop vol motieve en z'n vingers konne 't penseel niet loslate. In z'n harsens zag ie 't klaar, zag ie 't zoo als ie 't hebbe wou. Verdorie nog toe en dan motte ze je an je kop zeure met geleuter als ‘Pau kom je effe 'n ruitje stoppe’ of ‘Pau geef me 'n kliekie groen voor me plee.’ Of zoo as Em dan met d'r gezanik ‘Rapies met botersaus en parelde gort met stroop... kom je ete Pau.’ Zoo bekrompe as Em dan ook was! Geen flauw benul van z'n fijn-proeverige artistieki-

[p. 39]

teit. Enkel bij 'n schilderij d'r oplette of je 'n koe z'n vier poote gàf en z'n twee horens op z'n test en 'n koeieneus en 't dan eerst echies 'n koe vinde. Maar dat biggetje van 'm, dat 't zoo prachtig dee met z'n sappige vleeschigheid, waar je om zoo te zegge de kermenaadjes van afproefde, van afrook... zóó fijntjes in z'n subtiele rosigheid met 't blonde glije van 't zacht-gele zonnetje, dàt was niks volgens haar: anderhalf oor en mankig... En 'n menscheneus had 't, 'n grieksche neusstel je dat nou 's effe voor - en z'n staart viel niet goed, z'n staart most niet zóó valle, maar zoo, of 'n biggetje z'n staart altijd in éen richting houdt, d'r niet mee kwispele kan... 't was dut, 't was dat, 't leek 'n vraagteke... Dà's nou de cretiek van je vrouw, die met je meeleve most, je begrijpe, je verstaan most in je hooge inspirasie en je anmoedige en je steune en sympethie geve.’ Hij maakte vuur, zoog eindelijk 's met 'n duchtige haal de vlam in z'n pijp op... Z'n drift zakte en door z'n verontwaardiging dreef weer de trots over dat laatste schilderijtje. ‘Tsjóng, wat ie daar mee geslaagd was, 'n wonder... dat je met zoo'n beetje verfsmeersel en 'n paar likke met de kwast zoo'n bezield brok leve as dát biggetje make kon, schèppe kon... 'n fijne akkurel... ‘'n Davids’ zouë ze d'r later van zegge en d'r op 'n verkoop op 'n kunstveiling met goud naar smijte, met duizende tege mekaar opbiede. Trotsch was ie zeker en wis... trôtsch dat ie 'm dat met z'n onbeleerde knuiste zoo netjes geleverd had. Want je mot van zelf tegenwoordig eerst opgeleid worde, eerst naar de Haagsche school of zoo'n onding. Net of Rembrandt of Hals of Metzu naar 'n Haagsche school geweest benne. 'k Lach ze trouwens wat, allemaal... met me tiende jaar van school, niks geen ontwikkeling, lák an ontwikkeling, maar 'k lach die nieuwlichters wat en die oùë prussers d'r bij! D'r hè'-je dat beroemde ding van Rembrandt ‘De nachtwacht.’ 'n Illusie van járe om 't te zien, d'r hoorde je zóó van opsnije, nou d'r geweest...

In 'n afzonderluk zaaltje hing 't ding en 'n wand was d'r vol van en d'r zate mensche bij te ture of ze op flauw valle ware van de mooiïgheid. Hij z'n ooge half uitgewreve. ‘Is dùt de nachtwacht van Rembrandt mensche?’ ‘Zé-éker Meheer’, zeit 'n vent achter 'm met 'n gezicht of-t-ie 'm op z'n likdoorns trapte. ‘Arrejasses’, spóóg ie d'r van. ‘Dùt berookte zwarte vod met die roetige half verdonkeremaande facies, is dat de nacht-wacht... làk an je nachtwacht dan...’

[p. 40]

‘Jaag die man d'r uit,’ zeit 'n meíssie, 'n knàp jode-meissie. ‘De vent steekt de draak met de kuns.’

‘Maak je niet druk meissie,’ had ie terug. ‘Ik poes 'm daaijeluk, maar ik zeg je nog d'r 's, làk an je nachtwacht. Ik zel je wat anders levere en as dat over honderd jaar in 'n museum hangt - want vanzelf je mot eerst dood weze, eerder waardeere de mensche je werk niet, maar aj-je eenmaal 't hoekie om benne, ben je altijd 'n puikie, 'n pronk-op-schotel... nou, dàn zel je anders op je neus staan te kijke as je 't beleve mag, zel je zóó over de mooiïgheid staan te grieme, staan te snòttere dat je wel drie vier zakdoeke tegelijk meeneme mag en 'n tafellake en 'n kussesloop op de koop toe.’ 'n Zaalwachter had 'm toen an z'n mouw getrokke, 'm gewenkt dat ie uitrukke most. Had ie graag gedaan ook en van díe tijd lák an 'n museum - 'n museum is 'n ding waar je inschuile gane as 't giet van de rege - lak ook an de ouë kunst en lak an de nieuwe. As 'k geld had, me niet afslove most met grof dom ploetere-in-de-smurrie zoo as híer, dan zou de wereld nog d'r 's wat anders te beleve krijge... Zouë ze nog bij me overlije 'n eereteeke voor me oprichte in wit marmer, 'n schreiende vrouwe-figuur op zoo'n bordessie van zes treeë hoog en daar met gouë letters op ‘Ter nagedachtenis aan de artist Paul Davids.’ Maar nou ken je kwaste en behangselpepiertjes opplakke voor 'n prikkie, ken je 't werk waar je voor leve, alleen in je vrije uurtjes doen, als je dood op benne van je ploetere... En de dinge die je noodig heb, je tubes, je fijne penseeltjes, je dure doek, ken je met allerlei slimme uitgeviegeleerde trucsies anschaffe, met 't versmokkele van je eige verdiende goldentjes, omdat Em niet te weten hoeft op hoeveel kwartjes precies je 't plezier van je vrije uurtjes komt... dat je zoo'n beschilderd doek waar je dan nog soms met de beste wil van de wereld geen kooper voor krijge kanne, dat je zoo'n beschilderd lappie 'n vijf zes golde per stuk kost en soms meer... Hoeft ze niks van te weten... zou ze maar direct uitrekene dat ze voor dat geld drie paar sokke hebbe kon en 'n paar nieuwe onderbroekies voor Wim en nieuwe schortjes voor To... 't 'm misschien nog verwijte dat ie 'n paar golde achter gehouë had. Ofschoon, om nou bij de waarheid te blijve, erg verwijterig was ze niet. Maar 'n vrouw heb nou eenmaal zoo'n angebore netuur van overal d'r neus in te wille steke, van alles 't onderste uit de kan en 't naadje van de kous te motte hebbe. Hou d'r zooveel mogeluk

[p. 41]

buite alles, laat 'r de pottasie koke en d'r jongens schoonhouë, maar praat d'r niet van kunst. Op kunst is 'n vrouw niet angelege, snapt ze niks van...’

Pau schopte verachtelijk tegen 'n ruw-afgeriste lap gobelin. ‘Rommel-zoo... 'n schoon koopie heb Strijer an die boel hier; alles vermot en verrot en verroest. Bij buitjes 't kasteeltje 's opgelapt, bij zuinige buitjes en 'n halve eeuw of langer onbewoond geweest, 'n kaptaal zel 't restereere koste... 't Houtwerk binne is dan nog tameluk gaaf maar de rest en buite... en dan hier overal nieuw schilderwerk... Neem nou 's alleen zoo'n kamer, vier wanden en 'n reuze zoldervlak om te belandschappe, behalve dan al die andere vertrekke... 'n Vette kluif als ie 't kreeg... half en half was 't 'm toegezeid, ie rekende d'r alvast op. Mevrouw Tegels recommandeerde 'm warm. D'r had ie de vorige maand 'n kamer geekenhout. Eerst had 't mensch d'r 'n Meheer-van-buite bij gehad, 'n kerel met 'n boord om z'n nek as 'n handmesjet en z'n haar of 't op papeljotte gestaan had en piekfijn in de todde... En die was daar de artiest komme uithange... als-of de artiesterij in je haar en in je kleere zat, of je geen kunstenaar kon weze in 'n pilosche broek en op klompe. Nou die Menheer-van-buite de stad had 't akkevietje gauw gered. 't Grappie kwam Mevrouw of dan eigeluk Meheer Tegels op tweehonderd en vijf en zestig golde, 'n redeluk bedraggie om 'n kamer voor te schildere. 'n Dag later was hij d'r bijgeroepe, most híj zegge hoe ie 't vond. Mevrouw had 'n danig beloord gezicht. 't Ekenhout zag d'r uit as karnemelksche pap doorroerd met strooperigheid en daar kikkertjes-in-'t-bruin op, augurke en hagedissies-naar-de-netuur en waterige ajuin. Moeite had ie om 't niet uit te proesten... wat smerig onfesoendeluk zou geweest hebbe. Want haast als 'n gelijke in stand won ze z'n raad in... wat ze d'r nou mee an most, of 't zóó blijve kon, of 't heusch niet bespotteluk stond. Z'n kop had ie geschud zoo'n beetje of-t-ie in twijfel was. ‘Bespotteluk...? Hm ja... zóó blijve, 't kan, jawel 't kan, maar dan mot u de deur stijf geslote houë begrijpt u, pot dicht, 'r geeneen van uw kennisse in late, want as ze dút zien, wèrkeluk Mevrouw dan zalle ze u betichte van wansmaak, nièt zoozeer in uw gezicht maar achter uw rug. U weet wel hoe dat gaat... Als ík u nou ten goede rade mot - 't is niet omdat ìk d'r misschien voor in anmerking zou kenne komme, u kan nog 's een van buite de stad ontbiede

[p. 42]

- as ik 't zegge mot, dan overdoen.’ Ja... ja wat toe dat hupsche jonge wijfie van die ouë lekke Tegels 'n oogen opzette! Báng voor die betichting van wansmaak. Mot je 'n vrouw voor weze. ‘Neé, dan mag 't zoo niet blijve Davids, dan moet U 't overdoen. 'k Geloof ook wel dat U 'r iets subliems van make zult...’ Nou en òf: 't zakie op z'n elf en dertigst onderhande genome voor tachtig pop, 'n echt ekenhoutje geleverd, 't léek d'r niet op, 't wás eken. 't Kittige wijfie 'm toe overal geroemd met d'r kamer. Ja op de reuk van de wierook kwam Strijertje of... 'n vette klant en dan behalve 't schilderwerk voor de plafonds en peneele 't stiekeme hoopie...! In die ouë barak híer, zou 'r ook wat kenne zitte hee? Vreemd oud hobbelpaard met z'n holle kelderverwulve en de schuilhoeke en geheime bergplaatse in 't torentje en dan op de zolder... Hád ie toch maar effe fijntjes op die donkere kiekkast van 'n vliering, zoo tussche de lorre-winkel van ouë leege koffers en kiste en andere prullarie 'n mes met 'n zwaar zilvere heft gevonde...! Slim toch maar van je eige hee, gócheme-larus, daj-je in 't heft de veer voor 't laadje ontdekt heb, 't zwaar massief zilvere laadje met de knoopgroote zilvere domeneestukke d'r in, pracht-werk. Donders beroerd anders dat 't jaartal ontbrak, affijn toch 'n aardige duit van in je broekzakke, ouë heer...’

Dompig zong 't geluid van schorre klokketonen over de wije velden naar 'm uit.

Pau schoot vlug in z'n jekker, toeterde 'n schreeuw naar boven naar 't knechie, peinsde nog 's vagelijk dan... ‘Ja, als je toch 'r-eis 't geluk had, dat je wat vonde, geld of kostbaarhede, als... àls...!’