Een boos en overspelig geslacht. Moderne literatuur als teken des tijds

[p. 5]

- Een teeken des tijds, der tijden: waaruit men den tijd, een zeker tijdperk, leert kennen. De uitdr. is aan het N.T. ontleend. Het aenschijn des hemels weet gy wel te onderscheyden, ende en kondt gy de teeckenen der tijden niet onderscheyden? Matth. 16,3 (Woordenboek der Nederlandsche Taal, dl. XVI, 1138)

Voor mijn vrouw en mijn kinderen

[p. 16]

Woord vooraf

De moderne literatuur laat zich op verschillende manieren behandelen. Daarom wil ik van de door mij gevolgde methode verantwoording afleggen, opdat geen verkeerde verwachtingen worden gewekt. Toen de uitgever mij verzocht een boek te schrijven over de moderne literatuur vanuit het gereformeerde standpunt, heb ik besloten, dat het in de eerste plaats bestemd zou zijn voor de gereformeerde ouders en hun kinderen die aan de hand van de Heilige Schrift een antwoord zoeken op de problemen die de moderne literatuur oproept. Daarnaast heb ik er rekening mee gehouden, dat het bij het voortgezet onderwijs en in verenigingsverband ook wellicht van dienst kan zijn. Daartoe zijn de hoofdstukken voor de overzichtelijkheid verder ingedeeld in paragrafen en pericopen.

De moeilijkheid van vele ouders is vaak, dat ze geen tijd, gelegenheid of behoefte hebben gehad zich in de moderne literatuur en de achtergronden ervan te verdiepen. Die moeilijkheid zal zich duidelijk doen gevoelen, wanneer ze zich geroepen weten, krachtens hun ouder ambt hun opgroeiende kinderen te onderwijzen aangaande de voortbrengselen van de moderne schrijvers, wanneer daarvoor belangstelling blijkt te bestaan.

Het gezin is toch de plaats bij uitstek, waar deze problemen besproken moeten worden. Het is de hoge roeping van de ouders om met hun jongen of meisje te spreken over de houding die ze als jonge christenen tegenover de verschijnselen van onze moderne tijd hebben aan te nemen. Waarschijnlijk meer dan vroeger - toen de ouders hun kinderen veelal konden opvoeden volgens dezelfde vaststaande leefregels, waarmee ze zelf waren grootgebracht - vraagt onze snel veranderende wereld om steeds hernieuwde bezinning op de problemen van deze tijd. Een nieuwe tijd geeft nieuwe verantwoordelijkheden en vraagt een nieuwe oriëntatie ten aanzien van ons vreemdelingschap in deze wereld. Christus heeft immers Zijn Vader niet gebeden, dat Hij de Zijnen uit de wereld zou nemen. Hij heeft wel gebeden, dat de Zijnen niet van de wereld zouden worden. Dat houdt vanzelfsprekend in, dat Gods kinderen op de

[p. 17]

hoogte moeten zijn van wat er in de wereld omgaat en hoe men daarin leeft.

Wanneer de ouders met vrucht hun kinderen naar hun opdracht willen onderrichten inzake de moderne literatuur, dienen ze te weten waarover ze het hebben. De jeugd van vandaag laat zich niet met een kluitje in het riet sturen. Dit boek wil zowel aan de ouders als aan hun kinderen het benodigde materiaal verschaffen voor dat noodzakelijke gesprek. Men kan het dus beschouwen als een handreiking aan de ouders en de oudere jeugd met betrekking tot de moderne literatuur, opdat met name de jongeren een open oog leren hebben voor de gevaren die ook hen bedreigen, maar ook voor de wanhoop, angst, zinloosheid en dood die het wezenlijke van de wereld uitmaken.

Met deze doelstelling is de methode gegeven. In dit kader past niet een behandeling, die in de eerste plaats uitgaat van de literaire werken zelf, waarbij men leest, bestudeert, onderzoekt en vergelijkt om op deze wijze tot een houding tegenover de huidige cultuur te komen. Deze methode zou vanuit literair-wetenschappelijk oogpunt de voorkeur verdienen. Dan zouden allerlei literaire, esthetische en structurele vragen aan de orde komen. Dat valt dus buiten het bestek van dit boek.

Uit de geformuleerde doelstelling vloeit voort, dat er veelal generaliserend over de moderne literatuur wordt gesproken. Verder is er niet naar één of andere vorm van volledigheid gestreefd, noch naar een behandeling van het allernieuwste. Doordat dit boek bestemd is voor lezers, die over het algemeen niet op de hoogte zijn van de inhoud van de moderne werken, werd ik voor de noodzaak geplaatst me in de keuze vele beperkingen op te leggen. Wanneer literaire werken, voornamelijk romans, aan de orde worden gesteld, dienen ze als illustratiemateriaal in het betoog. Hierbij heb ik me er niet toe laten verleiden uitgebreide uittreksels te geven, maar ik heb gekozen voor een bespreking van de mijns inziens karakteristieke eigenschappen en kenmerken van een werk. De keuze is in zekere zin willekeurig te noemen, zowel wat de auteurs als de werken aangaat. Binnen de gegeven doelstelling hoeft dat echter geen bezwaar te zijn.

[p. 18]

Tenslotte moet worden opgemerkt, dat ik geprobeerd heb me te laten beheersen door het ‘gij geheel anders’ temidden van een boos en overspelig geslacht, waarbij duidelijk de Schriftuurlijke antithese wordt gesteld en aanvaard. Ik ben me daarin steeds bewust geweest van het hachelijke van deze onderneming, omdat het een terrein betreft, waarover vanuit het gereformeerde denken nog weinig detailstudie is verricht. Daar komt nog bij, dat het geen eenvoudige stof is die wordt behandeld. De lezer moet zich voorbereiden op een vaak ingewikkelde materie, waarin de diepste levensvragen aan de orde komen. Ik heb er steeds naar gestreefd de problemen zo eenvoudig mogelijk te bespreken zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de omvang en diepte ervan.

Ik hoop, dat dit werk een bijdrage mag leveren aan de meningsvorming ten aanzien van de moderne literatuur. Door het stellen en aanvaarden van de antithese tussen vrouwenzaad en slangenzaad wordt de lezer geplaatst voor een positiekeus die uiteindelijk bepaald wordt door het geloof dat zich laat leiden door de geboden Gods, die ten leven zijn.

Bij de derde druk.

Enkele verbeteringen zijn aangebracht. Verder is een pericoop toegevoegd over de literaire beoordeling van de moderne literatuur.

oktober 1975

G.S.