Een boos en overspelig geslacht. Moderne literatuur als teken des tijds

(1975)–Gert Slings– rechtenstatus

bron

Gert Slings, Een boos en overspelig geslacht. Moderne literatuur als teken des tijds. Oosterbaan & Le Cointre, Goes 1975 (3de druk)

codering

DBNL-TEI 1

Wijze van coderen: standaard

dbnl-nr slin018boos02_01

logboek

- 2024-04-15 SB colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

eigen exemplaar dbnl

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de derde druk van Een boos en overspelig geslacht. Moderne literatuur als teken des tijds van Gert Slings uit 1975. De eerste druk dateert uit 1975.

redactionele ingrepen

De eindnoten zijn in deze digitale editie direct bij de bijbehorende nootverwijzingen geplaatst. De volgende pagina’s zijn hierdoor komen te vervallen: 246, 247, 248, 249, 250.

p. 119: in het origineel is een gedeelte van de tekst slecht leesbaar. De redactie heeft de tekst tussen vierkante haken aangevuld.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, 2, 4, 6, 252, binnenkant achterplat, achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

[ voorplat]

Een boos en overspelig geslacht

De moderne literatuur als teken des tijds

[pagina 1]

EEN BOOS EN OVERSPELIG GESLACHT

[pagina 3]

EEN BOOS EN OVERSPELIG GESLACHT

(De moderne literatuur als teken des tijds)

door G. SLINGS

3e druk

OOSTERBAAN & LE COINTRE B.V. - GOES - 1975

[pagina 7]

INHOUD				7

Woord vooraf				16

	I. DE MODERNE LITERATUUR ALS TEKEN DES TIJDS			19
		1. Iets over het begrip modern		19
			- Modern hangt samen met avant-garde	19
			- Experiment en ontdekking centraal	19
			- God en het modernisme onverenigbaar	22

		2. De moderne literatuur als spiegel van deze tijd		23
			- De kunstenaar is spreekbuis van zijn generatie	23
			- Onze tijd weerspiegeld	24

		3. De moderne literatuur als seismogram van deze tijd		26
			- Het seismogram: constaterend en propagerend	26
			- Het seismogram van toen is de situatie van nu	27

		4. De moderne literatuur als teken des tijds		29
			- De functie van het teken	29
			- De tekenen der tijden	30
			- Vermenigvuldiging van de ongerechtigheid	31

	II. ENKELE ACHTERGRONDEN VAN DE MODERNE LITERATUUR			34
		1. De secularisatie		34
			- Toewending tot déze wereld	34
			- Het secularisatieproces in vogelvlucht	35
			- Het gesloten wereldbeeld	36
			- ‘De stad van de mens’	38

		2. Nietzsche en het nihilisme		40
			- Nietzsches strijd tegen het christendom	40
			- Nietzsche als nihilist	41

[pagina 8]

3. Freud en de dieptepsychologie		43
	- De psychologische krenking	43
	- Freud en zijn tijd	43
	- De dieptepsychologie	45
	- De betekenis van Freud	46

4. Franz Kafka en de uitzichtloosheid van het bestaan		47
	- Zijn leven	47
	- ‘Het proces’	47
	- Geen uitweg uit de doolhof van dit leven	50

5. Jean-Paul Sartre en het existentialisme		51
	- Zijn weg naar het ongeloof	51
	- ‘De walging’	53
	- De Autodidact	54
	- Wat is walging?	55
	- Het probleem van de vrijheid	56
	- Bedreiging van de vrijheid	57

6. Albert Camus en de absurditeit van het bestaan		60
	- Het principiële atheïsme	60
	- Camus en de absurditeit	60
	- ‘De mythe van Sisyphus’	62
	- ‘De vreemdeling’	62

7. De democratisering		64
	- De verhouding tussen schrijver en maatschappij	64
	- Doorbreking van de literaire standenmaatschappij	66
	- Democratisering	67
	- De schoonheid heeft haar gezicht verbrand	68

8. De betekenis van de Tweede Wereldoorlog		69
	- De algemene situatie in 1945	69
	- De literaire situatie in 1945	70

[pagina 9]

III. DE VERHOUDING TOT GOD IN DE MODERNE LITERATUUR			73
	1. God als bedreiging voor de menselijke vrijheid		73
		- Sartre en het bestaan van God	73

	2. God als machteloze toeschouwer		75
		- Anna Blaman: ‘De kruisvaarder’	75

	3. God als projectie van menselijke angsten		78
		- Ludwig Feuerbach: de mens schept God naar zijn eigenbeeld	78
		- Freud en de projectie	79
		- God als projectie bij Louis-Paul Boon	80
		- God als projectie bij Van het Reve	81
		- God als projectie bij Wolkers	82
		- Godslasterlijke taal in de moderne literatuur	83

IV. DE ZINLOOSHEID VAN HET BESTAAN IN DE MODERNE LITERATUUR			85
	1. Het mensbeeld in de moderne literatuur		85
		- De traditionele kijk op de mens	85
		- De onkenbaarheid van de mens	85
		- De romanfiguren zijn dragers van het moderne levensgevoel	86

	2. De zinloosheid van het bestaan bij Van het Reve		87
		- ‘De avonden’	87
		- Een bestaan vol verveling en eenzaamheid	88
		- De verhouding van Frits tot zijn ouders	89
		- Alles is triest en hopeloos	90

	3. De zinloosheid van het bestaan bij Hermans		91
		- De zinloosheid staat niet op zichzelf	91
		- Levensschets van Hermans	92
		- ‘Het behouden huis’	93
		- Het besef van zinloosheid	96

[pagina 10]

		- Het behouden huis is teken van de chaos	96
		- ‘De donkere kamer van Damocles’	97
		- De oorlog als achtergrond	98
		- De moderne mens als schipbreukeling	98
		- Osewoudt in de chaos van het leven	99
		- De verhouding tussen Osewoudt en Dorbeck	100
		- De ondergang van Osewoudt	101
		- Het leven: een mislukte reis	101
		- ‘Nooit meer slapen’	102
		- Alfred Issendorf en het onvervulde ideaal van zijn vader	103
		- De mislukte tocht	105
		- Alle offers zijn zinloos	107
		- Het einde van deze zinloze onderneming	107

	4. De zinloosheid van het bestaan bij Mulisch		108
		- ‘Het stenen bruidsbed’	108
		- Norman Corinth is een geschondene	110
		- Weerzien met Dresden	111
		- Bewustwording van de onveranderde oermens	112
		- De eeuwige wederkeer der dingen	113
		- Leven zonder toekomst	114

V. DE EENZAAMHEID IN DE MODERNE LITERATUUR			116
	1. De eenzaamheid en de dood van God		116
		- Het gevoel van eenzaamheid	116

	2. De eenzaamheid bij Sartre		117
		- Eenzaamheid hangt samen met vrijheid	117
		- ‘Huis-clos’	118
		- Eenzaamheid en verlatenheid	119
		- De eenzaamheid in ‘De walging’	120

	3. De eenzaamheid bij Hermans		121

[pagina 11]

		- Onvermogen tot identificatie als oorzaak van eenzaamheid	121
		- ‘De tranen der acacia's’	121
		- De ondergang van Arthur Muttah	123

	4. De eenzaamheid bij Anna Blaman		125
		- ‘Wormstekig van eenzaamheid’	125
		- ‘De verliezers’	126

	5. De eenzaamheid bij Wolkers		128
		- ‘Kort Amerikaans’	128
		- De oorlogsjaren	129
		- Ontmoeting met ‘De Spin’	130
		- Verdere vervreemding	131
		- Verbreking van alle relaties	132

VI. DE ANGST EN WANHOOP IN DE MODERNE LITERATUUR			134
	1. Oorzaken van angst en wanhoop		134
		- Het wegvallen van verleden en toekomst	134
		- Het besef van vrijheid een bron van angst	135
		- Vrees, angst en wanhoop	136

	2. De angst en wanhoop bij Sartre		137
		- De angst een bij uitstek menselijk verschijnsel	137
		- ‘De muur’	138
		- Zijn ‘verraad’	139
		- Dubbele zinloosheid	140
		- Keuze in vrijheid	141

	3. De angst en wanhoop bij Wolkers		142
		- De betekenis van de identificatie in de opvoeding	142
		- De anti-identificatie bij Wolkers	143
		- ‘De hond met de blauwe tong’	144
		- Op weg naar zijn vader	145
		- Moord op zijn vader	146

[pagina 12]

		- De angst van zijn jeugd	146
		- Afrekening met de God van zijn vader	147

VII. DE SEXUALITEIT IN DE MODERNE LITERATUUR			150
	1. Sexualiteit en ontbinding		150
		- Liefde en sexualiteit	150
		- Bescheidenheid bij het oordeel over sexuele zonden	151

	2. De betekenis van Freud		152
		- Freud en de sexuele revolutie	152
		- Invloed van Freud op Marcuse	154

	3. De invloed van het existentialisme		155
		- Nadruk op de lichamelijkheid in het hier en nu	155
		- Sexualiteit als uiting van verzet	157

	4. Het moderne eerlijkheidsideaal		159
		- De waarheid en niets dan de waarheid	159
		- Oorsprong van dit eerlijkheidsideaal	160
		- Sartre en het streven naar waarachtigheid	161
		- Beoordeling van het eerlijkheidsideaal	162

	5. Het gebruik van schuttingwoorden		163
		- De aard van het schuttingwoord	163
		- Het schuttingwoord in de oudere literatuur	164
		- Het schuttingwoord in de moderne literatuur	165
		- Het schuttingwoord als sexuele prikkeling	165

	6. Ontwikkeling van de verontwaardiging		167
		- ‘Een voetreis naar Rome’ 1946	167
		- ‘De avonden’ 1947	167
		- ‘Eenzaam avontuur’ 1948	168
		- ‘Melancholia’ 1951	169
		- ‘Ik heb altijd gelijk’ 1951	170
		- ‘Ik Jan Cremer’ 1964	171

[pagina 13]

		- ‘Náder tot U’ 1966	172
		- Van het Reve in de Eerste Kamer	173
		- Het proces om ‘Nader tot U’	174
		- Christelijk protest en humanistische bekroning	175

VIII. HET ENGAGEMENT IN DE MODERNE LITERATUUR			176
	1. Van tendens naar engagement		176
		- Het begrip tendens	176
		- Het begrip engagement	177
		- De tendens in de Middeleeuwen	178
		- De tendens in de Renaissance	179
		- Socialisering van de tendens	180
		- De ontwikkeling in onze eeuw	181

	2. Het literaire engagement		183
		- Meningsverschillen over engagement	183
		- Het engagement bij Jan G. Elburg	183
		- Het engagement bij Louis-Paul Boon	184
		- ‘Mijn kleine oorlog’	184
		- Schop de mensen tot zij een geweten krijgen	186
		- Het engagement bij Hugo Claus	187
		- Het engagement bij Harry Mulisch	188
		- Het engagement en het in-de-wereld-zijn	188
		- Verzet tegen het engagement in de moderne literatuur	189
		- Waardering van het engagement	191

IX. OPVATTINGEN OVER DE LITERATUUR ALS WAPEN			193
	1. De invloed van het lezen als ervaringsfeit		193
		- Het argument van Solimon	193
		- Voorschriften aan de literatuur	193
		- Het ervaringsfeit gebruikt in de reclame	194

	2. De christenen uit het begin van onze jaartelling		196

[pagina 14]

		- Hun houding tegenover de klassieke literatuur	196
		- Hun opvatting over de functie van de literatuur	197

	3. Het marxisme		198
		- De opvattingen van Marx en Engels	198
		- De opvatting van Lenin	200
		- De opvatting van Stalin	200
		- Nieuwe opvattingen binnen het marxisme	202

	4. De opvatting van Sartre		204
		- ‘Wat is literatuur?’	204
		- Woorden als wapens	205
		- Het schrijverschap in ‘De walging’	206
		- Afwijzing van estheticisme	206
		- Reactie op het standpunt van Sartre	207
		- Sartre en het marxisme	208

	5. De opvattingen van een aantal moderne schrijvers		209
		- Gerard Walschap	209
		- Paul de Wispelaere	209
		- Hugo Claus	210
		- Hugo Raes	210
		- Julien Weverbergh	210
		- Harry Mulisch	211
		- Jacq. Firmin Vogelaar	211
		- Gerrit Kouwenaar	212

	6. De moderne literatuur als wapen in de hand van de satan		212
		- Geen neutraliteit mogelijk	212
		- De moderne literatuur als satanisch wapen	213
		- Literaire beoordeling van de moderne literatuur	215

X. MODERNE LITERATUUR EN IDENTIFICATIE			216
	1. De zin van het lezen		216
		- Waarom lezen wij?	216
		- Van hardop lezen naar het stille lezen	218

[pagina 15]

		2. Het proces van de identificatie bij het lezen		219
			- Het niveau van de beleving	219
			- Het niveau van de kritische beschouwing	220
			- Verschillende soorten lezers	221
			- Identificatie met Roquentin uit ‘De walging’	223
			- Identificatie met Josef K. uit ‘Het proces’	225
			- Mogelijkheden en gevaren van de identificatie	225

	XI. BEOORDELING VAN DE MODERNE LITERATUUR			228
		1. Onze jongeren en de moderne literatuur		228
			- Het belang van de puberteitsfase	228
			- De moderne literatuur als bedreiging	230
			- De moderne literatuur als bedreiging van hun verhouding tot God	231
			- De moderne literatuur als bedreiging van de zin van hun bestaan	233
			- De moderne literatuur als bedreiging van hun liefde	235
		2. De ouders en de moderne literatuur		238
			- De roeping van de ouders in deze tijd	238
			- De wereld is geen paradijs, maar een hel	239
			- De betekenis van de moderne literatuur in de confrontatie met de wereld	240
			- De waarde van het gesprek over de moderne literatuur	243

NOTEN				246

[pagina 251]

Overzicht van besproken literaire werken in volgorde van behandeling.

Franz Kafka	Het proces
Jean-Paul Sartre	De walging
Albert Camus	De vreemdeling
Louis-Paul Boon	Het nieuwe onkruid
Anna Blaman	De kruisvaarder
Louis-Paul Boon	De paradijsvogel
Jan Wolkers	De Babel
Gerard Kornelis van het Reve	De avonden
Willem Frederik Hermans	Het behouden huis
	De donkere kamer van Damocles
	Nooit meer slapen
Harry Mulisch	Het stenen bruidsbed
Jean-Paul Sartre	Huis-clos
Willem Frederik Hermans	De tranen der acacia's
Anna Blaman	De verliezers
Jan Wolkers	Kort Amerikaans
Jean-Paul Sartre	De muur (verhaal)
Jan Wolkers	De hond met de blauwe tong
	(verhaal)
Bertus Aafjes	Een voetreis naar Rome
Anna Blaman	Eenzaam avontuur
Gerard Kornelis van het Reve	Melancholia
Willem Frederik Hermans	Ik heb altijd gelijk
Jan Cremer	Ik Jan Cremer
Gerard Kornelis van het Reve	Nader tot U
Louis-Paul Boon	Mijn kleine oorlog

Vorige Volgende