|
| |
| |
| |
De geheimzinnige vrouw.
'k Heb weinig menschen van aengenameren omgang gekend dan den heer Z... Man van de wereld, in den vollen zin van het woord, voegde hy by eene diepe geleerdheid, eene grondige menschenkennis, en omhulde beide met een zoo beschaefden toon, eene zoo fyne wellevendheid, dat zelfs de meest onwetenden zich in zyn byzyn min onwetend geloofden, zoo behendig wist hy het weinige dat ze kenden voordeelig te doen uitschynen, zoo natuerlyk hun de gelegenheid te verschaffen zich in het gunstigste daglicht te plaetsen.
Dat de heer Z... zich door die kiesche handelwyze magtig veel vrienden had verworven, zal men nog beter beseffen, wanneer men weet, dat hy zeer ryk was, zyne fortuin op eene inderdaed edele wyze gebruikte, en nimmer terugtrad, wanneer het er op aen kwam ergens een waerlyk goed, waerlyk nuttig werk tot stand te brengen, of een echt talent voort te helpen, dat zonder zynen bystand misschien nimmer had kunnen bekend worden. Men zoude verbaesd staen, moesten wy de fraeije monumenten, de voortreffelyke gestichten opsommen, die, zonder zyne krachtige medewerking, nooit uit den grond zouden zyn opgerezen. Men zoude zich te regt verwon- | |
| |
deren, zoo wy hier de thans met regt befaemde kunstenaers moesten opnoemen, wier wankelenden moed hy wist te schragen, toen zy op het punt stonden hunne gouden droomen van roem, van toekomst voor altoos vaerwel te zeggen. Voegen wy er by, dat, zoo min als zyne medewerking by het oprigten van de eenen zyne deelgenooten vernederden, zyne ondersteuning voor de anderen, den minsten schyn van eene hooghartige bescherming had. Bragt hy, by voorbeeld, alleen eene magtigere som dan tien anderen te samen in de onkosten der stichting van eene liefdadige instelling, dan hiet het, dat een aental zyner vrienden, die niet wilden gekend zyn, hem gelast hadden hunne aendeelen by het zyne te voegen. Betaelde hy een kunstenaer het dubbele, het dryvoudige van de weerde zyns werks, dan was het, zoo zegde hy, omdat hy er nu zoo byzonder op gesteld was dit meesterstuk te bezitten en het genot er van zoo veel mogelyk aen den verveerdiger wilde beloonen.
Goede Z...! Waerom moest hy zoo jong nog, zoo bloeijend van gezondheid, deugd en geluk, aen zyne talryke vrienden en vereerderen ontroofd worden. Zoo vele anderen, die nooit iets goeds in de wereld hebben gesticht, worden oud en grys, en hy, de brave, de edele!... Doch morren wy niet. De Voorzienigheid weet wat zy doet, en zoo zy dien voortreffelyken sterveling zoo vroeg tot zich riep, dan voorzeker wist zy ook, dat het zoo en niet anders moest wezen.
Eene der grootste vreugden van Z... was diegene zyner talryke vrienden, met wien hy gewoon was het meest om te gaen, nu en dan, by hem aen huis te ontvangen en aen een prachtig gastmael te vereenigen. De wyze, waerop die vereenigingen waren saêmgesteld, leverden het schoonste bewys van de breede denkwyze des gastheers. Men zag er letterlyk schier al de standen der maetschappy vertegenwoordigd, van den ryken edelman tot den nederigen kunstenaer en geleerde. Hier koutte een deftig koopman met een eenvoudigen nyveraer, een jong mensch, die, ge- | |
| |
lyk men zegt, begon en die waerschynlyk door zyne vlyt en schranderheid aen Z... het denkbeeld had doen opvatten hem in eene kleine zaek te zetten. Ginds sprak een ernstige magistraet met een nog onbekend dichter, die beloofde zich eenmael een naem te maken, maer voor 't oogenblik nog geen had. Verder diskussiëerde vreedzaem een min of meer voltariaensch denkend dagbladschryver met een eerweerden streng orthodoxen geestelyke; verder nog een prozaïsche rentenier met een poëtischen enthusiast van een muziekant. Al die lieden, van zoo verschillenden stand, van zoo verschillende begrippen en gedachten, vergaten daer voor eenige uren de lyn, welke de maetschappelyke belangen, zelfs in ons demokratisch België, tusschen hen hadden getrokken, spraken en handelden onder elkaêr, alsof ze des anderdaegs niet weêr mylen ver van elkander zouden gescheiden geweest zyn, en schenen zich te beyveren om de geliefkoosde stelling des gastheers te bevestigen: dat alle menschen met talent en met een edel hart malkaêr kunnen waerderen, zonder juist op alle punten het met elkander eens te wezen, en slechts door God in de wereld gesteld zyn, om elkander ter bevordering van al wat goed, schoon of nuttig is, de hand te leenen.
Behalve die twee, dry plegtige gastmalen, hadden in de vorstelyke wooning van Z... nog zeer dikwyls byeenkomsten plaets van zyne meestvertrouwde vrienden, van diegene, welke hy kortswylend zyne jongeren of discipelen noemde. De zaek is, dat wy allen, die tot deze veel min talryke cathegorie behoorden en die er ons natuerlyk niet weinig fier op toonden, veel jonger waren dan hy, en dus niet ten onregte zyne leerlingen mogten heeten; te meer nog, daer in de gesprekken, die wy onder het ledigen van eene goede flesch kostelyken wyn en het rooken eener lekkere sigaer, hielden, onze gastheer gewoonlyk diegene was, uit wiens mond beurtelings de meeste wyze lessen, de meeste vaderlyke raedgevingen stroomden, die ons allen met nieuwen moed, met nieuwe
| |
| |
hoop vervulden, wanneer wy ons in eene geestestemming bevonden, die moed en hoop behoefde, en de gulste vrolyke scherts, de schuldeloosstegeestige luim, die ons allen vervrolykte, en op wakkerde. Ook bekenden wy niet zelden elkaêr, onder het huiswaerts keeren, dat wy nimmer het huis van onzen voorbeeldigen vriend konden verlaten, zonder meer zyne vriendschap, zyne achting op hoogen prys te stellen, zonder ons zelve beter en gelukkiger te gevoelen.
Maer één ding bevreemdde soms eenigen onder ons, die op eenen vry gemeenzamen voet met Z... verkeerden, en dit was, dat wy nooit Mevrouw Z... te zien kregen. Ze verscheen niet op de plegtige gastmalen, waervan ik vroeger sprak. Dit was te verstaen: geene dames woonden die gastmalen by. Dat zy de vergadering der jongeren niet met haer byzyn vereerde, was mede tot daer: ze zoude er nog minder op hare plaets geweest zyn. Doch waerby kwam het, dat geen enkel onzer, die nogtans dikwyls het huis bezochten, haer ooit, al ware 't maer voor een oogenblik, te zien kreeg? Waeraen was het te wyten, dat geen der talryke vrienden en kennissen van Z... het minste van haer wist, ooit hare wezenstrekken had gezien? Wat was de reden eindelyk, dat onze vriend ze nergens, op geen feest, in geen familiekring, op geene wandelplaets met zich leidde, ja wat meer is, alle vragen omtrent haer, zorgvuldig ontweek. Dat ze schoon moest wezen, daervan hield elk onzer zich overtuigd: we kenden den kunstzin, het warme gevoel voor 't schoone van onzen vriend, en konden niet veronderstellen, dat hy, by eene zoo gewigtige keus als die eener echtgenoote, dien zin, dit gevoel zoude hebben gekwetst. Dat ze verstandig, aertsgoed, hoogst beschaefd was, daeraen twyfelde niemand. De enkele malen, dat Z... zich omtrent haer had uitgelaten, was hy telkens in warme geestdrift geraekt. Hy noemde haer eene voortreffelyke vrouw, en wanneer hy haer zoo noemde, dan moest ze inderdaed voortreffelyk zyn. Misschien was hy jaloersch?... Voor
| |
| |
wie het edel karakter van den man kende, konde geen twyfel omtrent het tegendeel bestaen. Welligt had ze niet geerne, dat we haren man bezochten?... Verre van daer: Z... verzekerde, dat zyne echtgenoote geen grooter genoegen had, dan hem te zynent van zyne vrienden omringd te weten, om in hun gezelschap eenige uren aengenaem te slyten. Hoe was het dan toch mogelyk dat...? Wy zochten te vergeefs, wy braken ons hoofd vruchteloos met gissingen; geen onzer, die eenige voldoende oplossing aen het raedsel konde vinden.
Het spreekt van zelf, dat niemand er aen dacht den uitmuntenden Z... eenige opheldering te vragen. Hy had ons eens en vooral gezegd, dat zyne vronwe nooit gezelschap zag, ons verzocht haer te verschoonen, en wy hadden ons bevredigd ons leedwezen te betuigen van de eer haers byzyns beroofd te wezen, zonder meer. Dat er nogtans achter die niet-verschyning, die quasi-onzigtbaerheid, een geheim stak, hetwelk de gastheer ons niet wilde ontsluijeren, begrepen wy; doch wy begrepen ook, dat het onkiesch van onzentwege, onweerdig van onze vriendschap voor hem zoude geweest zyn, op de kennis van dit geheim verder aen te dringen.
Eveneens was het gesteld met de vragen, die wy den eenen of anderen der talryke dienstboden hadden kunnen toestieren. Hetzelfde, misschien een weinig overdreven, gevoel van kieschheid, belette ons tot dit middel onzen toevlugl te nemen, om onze zoo hooggespannen nieuwsgierigheid te voldoen. Wie weet overigens of het veel zoude geholpen hebben? Ik althans meende van neen, en vele anderen met my. Zoo was dan eindelyk het algemeene besluit ons het hoofd niet langer met het geheim te kwellen, dat in den beginne ons wel eens stof tot praten leverde, als wy van eene vergadering by Z... terugkwamen, en de genoegens van den omgang met onzen vriend te smaken, zonder ons langer te bekreunen om het geheimzinnige, dat zyne huiselyke betrekkingen omsluijerde, te meer nog, daer die betrekkingen in allen
| |
| |
gevalle, wel verre van ongelukkig te wezen, ons integendeel als zeer gelukkig voorkwamen.
Het eenigste wat wy, door omzigtig rondhooren in de stad te wete kwamen, was het volgende: Mevrouw Z... ging nooit uit dan des zondags. Dan reed zy naer de kerk. De glazen van het rytuig waren altoos neêrgelaten en zy zelve had het hoofd omsluijerd. In de kerk bedekte nog altoos het voile hare wezenstrekken, zoodanig dat niemand van al degene, die haer zagen voorbygaen, van dezelve iets konde bemerken. Zy had hare vaste plaets op de koor, tegen het altaer, en wist telkens zich zoo te schikken, dat de driftigste nieuwsgierigheid te vergeefs zoude gepoogd hebben een enkel stipje van haer gelaet te aenschouwen. Ook was het gevoelen van allen, die gewoon waren haer zoo omsluijerd en schier incognito de dienst te zien bywoonen, dat zy monsterachtig leclyk - het waren hunne woorden - moest wezen. Die leste bewering werd nogtans door de buren van onzen vriend wedersproken, die de gelegenheid hadden haer zeer dikwyls - op een nog al grooten afstand, wel is waer - in den ruimen kostelyk aengelegden tuin te zien wandelen, die zich achter hare wooning uitstrekte. Voor zoo veel die buren op dien afstand hadden kunnen oordeelen, moest zy integendeel van eene beelderige schoonheid wezen.
De 12e Augusty is een verjaerdag, dien ik niet ligt zal vergeten, de verjaerdag namelyke der schielyke dood van onzen onvergetelyken vriend. Den avond te voren hadden wy ons nog in zyn gezelschap bevonden, hadden wy nog dien veelomvattenden wysgeerigen blik, dit van goedheid en edelmoed overstroomend hart, dien innemenden, alles overweldigenden toon, dien schitterenden en toch nimmer kwetsenden geest, die onuitputtelyke immer onschuldige luim bewonderd, die aen zyne ge- | |
| |
sprekken eene zoo hooge weerde byzetteden en elk ander gesprek, waeraen hy geen deel nam, koud en kleurloos deden schynen. Omstreeks tien ure had hy ons verlaten, bloeijend van gezondheid, kalm en opgeruimd, gelyk altoos... Des anderdaegs vernamen wy, dat hy in den vroegen morgend aen eene geraektheid was overleden, en dat zelfs de geneesheeren, hoe haestig ook toegesneld, enkel op een lyk de verschrikkelyke gevolgen van den bliksemenden bloedstorm hadden kunnen bestadigen.
Men kan zich geen denkbeeld vormen van den ontzaggelyken toeloop, die de begrafenisplegtigheid van den edelen man vergezelde. Al wat van verre of naby tot de magistratuer, de geleerde wereld, de kunst, het Journalismus, den handel, de nyverheid behoorde, begeleidde het lyk van onzen vriend tot zyne leste rustplaets. Al de overheden lieten zich in den stoet vinden, en wat nog meer voor de ongewoone deugd van den afgestorven pleitte, van al de armen der stad ontbraken geene, dan zy die te zwak of te ziek waren om hunne wooningen te verlaten. Kortom het leek een algemeenen, een vaderlandschen rouw, en wy moeten ons in verbeelding tot de lykstatie van een vorstelyk persoon verplaetsen, om eenig vergelykingspunt, om de weêrgade van die grootsche begrafenisplegtigheid te vinden.
Wat was natuerlyker dan dat de algemeene aendacht in den eersten tyd, na Z.... 's schielyk overlyden, zich op zyne geheimzinnige, schier onbekende weduwe vestigde. Gelyk het was te voorzien, ontving zy thans minder dan ooit bezoek. Zy liet de lieden, en ze waren talryk, die haer schriftelyk of eenvoudig door 't afgeven hunner kaerten, door 't inschryven hunner namen, hun rouwbeklag bragten, door haren eersten dienaer, eene soort van hofmeester, hartelyk bedanken, doch was zelve nog meer onzigtbaer dan te voren. Zelfs reed zy des zondags niet meer ter kerke, en de buren, die haer vroeger van verre in den tuin zagen, kregen haer thans hoogst zelden weêr te zien, en nooit, zonder dat een nydig vloers hare
| |
| |
schoone wezenstrekken, - men zal zich herinneren, dat zy haer beelderig schoon noemden, - bedekte. Een paer maenden na de schielyke dood haers echtgenoots, vernam men, dat zy kwynde, en korts nadien, dat zy ernstig ziek was. Het is treurig het te moeten zeggen, maer die tyding, die voorzeker in elk andere omstandigheid de geheele stad zoude bedroefd hebben, had ditmael een geheel ander uitwerksel. Ze wekte integendeel bykans... vreugde. De tot den hoogsten graed gespannen nieuwsgierigheid meende er een middel in te zien, om eenige voldoening te erlangen. Mevrouw Z... was ziek, dus moest zy een doktor hebben; die doktor zoude haer zien en spreken; ergo men zoude iets te weten komen omtrent haer, hare wezenstrekken, haren toestand, hare levenswyze, enz.
De nieuwsgierigheid nogtans zag deze reis zich wederom in hare verwachting bedrogen. Na eenige dagen arriveerde uit Holland een reeds bejaerd man, een geneesheer van een deftig, een eerbiedweerdig voorkomen. Hy was vroeger, verzekerden de dienstboden, de geneesheer geweest der familie van mevrouw, en van mevrouw zelve tot aen hare komst in België, en had op haer verzoek zyne geboortestad, zyne gewoone levenswys, zyne familie, zyne zieken, alles verlaten, om haer, die geen ander doktor wilde, zyne zorgen toe te dienen.
Die doktor was een onder alle betrekkingen achtingsweerdig man. Ik leerde hem kennen by toeval, en zonder dat ik wist, dat hy de man was, wiens overkomst eene week lang het onderwerp van al de gesprekken onzer stad had uitgemaekt. Hy kwam veel in het Zwitsersche Koffyhuis, en reeds verscheidene malen had ik hem in de aendachtige lezing der Hollandsche bladen verdiept gezien, zonder iets van zyne betrekking tot Mevrouw Z... te vermoeden. Daer greep zekeren dag in het Koffyhuis, tusschen my en eenige der gewoone bezoekers, eene diskussie plaets over den tegenwoordigen stand der noordnederlandsche litteratuer. Eenigen der aenwezi- | |
| |
gen, die ofschoon geboren Vlamingen, zoo als ik, van letterkunde alleen datgene wisten, wat men hun in de geheel fransche kollegies en aen de nog meer fransche hoogescholen had geleerd, hielden staende, dat de hedendaegsche hollandsche litteratuer niet met al beduidde; dat ze enkel bestond in vertalingen naer het fransch en het hoogduitsch, vooral naer het fransch; dat onze noorderbroeders op dit oogenblik geen enkel romanschryver, geen enkel dichter, geen enkel taelkundige hadden van gewigt, en dat ten slotte hun letterkundige roem zich nog altoos bepaelde by datgene wat van den tyd van Vondel en Cats - van Cats vooral hadden zy hooren spreken - was overgebleven.
Niet moeijelyk viel het my de goede menschen te bewyzen, dat zy den bal teenemael missloegen, en geen het minste denkbeeld hadden van den litterarischen toestand Holland's ten huidigen dage. Ik toonde hun, hoe sedert Vondel de ketting der groote hollandsche taelkundigen en schryvers zich schier onafgebroken tot op onze dagen had verlengd. Ik noemde hun Bilderdijk en Helmers, als, ieder in zyn trant, de schitterende schakels dier ketting by den aenvang dezer eeuw. Ik sprak hun van Tollens, Da Costa, Beets, Ten Kate, als mannen die, op dit oogenblik nog, den noordnederlanschen zangberg tot niet weinig eer verstrekken. Ik deed hen kennis maken met Van Lennep, Mejuffer Toussaint, Oltmans en andere goede romanschryvers. Ik haelde hun Des Amorie Van der Hoeven, De Vries, en zoovelen aen, die als geleerden, als taelkundigen en als redenaers eene groote faem genoten en verdienden. Ik deed eindelyk hen bekennen, dat zy van dit alles niets hoegenaemd wisten, dat zy den waren litterarischen toestand van Holland geenszins kenden en bragt hen tot de overtuiging, dat er ook op onze dagen in Holland eene degelyke letterkunde bestaet, die weelderig bloeit en groeit en waervan de vertalingen naer hoogduitsche en fransche romans eenvoudig de zuigplanten of, wil men, de waterscheuten kunnen genoemd worden.
| |
| |
De vreemde geneesheer was, buiten my en myn gezelschap, de eenigste persoon, die zich op dit oogenblik in het koffyhuis bevond. Hy was als gewoonlyk bezig met het Amsterdamsche Handelsblad, de Nieuwe Rotterdamsche en verdere bladen te doorloopen. By den aenvang had hy maer weinig acht op ons gesprek gegeven. Toen myne tegenstanders hunne zonderlinge denk wyze omtrent de hollandsche litteratuer ontvouwden, zag ik duidelyk hoe zulks hem pynlyk aendeed. Ik geloof zelfs, dat hy, zoo bedaerd als hy anders was, onwillekeurig regt stond. Daer het gesprek werd in 't fransch gevoerd en hy - dit vernam ik later - die tael maer moeijelyk sprak, achtte hy het waerschynlyk niet geraedzaem de miskenners van zyn land te regt te wyzen. Toen hy my echter de verdediging der noordnederlandsche litteratuer met nog al drift zag opnemen, ging hy terug zitten en verminderde het vlugtige rood, dat eerst zyne bleeke wangen had gekleurd. En daer ik de onwetendheid van myne tegensprekers - men veroorlove het my te zeggen - vry gelukkig deed uitschynen, en myn thema ter wraking van het miskende Noordnederland met nog al klem ontwikkelde, viel het my niet moeijelyk te bemerken, hoe zulks hem veel genoegen baerde. By het slot van myne rede kwam hy naer my toe, drukte my de hand en dankte my hartelyk zynen landaerd met zoo veel welsprekendheid - hy was wel goed! - te hebben laten regt weêrvaren.
Eens zoo verre, was de kennismaking spoedig eene afgedane zaek. Hy zegde my zyn naem, zyne betrekking. Ik sprak hem van myn overleden vriend, ook eens zyn vriend. Dit onderwerp leidde ons heel ver, en toen wy dien avond van elkander scheidden, waren wy zoo niet vrienden, toch goede kennissen, en hadden elkaêr tegen den anderen avond rendez-vous in hetzelfde koffyhuis gegeven.
De doktor was een hartstogtelyk liefhebber van het schaekspel, het eenigste spel, waerin ik het, - 't zy in het voorbygaen gezegd, - verder dan tot de eerste be- | |
| |
ginselen heb kunnen brengen. Wy schaekten. Dit bragt natuerlyk niet weinig by, om ons al spoedig op een vertrouwelyken voet te stellen. Niets is geschikter, om twee menschen samen in nauw verband te brengen, dan het spel. Het middel niet heel spoedig gemeenzaem met elkaêr om te gaen, wanneer men dagelyks eenige uren aen dezelfde tafel, in dezelfde bezigheid slyt, dezelfde kansen nagaet, dezelfde genoegens smaekt. Indien dit by al ander spel het geval is, nog meer is het zulks by twee persoonen, die, alle avonden over het zelfde schaekbord gebogen, zich om stryd met elkaêrs stukken en gedachten vereenzelvigen, en wy hebben menschen gekend, die onverschillig en zelfs pligtplegend, op 't oogenblik dat zy hunnen eersten pion of boer vooruitschoven, vertrouwelyke vrienden waren, en malkaêr de en dyn toevoegden, voor dat nog een van beide het belangwekkendé schaekmat had uitgesproken.
Zoo ging het my en den doktor. Op onzen eersten avond schaekspel volgden vele andere, en op den duer waren wy zoozeer aen malkaêr gewend, dat de een als verloren was, wanneer de ander zich in de onmogelykheid bevond des avonds het Zwitsersche Koffyhuis te bezoeken. Het spreekt van zelf, dat vóór en na het schaken, de samenspraek niet zelden over den grootmoedigen, den onschatbaren vriend liep, dien wy beide hadden verloren. Van daer tot zyne raedselachtige weduwe was maer een stap. Dien stap waegde ik zeer dikwyls, doch zonder den uitslag te verkrygen, dien ik sinds zoo lang wenschte, en in hope van welken ik vooral - waerom zoude ik het niet bekennen? - de vriendschap met den doktor had aengeknoopt. Myn vriend hoe openhartig en gespraekzaem anders ook op al andere punten, werd achterhoudend en spraekloos, eens dat ik my verstoutte die snaer aen te roeren. Al wat ik van hem te weten kwam, was, dat de toestand der zieke, ondanks al den bystand zyner kunst, dagelyks verslechtte, en na een dagelyksch verkeer van meer dan dry maenden, moest ik my zelven
| |
| |
bekennen, dat ik zoo verre was als den eersten avond. Alleen had ik de bevestiging bekomen van hetgene de goede Z... ons meermalen had verzekerd: dat zyne echtgenocte eene voortreffelyke vrouw was, zonder meer. Van al 't overige niets, en zoo bleef, zoo wel de oorzaek der vroegere geheimzinnigheid als der latere volstrekte afzondering van Mevrouw Z..., voor my een raedsel, waervan ik, niet zonder reden, wanhoopte ooit de oplossing te zullen bekomen.
Op zekeren avond, juist zes maenden na de dood van Z..., wachtte ik te vergeefs op den geneesheer, in het Zwitsersche Koffyhuis. Hy kwam niet. Des anderdaegs, geen doktor te zien. Dat duerde zoo dry, vier dagen. Ik begaf my naer de wooning van mevrouw Z..., alwaer de doktor was gehuisvest, om naer hem te vernemen. Hy liet zich door een dienstbode verontschuldigen. Mevrouw was zeer slecht, kon alle oogenblikken weg zyn en hy dorst van hare sponde niet wyken.
Den avond van denzelfden dag bleef ik te huis, daer ik toch wanhoopte myn vriend in het koffyhuis te zien. 't Kon zoo wat acht ure wezen - 't was wintertyd, - toen er werd gebeld en de meid my den geneesheer aenmeldde. Ik verzocht haer hem by my binnen te leiden. Hy kwam. Hy zag er treurig uit.
- Welnu? vroeg ik hem; hoe vaert de zieke?
- Dood! sprak hy.
Ik wilde verder vragen. Hy wenkte my te zwygen:
- Trek uw paletot aen, zeg niets, en volg my, zegde hy op denzelfden treurigen toon. Gy hebt my meer dan eens het verlangen te kennen gegeven, iets meerders omtrent haer te vernemen, die thans het tydelyke met het eeuwige heeft verwisseld, dan het weinige, hetwelk en haer echtgenoot en de buren van haer zegden. Eene plegtige belofte sloot my den mond. Die belofte verbindt my
| |
| |
niet meer, sedert twee uren, sedert zy den geest gaf. Gy zult alles weten. Kom!
Ik liet het my geen tweemael zeggen, kleedde my aen en ging met den doktor op weg.
Onderwege sprak hy geen woord en ik eerbiedigde te liever zyn stilzwygen, daer ik, op het punt myne lang gespannen nieuwsgierigheid bevredigd en het raedsel, dat heel de stad zoo lang te vergeefs hezig hield, ontsluijerd te zien, my zelven door eene menigte gedachten, de eene al zonderlinger en vreemdaertiger dan de andere, voelde bestormen. Eindelyk kwamen wy aen de poort. Ze werd geopend en ik trad de wooning binnen, waer ik eens, in geheel andere en veel min ernstige gemoedsstemming, zoo veel aengename stonden had gesleten, en waervan ik de twee byzonderste bewooners, ryk en gelukkig, gezond en vol levenskracht, met al de gaven des lichaems en der ziele versierd, in hoogstens een half jaer tyds door den adem der dood van de aerde had zien wegblazen.
Myn vriend bragt my in eene zael op het eersteverdiep. In die kamer, zoo ryk, zoo prachtig gemeubeld, als men eene ziekenkamer kan verdenken, stond een bed; op dit bed lag het lyk der afgestorvene. Alsof men, nog na hare dood, hare wenschen had willen getrouw blyven, was zy van het hoofd tot de voeten met een fyn linnen doodkleed overdekt. Aen de vierhoeken van het ledekant brandden waskaersen.
De doktor beval de dienstboden, die ons weenend boven hadden gebragt, ons alleen te laten. Daerna nam hy my by de hand, trok my by het doodbed en sprak op plegtigen toon:
- Ge noemdet eens den edelen Z... uw vriend, zyne nagedachtenis, die zyner echtgenoote moeten u heilig zyn. Belooft gy my, datgene wat gy thans gaet zien, wat gy straks zult vernemen, nimmer tot een voorwerp van spotterny te maken? Belooft gy het nimmer op een toon voort te vertellen, die aenleiding tot spotterny zou kunnen geven?
| |
| |
Ik beloofde, meer dan ooit nieuwsgierig, wat toch dat alles moest beduiden.
- Welnu, hernam de geneesheer, terwyl hy het lyklaken opligtte en het hoofd ontblootte.
Ik ontzette.
- Een man! riep ik in de grootste verslagenheid.
Het hoofd van het lyk, dat van onder het laken te voorschyn kwam, was fyn gevormd en droeg, ondanks de paersche verw, waermede de dood het reeds had gekleurd, de sporen van de grootste, de uitstekendste schoonheid; doch.... de bovenlip prykte, was bedekt, was versierd of ontsierd, ik weet niet hoe ik het zeggen moet.... met een zwarten tamelyk digten... kortom een volmaekten.... knevel
- Geen man!.. Eene vrouw!.. Mevrouw Z....! sprak weêr de geneesheer met eene zachte doch doordringende stem. Hy toonde my de lange, ravenzwarte lokken der aflyvige.
Ik was als van de hand des Heeren geslagen. Aen zoo iets had ik my niet alleen niet verwacht; ik had er zelfs nooit aen gedacht aen iets dergelyks te kunnen denken. En echter was het zoo. Myn vriend verzekerde het en by eene nadere beschouwing kon my geen de minste twyfel overblyven. Die zuivere lynen, dat volmaekte ovael, die lange oogwimpers, die fyne mond, dat gladde, breede voorhoofd, die grieksche neus, die glansende lange lokken konden nooit dan aen eene vrouw, inderdaed eene beelderig schoone vrouw behoord hebben.
De doktor trok eerbiedig het lyklaken terug over het wezen der doode en wy verlieten de kamer.
- Kom nu mede, sprak hy, ik zal u het overige zeggen.
Hy leidde my naer zyne kamer en vertelde nagenoeg het volgende:
| |
| |
‘In 1833 was een der meest befaemde kooplieden van Amsterdam, dien ik welstaenshalve R. zal noemen, zich te Utrecht komen vestigen. Na lange jaren voorspoedig handel te hebben gedreven, wilde hy het overige zyner dagen in het genot van den eerlyk verkregen rykdom rustig slyten.
De heer R... was een nog krachtig zestiger en had den naem ontzaggelyk ryk te wezen. Men kende hem geen andere erfgename dan een zestienjarig nichtje, juffrouw Angelina of Engeltje R..., de eenige dochter van wylen zyn jongeren broeder. Deze, mede een deftig koopman te Amsterdam, doch die, nog in den bloei des levens, eene teêrbeminde gade in het graf was gevolgd, had, by zyn afsterven, zyn eenig kind, zyne eenige dochter, den overlevenden broeder aenbevolen, die zelf ongehuwd, geen oogenblik geaerzeld had den hem opgedragen last van voogd en beschermer te aenveerden en het ouderlooze meisje tot zich te nemen. 't Was zelfs ook nog het verlangen om aen hare opvoeding meerder zorgen te kunnen wyden, 't welk R... had doen besluiten allen verderen handel op te geven, en zich te Utrecht, eene stad, voor welke hy altoos eene zekere voorliefde had gevoeld, met der woon te komen vestigen.
Juffer Angelina R... was eene allerliefste brunette, met oogen als fluweel, tanden als peerlen, en wangen, die van gezondheid en levenskracht schitterden. Eene byzonderheid, die ik niet mag vergeten aen te stippen, is, dat hare bovenlip met dat nauwelyks merkbaer bruinkleurig dons versierd was, hetwelk de schoonheid van sommige vrouwen te pikanter maekt, en, meent men, niet zelden het kenteeken is van eene groote vastheid van karakter en meer dan gewoone vrouwelyke kloekheid, en soms ook van eene hevige hartstogtelykheid en ongemeene levensvolheid. Ik zal er byvoegen, dat het meisje overigens eenen voortreffelyken aerd, eenen voor hare jaren zeer gevormden geest, en een ruim aental deugden bezat, die haer oom de gegronde
| |
| |
hoop deden koesteren, dat zy allezins geschikt zoude wezen, om eenmael een braef jongman van haren stand tot den gelukkigsten echtgenoot en vader te maken.
De mensch wikt en God schikt. Mynheer R..., die gemeend had, na 't vaerwel aen allen handel, nog vele jaren in zoete rust te Utrecht te kunnen voortleven en ten minste het tydstip te zullen bereiken, waerop zyne lieve nicht hem grootvader van een paer knappe bengels van jongens en evenveel kleine lieve meisjes zoude gemaekt hebben, mynheer R..., wierd gevaerlyk krank, het derde jaer reeds na zyne aenkomst te Utrecht. Wy hadden malkaêr vroeger aen de hoogeschool te Leyden gekend en by zyne overkomst - ik was sinds jaren te Utrecht gevestigd, - natuerlyk de kennis vernieuwd. 'k Verzorgde hem in zyne ziekte en wendde al het mogelyke aen. Te vergeefs. Na eenige maenden sukkelens trad hy, op 't spoor zyns broeders, de eeuwigheid in, my op zyne beurt de taek opdragend, als voogd - hy had geene andere dan verre verwanten, - voor de toekomst van zyne nicht en eenige erfgename te waken.
By dit lieve kind had, in den lesten tyd van zyn leven, eene zigtbare, zelfs zeer opmerkelyke verandering plaets gegrepen. Hare schuldelooze, vrolyke dertelheid en uitgelatenheid, hare gulle scherts en byna te groote onbevangenheid en openhartigheid, hadden voor eene ongewoone bedeesdheid, terughouding, 'k zoude byna zeggen, sombere afgetrokkenheid plaets gemaekt. Zy, die vroeger veel met oom uitreed en geerne de voornaemste familiën der stad bezocht, scheen thans er zich op toe te leggen, zoo eenzaem mogelyk te leven, ging zelden meer uit en zocht onder alle voorwendsels nu met deze dan met gene harer vriendinnen en kennissen af te breken. Zoo lang de ziekte van den oom duerde, had ik zulks nauwelyks bemerkt; de eerste maenden van den rouw evenmin. Ik hield het voor het natuerlyke gevolg dier treurige gebeurtenis. Doch, toen zy later in die doenwyze bleef volharden, achtte ik het mynen pligt haer daeromtrent
| |
| |
eenige opmerkingen te maken en tot het hernemen harer vroegere levenswyze, tot het zoeken van meerder gezellig verkeer aen te sporen. Zy werd rood, werd bleek, stamelde en borst in een zenuwachtig snikken los. Al wat ik uit hare afgebroken woorden kon verstaen, was, dat zy geen gezelschap zocht, de eenzaemheid boven alles verkoos en slechts wenschte ongestoord haren gewoonen levenstrant te volgen. Schokschouderend ging ik myne bezoeken by myne zieken voortzetten, overtuigd, dat, het niets anders was dan het natuerlyke gevolg der verandering van geestestemming, die men gewoonlyk by het meisje opmerkt, wanneer zy een zekeren leeftyd bereikt, dat is, wanneer zy ophoudt kind te zyn en als het tydperk intreedt, waerin men haer werkelyk den naem juffer kan gaen toepassen.
Ik bedroog my echter. De treurigheid, de afgetrokkenheid, de schuwheid van Angelina hadden eene andere zeer beduidende oorzaek. Ziehier wat met haer was voorgevallen:
Het zachte dons, dat hare bovenlip versierde, dat lang by haer noch min noch meer opmerkelyk was gebleven, dan by vele andere jonge juffers van groote schoonheid, had, de leste maenden van haers ooms leven, eene schielyke groeikracht, eene onrustwekkende ontwikkeling gekregen. In plaetse van, gelyk vroeger, haren schoonen mond ligtjes te overschaduwen, zoo ligtjes, dat het nauwelyks zigtbaer was, en nogtans sterk genoeg, om aen haer engelachtig wezen iets zeer eigenaerdigs te geven, had het allengskens meerder lengte, meerder strafheid, meerder kleur gekregen, en was natuerlyk van lieverlede ook zigtbaerder, minder sierlyk en ten slotte zelfs een weinigje afzigtelyk geworden. Kortom het was stillekens in een formelen... knevel veranderd, waerop menig aenkomend jong heertje zich voorzeker fier zoude getoond hebben, maer die, eilaes! het arme kind schier wanhopig maekte, en haer menigen dag suffend, vertwyfelend, menigen nacht slaeploos deed doorbrengen.
| |
| |
Het spreekt van zelf, dat de lieve nicht van den ryken R... dien opkomenden of liever opwassenden knevel, in den eerste, door alle mogelyke middelen had zoeken te bestryden, en in zyne opkomst te versmachten. Te vergeefs: al de onkosten, al de moeite, welke zy zich in 't geheim getroostte, waren er niet in gelukt haer van 't schoonste sieraed eener mannelyke tronie te ontmaken. Zelfs vreesde zy weldra hetzelve niet langer voor de weinig klaerziende oogen van den zieken bom te kunnen verbergen. Zoo had zy ten slotte, na verscheidene weken wanhopige poogingen en inspanning, zich verpligt gezien tot het natuerlykste, eenvoudigste redmiddel, namelyk het scheermes haren toevlugt te nemen. Ten allen gelukke was hare kamenier een zeer behendig meisje, wie een paer lessen van den barbier haers vaders hadden in staet gesteld, in den beginne eens, en later twee, dry malen in de week, hare juffer de dienst te bewyzen, by middel waervan Figaro den ouden Bartholo de minnary van Almaviva en Rosina zoekt te vergemakkelyken. In twee woorden, Mietje had, onder wie weet welk voorwendsel, het scheermes leeren hanteren, en hanteerde het spoedig fiks genoeg, om hare juffer onontbeerlyk te worden.
Ik hoef u niet te zeggen, dat ik van dit alles niets wist, op 't oogenblik, dat ik de verandering in hare stemming en levenswyze begon waer te nemen. Nog meer, ik wil u gereedelyk bekennen, dat ik geen het minste vermoeden opvatte van eene buitennatuerlykheid, als die welke myne pupille zoo zeer hinderde, zoo ongelukkig maekte. Ik had zelfs geene gedachte, dat iets dergelyks kon bestaen. Wel had ik soms van vrouwen gelezen of hooren spreken, die werkelyk gebaerd waren. Men had my zelfs in onze stad eene arme vrouw, eene soort van manvrouw gewezen, die struisch en sterk als een grenadier, den naem had zich zelve verscheidene malen in de week te scheren; doch dat zoo iets by eene tengere, schoone jonge juffer konde plaets grypen, viel my te minder in, daer ik al wat ik omtrent gebaerde of
| |
| |
geknevelde vrouwen hoorde, voor loutere sprookjes en uitvindsels hield, als hebbende gedurende myne lange praktyk als geneesheer, nook zelf iets van dien aerd leeren kennen.
Eerst later vernam ik wat Angelina, toen ik haer over hare menschenschuwheid aensprak, beurtelings rood en bleek deed worden; wat haer eindelyk in een zenuwachtig snikken deed losbarsten. Ik vernam het in de volgende omstandigheden:
't Zal u niet verwonderen, indien ik zeg, dat al het talent van Mietje niet kon beletten, dat de operatie, die by de dood van den ouden heer, nog slechts twee, drymael in de week geschiedde, na een paer maenden oefening, byna dagelyks werd vereischt. Dat zy er hare meesteresse te duerbaerder om wierd, spreekt mede van zelf, en dat deze haer weldra groote blyken van hare dankbaerheid zoude gegeven hebben, liet geen twyfel. Ongelukkiglyk voor haer en byna nog meer voor de juffer, stierf de behendige kamenier schielyk, pas een jaer, nadat hare diensten juffer Angelina zoo onontbeerlyk waren geworden.
Wat nu gedaen? - Er was sedert kort een Belg, een Brabander, zich in de straet myner pupille komen vestigen. Hy was jong, welgemaekt, fraei van wezen, goed van hart, niet ontbloot van geest, en oefende het eerzaem doch nederig beroep uit van... barbier. Hy had zyn winkeltje, zyn salon gelyk zyn uithangbord het noemde, regtover de deur der juffer, en hoe zeer deze schier allen omgang met menschen vermeed, hoe zeer zy zelden zich anders dan in rytuig buiten 's huis waegde, had nogtans zekere blauwe tint op de bovenlip van het schoone meisje aen zyn welgeoefend oog niet kunnen ontsnappen. Kortom hy had den knevel geraden, die voor allen, behalve Mietje, tot dan toe een geheim was gebleven. Nog meer, hy had besloten vroeg of laet er party uit te trekken, om zich eenen klant, of wilt gy, eene klante te verzekeren, die tegen al zyne overige mogt opwegen.
| |
| |
Nu was Mietje dood. De juffer, die, tydens het leven der trouwe kamenier, zich aen haer venster schadeloos stelde voor den dwang, dien zy zich zelve oplegde, - uit vreeze,dat men haer te nauwkeurig onder den neus zoude bezien, - de juffer dorst zich weldra aen haer venster niet meer vertoonen. De barbier, die deze omstandigheid niet uit het oog verloor, zag zich door dezelve derwyze in zyn vermoeden gesterkt, dat hy besloot eenen beslissenden stap te wagen. Hy schreef. Wat schreef hy? Ja, dat zal ik u niet zeggen. Wat ik u echter zeggen zal, is, dat nog denzelfden dag de barbier by juffer Angelina werd ontboden, dat hy met haer een tamelyk lang onderhoud had, ten gevolge van hetwelk de ryke erfgename niet meer aerzelde zich des anderdaegs reeds als gewoonlyk aen het venster te plaetsen.
Gy raedt het overige. Van toen af bezocht de jonge baerdscheerder dagelyks de ryke juffer, en daer hy, gelyk ik zegde, een flink persoon, een knappe kerel was onder alle opzigten, die zelfs meer opvoeding had genoten, dan met zyn beroep overeenkwam, moest er natuerlyk uit volgen, dat zekeren dag de ryke erfgename tot het besluit kwam hem hare hand te schenken. Omalle opspraek te vermyden, besloten zy naer België te gaen en eerst te X.. zich in het huwelyk te verbinden, wel te verstaen, zoo ik, haer voogd, er niets tegen had.
En 'k had er niets tegen. 'k Beken volgeerne, dat ik, op dringend verzoek van myne pupille ten harent gekomen, vreemd opkeek, toen zy my de liefde van den jongen barbier voor haer, hare genegenheid voor hem kennen deed, en eindelyk beider wensch om eene echtverbindtenis aen te gaen, die ik, met reden, als een mishuwelyk voor haer beschouwde. Nadat zy my echter, niet zonder veel hapering, veel blozen en veel tranen, heel de zaek had uitgelegd, voelde ik myn tegenzin verminderen. Nadat ik den jongeling wel van naby had leeren kennen, verklaerde ik my eindelyk verwonnen, en aerzelde niet in het huwelyk toe te stem men. Ik zelf ver- | |
| |
gezelde beide naer hier, en woonde de echtvereeniging by, die pas twee maenden later werd gevierd.
Het gevolg weet gy. Gy hebt Z... gekend, en weet welk beschaefd, geleerd, voortreffelyk man hy was; welk ede! en grootmoedig karakter hy bezat. 'k Hoef u dus niet te zeggen, hoe ik nooit de keus van myne pleegdochter, noch myne toestemming in haer huwelyk heb moeten betreuren, nog minder, daer Z..., by dat alles, een voorbeeldig echtgenoot was, die zyne vrouw en zich zelven zeer gelukkig maekte, zoo gelukkig, dat ik nooit echte lieden heb gekend, die, na twintig jaren huwelyk, elkaêr zoo innig liefhadden, zonder dat ooit het minste wolkje van ongenoegen hunnen helderen levenshemel verduisterde. Er blyft my dus enkel over u de oplossing te geven van een paer kleine raedsels, welke de leste jaren van der echtgenooten leven omsluijerden.
Angelina kon zich nooit meer ten volle ontdoen van de bedeesdheid, die haer overmeesterde, van 't oogenblik dat zy het besef van haren uitzonderlyken toestand had gekregen. Zy schuwde de menschen, wyl zy hunne opmerkzaemheid, hun medelyden of hunnen spot vreesde. Van daer, dat zy slechts uiterst zelden zich in 't publiek vértoonde en nooit haren man op eenig feest, op eenige wandeling vergezelde. Denk niet, dat zy er ongelukkig om was; het tegendeel is waer. Tot den huisselyken kring beperkt, was deze er haer te duerbaerder om geworden en had zy dien tot eene soort van aerdsch paradys weten te maken, die niet weinig aendeel had aen de buitengewoone veredeling van 't karakter en de levenswys van haren echtgenoot. Zelve zeer beschaefd, had zy er een groot, een onuitsprekelyk genoegen in gevonden den ongemeenen aenleg van Z... te benuttigen en hem tot een onder alle opzigten voorbeeldig mensch te vormen. Zoo was hy weldra niet alleen haers gelyke, maer zelfs haer meerdere geworden, zoodanig dat, na eenige jaren huwelyk, zy niet meer noodig had hem tot hare hoogte te verheffen, maer hy zelf integendeel die
| |
| |
van beiden was, welke den anderen tot zich verhief. Ook was het geluk van die beide edele wezens zoo groot, dat zy voorzeker met geene vorsten der aerde hadden willen ruilen. Het eenigste wat aen hetzelve ontbrak, was een kind, eene spruit van hunne huwelyksmin. Zy troostten echter elkaêr zoo wel in die onvolkomenheid van hunne gelukzaligheid, dat den eenen zoo min als de andere daeromtrent, geloof ik, ooit de minste klagte is ontsnapt.
De dood van Z... vernietigde al dat heil, al dien zegen. De brief, waerby Angelina my die meldde, gaf my de overtuiging, dat zy hem niet lang zoude overleven. Ik kon onmogelyk uit Utrecht weg; anders ware ik oogenblikkelyk overgekomen. Zoodra myne pligt als geneesheer het toeliet, spoedde ik my herwaerts. 't Was reeds te laet. De slag, die haer trof, had reeds onherstelbare gevolgen gehad: de tering had zich gezet en was ongeneeslyk geworden. Wat de ziekte zoo spoedig dien ergen graed deed bereiken, was vooral het besluit, door haer genomen, van zich niet te laten scheren en gedurig in hare vertrekken opgesloten te blyven. By myne overkomst, poogde ik te vergeefs haer van besluit te doen veranderen. Zy wilde van niets hooren. Ondanks al myne zorgen, al de hulpmiddelen myner kunst, bezweek zy heden avond na een korten doodstryd. Haer leste aenbeveling aen my was haer lyk door geen scheermes te laten ontheiligen; haer leste zucht een fluisteren, waerin de naem haers echtgenoots hoorbaer was.
Ziedaer, zoo eindigde de doktor, wat gy lang te vergeefs hebt gewenscht te weten. Ik acht het onnoodig u aen het gegeven woord te herinneren: dat gy het nimmer tot een onderwerp van spotterny zult maken; het nimmer op een toon zult voortvertellen, die aenleiding tot spotterny zou kunnen geven.’
De lezer ziet, dat ik myn woord heb gehouden, want hy is de eerste, wien ik deze geschiedenis van de geheimzinnige vrouw vertel.
|
|
Auteursrechtvrij