Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 3

[p. 81]

Hans van Tichelen.
(1721.)

- Gy herrinnert u wel dat wy hier over eenigen tyd, eenen Mechelaer gevonden hebben.
- Ja, die eerst knecht is geworden by Mynheer Van Mansfelt, en nu by den beul.
- Knecht, knecht! ... weet gy wie hy was?
- Neen, ik.
J.A. De Laet. Huis van Wesenbeke.

I.

Dat de oude uitgang steger of stege, welke zich op het einde van sommige onzer straetnamen bevindt, als van het ongelykvloeijende werkwoord stygen, ik steeg, gestegen, voortskomende, juist hetzelfde als het woord straet beteekend, is thans algemeen genoeg bekend.

[p. 82]

Immers wie onzer weet niet dat Meirsteeg by voorbeeld niets anders wil zeggen als eene straet, of baen, die naer de plaets (nu nog Meir) geleidt, waer zich in vroegere tyden eene Houtmeer, dat is een bosch der gemeente of stad toebehoorende (silva communis) bevond, waerop later eene waterleiding of vaert werd gegraven, om zoetwater uit de Herentalschevaert binnen de vesten te krygen, en by de tweede vergrooting der stad eene poort (de Meirepoort) en eene brug (de Meirebrug) werden gebouwd, die beiden ten jare 1541 met de derde en laetste vergrooting zyn afgebroken.

Ook aen het zuideinde der stad hebben wy twee straten, wier namen het woordje stege tot op onze dagen hebben blyven behouden. De eene genaemd de Vlierstege, (en niet de Vliegstege, ruelle des Mouches), heeft dien naem zegt men behouden van een niet onaenzienlyk getal Vlierboomkens, welke zich voor het aenleggen dier straet op de plaets bevonden. De andere de Bock, Buc of Boekstege, ook wel met den onzindelyken naem van Luizenmarkt bestempeld, verdient wel dat wy aen het uitleggen haers naems eenige regelen meer toewyden.

Volgens de Kommissie, welke, gelyk wy vroe-

[p. 83]

ger aenhaelden, in 1828 met het opzoeken der ware namen der straten gelast werd, zou deze straet niet Boekstege of- stede maer wel Bokstege moeten heeten, omdat zich in dezelve een aental huizen bevinden welke alle dien tytel min of meer regtvaerdigen. Zoo treft men er by voorbeeld niet alleen aen de Gruen Geyte, en de welbekende Blauw Geyte, maer zelfs hetgene veel meer zegt, den Blauwen Bok, den Witten Bok en den Swerten Bok. Van den anderen kant beweert de heer Willems, in zyne aenteekeningen op het verslag der Kommissie, met regt, dat de gedachte straet veeleer den naem van Boc- of Bucstege zou behooren te dragen, en zie hier zyne reden: ‘De naem van deze steeg, zegt hy, is niet van de daerin gelegen huizen, maer van den familienaem Boc of Buc afkomstig. Wouter Buc (op zyn zegel staet Boc), was schepen van Antwerpen in 1330. Voor Wouter Vanden Bruke en Jan Bode, schepenen, verschenen in 1341, des sondaegs na des “Heilichs Sacramentsdach, Her Claus Vander Haghen, priester, ende Woutre Quareel, ende bekenden dat deselve Her Claus ghegheven heeft den selven Woutren, terve een stucke lands, gheleghen ane de Steghe

[p. 84]

die gaet ter hovinghen wert, die men heet Sher Wouters Bucs steghe, tusschen Aliten land Van den Horncke, ende Jans Hoes land, op welke stucke lands de vorseide Woutere, nv een huis heeft doen maken.” Verders komt Waltherus Boc als getuigen voor, in eene Charter van 1209, by Le Roy, Notitia Marchionatûs, p. 173^(*).’

Wat er nu ook van de echtheid des naems zy, men heeft het in het geheel niet noodig gevonden de geleerde en diepgezochte aenmerkingen der Kommissie en van den heer Willems te volgen; en om in eens dien gordiaenschen knoop doortekappen, heeft men de straet kortaf de Boeksteeg geheeten. Waerom, dit weten wy niet; althans de eenigste waerschynlyke rede is dat er over jaren hier eens zekere onwetende vertolker heeft goedgevonden den naem Bok-, Boc- of Bucstege door het fransche ruelle du Livre te vertalen. Hen, welke deze onberedeneerde handelwyze onzer medeburgeren te veel zou verwonderen, zullen wy naer de verschge-

(*) Historisch Onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen van Antwerpen. Bladz. 199.

[p. 85]

plaetste benaming onzer aloude Kammerstraet (rue des Brasseurs) verwyzen, die men om dezelfde reden de Kammenstraet (rue des Peignes) moet blyven heeten, opdat onze zoo hooggeschatte fransche broeders, en hier of daer een hooghartige Vlaming, die zyn vlaemsch heeft vergeten, dezelve niet met de Brouwerstraet (ook rue des Brasseurs) zou verwarren.

In vroegere tyden werden de tegenwoordige Hofstraet en Schuttershofstraet mede Hofsteger en Schuttersstege geheeten.

Aen de noordzyde van de voormalige abtdy van St.-Michiels, niet verre van de straet welke, om de nabyheid der rivier, het Schelleken of liever het Scheldeken wordt geheeten, ontmoet men een straetje, welk van overoude tyden den naem van het Steeksken, eene verkeerde uitspraek van het Steegsken (kleine Steeg) heeft gedragen. In dit straetje woonde in den aenvang der 18^e eeuw een man, wiens merkwaerdige levensloop, ongelukkige faem, wonderlyke levenswyze en noodlottig einde met regt verdienen belang inteboezemen aen de afstammelingen zyner tyd- en stadgenoten en tot een klaer bewys verstrekken van de groote onregtvaerdigheid, waermede de meeste stervelingen gewoonlyk de

[p. 86]

daden hunner medemenschen beoordeelen, en van de moeijelykheid om de wereld van het eens opgevatte vooroordeel, door een enkele slechtschynende daed of door een ongunstig uitwendig veroorzaekt, tot betere gedachten te doen terugkeeren.

Die man, wiens naem thans te Antwerpen nog algemeen bekend, maer wiens bedryven en leven slechts door weinigen geweten zyn, heette Hans Van Tichelen. Zyn vader of moeder had hy nooit gekend, maer was in zyne jeugd door zeker bemiddeld verwandt zyner voortyds zeer geachte familje opgevoed geworden, wiens denk- en levenswyze mede zoo zonderling, zoo onverklaerbaer aen al, wie dezelve kende, voorkwam en zoo grooten invloed hadden op het karakter en de toekomst van den jeugdigen Hans, dat wy ons niet kunnen onthouden deszelfs gedrag omtrent dezen, en al, wie maer eenigzins met hem in aenraking kwam, zoo goed mogelyk in eenige trekken poogen te schetsen.

Het was een byna veertigjarige weduwenaer, wanneer hy den ouderloozen Hans, men weet niet om welke reden, opnam. Hy bezat reeds een talryk huisgezin, daer zyne overledene gade hem niet minder dan vier jongens en drie meis-

[p. 87]

jes had nagelaten; doch scheen zich in het geheel niet of ten minsten zeer weinig om derzelver opvoeding en onderhoud te bekreunen. Ofschoon zelf een tamelyk welgezeten burger, en daerby nog een winstgevende nering aen de hand hebbende, wilde hy niet alleen niet de moeite nemen de kinderen ter school te zenden, om ten minsten het lezen en schryven te leeren, maer bezorgde hun nauwelyks brood genoeg om in het leven te blyven of kleederen om ordentelyk voor den dag te komen; latende hun voor het overige geheel en al aen de zorge over der twee oudste dochters, die het geheel gezin tot dienstmeiden moesten staen, en daerby, ofschoon reeds in ouderdom gevorderd, niet het geringste voor hadden op hare andere broeders en zuster. Van zoodra hy des morgens opstond tot op het oogenblik dat hy zich naer zyne zaken spoedde, bleef hy op zyne kamer, waer men hem somtyds zeer luid, en andermalen zelfs sterk schreijende tot zich zelven hoorde spreken. 'S middags kwam hy nimmer te huis, maer liep, hoedanig ook de luchtgesteltenis er uit zag, al mymerend langs de straten der stad, en vergenoegde zich, wanneer hy door honger of dorst wierd gekweld, de eerste de beste

[p. 88]

kroeg binnen te treden, om daer zonder zelfs neêrtezitten, een stuk kaes, een beet broods, een glas bier, eene kleinigheid te gebruiken, om even na het betalen zyns gelags zyne sombere wandeling langs de straten te hernemen: zynde zulks overigens de eenigste malen dat hy zich het betreden van den vloer eener herberg vergunde, mits hy des avonds na het eindigen zyner bezigheden zoo ras hy kon huiswaerts keerde, zyne wooning binnentrad, zonder ooit een enkelen zyner buren te groeten, en zich oogenbliklyk weêr in zyn vertrek liet opsluiten, zonder aen iemand anders dan aen gene zyner dochters, welke gewoon was hem een sober avondmael te brengen, toetelaten, in zyne tegenwoordigheid te verschynen.

Dat deze man, ofschoon anders veel eerlykheid en vooral eene groote bekwaemheid in alle zyne bedryven aen den dag leggende, niet veel vrienden of, gelyk men 't noemt, goede kennissen had, zal zich gemakkelyk laten bevroeden. Althans er was geen enkele der talryke persoonen met wie hy soms zaekonderhandelingen had, die nog ooit de gelegenheid had gevonden om een hartelyk of vertrouwelyk woord met hem te wisselen. Zyn geheele uitgang bepaelde zich, zoo als

[p. 89]

wy gezegd hebben, tot eene immer droefgeestige wandeling op het uer van den middag. Voorts liefkoosde hy geene enkele uitspanning, noch bezocht geen enkel gezelschap. De eenigste liefhebbery, de eenigste drift, welke men hem kende, buiten zynen afkeer voor zyne kinderen, waerover straks nader, bestond in het aenkweken en opvoeden van de kostelykste en raerste bloemgewassen, welke in zynen tyd bekend waren, en waeraen hy een groot deel der vertrekken zyner wooning, by eene niet onaenzienelyke jaerlyksche som gelds toewydde. Buiten dit vermoedde hem zelfs niemand eenigen smaek voor welkdanig ander vermaek, hoe schoon of hoe onschuldig het ook had mogen wezen.

Het zonderlingste echter van dit alles, het gene dat wel het meeste verwondering, ja afkeuring verwekte by hen die in de gelegenheid waren het min of meer optemerken, was de meer dan gemeene strengheid, de zorgeloosheid, de onverwinlyke afkeer, waermede hy zyne kinderen, allen, zonder uitzondering en zonder ophouden, bejegende. Dit onverklaerbaer gevoel in een vader, die wel is waer, gelyk ieder merken kon, niet gelukkig was, maer die zich juist, daerdoor te meer aen de hem nagelaten panden zyner huw-

[p. 90]

lyks min moest hechten, was zoo groot, dat dezelve hem niet alleen niet toeliet met zyne kinderen te zyn, te eten of te spreken, maer zelfs hunne ontmoeting, ja, hun gezigt als de pest schuwen deed. De eenigste zyner dochters, welke gelyk wy reeds zegden, gelast was met hem 's avonds zyn avondmael te brengen, had alleen de toelating om in zyn vertrek te treden, en met hem over de onontbeerlyksche benoodigdheden des huishoudens te spreken. Wanneer het by geval somtyds gebeurde dat het een of ander zyner kinderen hem in huis of al ware het op de straet tegenkwam, dan tuerde hy op hetzelve met zulken afkeer verradenden gryns, dan scheen hy het met zulke haetvolle blikken te willen door en doorzien, dat het arme schaep zich gelukkig achtte zoo spoedig mogelyk de tegenwoordigheid van hem te kunnen ontvlugten, die het een natuerlyke beschermer tegen het onheil en de onaengenaemheden van het leven had moeten wezen.

Wonder, echter! Die man, die zyn eigen kroost niet dan met afgryzen scheen te kunnen beschouwen, die elk bezoek van die zyner dochteren, welke het geoorloofd was hem aentespreken, slechts onder het beheer eener

[p. 91]

zenuwachtige prikkeling scheen te dulden, die man was geen vyand van kinderen. Meermalen op zyne nooit nagelaten middagwandelingen zag men hem in eene afgelegen straet, het een of ander alleenspelende jongsken vriendelyk toespreken, omhelzen en eindelyk met tranen in de oogen verlaten, doch nooit zonder alvorens het verwonderde wicht een stuk zilvergeld te hebben in de hand gestoken. Die genegenheid jegens alle andere kleinen, by uitzondering zyner eigen kinderen, werd nog gevoeliger na het opnemen van Hansken Van Tichelen. Op alle uren mogt dit kind by hem en op zyne kamer komen; hy leed zoo zeer door deszelfs afzyn, wanneer de kleine by poozen uit kinderlyke koppigheid hem geen gezelschap wilde komen houden, of verkoos met zyne neefjes te spelen, dat hy zyn afkeer bedwong tot het binnentreden der kamer, waer het huishouden zich vereenigde, en daer uren lang stilzwygend in een hoek het jongsken bleef zitten nazien, en zich in deszelfs blydschap en gejoel bovenmate verheugde. Maer wee! wanneer zyne kinderen, door deze buitengewoone verdraegzaemheid aengemoedigd zich dan verstoutten hem huppelende te naderen of hem enkel van verre iets toeteroe-

[p. 92]

pen: de ontwapende strengheid zyner blikken vertoonde zich op nieuw met meerder kracht, als iemand die uit een hemelzaligen droom tot de akeligste wezendlykheid wederkeert, wrong hy zyne opgehelderde wezenstrekken weêr in dezelfde donkere plooi; met eene geweldige beweging keerde hy de naderende kinderen van zich af, en vlood ylings uit het vertrek, waer men hem slechts na het verloop van eenige weken terugzag.

Men zal ligt begrypen tot hoevelerlei verschillende oordeelvellingen, tot wat menigte redelyke of onredelyke gissingen en uitleggingen die inderdaed al te buitengewoone levenswyze by de geburen en andere kennissen des voesterheers van Hans moesten aenleiding geven. De eenen beweerden dat zy hare oorzaek alleen had in het verlies eener aengebedene gade, daer het onverklaerbaer in zyne handelwyze slechts van het tydstip harer dood of daeromtrent dagteekende. Anderen integendeel dachten dat hy veel vroeger had opgehouden gemeenzaem en vriendelyk met buren en kennissen omtegaen, en dat zyn zonderling gedrag het gevolg der schielyke verwydering eens neefs was, die na vele jaren by hem te hebben ingewoond, op zekeren dag eensklaps was verdwenen, zonder dat iemand

[p. 93]

kon vermoeden werwaerts by zyne schreden had gewend. Nog spraken of liever fluisterden sommigen over die schielyke verdwyning op eene heel dubbelzinnige wyze: volgens hen was dezelve het gevolg geweest van eene geheimvolle verklaring, en een zeer hevig tooneel, welke in de wooning van buerman B.... zekeren nacht hadden plaets gegrepen, en zoo het scheen door geruchten nadeelig voor den goeden naem der huisvrouw waren veroorzaekt geworden. De lezer verwachtte echter niet dat wy hem de echte oorzaek der sombere geestgesteltenis des mans breedvoeriger uitleggen; daer wy ons met bloote gissingen ten dien einde niet willen inlaten, zullen wy ons vergenoegen met hem te zeggen dat het korts na de dood der gade was dat onze Hans ten huize zyns somberen verwandts werd opgenomen, dat hy van dit oogenblik af dagelyks meer en meer diens gunst scheen te winnen, tot hy eindelyk, grooter en verstandiger geworden, de onafscheidelyke gezel en de onvermydelyke deelgenoot werd van de gevoelens en de levenswyze des mans, die zyne kinderen niet dan met afkeer ende overige menschen niet dan met medelyden en verachting geloofde te moeten behandelen.

[p. 94]

II.

De langdurige, en voor ons vaderland zoo verdelgende kryg der vereenigde Engelsche-Oostenryksche en Hollandsche magten tegen Lodewyk den Veertienden en zynen kleinzoon, den ingedrongen koning van Spanje, had opgehouden geheel Europa in vuer en bloed te zetten; de Vrede van Utrecht en het Traktaet der Barrières beloofde den volkeren eene lange reeks van vreedzame en voorspoedige jaren; de gestremde koophandelsbetrekkingen begonnen zich weêr op nieuw aen te knoopen, de hoop en het vooruitzigt op blydere en vooral op gerustere dagen had de harten van al de bewooners van het westen onzes werelddeels bekropen, en

[p. 95]

de Zuidnederlandsche Provintiën vooral, sints kort aen het zoo lang gehaette beheer van Spanjen ontweldigd, ademden ruimer en gelukkiger onder de magtige bescherming van het huis van Oostenryk, en het zachte en vaderlyke landvoogschap van Prins Eugeen van Savoijen: kortom men was digt by het einde genaderd van den jare zeventien honderd een en twintig.

Juist had toen Hans Van Tichelen zyn twee en veertigste jaer bereikt. De dood zyns droefgeestigen weldoeners hem sints lang, om zoo te zeggen, alleen in de wereld gelaten hebbende, had hy zich genoodzaekt gezien diens niet zeer aenzienlyke nalatenschap, door hem alleen ten nadele der kinderen bëerfd, in den handel te wagen, om zich aldus eene zekere en onafhanglyke gesteltenis te verschaffen. Dat hem zyne poogingen byzonder wel gelukten, blykt uit den vermogenden staet waerin wy hem eenige jaren later, en vroeger nog dan het tydstip waervan wy hooger gewaegden, aentreffen; want ofschoon die staet, de vrucht zyner onvermoeijelyke vlyt en zyns voorbeeldigen arbeids, juist wel niet van de prachtigste scheen, ware hy echter aenzienlyk genoeg geweest, om hem den eerbied en de achting van een groot deel zyner stadgenoten

[p. 96]

ten spoedigste te winnen, hadden niet zyn vermeende menschenhaet en zyne schuwe en afgetrokkene levenswyze, in vele punten aen die van zyn pleegvader gelyk, hem de harten van allen, die hem naderden, geheel vervreemd.

Ofschoon door den natuer met een edelmoedig en gevoelvol hart begiftigd, poogde of liever waende hy geen enkelen der stervelingen achtingswaerdig te gelooven en al hunne daden, 't zy goede of kwade, door ikzucht of eigenbelang en eene afschuwelyke ingeboren neiging tot veinzen uitteleggen, en rekende hy het zich een slach van eer, zoo weinig mogelyk naer de gewoone wyze te handelen, en hoegenaemd met niemand eenige nauwe verbindtenis of betrekking van vriendschap of dienstbaerheid aen tegaen. Deze manier van zien kon niet nalaten meermalen by hem tot de grofste misslagen en de ergendste buitensporigheden aenleiding te geven, en by gevolg niet alleen eerst zyn karakter in een zeer ongunstig daglicht te plaetsen, maer hem eindelyk den naem van een bitteren menschenhater en een onverdragelyk en zeer kwaed mensch te bezorgen. Hierby voegde zich nu alras de herinnering aen de sombere en geheimvolle levenswyze zyns pleegvaders, der misschien wat

[p. 97]

al te strenge regtvaerdigheid, waermede hy weleens sommige kwaedwillige schuldenaren tot betaling had gedwongen, maer vooral een stuersch en waerlyk gansch niet innemend voorkomen, waerin velen ten onregte de uitdrukking van eene afschuwlyke ziel of ten minsten van een bedorven, yverzuchtig en met het doodend gift des nyds opgepropt hart meenden te zien. Dat dit gedacht van zyn karakter, welk al spoedig tot kennis kwam van Hans Van Tichelen, niet in staet was om zyne gevoelens eene andere wending te doen nemen, is niet te verwonderen; dat hy de wereld daer door nog strenger, nog onmedoogender, ja onregtvaerdiger meende te moeten beoordeelen, is mede zeer begrypelyk; en daer het niet missen kon of zyne denkwyze moest op zyne handelwyze den grootsten invloed uitoefenen, was hy, dus doende, op eenige jaren het duchtigste voorwerp des haets en der verachting van al de stedelingen, die hem kenden, onvermydelyk geworden.

Dat men zich echter niet inbeelde dat Hans inderdaed een menschenhater, dat is een sombere beknibbelaer van al de zwakheden, en een verkeerde uitlegger van al de goede hoedanigheden zyner medemenschen, met een woord

[p. 98]

hun een volslagen vyand was! Het tegendeel had uit meer dan eene omstandigheid, uit meer dan eene edele daed zyns levens kunnen worden opgemaekt. Maer, van zyne jeugd af de wereld niet dan langs hare slechte zyde hebbende leeren kennen, uit de onregtvaerdige opmerkingen zyns pleegvaders, zou hy zich geschaemd hebben zich beter aen haer te vertoonen, dan zyns gelyken hem zelven toeschenen, overtuigd als hy was dat zulks niet kon dienen, dan om hem op zyne beurt verkeerdelyk door hen te doen beoordeelen. Hoe menige ryke aelmoes, hoe menige hulpvolle ondersteuning werd uit dit grondbeginsel door hem niet onder het voorkomen eener alledaegsche daed, eener slechts op eigenbelang gebouwde speculatie verborgen. Zoo had hy, by voorbeeld, geheel de door hem bëerfde nalatenschap, lang reeds aen zyne uitgehuwde pleegzusters en broeders onbekend en onder den vorm eener byna vergeten schuldbekentenis ten voordeele hunner moeder uitgekeerd; zoo had hy menigmael verscheidene schamele huishoudens of eerlyke werklieden van eenen gewissen ondergang bevryd, zonder dat iemand er alleen aen dacht hem regt te laten wedervaren of hem dank verschuldigd te zyn, zonder

[p. 99]

dat iemand geloofde hem anders dan als een verachtelyke sterveling, dan als een met reden slechtbefaemde vyand zyner medemenschen te moeten beschouwen.

Men was dan het einde van den jare zeventien honderd een en twintig genaderd. De schynbare menschenhaet en de ongelukkige befaemdheid van Hans hadden allengskens meer en meer toegenomen. Hy werd letterlyk door al, wie hem kende en door al wie hem niet kende, verfoeid. Het was toen een zeer ontvruchtbaer jaer. Nauwelyks van de bloedige verdelging des oorlogs verlost, hadden de bewooners onzer provintiën de niet min gestrenge plage des hongersnoods te vreezen. Het weder was den geheelen zomer door buitengewoon nat geweest; een aenhoudende regen had al de veldvruchten doen rotten; een smoorheet najaer had al, wat door den regen was gespaerd geworden, verbrand of verzengd. De eetwaren waren tot eenen ongemeen hoogen prys gerezen; doch het graen vooral werd voor onbetaelbare pryzen verkocht.

Het volk gewoonlyk in alle tyden door dergelyke omstandigheden ras ontmoedigd, was weldra aen het morren gegaen. Men sprak reeds luid op van merkelyke verzendingen naer vreemde

[p. 100]

landen en van talryke opkoopingen, die moesten hebben plaets gegrepen, met het oogmerk op de ellende, en de armoede der burgers te speculeren. Daer nu dergelyke vermoedens gewoonlyk niet op de genen vallen die ze met regt verdienen; wyl zy, die ombarmhartig genoeg zyn, om met het bloed hunner medemenschen handel te dryven, ten zelfden tyde ook slimheid genoeg bezitten, om hunne strafwaerdige ondernemingen onder den schyn van een edelmoedig en volklievend karakter te verbergen, ware men natuerlyk de regte daders, zoo er al waren, voorbygegaen, om den slechtbefaemden Hans en eenige andere kooplieden, die by het volk niet in gunst stonden, als alleen tot zulk eene schanddaed bekwaem, te verdenken, had zelfs het noodlot van den eersten niet gewild, dat weder in dit geval eene verkeerd uitgelegde daed van hem, welke indien zy goed geweten ware geweest, hem als een weldadigen menschenvriend had doen kennen, juist in den tegenovergestelden zin werd geduid, en hem gevolgentlyk als een der voornaemste kopstukken onder de graenopkoopers aenwees. Zie hier waerin dezelve bestond.

Op den hoek van het Steegsken woonde een

[p. 101]

bakker, een arm en eerlyk huisvader, die op korte jaren zyn bestaen door veel elkander opvolgende ongelukken had zien bedreigen, en sedert lang aen Hans eene kleine som was verschuldigd. Door de steeds toenemende duerte ten uiterste gebragt, bevond die ongelukkige zich zekeren dag eindelyk in de onmogelykheid van graen te koopen, en dientengevolge van voort te blyven bakken. Dit hoorde Van Tichelen en eene halve uer later was hy by den bakker in huis. Onder voorgeven dat indien deze niet werkte, hy, schuldeisscher, voor altoos vaerwel aen het hem verschuldigde geld moest zeggen, drong hy den man een briefje op, waermede deze by een koopman in de stad zekere hoeveelheid tarwe kon gaen halen, op voorwaerde van dezelve later aen Hans tegen den zelfden hoogen prys wedertekeeren. Onnoodig te zeggen dat, en het voorgeven en de voorwaerde slechts voorwendsels waren, onder welker schyn de edelmoedige menschenvyand eene schoone daed verborg. Desniettemin wist nog den zelfden morgen het geheele kwartier hoe de afschuwelyke rykaerd, Hans Van Tichelen, op de onreddelyke ellende zyns schuldenaers woekerde, en ongetwyfeld een der slimste deugnieten was door

[p. 102]

wier toedoen het arme volk veroordeeld was om zoo veel gedurende den naderenden winter te lyden.

Juist in den namiddag van den zelfden dag trad Hans uit zyne wooning, om langs het zuidelyke gedeelte der stad eene wandeling te doen, zoo hy zich zelven zeide, maer wezenlyk om in deze deze of gene straet van de volkryke, doch behoeftige St.-Andries en St-Joris kwartieren, gelegenheid te vinden, op zyne gewoonelyke wyze, de eene of andere barmhartige daed te verrigten. Op het steegsken, op het scheldeken en in sommige der naburige straten hadden zich aenzienelyke volkshoopen byeengeschaerd. Zonder op de buitengewoone beweging te letten welke in al die groepen heerschte, zonder de nydige blikken, noch de dreigende uitroepen gadeteslaen, waermede zyne buren hem schenen te willen bestormen, vervoorderde Hans zynen weg. Na in de St.-Jansstraet eene poos te hebben blyven stilstaen om eenen herinneringvollen blik op de voormalige woonst zyns voestervaders, het verblyf zyner ouderlooze jeugd te werpen, hernam hy weder zyne wandeling. Aen den hoek der straet aengekomen die men naer den naem van een huis in dezelve de Rogier en niet

[p. 103]

den Rosier^(*) behoorde te noemen, ziet hy eensklaps uit alle de huizen der Beggyne- en Breedestraten, zoo wel als uit de meestomliggende straten en stegen, eene ontzaggelyke volksmenigte naer den Boogkeers snellen. Nieuwsgierig om te weten wat die buitengewoone beweging, en de zonderlinge uitdrukking van veler aengezigten beteekenen, wendt hy zich tot een man die zich met de anderen naer den Boogkeers spoedde:

- Men is vast bezig met de wooning der gebroeders G...., in de Lange Gasthuisstraet, te plunderen! was het antwoord. Die schelmen! Het heeft ook reeds lang genoeg geduerd. Al het graen optekoopen! Den armen werkman het mes op de keel zetten! Het volk het bloed afzuigen! Men zal hun leeren: van daeg is men met hen begonnen; morgen zullen de anderen er aen!

De man snelde voort.

Als van den donder getroffen liet Hans zich onbeweeglyk door de steeds groeijende volksmenigte medeslepen. De gebroeders G...., met

(*) Naer een huis Prins Rogier, over eenige jaren nog eene herberg.

[p. 104]

wie hy meermaels betrekkingen had gehad, waren hem althans als min baetzugtig, als veel edelmoediger, en rondborstiger dan andere menschen voorgekomen. Het was zelfs by hen dat hy den bakker dien zelfden morgen om graen had gezonden, daer hy wist dat die heeren, verre van op de armoede der burgers zoeken te winnen, hun graen aen den prys gaven waervoor zy hetzelve hadden aengekocht. En die menschen ging echter het volk plunderen! Op dit gedacht voelde Hans zyne geneigdheid tot het verkeerd uitleggen van der menschen beweegreden duchtig vermeerderen.

Het tooneel dat hem in de Lange Gasthuisstraet verwachtte, was zeker niet geschikt om hem betere gevoelens in te boezemen. De straet zelve was letterlyk met menschen opgepropt, wier onrustige hoofden, door de uitdrukking van de wraekzuchtigste gevoelens bewogen, de juistheid van de veelgebruikte vergelyking eener volksmenigte by eene onstuimige zee maer al te wel bewezen. Vlak voor het huis der vermoede gebroeders, hadden zich de hevigste bestokers des oproers verzameld. Een hagel steenen regende zonder ophouden in de reeds van glazen ontbloote vensters of tegen de muren, wyl een

[p. 105]

deel der verwoedste aenvallers vast bezig waren met de straetpoort en eene andere min aenzienelyke inkoomdeur ter regterzyde van het gebouw, met mokers en bylen opentebreken. Niet lang duerde het of de twee deuren waren onder het hevige gebons bezweken, en hadden twee ingangen aen den razenden stroom der huilende menigte geboden. Ter zelfder tyd waren reeds anderen meer ongeduldige bestormers langs de verbroken vensterramen binnen gedrongen. Nu was de hevigheid van het tafereel ten hoogsten top. Al de meubelen, welke zich in het huis bevonden, werden verbryzeld, of half gebroken langs de vensters op de straet geworpen; al de eetwaren en koopmansgoederen geroofd en geplunderd; al het overige op de baldadigste wyze verstrooid, en bedorven. Weldra had men zelfs de twee gebroeders G...., aen wie de woede des volks den tyd niet gelaten had van zich door de vlugt te redden, vastgegrepen en onder het uiten van de bloedspellendste vreugdekreten op de straet gestooten en gesleurd. Aen het afgryslyke wraekgeschreeuw dat hunne verschyning begroette, was het niet moeijelyk om raden op welke wyze dit alles zou eindigen. Reeds hadden een

[p. 106]

aental razende de twee slagtoffers in eenen ondoorbreekbaren kring gesloten; reeds was een van hen met eene zware byl gewapend eenige stappen achteruit gedeinsd; reeds had hy dezelfde byl in de hoogte geheven om een der twee rampzalige broeders met eene gewisse dood te treffen, wanneer eensklaps eene zware mannenstem, een donderend - Laet af! ... uit het midden der menigte liet hooren.

Met spyt liet de beul zyne byl langzaem ter aerde nederzakken; verwonderd wendeden de omstaenders zich naer de plaets van waer de stem hun had toegeroepen. Een man drong met reuzenkracht door de digtgeschaerde drommen heen en trachte door wanhopige poogingen zoo digt mogelyk den kring te naderen.

Die man was Hans Van Tichelen.

- Broeders! sprak hy, waerom uwe handen nutteloos met het bloed dier verraders besmeurd? Den beul alleen behoort het hoofd dier twee misdadigen! Op het schavot moeten zy huns gelyken ten voorbeelde omkomen! Brengen wy hen naer het Stadhuis: de Magistraet moet en zal de bloedzuigers straffen! Naer het Stadhuis er mede!

- Naer het Stadhuis! herhaelde donderend

[p. 107]

de volksmenigte, aen wie de gedachte eener openbare halsrigting als veel schilderachtiger toelachtte.

- Naer het Stadhuis! herhaelden de beulen, aen wie het woord schavot een veel waerdiger tooneel tot het straffen der ingebeelde misdaed voorstelde.

En de twee onschuldige broeders werden naer de Grootemarkt te midden van den ontzaggelyken stoet voortgesleept.

De man echter die den raed hen op het schavot te doen sterven had gegeven, werd niet meer gehoord noch gezien. Van zoodra hy zyn doel van de ongelukkige kooplieden door beulshanden te doen sterven, had bereikt gezien, was hy, zoo scheen het, uit aller oogen verdwenen.

Wat hy echter verhoopt had, wat het volk, ware het niet door wraekzucht en woede verblind geweest, gemakkelyk had kunnen voorzien, was ook hetgene gebeurde. Het vertragen van de dood der gebroeders G.... gaf het magistraet den tyd van een genoegzaem aenzienlyk getal gerechtsdienaers en gewapende gildebroeders op de been te brengen; en eer nog de twee geplunderde kooplieden tot aen de Grootemarkt waren voortgesleept, werden zy

[p. 108]

alreede aen de woede der menigte ontrukt en op het stadhuis in veiligheid gebragt, van waer zy eenige dagen daerna uit de stad vertrokken.

Nog den zelfden avond werd de wooning van Hans Van Tichelen door zyne eigene verbitterde buren en sommige plunderaers, die hem in den namiddag erkend hadden, en in de eerste oogenblikken van spyt, de ontkoming der gebroeders G.... te last legden, mede geheel en al uitgeplunderd en vervolgens tot den gronde toe afgebrand.

Later wanneer de gisting der gemoederen geheel tot bedaren was gebragt, en het geval byna in den duisteren schoot der vergetelheid lag verzonken, was er niemand wien niet het onmenschelyke gedrag, door Hans Van Tichelen by die gelegenheid gehouden, nog altoos verontwaerdiging en afgryzen inboezemde, telkens dat er werd aen gedacht. Daer het Magistraet allen die aen den oproer deel hadden genomen eene algemeene vergiffenis had geschonken, kon men hem niet om die rede vervolgen. Doch er was niemand, die den aenval, welke zyne wooning op denzelfden dag uitplunderde, in assche legde en hem zelven byna tot den bedelstaf bragt, niet als de regtvaerdige

[p. 109]

straf aenzag, van de afschuwelyke wreedheid zyner handelwyze omtrent de twee gebroeders.

Twintig jaren nadien leefde te Antwerpen een oude, byna uitzinnige bedelaer, die nog altyd onder den naem van Hans Van Tichelen bekend was, doch wiens geschiedenis slechts weinigen goed wisten. Die man, welke, zegde men, sedert jaren, in den drank de vergetelheid van knagende herinneringen zocht, had, wanneer hy bedronken was, de gewoonte van de straten, welke naer de Grootemarkt leiden, te doorloopen en daer gedurig: - Naer het Stadhuis! naer het Schavot! te roepen. Wanneer hy dan na menigvuldige omzwervingen op de Grootemarkt geraekte, kon men hem nooit van daer krygen, dan na dat hy de trappen van het Stadhuis, onder hetzelfde geroep een of tweemael had op- en afgetreden. Zekeren dag, dat hy waerschynlyk meer dan naer gewoonte beschonken was, had hy het ongeluk van boven tot beneden den trap af te storten en zich het hoofd op de arduinsteenen des vloers te pletteren. Zoo onregtvaerdig als men hem in zyn leven had behandeld, behandelde men hem nog na zynen dood. Men maekte op hem het volgende referein:

[p. 110]

 

Hansken Van Tichelen,

 

Dat schelmken, dat diefken!

 

Zuipt alle dagen zyn buiksken zoo vol,

 

Dat het rolt

 

Van de trappen van 't Stadhuis,

 

Lyk een suikeren bol.

Een ryke Antwerpenaer, die het gedrag des mans zoo zeer had bewonderd, als anderen het verfoeiden, en zoo het scheen, voor het onderhoud des ongelukkigen tot aen deszelfs dood gezorgd had, deed het lyk in Sint Andrieskerk onder een prachtigen zerk begraven, welke slechts over weinige dagen is verplaetst geworden. Het volk echter is tot op onze dagen volstandig in zyne onregtvaerdige gevoelens gebleven en lang nog zal waerschynlyk het hiervoren geplaetste referein, in zeker zeer bekend kaertspel, worden opgezegd.