Logo DBNL
Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 1 (1843)

Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 1

(1843)–Domien Sleeckx–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het melkboerinneken.
(1530.)

 
Gy, die met geest en schimmen spot,
 
En hun bestaen miskent,
 
Kom hier, en houd naer myn verhael
 
Uwe aendacht eens gewend.
 
 
 
Van Ryswyck. Eigenaerdige Verhalen.

I.

Iedereen weet dat de gewoonte van 's ochtends by de burgers het melk te huis te dragen nog niet zeer lang in zwang is. Niet zeer lang; hierdoor verstaen wy niet dat dit gebruik in onze eeuw eerst heeft begonnen, maer enkelyk dat het over twee eeuwen nog verre was van te

bestaen. De koeboeren zouden zich in dien tyde wel gewacht hebben van zelve hunne waer by hunne klanten rond te brengen, en elk burger was verpligt zelf dagelyks zynen voorraed melk by hen te gaen haelen.

Wat de buitenlieden betreft, die toen deze noodzaeklyke vloeistof naer de stad bragten, zy zagen zich genoodzaekt deze, even als hunne andere levensmiddelen, op eene der markten te koop te veilen, alwaer dan de bewooners der omliggende straten ze hun kwamen afkoopen, Nu zal ieder ligt begrypen dat de Melkmarkt de plaets was, waer zulks het meest geschiedde, en dat eene daerby gelegene straet, die men nu de Kaesrui noemt, destyds de Zuivelstege werd geheeten.

Op deze Melkmarkt stond nog over eenige jaren een huis, hetwelk nog juist in den zelfden staet was, waerin het zich over twee, ja, misschien over drie honderd jaren bevond. Gelyk al de huizen die ons van die tydstippen zyn overgebleven, prykte het met een bruinen, goed bewaerden houten gevel, met sny- en lystwerk van gothischen vorm versierd en opgehelderd. Het [h]ad letterlyk geene enkele verandering sedert [zy]ne eerste opbouwing ondergaen. In de vensters

stonden nog altoos de zelfde kleine, in lood gezette en langvormig ronde ruitjes. Tot zelfs de leelyke muer, die langs achter op de Lynwaedmarkt uitkwam, was op geene hoegenaemde wyze veranderd geworden. De eerste bewooner had, indien hy op de wereld was wedergekeerd, nog altoos de zelfde bloote en nooit bekalkte karreelsteenen herkend, ofschoon zy er op het laetst geweldig zwart begonnen uit te zien; en zoo min als aen het uitwendige, was er aen het inwendige van het huis eene enkele steen verplaetst geworden.

De menigvuldige bewooners, welke dit huis op zulk eene reeks jaren had moeten hebben, verschilden byna even weinig van den eersten bewooner, als de vorm van het huis over eenige jaren van den allereersten vorm verschilde. Was het nu dat deszelfs immer onveranderlyk voorkomen, gestaeg den zelfden indruk op het morele der inwooners maekte, of was het dat eene noodlottige voorzegging op deze wooning kleefde? Althans is het zeker dat de eerste bewooner een mandemaker was, gelyk de laetste een mandemaker is geweest, en gelyk al die in het huis tusschen deze twee woonden, mandemakers waren; dat zy van den eersten tot den laetsten, steeds

menschen waren, die voor het minste eene eeuw achteruit dachten, en dat by gevolg van den eersten gelyk van den laetsten bewooner met regt kon gezegd worden, dat het menschen waren van den ouden eed; en dat zoo wy de geschiedenis dier ouwerwetsche wooning nagingen, wy mogelyk zouden vinden dat de levenschets van allen, die er in huisden, met de levenschets van eenen enkelen kon gemaekt worden, omdat zy, op eenige kleine uitzonderingen na, allen dezelfde daden verrigteden of ten minsten zouden verrigt hebben, hadden de omstandigheden hen op dezelfde wyze begunstigd.

De mandemaker die dit houten geveltje in 1530 bewoonde, heette Meester Klaes De Wis. In kleeding, zeden en gewoonten, was de man, gelyk wy gezegd hebben, eene eeuw achteruit. Zyne buren noemden hem, een man van den ouden tyd. Hy was een redelyk wel bemiddeld burger, maer nogtans zoo nauw, zoo gierig, dat hy een solferstek zou in achten hebben gekloven, en wie onzer weet niet dat zulks de Nec plus ultrà is der vrekkigheid?

Regt voor zyne deur stond ieder morgen een frisch, aenvallig, blond boerinneken hare melk uit te venten. De gewoonte van elkander een

groot deel van den dag te zien, had tusschen haer, Klaes De Wis en zyne vrouw eene soort van vriendschap doen ontstaen, welke, ofschoon een weinig op het eigen belang gevestigd, niet naliet van nog al heel standvastig te blyven. Want, zoo als het de mandemaker dikwerf zelf zegde, hy minde Lyntje als of hy haer vader geweest ware. Zoo ook deed moeder De Wis. Ik heb my daer even laten ontvallen dat het eigenbelang mede eene rol in deze vriendschap speelde; wy zullen ons nader verklaren.

By slecht of regenachtig weder, had De Wis altyd de voorzorg van een deel van zyn mandwerk, dat hy anders buiten de deur plaetste onder het afdakje, waermede zyn gevel prykte, binnen's huis te houden, ten einde het lieve boerinneken tot meerder gemak zich daer voor regen kon beveiligen. Zelfs wanneer het zeer koud was, werd het haer wel eens vergund, hare handen by het vuer te komen steken, dat vrouw De Wis van den gedroogden vlier der wissen, welke haer man bewerkte, gewoon was aenteleggen. Lyntje, die verre was van voor eene ondankbare te kunnen gehouden worden, beloonde gewoonlyk met melk rykelyk deze voorzorgen. Zulks maekte dan dat de oudjes, in plaets van om twee oorden,

slechts om een oord melk behoefden te koopen, en dan voor minder geld nog ruim zoo veel als hunne buren hadden.

Maer eens op een morgen, het meisje verscheen niet. Tot by negen ure wachtte baes De Wis om zyne manden te plaetsen, want het weder was niet zeer aengenaem; doch die niet kwam, was Lyntje. Dit was haer nog nooit gebeurd. Vrouw De Wis vergat door ontsteltenis melk by eene andere boerin te koopen. Dit gaf aen haren man de gelegenheid om te zeggen, dat melk gebruiken maer eene gewoonte was, en dat, zoo zy het zich konden afwennen, Goedenvrydag en Kruiskensdag hun niet half zoo treurig zou voorgekomen zyn. Voor het oogenblik was de vrouw maer niet te overtuigen: zy was te veel buiten haren schik door het afwezen hunner vriendin. Zou zy ziek zyn? vroeg zich het koppel; maer dan herinnerde men zich de gezonde kleur harer roode wangen, en men dacht aen geene ziekte meer. Des anderedags nog geen Lyntje te zien. Nu klom de ongerustheid der echtgenoten ten hoogsten top. De baes was gereed om zyn mantel omteslagen, en de poort alleen uittestappen, (iets dat hem sedert geene vyf-en-twintig jaer meer gebeurd was) om naer het dorp, waer zy

woonde(*) te gaen nieuws halen. Doch zyne vrouw deed hem aen het verslyt zyner zolen denken, en op die gegronde aenmerking waegde hy het nog zyne reis uittestellen. Maer eer het middag werd, kwam een boerenkinkel heel de Melkmarkt rond naer den mandemaker vragen. Hy bragt aen baes en bazin De Wis tyding van Lyntje. Het arme kind was reeds van den vorigen morgen schielyk en byna zonder ziekte van deze wereld gescheiden. Op haer doodbed had zy het dragen dier tyding by hare oude vrienden verzocht en zich in hun gebed bevolen. De echtgenoten namen voor van, tot rust harer ziel, nooit geen melk meer te gebruiken.

II.

Eenige weken waren reeds sedert het schielyke afsterven van het lieve, milde boerinneken verloopen, en nog hadden baes De Wis en zyne ega de gewoone kalmte hunner anders zoo gelykloopende levenswyze niet wedergevonden. Het scheen integendeel dat zy beiden van dag tot dag droefgeestiger werden. In plaets van des morgends, des middags en des avonds, vooral by helder weder, over de onderdeur hunner woonning een luchtje te scheppen, en den eenen en anderen voorbygaenden burger eenen vriendelyken ‘dag gebuer!’ toetewerpen, gelyk het eertyds hunne gewoonte was, bleven zy geheele dagen in huis en kwamen niet uit dan om 's och-

tends, al heel vroeg, in Onze Lieve Vrouwe Kerk misse te gaen hooren. Doch hunne houding was dan zelfs nog zoo verstrooid en de uitdrukking hunner aengezigten zoo somber, dat schier geen enkele bewooner der Melk-of-Lynwaedmarkten het durfde wagen, een van beiden aentespreken. Wanneer zich echter iemand zoo verre verstoutte, kreeg hy nauwelyks een nietsbeteekenend antwoord, zonder hun meer uit den mond te kunnen krygen.

De geburen, die anders de twee oudjes zeer genegen waren, en niet beter zochten dan ze te troosten, in geval van nood, wisten waerlyk niet wat uit dit alles te raden. Zy maekten allerleije gissingen over eene zoo onverwachte verandering. - Ik kan toch niet gelooven, dat het alleen om Lyntje zy, dat zy er zoo teerachtig uit zien, sprak op een morgen baes Schuermans, de loodgieter van de Melkmarkt, tot den suikerbakker die over zyne deur woonde. - Het is wel waer dat zy er iets of wat by verliezen, viel zyne vrouw in, want moeder De Wis kreeg meer melk om eene halve blank, dan wy om eenen halven braspenning; maer my dunkt dat zy het nu ruim uitwinnen: zy drinken nu in het geheel géén melk meer. - En hebt gy gezien hoe de baes gisteren

zelfs vergat zyne manden aen de deur te plaetsen? vroeg de kleermaker van nevens hare deur, zich by het gezelschap voegende: dat is nu de eerstemael, op de dertig jaren, dat ik op de markt woon, dat iets dergelyks by helder weder gebeurt. - Zouden hunne zaken slecht gaen? vroeg de suikerbakker; het wishout is duer en.. - ô Dat geloof ik niet, sprak Schuermans; de De Wissen zitten styf. - En leven zoo sober als muisjes, voegde er zyne vrouw by. - Wat mag het dan toch zyn...? riepen al de anderen.

Op dit oogenblik ging eerst de boven- en daerna de onderdeur open van des mandemakers wooning, en De Wis trad statig in zyne zondagskleederen gedoscht op de straet. Met eene treurige groetenis beantwoordde hy de medelydende blikken, welke, hem stilzwygend groetende, zyne buren toewierpen, en na de deur weêr goed achter zich te hebben toegetrokken, stapte hy regelregt op eene prachtige wooning aen, langs deze zyde der Torfbrugge, omtrent het midden der Lynwaedmarkt gelegen. - Daer! wat gaet dat nu worden? fluisterde Schuermans tot de zoo als hy verstomde geburen: ik hoop niet dat hy dàér gaet aenkloppen... dit zou te verre.... Maer eer hy den tyd gehad had, zynen begonnen volzin

te eindigen, had De Wis den zwaren yzeren klophamer vast, die op de poort der wooning gehecht was, en liet hem byna terzelfder tyd met groot geweld nedervallen. De klop deed op de verzamelde geburen het zelfde uitwerksel als een magtige elektrieke schok, die hen van het hoofd tot de voeten zou geraekt hebben, op hun gestel had kunnen. - De Hemel beware ons! Wat zal dat worden? - morde men op het toppunt der verbaesdheid. - God zegen ons allen: zou Geertruid De Wis eene geraektheid hebben? Dan... Maer eer men weêr den tyd om te eindigen had gehad, was aen den baes de deur geopend, en hy zelf, na met den poortier eenige woorden te hebben gewisseld, binnen getreden.

Om de ontsteltenisvan baes Schuermans en zyn gezelschap uitteleggen, zal het ons genoeg zyn te zeggen, dat het huis, waer De Wis zoo stout aenklopte, hetgene was, waer Mynheer de Deken van het Kapittel der hoofdkerk woonde. Daer het in het algemeen aengenomen was, dat zich iemand in de uiterste verlegenheid moest bevinden, vooraleer zich tot dezen hoogen geestelyke te durven wenden, zal men ligt begrypen welken indruk zulk eene daed van den kant des mandemakers op de gemoederen zyner buren moest

maken. Wy zullen dezen voor het oogenblik een weinig alleen laten en liever baes De Wis by den Deken volgen, na eerst den lezer met de gewigtige redenen te hebben bekend gemaekt, die den goeden man tot zulk een buitengewoonen stap genoopt hadden.

Nog geen drie dagen waren, sedert het vernemen van des Melkboerinnekens dood, verloopen, toen op een nacht de twee oudjes eensklaps door een ongewoon gerucht, naer het hun toescheen, door het openen der straetdeur hunner wooning veroorzaekt, uit hunnen eersten slaep ontwaekten. Zy luisteren aendachtig toe... Niets meer. Juist sloeg het op Onze Lieve Vrouwe. Zy tellen, en het is middernacht. In zyne ongerustheid was baes De Wis al opgestaen om te gaen zien of men hem welligt zyn mandwerk niet kwam stelen; doch het ‘twaelf ure slaet de klok!’ door een anduit regt voor zyne deur uitgeroepen, doet hem denken dat hy zich bedrogen heeft. Hy legt zich weêr nevens zyne vrouw te rust. Eenen oogenblik later hoort hy, als het ware, iemand den stylen trap, die naer de slaepkamer leidt, zachtjes opkomen. De schrik doet hem byna de ademhaling verliezen. Met moeite regt hy zich op, gaet overeind zitten en tracht zoo veel mogelyk

zyne aendacht op het gerucht te vestigen. Juist was het tot voor de deur der kamer gekomen. - Wie is daer? schreeuwt de mandemaker met eene beangste stem. Geen antwoord. Op eens hoort hy schynbaer de deur openen, zonder iets aen de zelve te zien verroeren, en iemand treedt zacht en al zuchtende de kamer in. Hoe er die iemand uit zag, zie daer hetgene De Wis niet wel kon onderscheiden; want, ofschoon hy duidelyk hoorde zuchten en stappen, kon hy geen sterveling zien. Het spook, of wat het ook wezen mogt, ging echter voort met zuchten. Hy voelde het zelfs de bedstede naderen, de gordynen opentrekken en langs de tweede deur der kamer, die nevens zyn bed op een ander vertrek gaf, uitgaen, met dezelfde omstandigheden als by de eerste deur, doch hy zag niets.

Was het nu dat de schrik hem zoodanig bevangen had, dat hy zich niet in staet bevond zich van het zintuig des gezigts behoorlyk te bedienen, of was het waerlyk iets bovennatuerlyks, dit zullen wy voor het oogenblik niet verder onderzoeken; maer zeker is het dat hy hetzelfde gerucht en gezucht eenige stonden later boven hem op den zolder hoorde. Het zal niet noodig zyn te zeggen, in welken staet de niet zeer kloeke man-

demaker zich het overige van den nacht gevoelde. Men verbeelde zich slechts zyne gesteltenis. Wat zyne vrouw betreft, deze had niets gehoord noch gezien, daer zy korts na het eerste gerucht weêr zachtjes was ingeslapen.

Wanneer haer des morgends haer man het gebeurde verhaelde, waende zy het niet te kunnen gelooven. De zaek was dat zy vreesde er geloof aen te hechten en dus al deed wat zy kon, om het zich zelve en haer man als een droom voortestellen. Dit gelukte haer ditmael redelyk wel. De Wis zelf scheen eindelyk dit alles als eene begoocheling zyner door den slaep verbysterde zinnen aen te zien. Maer toen hy den volgenden nacht op hetzelfde uer weêr hetzelfde gerucht vernam, had hy de tegenwoordigheid van geest Geertruid wakker te maken. Beiden luisterden nu aendachttg toe, en juist als den eersten keer, kwam het gezucht steeds nader tot digt by de bedstede, vertrok dan door de tweede deur, en eindigde met zich op den zolder te doen hooren.

Nu bleef er geen middel meer over om de echtheid van de verschyning in twyfel te trekken. De mandemaker die, als ouddeken van het broederschap der Geloovige Zielen in Onze Lieve Vrouwe Kerk, (hoedanigheid die hem het voor-

deel gaf, van in een zwarten zyden tabbaert gedoscht, op groote feestdagen een flambeeuw met een zilveren schild in de processie te dragen,) eene zeer groote zucht tot het verlossen van zielen uit de smartende vlammen des vagevuers koesterde, twyfelde nu geen oogenblik meer, of het was de ziel van den eenen of anderen afgestorven, die zich op die wyze in hunne gebeden wilde aenbevelen. Wie het was, konden de echtelingen niet bedenken; althans Lyntje, dachten zy, kon het niet zyn: immers zy hadden tot rust van de ziel dier onvergetelyke vriendin beloofd voortaen melk te derven.

Dientengevolge stonden zy des anderdaegs nog vroeger dan naer gewoonte op, en gingen, in plaets van ééne misse, gelyk zy anders deden, twee missen hooren. Dit was nu, volgens hen, het onfeilbare middel om de verschyningen spoedig te doen ophouden. Daer deze echter, in plaets van optehouden, steeds en met groeijend gerucht en zuchten bleven voortduren, vermeerderde hunne onrust ook in evenredigheid. Vrouw De Wis, die tot hiertoe veel vertrouwen in hare gebeden had gesteld, begon zich minder van derzelver uitwerksel verzekerd te houden. Haer man was ook verre van in zyne gewoone-

lyke plooi te zyn. Des nachts sliepen zy niet, by dag spraken zy onophoudelyk over het wonderbare geval. Geen wonder dus zoo de geburen bemerkt hadden dat De Wis zyne zaken niet naer gewoonte verrigtte; geen wonder zoo de beide oudjes er van dag tot dag zieker en teerachtiger uitzagen; geen wonder eindelyk zoo het gestadig voortduren van al deze onrustwekkende omstandigheden, den byna wanhopenden man dwongen zich tot den heer Deken te wenden: een stap die aen de bewooners der Melkmart zoo vermetel had toegeschenen.

Hier stelde hy zoo goed hy kon de reden voor, die hem in de wooning van den heer Pastor der Kathedrale Kerk gebragt hadden. De weerdige geestelyke beloofde den mandemaker, van in persoon den volgenden nacht by hem het wonder te zullen komen waernemen; en deze keerde, de blydschap op het aenzigt en de troost in het hart, spoedig naer huis. Op de Melkmart vergat hy zelfs, zoo was hy verheugd, den welmeenenden groet zyner nog altoos verzamelde buren te beantwoorden. Hetgene Schuermans zeggen deed, dat het met De Wis steeds erger zou moeten worden, want dat hy vast geloofde dat de man feig was.

De heer Deken kwam inderdaed den zelfden nacht by den mandemaker in huis. Sprak hy den geest of het spook aen, deed hy bezweringen of las hy gebeden die de kracht hadden verschyningen te doen ophouden, zulks heeft men nooit regt kunnen weten. Doch merkwaerdig is het, dat er sints dien niets buitengewoons meer by De Wis gebeurde, en de vrome ouddeken van het broederschap der Geloovige Zielen en zyne vrouw, al spoedig hunne gewoone rust, en by gevolg ook hunne regelmatige levenswyze terug kregen.

Doch eenige dagen daerna was op een voormiddag geheel de Melkmarkt op de been. De geburen schaerden zich in menigvuldige groepen te samen, en schenen elkander niet dan met angstige gebaren te ondervragen. De melkboeren en boerinnen stonden ook allen overhoop, en vergaten zelfs hunne waer naer gewoonte uit te venten, om de wonderlyke en belangwekkende bewegingen en uitdrukkingen van baes Schuermans en anderen met open monden nieuwsgierig gade te slaen. Er moest dan inderdaed iets al zeer belangryks hebben plaets gegrepen, want zelfs de bewooners der byliggende straten kwamen langs alle zyden toegeloopen en

deelden weldra na het ongewoone nieuws te hebben vernomen, in de ontsteltenis der lieden van de Melkmarkt. Haesten wy ons hiervan de gegronde reden optegeven.

Het gerucht en gezucht dat den mandemaker en Geertruid zoo lang gekweld had, was dien zelfden nacht door al de buren vernomen geworden. Daer het spook, sints het bezoek des heeren Deken, zoo het scheen niet meer by De Wis in huis kon, vergenoegde het zich met op de markt heen en weêr te wandelen en telkens dat het voor de wooning kwam, te blyven stilstaen, om op eenen droevigen en hartscheurenden toon te roepen:

 
Half water,
 
Half melk,
 
Scherp gemeten!
 
'k Heb myn ziel vergeten!

Zoo was het ten minsten dat de loodgieter en zyne vrouw het hadden verstaen. De suikerbakker beweerde het ook, op eenige kleine veranderingen na, zoo te hebben gehoord, en de kleedermaker en nog andere geburen waren er van wakker geworden; doch er was niemand

die kon begrypen wat het mogt beteekenen. Nu kon de mandemaker niet meer zwygen. Hy riep Schuermans en nog eenige anderen in, en verhaelde hun wat er by hem zoo lang gebeurd was. Allen werden het nu aenstonds eens, dat het niet anders dan de ziel van het overleden Lyntje kon zyn. Hoe zou de geest anders altyd by De Wis hebben willen wezen. Daerby herinnerden zich eenige buren, dat er inderdaed haer melk bytyds byzonder blauw uitzag: iets dat het geroep

 
Half water,
 
Half melk,

zeer wel uitlegde. Daer men nogtans met zekerheid wilde te werk gaen, besloot men van nog den volgenden dag aftewachten en dan, werd de nacht weêr ontrust, maetregelen te nemen, om voor altoos van zulke schrikbarende bezoeken bevryd te blyven.

Den volgenden nacht, weder het zelfde gerucht. Geen mensch die op de Melkmarkt nog gerust kon slapen. Er waren reeds eenige burgers die van zin waren te verhuizen, liever als in eene straet te blyven woonen waer het zoo maer alle nachten spookte, toen een kuiper een

eenvoudig middel voorstelde om het te doen ophouden. Hetzelve was in dergelyke gevallen, naer hy zegde, verscheide malen met goed gevolg te werk gesteld. Het bestond enkel in het plaetsen van een beeldje, zoo goed mogelyk den lichamelyken vorm voorstellende dien de geest op de wereld bewoonde. De reden hiervan waren, altyd naer het zeggen van den kuiper, doordien de overledenen, die weêrkomen, dikwerf zoo lang moeten dwalen, tot dat er iemand hunne plaets vervangt.

Van zynen kant verhaelde De Wis, hoe de heer Deken hem ried van een Lieve Vrouwenbeeld op de markt te plaetsen. Na ryp overleg, besloten de geburen van beide beelden op gemeene kosten te doen maken. Zulks geschiedde, en daer de nood, om zoo te zeggen, spoed wilde, werden zy eenige dagen daerna op hunne plaets gesteld, te weten: het afbeeldsel van Lyntje op den borneput, die toen aen den noordkant der Melkmarkt stond en het Lievevrouwenbeeld meer zuidwaerts en juist voor de wooning van den suikerbakker. Het zal onnoodig zyn hier bytevoegen, dat het sints nooit op de Melkmarkt meer gespookt heeft.

Zie daer volgens sommigen den oorsprong van

het Melkboerinneken en der Lieve Vrouw die wy nog ten huidigen dage op de Melkmarkt zien. Wanneer men later al de openbare borneputten in pompen veranderde, deed men een kunstig metalen beeldje in plaets van het steenen, dat er eerst stond, op de pomp van de Melkmarkt plaetsen. Jammer dat de naem des kunstenaers, wien men hetzelve verschuldigd is, niet tot ons is gekomen. Wat de Lieve Vrouw betreft, daer de eerste gedurende het bezoek dat ons de fransche sansculotten op het einde der verleden eeuw kwamen geven, was verdwenen, heeft men ze later ook door eene nieuwe moeten vervangen.

In vorige tyden bestond tusschen de geburen van de Melkmarkt een slach van genootschap dat voor doel had, het versieren en palleren der pomp en der huizen, alsook het kleeden van het beeldje op al de openbare feesten. Het Jubelfeest, ter eere van Onze Lieve Vrouw onder de voorledene regering gevierd, meenen wy het laetste geweest te zyn, waerop men zich met het toilet van het boerinneken heeft bezig gehouden. Andere tyden, andere zeden, zegt het spreekwoord; op onze meer verlichte dagen zou men zich met zulke beuzelingen niet meer bezig houden.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen


Over dit hoofdstuk/artikel

datums