Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 1

[p. 129]

Het heilige besnydenis.
(1100.)

Laet ons van een duivel een God maken!
(volksgezegde.)

I.

Op zyn togt naer het H. Land, had Godfried van Bouillon een antwerpschen priester van goede familje als kapellaen medegenomen, met name Hendrik Nose. Deze was een vroom, heilig en voor zynen tyd zeer geleerd man, die, volgens sommigen, na dat de Kristenen de stad Hierusalem ingenomen en onzen Markgraef eersten koning uitgeroepen hadden, tot de hooge

[p. 130]

waerdigheid van Bischop van de heilige stad had kunnen verheven worden, had zyne hooggeroemde zedigheid hem dezelve niet uitdrukkelyk doen weigeren.

Ofschoon zoo verre van het vaderland verwyderd, bleef die edeldenkende geestelyke hetzelve met ganscher ziele aengekleefd en hoogstoegenegen, en liet nimmer na, zyne oude medeburgeren vooral, in alle gelegenheden hiervan de merkwaerdigste blyken te geven. Zoo gebeurde het onder anderen byzonderlyk door zyn toedoen dat, Godfried eenigen tyd voor zynen dood besloot de Antwerpenaren met een der heiligste en meestgeëerde in Sion overgeblevene heiligdommen te begiftigen.

Dit toen geheel de kristenheid door befaemd heiligdom, was het heilige Preputium of Besnydenis ons Heeren. Daer de Markgraef ons het gelukkige aenkomen van zulk een kostbaer pand wilde verzekeren, en het onderwegen van alle ongeval bevryden, koos hy om het hier te brengen den zelfden Hendrik Nose, met een gevolg van twaelf kloeke en in den stryd beproefde krygers, die ook binnen de muren van Antwerpen voor de eerstemael het dagligt hadden gezien. Deze dapperen, kwamen gelukkiglyk

[p. 131]

alhier met hunnen kostelyken schat behouden aen. Ongemeen was de vreugd onzer om hunne godsdienstige gevoelens zoo bekende voorouderen. Nose en zyne gezellen werden op de plegtigste wyze ingehaeld. De buiten- en binnen Burgemeester, de Amman, de Schoutet, met al de geestelyke genootschappen der stad, den Bischop van Kameryk zelve en andere leden der hooge geestelykheid aen het hoofd, en vergezeld van een groot aental ridderen, ten prachtigsten uitgedoscht, gevolgd van eene ontelbare menigte volks, dat uit alle hoeken des Markgraefschaps was komen toegeloopen, traden het heiligdom tot buiten de poorten der stad tegemoed en bragten het triumfantelyk binnen Onze Lieve Vrouwe kapel. De kapellaen en zyne twaelf gezellen werden als heiligen door het volk aenzien, en sints dien dusdanig geëerbiedigd, dat de stad om aen den eerstgenoemde hare dankbaerheid te bewyzen, hem een groot gedeelte gronds tegen den Driesch, digt by de tegenwoordige St.-Paulus kerk schonk, waer eeuwen later eene straet werd aengelegd die men nog Nosestraet^(*) noemt. De twaelf krygers over-

(*) Over eenige jaren Neuzestraet!

[p. 132]

laedde men met weldaden en bouwde men wooningen niet verre van de Koepoort, in eene straet, die tot herrinnering hunner reize de Hierusalemstraet werd geheeten.

De aenkomst van het Heiligdom alhier ging ook door verscheidene aenzienlyke wonderen vergezeld. Zonder van het overgroot getal zieken en melaetsten te willen spreken, die door deszelfs kracht genazen en gezuiverd werden, zullen wy alleen van een man uit de Zilversmidstraet gewagen, die, reeds lange jaren met den duivel bezeten, op den oogenblik van de aenkomst van het Heilige Besnydenis schielyk en voor altoos van den booze werd verlost.

De toeloop der geloovigen uit geheel Belgiën tot het heilig Preputium was zoo aenzienlyk, dat zulks meestendeels de vergrooting der Kathedrale te weeg bragt. Er werd zelfs een genoot-of-broederschap onder den naem van het Heilige Besnydenis ingesteld, dat verscheidene eeuwen bestond en door eenige Pauzen en Bisschoppen met aenzienlyke aflaten en privilegiën is verrykt geworden. Dit broederschap had ook eene byzondere kapelle en een altaer in dezelfde kerk.

Maer wanneer in 1566, de beeldstormers hier te lande hunue verwoestingen aenvingen en by-

[p. 133]

zonderlyk te Antwerpen, al wat zoo veel eeuwen, het voorwerp van den eerbied onzer voorouderen geweest was, verbraken en verbryzelden, moest onvermydelyk dit heilig overblyfsel zoo min geëerbiedigd worden, als zoo vele andere. Het werd door zekeren Herman, een overbekend duitsch predikant, en een der voornaemste bestokers der beeldstormery geroofd en naer Holland gevoerd; en niet tegenstaende al de poogingen tot het weêrkrygen van hetzelve te werk gesteld, is het tot heden toe altyd voor ons vaderland verloren gebleven.

[p. 134]

II.

Na dat Alva, om de oproerige Antwerpenaren te straffen, hun eene zware schatting opgelegd, en om eenige schuldige vreemden te treffen, stroomen van onschuldig bloed had gestort; na dat hy in een woord, naer zyne meening, het geheele land gestild en overal al de hoofden van de byna onverwinlyke hyder der dreigende omwenteling had afgeslagen, deed hy om de burgeren nog meer te breidelen, op last van den somberen Filips II en onder het geleide van den bouwheer Paciotti, het kasteel bouwen. Hier plaetste hy tot eene eeuwige gedachtenis van zyn beleid in het bedwingen der stad, zyn eigen standbeeld, uit het metael der veldstukken gegoten, door

[p. 135]

hem in den slag van Jemmingen op de Geuzen genomen. Zoo wy aen hetgene ons door de historieschryveren van hetzelve verhaeld wordt, geloof hechten, moet dit standbeeld zeker een der zonderlingste geweest zyn die men ooit heeft gewrocht. De eene zyde en wel voornamentlyk die, welke naer de stad gekeerd was, stelde den hartog geharnast en in wapenrusting voor, de hand naer de stad gekeerd, als of hy de inwooneren met dezelve nog wilde bedreigen. De andere zyde integendeel verbeeldde hem in hovelingsgewaed, met den bevelhebberstok in de hand. Onder zyne voeten lag een tweehoofdig beeld, een burger en een edelman voorstellende, welker voorregten hy misachtende scheen te vertreden, en door zyne dreigende houding te verpletteren.

Na dit alles voltooid en de noodige maetregelen tot het voorkomen van verdere onlusten genomen te hebben, vertrok de hartog naer Brussel, om daer op nieuw de burgeren schrik en afgryzen voor zyne hatelyke en moordzuchtige dwinglandy te gaen inboezemen. Zyn vertrek nogtans was verre van den toestand der antwerpsche stedelingen te verzachten, daer, gelyk ieder weet, de trawanten die hy hier liet, niet

[p. 136]

ophielden dagelyks nieuwe onnoozelen door de handen der beulen te doen omkomen. Zelfs zond hy van tyd tot tyd gewaende ketters en beeldstormers uit andere steden van het land naer Antwerpen af, om dezelven aldaer eene volgens zyne wreedheid zeer wel verdiende straf te doen ondergaen.

Op deze wyze zag men op een morgend van het jaer 1573 een twintigtal ongelukkige gevangenen op het nieuwe kasteel aenkomen, die veroordeeld waren om tot voorbeeld van alle slechtdenkenden en tot stichting van alle getrouwe onderdanen van den koning van Spanje, alhier om het leven gebragt te worden. Het bevel door Alva in deze gelegenheid aen zyne vertrouwden geschreven, hun de vryheid latende van deze rampzaligen naer goeddunken te vermoorden, besloten zy, om de eentoonigheid van het hangen en verbranden een weinig wegtenemen, dezelven in het water te versmooren. Immers konden de andere uitvoeringen, het hangen vooral, niet belangwekkende genoeg aen deze bloedhonden meer voorkomen, daer zy het geheele land reeds met galgen en brandstapels overdekt hadden.

Op dezelfde plaets, waer zich nu het zoo-

[p. 137]

genaemde Schermershuis bevindt, stond in dien tyde eene oude poort, welke men, uit hoofde der nabyheid van de voormalige Sint-Joriskerk, de Sint-Jorispoort noemde; ofschoon zy op dit tydstip reeds lang en haren naem en hare hoedanigheid van stadspoort had moeten afstaen aen de toen nieuwelings opgebouwde, tegenwoordig nog bestaende Mechelschepoort, ook wel de Keizerspoort genaemd, omdat Keizer Karel de eer had, in 1545 het eerst langs dezelve in de stad te komen. Daer de Schermersgilde boven deze oude Sint-Jorispoort, sedert onheuchelyke tyden, hare kamer van stadswege had, noemde men ook de straet die vóór dezelve liep de Schermersstraet. Een weinig buiten deze poort verhief zich een kleine heuvel, die aen de leden van de Gilde tot oeffenplaets diende, en uit dien hoofde den naem van Schermersberg had gekregen; en niet verre van daer bevond zich een nog al uitgestrekte en diepe waterpoel of meir, welk men sints dien, en ofschoon tegenwoordig geheel toegevuld, tot herrinnering aen de verschrikkelyke gebeurtenis, die wy gaen verhaelen, altyd den Geuzendrink heeft geheeten.

Die poel dan was door de beulen van den hartog van Alva tot strafplaets voor de hun toege-

[p. 138]

zondene slagtoffers gekozen geworden. Van zeer vroeg in den morgend en zelfs eenige uren voor de uitvoering, verzamelde reeds het grauw, in alle omstandigheden naer tooneelen begerig die zyne stompe gevoelens kunnen treffen, op den Schermersberg, de boorden van het meir en de omliggende plaetsen. Na eenigen tyd wachtens verschenen eindelyk de reeds halfdoodgemartelde gevangenen, onder het geleide van een aental woeste spaensche soldenieren. Opdat de kleederen hun niet zouden belemmerd hebben, begon men met ze gansch moedernaekt uitteschudden; dan bond men hun elk een zwaren steen aen den hals, en zoo werd ieder op zyne beurt door twee soldaten in het water gestort. Het grauw zag dit alles koud van ontzetting en onder de grootste stilte aen. Het scheen als of eene zoo verregaende barbaerschheid aller tongen had verstyfd. Geen woord, geen enkele zucht zelfs werd gehoord. Alleen, wanneer de laetste gevangen, een tachtigjarige gryzaerd zou in den poel geploft worden, gebeurde het dat de steen, die hem tot op den grond des poels moest trekken, niet vastgenoeg zynde, van de koord los schoot, en de ouderling slechts op eene plaets viel, waer het water nog niet diep genoeg was,

[p. 139]

om hem de ademhaling te kunnen beletten. Op dit gezigt hoorde men een stil en half verdoofd gemor, onder de met medelyden bewogene menigte; dan, de trawant met den ouderling belast, zonder zich verder om dit teeken van medelyden te bekreunen, had nog de barbaerschheid van den om hulp smeekenden gryzaerd met den voet verder naer het diepe van het meir de stooten. Doch nu kon een sterkgespierde kerel, die nevens den barbaer stond, het niet langer meer volhouden: - By de hel! vloekte hy grynzend, wyl hy den Spanjaerd by den nek greep, gy zult met hem mede! - en met eenen plofte hy hem zyn slagtoffer na in den vloed. Twintig hellebaerden daelden ter zelfder tyd op den braven man neder, en deden hem zonder het minste geluid den geest geven. Nu kende de woede van het volk geene palen meer. Razend viel het op de krygers aen, overlaedde ze met eenen hagel steenen, die men als uit den grond scheen te rukken, wierp er een goed deel van in het water en vervolgde de anderen al huilende tot onder het kasteel, waervan men de verdedigers nauwelyks den tyd liet van de bruggen optehalen en de poorten te sluiten.

Dit alles geschiedde zoo onverwacht en met

[p. 140]

zulken spoed dat de bezetting der sterkte, die nergens van wist, en slechts door de op de vlugt gedreven en achtervolgde trawanten vernam wat er gaende was, byna geen ander middel zag om zich 'te verzekeren, dan door de bruggen optetrekken. Middlerwyl was een tweede, nog ontzaggelykere volkshoop langs eenen anderen kant het kasteel genaderd, en onder een woest gehuil dreigde de slecht gewapende, en door woede verblinde menigte, den dood in de grachten of op de vestingen te willen zoeken. Vooral had men het op het standbeeld van Alva gemunt.

- Dat men ons zyn hatelyk beeld levere! was al wat men uit aller monden hoorde. Door het toedoen echter der voorzigtige, toegesnelde magistraten, werd alle verdere bloedstorting voorkomen, en ieder keerde zoo niet minder woedend, ten minsten in schyn bedaerder huiswaerts.

Niet lang daerna werd de hartog door Requesens in het landvoogdschap der Nederlanden vervangen: hy keerde naer Spanje weder, slechts den haet van het volk mededragende, dat hy zoo lang had gefolterd. Een der eerste daden, die de aenkomst zyns opvolgers kenmerkten, was het omwerpen van het beeld op het plein

[p. 141]

van het kasteel. Filips zelf had den hoogmoedigen waen zyns zendelings al te overdreven gevonden, en dientengevolge bevelen tot het neêrleggen der beeldtenis gegeven.

Toen eindelyk eenigen tyd daerna de Antwerpenaren, met toelating der Staten, de sterkte, die hun zoo dikwyls verontruste, begonnen te slechten en dat, naer men verhaelt, de vrouwen zelve mede arbeidden om de muren te vernietigen, die de inwooners zoo lang hadden bedregen, werd het standbeeld ergens in een hoek gevonden, na vele onteerende mishandelingen, van het kasteel langs de straten der stad gesleurd, en ten slotte in kleine brokken verbryzeld, waervan men zich voorstelde weêr op nieuw stukken geschuts te gieten, opdat het, gelyk Hooft zegt, schoon van gedaente veranderd, nog, als krygsgetuig, zynen aerd mogt behouden en de burgers schrik inboezemen.

[p. 142]

III.

Er onderscheidde zich in het leger, dat den ongelukkigen Keizer, Frederik Barbarossa, ter herwinning der heilige plaetsen naer Judoea gevolgd was, een antwerpsche kryger, wiens ontembare moed en verbazende onverschrokkenheid door al de schryvers, die van de kruistogten slechts een weinig breedvoerig gewagen, als zoo buitengewoon worden opgegeven, dat enkele zyner daden ons zelfs ongelooflyke wonderen toeschynen.

Zekeren dag, dat het leger door de verschrikkelyke woestenyen der bergketen van Palestina voorttrok, en zich zonder ophouden aen de schielyke aenvallen der Sarracenen zag blootge-

[p. 143]

steld, was Tucher - zoo hiet onze dappere Antwerpenaer - als hoofd der krygers, die de achterhoede uitmaekten, aengesteld geworden. Daer de vyanden zich slechts by tusschenpoozen, en juist zoo lang lieten zien, als zy het noodig oordeelden, om zonder gevaer hunne schichten op de Kristenen te kunnen werpen, had onze held zich gedurende een geruimen tyd nauwelyks verwaerdigd zyn kleinen troep by elken nieuwen aenval stil te houden, en het aengezigt naer de reeds terugtrekkende aenvallers te keeren. Door dit schynbaer vreesachtig gedrag allengs stouter geworden, waegden de Saracenen het weldra hem van nader by te bespringen, en niet meer zoo schielyk uit het bereik der Kristenen te vlugten. Inzonderheid muntte een reuzenstaltige Moor in die doenwyze boven zyne makkers uit, en was zelfs eindelyk zoo vermetel geworden, van alleen zyn ros stil te houden, wyl al de overigen terugtrokken. Op dit gezigt wendde nu ook Tucher zyne klepper om, gebood zyne gezellen geen voetstap te verzetten, en reed alleen op den Moor aen. Deze van zynen kant, zich door de tegenwoordigheid zyner broederen gesterkt ziende, die ook op eenen tamelyk grooten afstand hadden stilgehouden, week niet ach-

[p. 144]

teruit, maer bleef kloekmoedig den Kristen verwachten; en weldra begon tusschen de twee vyanden een gevegt, waerin beiden zulke zware proeven van dapperheid en behendigheid aen den dag legden, dat hunne wederzydsche troepen hetzelve vol verwondering en belangstelling beweegloos bleven aenstaren, en waerin het eindelyk aen Tucher gelukte, zynen reusachtigen tegenschrever een zoo duchtigen zwaerdslag toetebrengen, dat hy den Saraceen niet alleen het hoofd, maer zelfs het lichaem tot aen den zadel van het paerd doorkloof, en de beide helligten des romps, onder een luid zegegeroep der Kristenen, langs weêrskanten van het dier afvielen.

Dit schriklyk wapenfeit, door geheel het heir geroemd en bewonderd, boezemde aen Barbarossa zoo veel achting in voor den heldhaftigen Antwerpenaer, dat hy hem op de plaets zelve ridder sloeg, en gebood van tot een eeuwig aendenken van zyne vrome daed, een Moorenkop in zyn wapens te dragen.

Na het noodlottige omkomen des keizers in het vaderland teruggekeerd, deed Tucher zich eene fraeije wooning bouwen niet verre van de straet, die wy naer den Moorenkop zyns wapens nog Mooriaenstraet noemen, waer hy van de

[p. 145]

achting en den eerbied zyner medeburgeren omringd, nog lange en heilvolle dagen sleet.

Even als hy, voegde het grootste gedeelte zyner nakomelingen eene wonderlyke schranderheid in het bestuer der zaken en eene zeer verlichte godsvrucht by eene beproefde dapperheid. Onder anderen moet Robrecht Tucher, die omtrent het midden der 17^e eeuw leefde en zyne vaderstad veele merkweerdige diensten bewees, een byzonder geacht edelman geweest zyn, mits hy zelfs elfmael tot het eervolle ampt van Burgemeester werd gekozen.

De familje Rooze, wier prachtige wooning thans nog als Koninklyk Paleis dient en die, volgens eenigen, weleer haren naem aen eenen bleekhof (de Rooze) niet verre van de Ossenmarkt en bygevolg ook aen de Roozestraet zoude gegeven hebben, was ten dien tyde reeds sedert lang eene der aenzienlykste van Antwerpen; en Johan Rooze, haer toenmalig hoofd, een vriend en verscheidemael de amptgenoot van gemelden Robrecht Tucher, moest geensints in kunde, noch godsdienstigheid voor dezen laetsten achteruitwyken. In 1534 en 1535 waren deze twee verdienstelyke mannen Burgemeesters van Antwerpen, en het was door hun toedoen

[p. 146]

dat meer dan eene pooging tot het verfraeijen en verlevendigen onzer stad werd ondernomen.

Zoo waren, by voorbeeld, de stukken van het sints lang verbryzelde standbeeld van den hartog van Alva, tot dan toe onder de bewaring der stad gebleven, daer men het nog niet eens was kunnen worden, om te weten wat er mede uitterigten. Op aenraden echter van Rooze en Tucher, besloot men er een kruisbeeld van te gieten en hetzelve, ter gedachtenis van het weleer verdwenen Heilige Besnydenis, op de Meir en regt over de Huidevetterstraet te stellen, op dezelfde plaets, waer eenige jaren te voren, een dergelyk metalen kruis door de beeldstormers was in stukken geslagen. Dat dit voornemen de zoo godsdienstminnnende Antwerpenaren buitengewoon beviel, hoeven wy zeker wel niet te zeggen: - Laet ons van een duivel een God maken! sprak het volk, en het vermaerde Kristusbeeld, door zekeren Corthals of Cauthals van Mechelen gegoten, werd eenigen tyd daerna op de bedoelde plaets gesteld.

Het is aen dezelfde twee Burgemeesters dat wy waerschynlyk de schoone poort aen de Schelde, gewoonlyk Scaldispoort genoemd, zyn verschuldigd.

[p. 147]

Toen onze tegenwoordige vrienden, de Franschen, ons op het einde der verledene eeuw een bezoek waren komen geven, stak hun dit heerlyk gedenkteeken mede te veel de oogen uit, gelyk wy Antwerpenaren zeggen; wyl zy het kruis geheel verbryzelden, en het beeld aen eenen koperslager in de stad, om den geringen prys van acht centimen het pond verkochten. Men zegt, dat die brave man edeldenkend genoeg was, om het later aen de kerk aen denzelfden prys overtelaten; en op onze dagen prykt het van Alva's standbeeld, en van de veldstukken in den slag van Jemmingen genomen, gegoten kruisbeeld nog altoos boven den grooten ingang onzer Hoofdkerk.

einde van het eerste deel.