Kronyken der straten van Antwerpen. Deel 1

[p. 69]

Mathias de Metzer.
(1423-1448.)

De wyze veracht niemands raed;

hy weet dat de armoede het oordeel
uiet beneemt, en dat de raed eens
arme den weg aen de fortuin kan
openen.

oxenstirn.

I.

Van de vroegste tyden hebben onze om hunne godsvrucht zoo vermaerde voorvaderen, met rede de heilige moeder des Zaligmakers als patroonersse der stad Antwerpen vereerd en aengeroepen. Wanner men de kronyk- en geschiedschryvers, welke over onze stad hebben gehandeld,

[p. 70]

doorzoekt, vindt men byna op iedere bladzyde de klaerste blykteekenen van de byzondere bescherming waermede de heilige Maegd de Antwerpenaren altyd heeft begunstigd en welke zy gedurende verscheiden eeuwen heeft bevestigd met de luisterrykste mirakelen, aen hare krachtige voorspraek alleen te danken.

Korts na dat de hèilige Willebrord het Evangelie in het land van Ryen met zoo schoonen byval was komen verkondigen, stond reeds buiten de stad, die zich toen nog binnen de muren der eigenlyke burgt bepaelde, een Lieve Vrouwenbeeldje, dat om de menigvuldige mirakelen, waermede het de Antwerpenaren byna dagelyks verwonderde, wyd en zyd was beroemd geworden. Daer het te midden van een boom geplaetst was noemde men het Onze Lieve Vrouw op 't Stoksken. De toeloop, waermede het uit alle hoeken des lands werd vereerd, is onbeschryflyk; want geen enkele pelgrim die ongetroost van zyne reis naer het wonderbeeldje huiswaerts keerde. Na voor het zelve hunne beden ten hemel te hebben gestuerd, hadden de blinden geene leidslieden meer noodig; de kreupelen mogten zeker zyn van hunne krukken in den boom te kunnen ophangen, en zelfs de ongeneeslykste zieken bereikten voor het minst

[p. 71]

welgemoed en aen de betere zyde hunne haerdsteden terug. Zoodanig, dat waerschynlyk de bewooners van het land van Ryen van toen af de voorname gunst, waermede de dienst van Maria alhier later moest waergenomen worden, gemakkelyk konden voorspellen.

Dit had zoo een geruimen tyd en ten minsten wel eene eeuw geduerd, en tot in de wydste hoeken des lands was de faem van het wonderdadig beeldje doorgedrongen; toen op eens de toeloop tot hetzelve op eene verschrikkelyke wyze werd onderbroken. Een nieuwe inval der Noren of Noordmannen, gelyk men toen meest al de volken uit het noorden van Europa noemde, deed het geheele land het onderst boven keeren. Wat al verwoestingen deze oorlogzuchtige barbaren in al de landen van ons werelddeel maer voornamentlyk hier aenrigteden, is schier niet nategaen. Geheele steden werden vernield en tot den gronde afgebrand; duizenden inwoonders werden door het vuer of het zwaerd omgebragt; geene kerk, geen klooster bleef ongeroofd noch ongeschonden; geen dienaer des Heeren ongemoord. Mechelen, Lier, maer vooral Antwerpen en zyne omstreken werden gruwelyk mishandeld. In dien

[p. 72]

tyd was Deurne, Doerne of Thurne, gelyk men het toen noemde, reeds een zeer groot en aenzienlyk dorp, waer zich een der voornaemste kloosters van geheel Braband bevond. Hetzelve was door den Heiligen Fredigand, een vriend van de HH. Gommer en Rumold in de 8^e eeuw gesticht. Niet alleen dit prachtig klooster, maer ook het dorp werden door de Noordmannen zoodanig geslecht, dat er geen spoor meer van te zien bleef.

Op dezelfde wyze handelden deze barbaren met al de kerken, kloosters, kapellen en steden waer zy aenkwamen. Nergens werd een gebouw veel min een beeld onzen heiligen Godsdienst toegewyd, onverbroken gelaten; tot dat eindelyk God, door de magtige voorspraek zyner Moeder medelyden krygende met de arme bewooners van het land van Ryen, deze voor altoos van de schrikbarende Noordmannen op eene waerlyk bovennatuerlyke wyze verlostte.

Eene der eerste zorgen der Geloovigen, na het omkomen der Barbaren, was overal het herstellen der verwoeste kerken, kapellen en beelden te bewerkstelligen. Ten dien einde haestte men zich ook te Antwerpen eerst de oude Burgtkerk, toen nog den Heiligen Pieter en Pauwel toegewyd, ten

[p. 73]

spoedigste te herstellen. Eene kapel, niet verre van de burgt, op den oever der Schelde gelegen, en eertyds, naer men zegde, door den Heiligen Eloy, van eenen afgoden tempel, waerin men Mars aenbad, in eene kristene kapel onder de bescherming van den aertsengel Michaël veranderd, herrees mede weldra uit hare puinen. Eindelyk begon men ook aen het wonderlyke Mariënbeeld te denken, en daer men niet twyfelde of het was door de Noordmannen verbryzeld, wilde men op nieuw een beeldje in den zelfden boom zetten, of welligt deze plaets der Heilige Maegd aengenaem was. Maer wie maelt ons de verwondering, de verbaesdheid der wedergekeerde Antwerpenaren, wanneer zy niet alleen den boom geheel bloeijend en ongeschonden, maer zelfs het beeldje zonder eenige verandering vonden. Zy aerzelden nu geenen oogenblik meer om te gelooven, dat Maria deze plaets op eene gansch byzondere wyze lief had, en dezelve aldus voor alle ontheiliging had willen beschermen.

Spoedig verspreidde zich het gerucht dier wonderlyke bewaring overal rond. De toeloop tot Onze Lieve Vrouw op 't Stoksken nam weêr op nieuw toe, en groeide op korten tyd zoodanig aen, dat men zich eindelyk in staet

[p. 74]

bevond, om van de offers, door godvreezende pelgrims aen het beeldje gedaen, op dezelfde plaets eene prachtige kapel te bouwen, aen welke later door deugdryke vorsten aenzienlyke giften werden geschonken.

Deze toeloop bleef nu lange jaren onafgebroken voortduren. De kapel werd dagelyks ryker en prachtiger, en de eerbied tot het beeldje nam gedurig toe. Zoo had men gelukkiglyk het jaer 1115 bereikt, wanneer zich ter zelfder tyd en de dienst der H. Maegd, en de bloeijende staet waerin zich de haer toegewyde kerk bevond, op de vreesselykste wyze zagen bedreigen.

Eenigen tyd te voren stond Godfried van Bouillon, als markgraef van Antwerpen. Eer deze zoo godsdienstige vorst ter overwinning van 's Heilands graf, met het leger der kruisvaerders naer Azië toog, wilde hy zyne staten zoo veel mogelyk, zoo wel voor wat het geestelyke als het wereldlyke betrof, tegen alle vyandlyke aenvallen in veiligheid stellen. Hiertoe oordeelde hy het vermeerderen van de verdedigers der kerke en des staets het allergeraedzaemste te moeten wezen. Dientengevolge plaetste hy, met toestemming der hooge geestelyke overheid, in Sint Michiels tempel twaelf

[p. 75]

priesteren of kanonikken, om de belangen van den godsdienst te bewaken en gelaste zich voor derzelver onderhoud te zorgen. Tot verdediging van het markgraefschap zelf sloeg hy, eenige dagen voor zyn vertrek, in gemelde kerk, twaelf ridderen, gekozen onder de dapperste en bekwaemste zyner krygers. Door deze maetregelen de toekomst des lands van Ryen verzekerd geloovende, trok hy aen het hoofd der legerschaer naer Palestinen.

Nu bleef inderdaed gedurende eenige jaren alles hier in rust. De stad, ofschoon eigenlyk dat deel, waer de oude burgt stond, maer alleen met muren omringd was, spreidde zich allengskens uit. Reeds was Onze Lieve Vrouwe Kapel, digt by een goed voorgeborgt gelegen, en oostwaerts had zich een ander voorgeborgt tot digt by de hedendaegsche Karolus Borromeus kerk, die toen nog verre was van te bestaen, uitgestrekt. Onnoodig ware het dus te zeggen, dat de bevolking ook merkelyk had toegenomen. In deze omstandigheden verscheen hier eensklaps een vreemdeling, die door het verspreiden eener kettery, waermede hy reeds de meeste naburige landen had verpest, den bloei des Markgraefschaps in het algemeen en den roomsch katholy-

[p. 76]

ken Godsdienst in het byzonder, met eene gewisse verdelging bedreigde. Van waer hy oorspronkelyk was of uit welken streek hy herwaerts kwam afgezakt, vindt men in geen enkelen geschiedschryver juist aengeteekend. Zelfs zyn naem is langentyd een raedsel geweest, dat niemand heeft kunnen oplossen. Tachelinus by de eenen, hiet hy Tanchelinus, Tankelinus en Tankelmus by de anderen. Daer echter, gelyk ieder weet, de gewoonte van de namen eenen latynschen uitgang te geven, in dien tyd en nog lang daerna, algemeen in zwang was, zullen wy ons vergenoegen met hem enkel Tankelm te noemen. Hy begon, zeggen de Kronykschryvers, met de vrouwkens te verleiden van de visschers, die langshenen het strand nevens de burgt woonden, en door hare min beschaefde en zelfs ruwe zeden het meest aen verleiding moesten toeganglyk wezen. Met zyne vergiftigende leer besmet, haelden deze weldra hare mans over, en nu begon de nieuwe leeraer, by avond en onty, in de eene en de andere hut te prediken. Na zich op deze wyze met een goed deel discipelen te hebben omringd, waegde hy het eindelyk zich in de stad zelfs, op de openbare plaetsen te vertoonen en zyne kettery onbevreesd te verkondigen. Een der

[p. 77]

voornaemste punten derzelve was, dat men de priesteren geene tienden hoefde te betalen. Dit moest natuerlyk aen velen zeer aengenaem en wenschelyk voorkomen. Zoo men hierby voegt, dat hy eene wonderlyke welsprekendheid bezat, wel de wyze kende om de oogen van het volk te verblinden en vooral eene zeer gemakkelyke en losbandige leer verkondigde, zal het niemand verwonderen, dat hy op korten tyd zoo stout werd van zich een God te durven noemen en het water, waer hy zich in baedde, zynen toehoorderen deed ronddeelen als een souverein geneesmiddel voor al de kwalen der ziel en des lichaems. Tot op die hoogte gekomen, dacht hy het niet noodig zich langer te bedwingen. Hy vroeg en verkreeg van het volk eene lyfwacht van 4000 man, en telkens dat hy preekte, stonden deze trawanten met ontbloote zwaerden nevens zyne zyde, gereed om op het minste teeken de oneerbiedigen te straffen. Voorts leefde hy als een prins: het volk bragt hem meer aen dan hy kon gebruiken. Van de grootste strafloosheid verzekerd, beging hy de schreeuwendste buitensporigheden, zonder dat zich iemand dorst verstouten hem alleenlyk aentespreken. Om hier van slechts een staeltje te geven zal het genoeg zyn het volgende aentehalen.

[p. 78]

Zekeren dag, dat hy digt by O.L.V. Kapel, omtrent op de plaets waernu de oude Koordenmarkt is, zoude preken, deed hy nevens zich het beeld der H. Moeder des Zaligmakers plaetsen, zeggende dat hy dezelve tot zyne vrouw ging nemen en eens wilde zien, voor wien van hen beide de toehoorders de grootste genegenheid zouden hebben. Men had voor hem en voor het beeld, twee bakken gesteld, waerin ieder verpligt was die genegenheid door eene huwlyksgift te toonen; en men zegt, dat de vrouwen tot de oorringen en andere gouden versierselen toe, die zy by haer hadden, aftrokken, om ze Tankelm en zyne bruid te schenken.

Na vele vruchtelooze poogingen, om deze schandvolle roekeloosheid te doen ophouden, gelukte het eindelyk den bestuerderen van het Markgraefschap den nieuwen leeraer te verrassen en in de gevangenis te krygen. Deze slag trof zyne aenhangers zoo geweldig, dat zy zich in het openbaer niet meer dorsten vertoonen, noch iets ter zyner verlossing wagen. Men was van zin hem eenigen tyd in de gevangenis te laten treuren en dan eene strenge straf te doen ondergaen. Maer daer zelfs had hy middel gehad om hoorders en aenhangers te vinden; en zekeren duisteren nacht brak

[p. 79]

hy met hunne hulp zyne ketens, en verborg zich weder in de hut van een strandbewooner. Dan, de tyden waren veranderd. Zyne geweldenaryen hadden velen zyner warmste vrienden doen achteruit denken; zoodat hy het niet geraedzaem oordeelde langer hier te blyven. Korts daerop stak hy met een schuitje naer Engeland over. Kwam hy daer gelukkig aen of verging het scheepje dat hy bevaerde, ziedaer het geen men nooit regt heeft kunnen weten; doch te Antwerpen heeft men sints nimmer van hem gehoord.

Onnoodig ware het alhier by te voegen, dat de droevige uitwerkselen zyner eerlooze huichelary nog zeer lang na zyn verdwynen bleven voortduren, daer het overbekend is, dat slechts om deze rede de Kanonikken van St.-Michiels zich tot den H. Norbrecht wendeden. Deze beruchte geloofsprediker haestte zich, met eenige zyner gezellen, naer Antwerpen te komen. Door eenen onvermoeilyken yver tot het bekeeren der zondaren gesterkt, gelukte het deze eerwaerdige mannen, op korten tyd alle spoor van de goddelooze leer van Tankelm te doen verdwynen, en den Godsdienst weêr in vollen luister te doen pralen. Tot erkentenis voor dien gewigtigen dienst stonden hun de Kanonikken van St.-Michiels,

[p. 80]

hunne kerk af, en begaven zich naer de O.L.V. Kapel, welke van dan af begonnen heeft de hoofdkerk der stad te wezen, wyl de medegezellen van St.-Norbrecht, by de hun geschonken kapel de gronden der zoo vermaerde abtdy legden, waervan de Kloosterstraet haren naem heeft gekregen.

Het ongelukkigste van dit alles echter was, dat sints dien het wonderbeeldje voor altyd is verloren geraekt en men nimmer heeft kunnen achterhalen, op welke wyze het was verdwenen. Wel is waer dat sommigen, en onder anderen Papenbrochius, schynen te gelooven dat het nog lang daerna en zelfs tot in den jare 1535 alhier zou hebben bestaen en slechts in den brand, die toen de hoofdkerk verwoeste, zou zyn omgekomen. Doch anderen beweeren dat het vroeger alreede door de aenhangers van Tankelm was verbrand, in de aerde verborgen of in de Schelde geworpen geworden.

Twee eeuwen later nogtans werd dit verlies op eene zoo buitengewoon wonderbare wyze hersteld, dat men gedwongen is ondanks alle wysgeerige redeneringen, er den vinger Gods in te herkennen. Twee Lieve Vrouwen Beelden kwamen op een morgen, tot digt by de stad de Schelde afgedreven, en wonder! het was on-

[p. 81]

mogelyk een derzelve van de plaets, waer het op strand werd geworpen voort te krygen. Deze omstandigheid gaf den Antwerpenaren groote reden tot nadenken; en na ryp overleg, werd er door de kanonikken van O.L.V. Kapel besloten, het beeld processiegewys van het strand te gaen halen, en in de plaets van de weleer verdwenen Onze Lieve Vrouw op 't Stoksken te stellen. Zonder moeite liet het zich nu verplaetsen en bevestigde weldra het grootsche gedacht, welk men er had van opgevat, door zoo groote menigte mirakelen, dat men van dan af den naem van Pelgrimstraet aen den weg heeft gegeven, langs waer het grootste getal pelgrims naer het beeld toevloeide. Deze toeloop groeide nu bestendig zoo verbazend aen, dat men zich eindelyk in den jare 1422 in de noodzakelykheid zag eene ruime en prachtige kerke in de plaets der O.L.V. Kapel te bouwen.

[p. 82]

II.

Er leefde omtrent dien tyde te Antwerpen een Itaeljaensch bouwmeester van groote faem en nog van grootere verdiensten, Pieter Appelmans geheeten. Te Bolonje geboren, was hy van zyne tederste jeugd in Itaelje grootgebragt en had aldaer de bouwkunde onder een Spanjaerd geleerd, die met de oude en moorsche, maer vooral met de gothische bouworden, buitengewoon wel bekend was. Na eenige jaren onder deszelfs beleid grooten voortgang te hebben gemaekt, had hy zynen meester verlaten, om op zyne beurt de verschillende bouwtranten in de landen, waer zy zich bevonden zelf te gaen bestuderen. Eerst begaf hy zich naer Spanjen, van daer

[p. 83]

naer Frankryk en kwam zich eindelyk, door de faem van de ryke handelstad uitgelokt, te Antwerpen nederzetten. Eenige jaren had hy reeds hier doorgebragt en menigvuldige blyken van een groot talent, vooral in het gothische vak, gegeven, toen men van het bouwen eener prachtige kerk ter eere van de heilige Maria begon te spreken, en meester Appelmans met het teekenen van het plan belast werd. Dit plan overtrof, zegt men, al, waer tot dan toe was van gehoord. Vyf torens van dezelfde hoogte en vorm, als de eenige welken wy nu zoo zeer bewonderen, moesten de kerk op verschillende punten als omringen, te weten: twee aen wederzyde van den voornaemsten ingang der kerk, een in het midden waer wy nu de koepel zien, en de twee overigen aen de zuid-en noordelyke ingangen. Het ware ons onmogelyk te zeggen tot hoe verre het voorstel der vyf torens den Antwerpenaren beviel; maer het is te denken, dat zy zich om te beginnen met het optrekken van éénen wilden vergenoegen, behoudens later te zien tot hoeverre het waerlyk grootsche plan van den Meester uitvoerbaer kon wezen.

Ten dien einde begon men eerst met onder het opzigt van den roemvollen bouwheer en van

[p. 84]

zekeren jonkheer Niklaes Aleyns, een voornaem antwerpsch edelman, die in hoedanigheid van kerkmeester van Onze Lieve Vrouwe, het grootste belang in de zaek stelde, de plaets te graven waer men de gronden van den eersten toren zoude bouwen. Daermen hiertoe een overgroot getal werklieden gebruikte, duerde het niet lang of men had met de opdelving geheel gedaen, en iedereen verwachtte met ongeduld den dag, waerop de eerste steen van het trotsche gebouw, te midden van de algemeene vreugde en feestvieringen der Antwerpenaren zou worden gelegd.

Die groote en zoo lang gewenschte dag verscheen. Van reeds zeer vroeg in den morgend vergaderde eene ontallyke menigte burgeren voor de O.-L.-V. Kapel, op het uitgestrekte plein, welk men nu de Handschoenmerkt noemt, om de minste omstandigheid eener zoo buitengewoone plegtigheid waer te nemen. Doch men oordeele de ontzetting der menigte, wanneer zy, in plaets van verscheiden duizenden gravers, steenhouwers en metzers in beweging en aen het werk te vinden, dezelven in verschillende groepen, verspreid op het plein, met de armen gekruist en onder elkander deemoedig aen het redekavelen aentrof. Wat verder hielden zich een aental

[p. 85]

leden van de geestelyke en wereldlyke overheden der stad, op wier uitwendig al het bittere eener onrustvolle teleurstelling stond te lezen. Onder al deze donkere aenzigten echter, was het niet moeijelyk aen de neêrslagtigheid zyner houding den bouwheer Appelmans te onderscheiden, die niet ophield hopelooze blikken op den wyden, gegraven kuil te werpen, waerin men de grondsteenen zonde leggen, dan om stampvoetende en onder het uiten van de moedelooste uitdrukkingen, zich van de eene groote antwerpsche persoonaedje naer de andere te wenden. Om den lezer met de oorzaek dier algemeene verslagenheid bekend te maken, zal het genoeg zyn hem te midden van een groep metzers en werklieden in te leiden, die op een groot, zwaer stuk margelsteen gezeten, gelyk er in groot getal op het plein lagen, niet ophielden elkander over dit alles hunne bedenkingen te kennen te geven.

- By Sint Jozef, myn heiligen patroon! sprak een reeds bedaegde steenhouwer; wat gaet er nu van ons geworden?

- Dat is gemakkelyk te voorzien, sprak een ander: daer het niet de eerste, maer reeds de derdemael is, dat al wat wy tot hier toe gegraven hebben vol water schiet, en dat hoe dieper

[p. 86]

wy gaen, hoe meer water er doertrekt, denk ik dat men wel zal verpligt zyn het werk opteschorsen en ons aftedanken. Ten ware dat Onze Lieve Vrouw zich geweerdigde een nieuw mirakel te doen...

- Dat gebeurt tegenwoordig zoo ligt niet meer, sprak de eerste het hoofdschuddende, weder: het is nu reeds ik weet niet hoelang geleden dat er geen enkele blinde het gezigt heeft wedergekregen met voor het beeld te bidden; en nogtans heb ik myn vader zaliger hooren zeggen, dat het in zynen tyd byna dagelyks plaets had.

- Gelyk gy zegt, Jozef! sprak nu een ander; maer de tyden zyn veranderd, vriend! Het menschdom wordt dagelyks slechter en.....

- Ik weet het niet, maer mirakel of niet ik zou maer doorwerken, zei een jonge metzer.

- Om morgen of overmorgen alles in den grond te zien neêrzakken, niet waer, sprak weder Jozef? Geloof my vry, jongens! meester Appelmans is een man die zyne kunst wel verstaet en zoo er maer eenigzins middel was... Zie maer eens hoe wanhopend de man daer op zyn werk staet te turen....

- Bah! Hy zal er altoos nog gemakkelyker

[p. 87]

afkomen dan wy, hervatte de steenhouwer: daerby, hy heeft noch kind noch kraei; daer wy integendeel.... Ik zeg u dat het bedroefd is.

- Dat geloof ik wel, zei een ander: een braspenning alle dagen, en het vooruitzigt van zeer lang te werken! men verliest dit alles zoo maer niet gaerne in éénen keer. Wat my aengaet, ik kan vooreerst al vaerwel zeggen aen den voorraed turf en brandhout, welken ik gisteren nog aen myne vrouw beloofde.

- En wat zegt gy er zoo al van, vader Mathias? Gy zit daer zoo koud als een beeld! Dat droomen zal het niet gebeteren, maet!

De metzer, wien Jozef deze woorden toestuerde, zat inderdaed in eene denkende houding aen den eenen kant van den steen. Met het hoofd in beide zyne handen, scheen hy al zyne aendacht op het plekje gronds vóór zyne voeten te hebben gevestigd, zonder iets van al wat zyne gezellen spraken te verstaen. Het was een man van eene middelmatige gestalte, en ofschoon zyne trekken door de armoede waren uitgemergeld en door het bewustzyn van de nederigheid zyns stands een byna onedel karakter hadden aengenomen, blikkerden echter zyne pikzwarte oogen onder de dikke, tesaemgetrokken wenk-

[p. 88]

brauwen by poozen met zoo veel vuers, dat hy niet kon nalaten iemand belang inteboezemen, die hem op dit oogenblik peinzend en schier beweegloos had gadeslagen. Daer echter de werklieden aen deze zyne sombere luimen, zoo als zy het noemden, gewoon waren, namen zy geene de minste aendacht op de ongewoone samentrekking zyns wezens en vergenoegden zich met hem nog verscheiden malen by zynen naem te noemen en naer zyn gedacht te vragen.

- Hoe, Jozef! ziet gy niet dat er Mathias iets byzonders op het hart ligt, vroeg een der jongste gravers?

- Wat dan? ... Hoe weet gy dat? .... Vroegen al de anderen, met reden verwonderd dat een hunner iets wist van de zaken eens makkers, die voor de meeste een raedsel was.

- Of ik het weet, sprak de jongen, fier van alleen de aendacht zyner gezellen op zich te trekken? ... Hoe ik het weet? ... Zoo het niet wat aerdig stond, van de domme streken eens makkers te babbelen.....

- Toe, Filip! vertel ons, toe! riepen allen met eene nieuwsgierigheid, die nog door de begeerte van het droevige hunner gesteltenis hier door een weinig te verzachten, werd aengewak

[p. 89]

kerd; gy ziet wel dat hy ons in het geheel niet hoort; dat hy honderd uren van hier is.....

- Welnu, maer gy moet my beloven dat hy er niets zal van weten, hernam Filip halfluid; het is maer om u te toonen dat iedereen fier is op zyne manier, gelyk men zegt. Verbeeldt u dat ik gisteren middag met Mathias van het werk naer huis keerde, mits wy toch in ééne buert woonen, toen zyn jongste knaep hem naer gewoonte eene straet of twee kwam tegenloopen en gelyk de kinderen nog al doen, luid op tegenriep, dat zy gingen erwten eten. Waerschynlyk dat de kleine dat heel gaerne eet zoo als hy gelyk heeft; want erwten is toch zoo geen slechte kost. Doch het scheen dan dat Mathias van een geheel ander gevoelen was, want voor zyne deur aengekomen, laet hy my eensklaps met den kleinen los, loopt in zyn huis, komt eenige oogenblikken later met den vollen pot kokende erwten aen de deur en smytze met pot en al in het midden van de straet, roepende: is dat kost voor een man die een braspenning daegs kan winnen!

- Ha, ha, ha! borsten al de werklieden te gelyk los, die dwaes! die domkop!

- En gy begrypt; misschien dat hy nu spyt heeft..... ging Filip voort.

[p. 90]

Op dit oogenblik scheen vader Mathias eensklaps uit zyne mymering te ontwaken. Zyne wezenstrekken glansden als met eene bovennatuerlyke uitdrukking. Half glimlachend staerde by op de verschillende ter neêrgeslagen groepen werklieden, magistraten en geestelyken.

- Eh, Mathias, zyt gy wakker? ... Wat denkt gy van onze braspenningdagen? ... riepen hem de gezellen half schertsende en half spytig toe.

- Dat ik alleen, misschien in staet ben om ze u wedertegeven! .... sprak Mathias op eenen toon, welkers waerdigheid de werklieden verwonderde. Eenen oogenblik later echter waren zy van hunne verbaesdheid teruggekeerd en het was te midden der spotternyen en schertsen zyner makkers dat vader Mathias zich van het plein verwyderde.

[p. 91]

III.

Eenige schreden buiten de Kammerpoort, bevond zich reeds destyds een klein, smal straetje dat aen den eenen kant in de Kammerstraet uitliep en aen den anderen op het openveld achter de stadsvest gaf, die nu nog de Steenhouwersvest wordt geheeten. Men zegt dat, toen men den grond ter opbouwing van het huis op den hoek van dit straetje en de Kammerstraet gelegen opdelfde, de werklieden er eenen gouden beker of kop vonden. Hiervan dat dit huis de Gulden Kop, en het straetje zelf het Kopstraetje werden genaemd.

Eene der nederigste hutten van dit slach van gang, was de wooning van vader Mathias. Het

[p. 92]

was daer dat hy zich aenstonds, na zyne makkers by de Lieve Vrouwe Kapel te hebben verlaten, had begeven. Het was daer dat hy des middags op eene houten bank, met zyn huisgezin by eene ruwe eiken tafel gezeten, schier roerloos zat te mymeren, zonder zelfs het eten dat zyne vrouw reeds lang voor hem had gezet, aenteraken. Hem verscheiden malen vruchteloos tot eten vermaend en onrustvol naer de oorzaek van zyne sombere vooringenomenheid gevraegd hebbende, had zy eindelyk begrepen dat iets zeer gewigtigs, iets van het allergrootste belang al zyne aendacht kluisterde en dat het hem niet dan onaengenaem kon wezen hem er van zoeken aftetrekken. De kinderen ook gevoelden dat zy niets heter te doen hadden dan het stilzwygen huns vaders te eerbiedigen. Wanneer echter de tyd, dat deze vooringenomenheid duerde, haer lang genoeg toescheen, en zy dacht dat haer man het onderwerp, welk hem bezig hield, breed genoeg had kunnen overwegen, waegde het de vrouw nogmaels hem het woord toetesturen, om zeer bescheiden naer de oorzaek van het opschorssen der werkzaemheden te vragen.

- Glimlachend verwaerdigde zich nu de metzer de moeder zyner kinderen toetespreken.

[p. 93]

- Vrouw! .... sprak hy, zoo er zich ooit voor ons eene kans opdeed om ryk, verbazend ryk te worden, om eer en aenzien in de wereld te verkrygen, dan is het op heden. Weet gy waerom wy niet voortkunnen? ....

- Hoe zou ik het kunnen weten? sprak zy verwonderd; wyl de kleinen den vader met groote oogen aenstaerden.

- Dat is juist, hervatte Mathias, gy kunt het niet.... Weet dan, ging hy na een oogenblik stilzwygendheid voort, weet dan, dat telkens dat wy in den dag één voet dieper graven, er twee voeten water des nachts uit den grond optrekken. Twee, driemael hebben wy dit water reeds uitgeschept; maer te vergeefs. De grond waer wy graven, was vroeger een moeras, lang door de Schelde overstroomd, en niettegenstaende al onze moeite om het gisteren weêr droog te krygen, is het dezen nacht zoo vol water gekomen, dat men het niet durft wagen er een enkelen steen op te bouwen, uit vreeze dat het werk geheel zal in den grond zakken, begrypt gy? ....

- Gemakkelyk: ik versta echter niet, hoe dit alles ons eene kans geeft om, gelyk gy zegt, minder arm te blyven; integendeel....

- Hoe! gy verstaet dan niet dat ik het middel

[p. 94]

aen de hand heb, om, ondanks het water, de gronden zoo vast te kunnen leggen dat de toren, al stond hy duizend jaer, geenen voet leeger kan zakken?

- Gy! .... riep de verbaesde vrouw.

- Ik! .... sprak hy zegepralend.... Ik! .... De verachte werkman! Ik, Mathias de metzer! Ik, wien zy, ondanks al myne zwaer verkregen kunde, als zinloos zouden aenzien hebben, had ik een plan zoo schoon, en grootsch als dat van meester Appelmans durven voorstellen, om dat ik arm en ellendig ben. En nogtans.... weet ik meer dan al die groote heeren.... Ja! dan Pieter Appelmans, de vermaerde bouwheer zelf!

- En hoe? ... vroeg zy verder, wyl de kinderen het gesprek met een soort van vreeze beluisterden.

- Hoe? .... ging hy bedaerder en schier fluisterende voort: door het eenvoudigste middel des werelds! Door ossenhuiden op de gronden te leggen! .... Daer dringt het water nimmer door, en het gebouw staet pal als eene rots.

- Maer waerom dat niet oogenblikkelyk de heeren gezegd, vroeg zy ongeloovig?

- Om dat ik hun eerst den prys van myn geheim wil laten leeren kennen. Daer staen zy nu allen ontmoedigd hy de grachten, slaen hope-

[p. 95]

looze blikken op het meesterachtige plan van den Itaeljaen, en wanhopen van het ooit te zien uitvoeren.... Dezen avond doe, ik het magistraet zien, dat alles nog niet is verloren: ik hied hun aen van het plan uitvoerbaer te maken, en morgen.... morgen, vrouw! Zyn wy ryk, geacht, geëerbiedigd, en ik.... vind my op myne beurt in staet plannen te geven, en te doen zien dat Mathias de metzer ook kunstenaer is! ....

Dit zeggende, hernam hy zyne vorige peinzende houding. De vrouw dacht het thans onnoodig hem nog verder aentespreken. Zy deed zelfs hare kinderen uit den huize gaen, uit vrees dat zy den vader in zyne bedenkingen mogten stooren.

Eerst tegen den avond stond hy op en trad uit zyne wooning, om zich in de stad te begeven. Nauwelyks binnen de Kammerpoort aengekomen, verstomt hy by de luidruchtige vreugden zegekreten die hem van den kant van Onze Lieve Vrouwe schynen tegenteklinken. Ontroerd stapt hy verder door, bereikt eindelyk het plein, en blyft als van den donder getroffen stilstaen by het onverwachte schouwspel dat zich voor zyn oog opdoet.

Eene ontzaggelyk menigte vervult de ruimte voor de Kapel. De duizenden werklieden, die

[p. 96]

hy den zelfden morgend met de armen overeen, in bedroefde en teleurgestelde groepen heeft verlaten, zyn allen op hunnen post, aen het arbeiden, en doen de lucht van vrolyke kreten en bly geschal weêrgalmen, waeraen het volk met niet minder luidruchtigheid beantwoordt. De magistraten staen in fiere houding te midden der toegeloopen stedelingen, en tusschen hen allen onderscheidt zich Pieter Appelmans, door de glanzende uitdrukking zyner edele wezenstrekken en zyne ongemeene vlugheid om van den eenen groep werklieden naer den anderen, en van daer weêr naer de genen der overheden over en weder te snellen.

Op dit gezigt grypt eene yskoude rilling den ouden metzer van het hoofd tot de voeten aen, zyne voeten worden hem zwaer als lood, en zyne beenen weigeren hem byna verder te dragen. Met moeite slypt hy zich tot by het zelfde stuk margelsteen voort, waerop hy des morgens met zyne gezellen had gezeten, laet er zich bewustloos op nedervallen, zonder een tydlang anders teeken van leven dan door het vestigen van verwilderde blikken op al wat hem omringt, te kunnen geven.

Zich echter van de gewisheid zyns ongeluks

[p. 97]

volkomen willende overtuigen, dringt hy als uitzinnig door de menigte heen, nadert de werken en.... zyn geheim, het geheim, dat hem meer dan het leven waerd was; om het welk hy vrouw kroost, zyn bloed en hetgene van al wat hem duer is, wilde opofferen; dat hem rykdom, eer en aenzien moest verschaffen: dit geheim, hy kan er geen oogenblik aen twyfelen, is het deel des volks geworden. Roerloos als een beeld, blyft hy eenigen tyd voor de werken ongemerkt staen. Maer eene razende gramschap tegen de werklieden, magistraten, tegen de menigte zelfs, die door haer herhaeld zegegeroep het ondragelyke zyns toestands nog vermeerdert, in zyne borst voelende opwellen, dringt hy schier bewustloos weêr door het volk terug, werpt zich in de eerste straet, die hy op zynen weg vindt, en dwaelt hopeloos en door de wreedste gepeinzen gefolterd, langs de sombere straten, tot reeds lang alle gerucht aen Onze Lieve Vrouwe in de duisternis des nachts was uitgedoofd.

Wanneer hy eindelyk tot zichzelven terug kwam, bevond hy zich niet verre van dat gedeelte der stad, dat men toen Kraeiwyk noemde. Het was omtrent tien ure. Na zich, zoo goed hy by de

[p. 98]

duisternis kon, zynen weg te hebben herinnert, keerde hy langzaem naer zyne wooning. Daer hy vreesde van in het huiswaerts keeren te digt by de Onze Lieve Vrouwe te komen, en aen de verzoeking om zich in zyne wanhoop op den eenen of anderen steen het hoofd te pletteren, niet te kunnen weêrstaen, nam hy by voorkeur de straten, die nevens de Schelde liepen, en deed by gevolg eenen grooten omweg, om de noodlottige plaets te vermyden, waer hy al zyne zoo gegronde hoop had zien verdwynen.

Elf ure sloeg het wanneer hy eindelyk het Kopstraetje bereikte. Aen het licht, dat in zyne arme wooning brandde, gezien hebbende dat alles nog op was, poogde hy, zoo zacht hy kon, aentekloppen.

- Ha! daer is vader! klonk het binnen, wyl de moeder zich haestte de deur te openen.

- Mathias! viel zy hem om den hals, waerom ons zoo ontrust, waerom zoo lang wachten, om in onze vreugde te komen deelen? ....

- Uwe vreugd! .... vrouw, zyt gy uwe zinnen kwyt?

- Onze vreugd! .... Meester Appelmans is korts na uw vertrek, hier geweest.

- Meester Appelmans! .... En.... wat kwam

[p. 99]

hy doen? vroeg de metzer, wyl hy eene bank op nam, als wilde hy dezelve verplaetsen om er op neêrtezitten.

- Hy zal zyn leven lang voor ons zorgen, om den gewigtigen dienst te beloonen, welken wy het magistraet hebben bewezen, met hem het geheim.....

- Het geheim! ... Wie heeft het hem gezegd, vroeg hy met eene doffe stem? ...

- Ik! vader, ik! ... riep blyde de oudste der zoontjes, wyl hy den vader tegenliep om hem te omhelzen...

- Gy! ... schreeuwde deze, woedend, eenige stappen achteruit deinzende. Gy! ... herhaelde hy op eenen toon, die de kinderen van schrik deed klappertanden. Daer! ... ging hy de bank in de hoogte heffende voort, en liet ze byna tenzelfden tyde met kracht op het hoofd des kinds nederdalen...

- Dood! ... schreeuwde de moeder schier bovennatuerlyker wyze, half zinloos op het jongsken nederstortende...

- Dood! ... herhaelden al de kinderen, styf van ontroering.

Toen de moeder eindelyk het bewust zyn wederkreeg, was Mathias verdwenen. Het lyk

[p. 100]

haers kinds lag in zyn bloed te dryven te midden der arme wooning, wyl de overige kinderen snikkend rond hetzelve op hunne kniën lagen.

Toen Meester Appelmans des anderdaegs naer den ouden metzer kwam vernemen, vond hy, dat zyne zorg zich slechts op de overgebleven kinderen kon uitstrekken. De ongelukkige moeder had zich wanhopend in de Steenhouwersvest verdronken. Van Mathias de Metzer werd sints nooit meer gehoord.

Twintig jaren later was men met den toren reeds tot aen de eerste gaendery gevoorderd. Met smaek en zorg uitgevoerd, beloofde het werk van dan af het grootsche gedacht, welk men er zich naer het plan van gevormd had, voor het minsten, te zullen evenaren. Zekeren morgen bood zich een arme, oude vreemdeling by de werklieden aen, om het gebouw van nader by te mogen bezigtigen: hy had, zegde hy, lang de verschillende bouwtranten in onderscheidene landen van Europa, met aendacht waergenomen, en wilde nu zien of, op zyne beurt, de toren zulk een meesterstuk zou worden, gelyk men het overal zegde.

Daer het nog al meer gebeurde, dat vreemdelingen het werk uit die oorzaek wilden waer-

[p. 101]

nemen, stonden de metzers zonder de minste zwarigheid den oude zyn verzoek toe, en nu klom deze naerboven, niet zonder van tyd tot tyd opmerkingen te maken, welker juistheid bewezen dat hy inderdaed groote kennissen in het vak van bouwkunde bezat. Op het opperste gedeelte aengekomen, werd de gryzaerd eensklaps door eene zoo schielyke zwakte aengegrepen, dat hy zich genoodzaekt vond een tyd lang beweegloos tegen een stuk yzerwerk te rusten; en toen hy van zyne bewustloosheid was bekomen, hadden zyne anders slechts treurige wezenstrekken, zulke verwilderde en wonderlyke uitdrukking aengenomen, dat zyne geleiders, in het vermoeden dat hy uitzinnig was, poogden hem zoo stil mogelyk daer van daen te krygen. Reeds was het hun door zachtheid gelukt, hem byna tot aen den trap te brengen, toen eensklaps de gryze zich met geweld uit hunne handen rukt, en onder de vreemdste en afgryslykste uitdrukkingen begon rond te draeijen en te zwaeijen, dat het scheen als of iets bovennatuerlyks in hem leefde. Gedurende eenige oogenblikken bleven de werklieden besluitloos stil, zonder eenen enkelen stap te durven wagen, uit vrees van hem nog meerder afteschrik-

[p. 102]

ken. Toen echter een hunner, het bestand hem met zachte woorden tot het nederklimmen te vermanen, vermeerderde zyne woede op eene zigtbare wyze, en eindelyk sprong hy onder het schreeuwen: zoon! zoon! ossenhuiden! ... en: dood! dood! dood! .... naer beneden. Zyn lichaem werd op het plein, eenige stappen van den toren, in verscheidene door den val zoodanig misvormde deelen gevonden, dat het byna onmogelyk was, in dezelve iets van eene menschengedaente te erkennen. Nogtans beweerden eenigen der oudstewerklieden en metzers, waeronder, Jozef en Filip, dat zy ik weet niet wat wilden verwedden, maer dat deze ongelukkige uitzinnige hun bysterwel op vader Mathias had schynen te trekken, die twintig jaren te voren, in het Kopstraetje, zyn zoon had doodgeslagen.

Men beweerde voortyds nog, dat deze gryzaerd, of het nu vader Mathias geweest zy of niet, eerst een verband met den satan had aengegaen, om den toren, zoo gelyk hy daer stond, om te werpen. Tot vergoeding zou de oude dan zyne ziel hebben gegeven. Doch al de moeite, welke de duivel in het werk stelde, om tot het bereiken van zyn doel te geraken,

[p. 103]

was, zoo het scheen, vruchteloos; vermits de toren, ondanks zyne verwoede poogingen, tot heden toe is blyven staen. Dat het nogtans aen den booze niet gelogen heeft of het geheele werk was verwoest geworden, bleek, zegde men, genoeg, uit de putten, welke men nog op de eerste gaendery aenwees, en die volmaekt holen, gelyk een duivels klauw er alleen kan maken, voorstelden. Onnoodig zal het zyn hierby te voegen, dat het, gedurende eene zeer lange reeks jaren, onmogelyk geweest is dezelve te stoppen.

Zelfs op onze dagen, ligt nog onder Onze Lieve Vrouwe toren, een stuk blauwe arduinsteen, waerin zich een zeker aental stukskens koper bevinden. Geleerden beweren, dat het slechts een oud stuk van een verbroken grafzerk is; het volk echter zegt, dat het er ter gedachtenis van den ongelukkigen Mathias is gelegd geworden, en dat de stukskens koper het gelyk getal stukken voorstellen, waerin men het lichaem na den val verbryzeld vond.

Byna eene eeuw later, was slechts de prachtige naeld der hoofdkerk geheel voltooid. Om der nagedachtenis van den man, wiens genie haer dit wereldberoemd meesterstuk schonk, hare erkentenis op eene luisterryke wyze te betoo-

[p. 104]

nen, heeft de stad eindelyk, na hem gedurende eeuwen te hebben vergeten, zynen naem aen eene zoogezegde straet, regt over de kerk (de Appelmansstraet) gegeven, waerin men letterlyk, gelooven wy, geene enkele wooning aentreft.

Wat het O.L.V. beeld betreft, hetzelve werd na het opbouwen der kerk, met al den luister, welken onze Godsdienst in dergelyke gevallen kan toonen, behoorlyk in dezelve geplaetst; en ofschoon de tyd der mirakelen van dan af scheen voorby te wezen, zyn er sints dien, door Maria's voorspraek, meer dan eens dingen gebeurd, die niet nalieten van eenen nog al bovennatuerlyken stempel te dragen. Van al deze, zullen wy ons vergenoegen er slechts een enkel alhier aentehalen.

In den beweenenswaerdigen tyd, dat de beeldstormery, geheel ons land door, al, wat zoo lang het voorwerp van den eerbied en de bewondering onzer vaderen was geweest, verwoestte en vernielde, kon het niet missen of meer dan eene heiligschendige pooging moest tegen de alomvermaerde beeldtenis worden gewaegd. Onder andere hadden sommigen der ombeschaemdste onder de geuzen eens de stoutheid, hetzelve op een solemnele processie, met slyk te smyten;

[p. 105]

een andermael loste zelfs een dronkaerd een pistoolschot op het beeld. Men zegt dat het sints, ondanks al de aengewende moeite, onmogelyk geweest is, de slykplekken aftewasschen, of het gat door den kogel in het hoofd van het beeld gemaekt, op welkdanige wyze te stoppen. Voegen wy hier ten slotte nog by, dat eene straet regtover de Vlasmerkt, tegen de groote Scheldepoort, en digt by de plaets waer men eertyds het beeld opvischte, gelegen, sints kort den naem van Mariastraet heeft gekregen.