Het China van Slauerhoff

Aantekeningen en ontwerpen voor de Cameron-romans

[p. 288]

Document D-IV

Beschrijving

Vier bladen van een schrijfblok van kwartoformaat, met watermerk: extra strong. De bladen zijn door de editeurs op inhoudelijke gronden genummerd: [1] tot en met [4]. De bladen [1] en [3] zijn door Slauerhoff gemerkt met paars potlood: A.

De tekst is met inkt geschreven. Blad [1] en blad [4] zijn elk tot op tweederde beschreven, blad [2] tot op eenderde en blad [3] geheel.

Datering

Niet vast te stellen.

Tekst

⁺Er ligt een klooster in de Kun Lun bergen¹. waar de lucht rein is als de adem van de Boeddah [lees: Boeddha]. d⟨- at⟩e bergen hard zijn en ⟨- in⟩gegrond als ⟨- het leven⟩ ⟨+ de spreuken⟩ van Lao Tse □ Het is ⟨- gr⟩ niet groot het is open naar alle zijden - er wonen twaa⟨+ l⟩f⟨- l⟩ bonzen in rijzige gedaanten stoere kerels. Zij zorgen voor zich zelf zij sleepen water op hun berg zij planten ⟨- groot⟩ groenten in hun tuin, zij oogsten schrale koren van hun loodrecht liggende akkers □ Er staat maar een beeld. niet in de binnenplaats v/h klooster.²

De gebeden zijn er kort en krachtig en ijl en klaar als klokken die even worden geluid door een frissche windstoot - als bevelen die door god zijn gegeven en door zijn dienaren worden uitgesproken steeds bezield door de goddelijke adem³

⁺Er ligt een ander klooster in de laagvlakte. tusschen sappige rijstvelden.

Het is uitgestrekt als een stad. het is gebouwd van hout dat vermolmd [lees: vermolmt] en geurt.

Overal in de gangen in de heilge hallen ⟨- in⟩op de daken in de kelders in de raamnissen staan godenbeelden allen van hout en van steen. die sneller vervalt dan --- □ Steeds zijn deze goden ziek elke dag sterven er en worden omgeworpen blijven liggen in 't zand weldra bedolven nieuwen nemen steeds de vrijgekomen nissen in, nieuwen vragen steeds nieuwe ⟨- a⟩offers; rijst graan mais - yakmest 's winters

+ [1]

1 Kun Lun bergen: (K'un-lun Shan, Kunlun Shan) bergketen langs de gehele noordgrens van Tibet.

2 Hierna een witruimte van drie regels; aan het begin van de eerste en de derde regel een liggend haakje, vermoedelijk om aan te geven dat uit de gebruikte bron iets werd overgeslagen.

3 Naast deze alinea staan, in de linker marge, drie verticale strepen in blauw kleurpotlood.

+ [2]

[p. 289]

13. Facsimile van document D-IV, blad [3] (fragment, vergroot) en blad [4] (fragment, verkleind).

[p. 290]

⁺Dat klooster wordt bewoond door drie⟨- z⟩duizend ge[e]le monniken⁴ die ⟨- dor⟩ moeten leven van 10.000 --- □ De meesten zijn dik door de ondeugd der vraatzucht. □ De overigen zijn ⟨- lijk⟩ skeletmager. Door de ⟨- on⟩deugd van het vasten? Door de slo[o]pende ziekten? □ Door ----

De monniken zijn gemeen als trage kruipende dieren. niet als die welke de zondvloed hebben overleefd, die zijn nog slank en gracieus en edel gevormd, als ⟨- men⟩ ze vergeleken worden met de vadzige [lees: vadsige] padachtige megatherium's⁵ ---- De

kwalachtige voortsle[e]pende. ---- ⟨- Dat zijn alle monniken⟩ ⟨- ⟨+ Die zijn⟩⟩ D⟨- it⟩at	levend in de varenbosschen met de vleesch- planten waar het hun niet gemaklijk wordt gemaakt, door mammoethen menschen, en
Toen het hun gevaarlijk werd hebben ze hun logge rompen verlaten en zijn monniken geworden.	waar het ⟨- voed⟩ plantenvoedsel in ver- stikkende overdaad ⟨- kiemt⟩ woekert op de lijken van alle weekdieren die in millioe- nen eeuwen zijn neergeregend^6. uit mijlen- diepe oceanen ⟨- op⟩ in een tot ontvange- nis bereide weeke ⟨- dr⟩bodem

Dag en nacht duurt er het om mani padme [h]um⁷ snorren de gebedsmolens schuifelen en spuwen de vieze priesters = slaan zich met de handen op de dikke buik of rammelen met de loszittende dorre beenderen

⁺□ Het heiligdom is giftig en gemeen. goede menschen worden er kwaadaardig krankzinnig na een uur gebed. □ Van alle kanten grijnzen met gouden smaragden. beryllen amathysten oogen de goden de dem[en]onen er brandt een walgelijk⟨- en⟩zoete wierook.

vier priesters blazen op een meter lange trompen⁸.

□ daarboven worden klokken geluid de lucht is in een voortdurend bibberende beweging als een onzichtbaar gemarteld monster -

Dan worden menschenoffers gebracht - afzichtelijke grijsaards ⟨- of⟩in praalgewaden gekleed -

Jonkvrouwen op palen gesp⟨- l⟩ietst - gedefloreerd en vernield ineens de beenen

+ [3]

4 gele monniken: de Ge-lug-pa (Conze) of Gelougs-pa (David-Neel), de Tibetaanse sekte der Geelmutsen, in 1392 gesticht en sinds 1718 de belangrijkste in het land; voordien, sinds 770, waren de Roodmutsen, Nying-ma-pa, het machtigst. De Dalai-lama behoort tot de Geelmutsen. Zie Alexandra David-Neel, Mystiques et magiciens du Thibet, blz. 106-109; Edward Conze, Buddhism. Its essence and development, blz. 65 en 207-210.

5 megatherium: reuzenluiaard.

6 Vanaf de witregel tot hier staan in de linker marge een zestal in elkaar lopende rode kleurpotloodstrepen.

7 om mani padme hum: boeddhistische gebedsformule (Sanskrit): ‘O, gij juweel in de lotusbloem’, waarmee Boeddha is bedoeld.

+ [4]

8 meter lange trompen: cf. document B-VII, blad [18], noot 9.

[p. 291]

gestrekt in kramp = de armen gekromd in wanhoop - de oogen opengesperd - de monden vertrokken en kermend zoo diep dat het getier uit de kolfvormig opgezette keel meer uit de stuiptrekkende borsten schijnt te komen -

Maar de gemarteldste offers zijn zij die machteloos toezien in een waanzinnig begeeren dàt ⟨+ te nemen⟩ vernield en bedorven ⟨- ⟨+ te⟩ ont⟩ waarvan zoo denken zij tevens [zij] naakt lang genoeg hadden -⁹

9 Deze zeer lastig te translittereren volzin wordt onder voorbehoud aldus weergegeven; zie het facsimile van dit gedeelte van de tekst op blz. 289.

Commentaar

De letter A rechts boven aan de bladen [1] en [3] staat kennelijk voor Algemeen en is door Slauerhoff later met potlood toegevoegd. Waarschijnlijk bedoelde hij hiermee aan te geven, dat het een commentaar-gedeelte van de verteller betreft. Vergelijk de opschriften boven de documenten B-II, blad [3] en [4], D-II en D-III.

Vooral omdat er verband lijkt te bestaan tussen dit document en document D-V, is het waarschijnlijk dat we te maken hebben met een voorontwerp voor het derde deel van de trilogie. Het zou dan zijn plaats kunnen krijgen in wat volgens document B-I, blad [2], Hoofdstuk 5 moest worden: ‘Cameron trekt weg naar den top, begint zijn voornemen toch weer onzin te vinden, weifelt of hij niet weer naar de kust zal gaan en komt in het klooster terecht, waar hij weer droomen gaat.’ Het fragment zou bedoeld kunnen zijn als een beschrijvende inleiding tot dit hoofdstuk. Er worden in het Land der Sneeuw twee kloosters beschreven; Cameron begeeft zich naar het eerste, het kleinere, dat het hoogst gelegen is. Wat de rol van het tweede klooster had moeten worden, dat hier toch de meeste aandacht krijgt, is niet duidelijk.

Dat het eerste klooster, het kleine en kennelijk positief gewaardeerde, in de Kun-lun-bergen is gesitueerd, is niet verwonderlijk. Het is het enorme bergmassief dat de noordgrens van Tibet vormt en waarlangs Wan Tsjen Cameron voert om Gandhâra te bereiken: ‘Maar Wan Tschen voerde mij om het land der Sneeuwen heen, snel voortglijdend over de kam van de buitenste ketens, tot wij aan de andre kant uitkwamen en weer op een plateau stonden, uitziend over een groene weide (...).’ (Document C-VII, blad [30]) In het uiterste westen van Tibet gaat dit gebergte over in de Karakoroem; daar ligt de Dapsang. De Kunlun Shan speelt ook een belangrijke rol in Die drei Sprünge des Wang-lun van Alfred Döblin. Voor de ‘waarlijk zwakken’ ligt daar de hemelpoort, de toegang tot het Westelijk Paradijs; bij voorbeeld: ‘Man meinte, man könne allmählich in dem geschlossenen Ring der Wahrhaft Schwachen durch die Gewalt der Versenkung jenes Letzte erreichen, das man bald das Westliche Paradies auf dem Kun-lun nannte, bald den fünften Maitreya [de toekomstige Boeddha], bald das Kin-tan-Pulver, welches ewiges Leben gewährt.’ (blz. 127; 119; cf. de commentaar bij document B-VII, blad [18].) De mythische berg Meroe, of Soe-Meroe (Gouden Meroe), wordt wel met de Kunlun Shan vereenzelvigd (E.T. Chalmers Werner, Mythen en legenden van China, deel I, blz. 2-3, en 157).

[p. 292]

Opnieuw zou Mystiques et magiciens du Thibet van Alexandra David-Neel een bron kunnen zijn. In het derde hoofdstuk (blz. 87-124) gaat zij nader in op het kloosterleven in Tibet. Eerst vertelt zij dat zij veel tantristisch-boeddhistische kloosters heeft bezocht, die niet alleen in Tibet worden aangetroffen, maar ook daarbuiten, onder meer in Mongolië en Korea. In Korea heeft zij een klein klooster bezocht:

‘Séjour en Corée, à Panya-an (le monastère de la Sagesse), ermitage caché au milieu des forêts, où quelques penseurs solitaires vivent une vie de tranquille ascétisme sans emphase.

‘Lorsque je m'y rendis pour solliciter mon admission temporaire, des pluies torrentielles venaient d'emporter le chemin. Je trouvai les religieux de Panya-an réparant la brèche. Le jeune moine chargé de me recommander, de la part de son abbé, s'arrêta devant l'un des travailleurs, boueux comme tous ses compagnons, le salua profondément et lui dit quelques mots. Le “terrassier” appuyé sur sa pelle me considéra attentivement pendant un instant, puis inclina la tête en signe d'acquiescement et se remit à l'ouvrage sans plus s'occuper de moi.

‘- C'est le supérieur, dit mon guide. Il vous permet de venir.

‘(...)

‘Le programme quotidien comprenait huit heures de méditation, divisées en quatre périodes, - huit heures d'études et de travail manuel, - huit heures consacrées aux repas, au sommeil et à des récréations selon les goûts individuels.

‘Chaque matin, avant 3 heures, un des moines faisait le tour du bâtiment en frappant sur un instrument de bois, pour réveiller ses frères et tous se rendaient à la salle commune où ils s'asseyaient le visage tourné vers la muraille, pour méditer pendant deux heures.

‘Que dire de l'austérité du régime... du riz et quelques légumes cuits à l'eau... encore ces derniers manquaient-ils souvent et le riz, tout seul, constituait le repas.

‘Le silence n'était point enjoint, comme chez les trappistes, mais les moines n'échangeaient que rarement une phrase très brève. Ils n'éprouvaient pas le besoin de causer ni de dépenser leur activité en gestes extérieurs. Leur pensée s'attachait à des problèmes intimes et leurs yeux, comme ceux des images du Bouddha, regardaient “en dedans”.’ (blz. 87-88)

Op blz. 89-90 vertelt David-Neel over haar reis van dit kleine klooster in Korea naar het grote ‘Koum-Boum’ in de provincie Tsinghai. Daarna volgt een beschrijving van het leven in dit klooster en van het kloosterleven in het algemeen:

‘A Koum-Boum et en d'autres plus grands monastères, plusieurs milliers de moines [de laatste drie woorden zijn door Slauerhoff onderstreept] se trouvent souvent réunis. Foule malodorante et dépenaillée [de laatste drie woorden zijn onderstreept] parmi laquelle ressortent singulièrement les costumes somptueux [de laatste drie woorden zijn onderstreept], aux vestes en drap d'or, portés par les grands-lamas et les manteaux ornés de pierres précieuses des chefs élus qui gouvernent la gompa [het klooster].

‘Quantité de bannières pendues au plafond, aux galeries et accrochées le long des hauts piliers, suspendent au-dessus de l'assemblée tout un peuple de Bouddhas et de

[p. 293]

déités, tandis que les fresques, dont les murailles sont couvertes, l'enserrent entre d'autres cohortes de héros, de saints et de démons aux attitudes bénignes ou terribles.

‘Au fond du vaste hall, derrière plusieurs rangées de lampes d'autel, luisent doucement les statues dorées des grands-lamas défunts et les reliquaires d'or et d'argent gemmés contenant leurs cendres ou leurs momies.

‘Tenant les religieux sous leurs regards persuasifs ou impérieux, les dominant par leur nombre, tous ces personnages peints, sculptés ou matériellement représentés par leurs restes, élargissent [dit woord is onderstreept] singulièrement le cadre de la réunion. Ancêtres et divinités [de laatste drie woorden zijn onderstreept] semblent s'y mêler aux hommes: une atmosphère mystique enveloppe les gens et les choses, voilant les détails vulgaires, idéalisant les attitudes et les visages.

‘Quelque conscient que l'on puisse être de la médiocrité intellectuelle et morale de beaucoup des moines présents, la vue de l'assemblée elle-même est profondément impressionnante. [De laatste drie alinea's zijn in de kantlijn aangestreept.]

‘Chacun est assis les jambes croisées à la manière orientale, les dignitaires sur leurs trônes respectifs, dont la hauteur diffère suivant le rang du lama, et la masse du bas clergé, sur de longs bancs recouverts de tapis, presque au niveau du plancher.

‘La psalmodie commence sur un ton de basse profonde et un rhythme très lent. Des clochettes, des gyalings à la voix plaintive, d'énormes et tonitruantes trompettes thébaines, des tambourins, les uns minuscules et les autres gigantesques, marquent la mesure du choeur et accompagnent, de temps en temps, le plain-chant.

‘Les novices-enfants placés à l'extrémité des bancs, près de la porte, osent à peine respirer. Ils savent que le tcheutimpa aux cent yeux est prompt à saisir le moindre bavardage ou le plus petit geste joueur, et redouté est le fouet suspendu à portée de sa main, au pilier contre lequel son haut siège s'accote.

‘Cet instrument n'est point à l'usage des petits garçons seulement; tout membre du monastère - dignitaires et vieillards exceptés - peut, à l'occasion, faire connaissance avec lui.

‘J'ai assisté à quelques flagellations de ce genre, l'une d'elles dans une gompa [klooster] de la secte des Sakyapas.

‘Près d'un millier de moines se trouvaient réunis dans le hall, psalmodie et musique habituelles emplissaient la grande salle de leur harmonie sévère, lorsque trois membres du choeur se communiquèrent quelque chose par gestes. Sans doute se croyaient-ils suffisamment masqués par les religieux assis devant eux pour que les coups d'oeil qu'ils échangeaient et le léger mouvement de leurs mains puissent échapper au surveillant en chef. Mais, très probablement, les dieux protecteurs des lamaseries douent ces fonctionnaires d'une vue supra-normale. Celui-ci avait vu les coupables. Il se leva immédiatement.

‘C'était un gigantesque Khampa au teint sombre; debout sur les degrés de son trône, il ressemblait à une statue de bronze. Majestueusement, il décrocha son fouet, puis, le regard et la démarche terribles, tel que l'on peut imaginer l'ange exterminateur, il s'avança à grands pas à travers le hall. [Deze alinea is in de kantlijn aangestreept.]

[p. 294]

‘Parvenu près des délinquants, il les saisit l'un après l'autre par la nuque, les soulevant de leur banc.

‘Nulle possibilité n'existait d'échapper au châtiment, les moines résignés se frayèrent un passage à travers les rangs de leurs collègues et se prosternèrent dans une allée, le front contre le plancher.

‘Quelques coups de fouet résonnèrent sur le dos de chacun d'eux et le grand surveillant, toujours avec la même majesté farouche, regagna son siège.

‘Seul, le manque de tenue est ainsi puni immédiatement au milieu de l'assemblée. Les pénalités encourues pour des fautes graves ou commises en dehors du choeur sont appliquées dans un endroit spécial et seulement après une enquête et un jugement rendu par les autorités judiciaires du monastère.’ (blz. 91-93)

Over het eten deelt David-Neel onder meer het volgende mee:

‘Certains jours, quelques poignées de tsampa [cf. document B-V, blad [14], noot 9] et un petit morceau de beurre sont distribués avec le thé quotidien; d'autres fois, ce dernier est remplacé par une soupe. Enfin, il arrive que le repas gratuit comprenne thé, soupe et un morceau de viande bouillie.

‘Les membres d'un monastère jouissant d'un grand renom sont fréquemment conviés à des banquets de ce genre, offerts par de riches pèlerins laïques ou par des lamas opulents.

‘En de telles occasions, des montagnes de tsampa et de pièces de beurre cousues dans des estomacs de mouton remplissent les cuisines et débordent hors de leurs portes et plus d'une centaine de moutons entrent, parfois, dans les chaudrons géants où se confectionne la soupe gargantuesque.’ (blz. 94)

Over het uiterlijk en de ligging van deze kloosters schrijft David-Neel:

‘Campés sur des sommets battus par le vent, les monastères du Thibet présentent une physionomie agressive [deze twee woorden zijn door Slauerhoff onderstreept], semblant défier d'invisibles ennemis aux quatre coins de l'horizon. Ou bien, lorsqu'ils se blottissent dans les hautes vallées solitaires, ils offrent souvent l'inquiétante apparence de laboratoires suspects [deze twee woorden zijn onderstreept] où des forces occultes seraient manipulées.’ [Deze alinea is in de kantlijn geheel aangestreept.] (blz. 96)