Het verboden rijk

[p. 43]

Derde hoofdstuk

I

Pedro Velho was groter en bedaarder dan zijn landgenoten. Hij was geboren ten noorden van de Minho en een van de weinigen die van Porto waren scheepgegaan. Zijn uiterlijk scheen als voorbeeld genomen te zijn voor de waarschuwing die boven een van de poorten van Kanton stond te lezen: Door deze poort mogen geen mensen binnengaan, die een rood gelaat hebben, blauwe ogen, blonde haren en baarden. Deze kenmerken had Velho, de grote koopman, uitermate sterk. Toch was hij juist een van de weinigen geweest, die deze poort waren doorgegaan, de enige die de grote Kwang Si had gezien, de eerste die in de tempel van de driehonderd grote geesten, in een van de reusachtige bronzen beelden Marco Polo had herkend. De andere Portugezen wilden door dapperheid en wreedheid vergoeden, wat zij in getalsterkte te kort kwamen; wonnen zij het misschien in dapperheid, in wreedheid waren zij verreweg de minderen van hun tegenstanders. Velho was de enige die goed begreep, dat wapengeweld en heldendaden de Hemelingen niet imponeerden, doch met minachting vervulden. Hij kende het enige wapen: geschenken, zo gegeven, dat het aannemen een gunst scheen. Hij wist dit wapen te hanteren als een meester; hij gaf nooit te veel, nooit te weinig, voelend hoeveel een gouverneur toekwam, hoeveel een mandarijn, een priester, een spion. Daardoor had Velho een groot deel van de zijde- en thee-aanvoer onder zijn toezicht en de hele voedselvoorziening en was hij de rijkste en machtigste geworden in Macao. Maar zijn macht en rijkdom berustten uitsluitend op zijn betrekkingen met de Chinezen. Zijn landgenoten haatten hem: zijn gildegenoten uit afgunst, de officieren omdat hij ze uit wou schakelen, de geestelijkheid omdat hij spotte met de naijver van de orden en met zijn verkwistende liefdadigheid de luister van de kerkelijke chariteit in de scha-

[p. 44]

duw stelde en om haar schrielheid belachelijk maakte. Hij was lang uit alle ambten geweerd, schoorvoetend toegelaten. Eindelijk moest hij ook senador worden. Men kon hem niet ontberen nu de voedselaanvoer in de koloniën al moeilijker werd, de Chinezen telkens en telkens de voorraadschuren toehielden en alleen Velho's geheimzinnige invloed ze kon doen opengaan.

Nu zat hij aan het hoekvenster van zijn werkvertrek, een ruime zaal met zes ramen naar de zeezijde. Zo kon hij zowel de haven zien als het Ilha Verde aan de overkant, de hoogste kathedraal, de São Paulo uit het ene hoekraam, de citadel Monte uit het andere. Zo wisselde hij steeds van uitzicht en bewoog zich gemakkelijk door het ruim vertrek in zijn gebloemd zijden gewaad, geschenk van dezelfde gouverneur van Kwang Toen, die eens had gedreigd Macao te verwoesten. Men bespotte hem om dit huisgewaad; de Portugezen behielden allen hun ongemakkelijke en zware kleding, maar Velho borg zijn zwaarlijvigheid in de losse zijden stof, verdroeg de hitte beter, werkte harder en stoorde zich niet aan spot. Hij ontving, zo uitgedost, iedereen, van de geringste Chinese koopman tot de Ouvidor, die hem raad kwam vragen hoe een vergramde mandarijn weer te vermurwen. Dan zat Velho breeduit achter zijn tafel, wierp de armen in de lucht, zodat de wijde mouwen terugvielen en zijn vlezigheid onthulden. Dan werd hij welsprekend en gaf aan langs welke wegen de gunst van de vertoornde moest worden herwonnen. De Procurador ergerde zich mateloos aan deze praktijken, vernederend geacht voor het koninklijk gezag.

Eens, Velho had een vorstelijke bruidschat aan een arme kleurlinge geschonken, kwam de Procurador hem verwijten zijn gulheid voor de gelen en zijn gemis aan offervaardigheid voor het vaderland.

‘Als ge uw schatten aan het leger afstondt, ware Macao lang onafhankelijk, vrij van deze vernederende maatregelen, uw handel vrij, want wellicht hadden wij heel Kwang Toen bezet, en meer.’ De ogen van de oud-soldaat schitterden. ‘Veroverde Alexander niet een wereldrijk met een klein leger?’

[p. 45]

Velho lachte en legde zijn hand op een kaart. Hij wees op een stipje in het Hemelse Rijk en ergens in de verte op een vlek.

‘Dat zijn wij.’

Dan met zijn hand over bijna heel Azië strijkend:

‘Dat zijn zij. Drie eeuwen geleden kwam keizer Dsjengis heel Europa innemen. Het was weerloos, maar hij versmaadde het. Hij had gelijk. Wat roofridderburchten en wat twistende steden, is dat een buit? En nu wilt gij met een paar vendels tegen het grootste rijk der aarde optrekken? En ik zou mijn goede geld daarvoor geven? Neen.’

Campos was woedend vertrokken en wilde hem aanklagen. Maar hij kon geen aanklacht formuleren zonder zichzelf bespottelijk te maken, dus bleef die achterwege.

Nu, vannacht, zou Velho tot lid van de Senaat worden geinstalleerd. Niemand kwam hem gelukwensen. In het openbare leven ontzien, in het gezellige gemeden, bleef hij binnenshuis eenzaam. Een paar vrijgemaakte Maleiers, een meisje, hem door de mandarijn geschonken, vormden zijn stil gezin. Hij omringde zich met bronzen beelden, porselein en lakschermen, door de blanken van die tijd nog waardeloos en lelijk geacht. Met zijn herinneringen ging hij om als een vader met zijn talrijk kroost: zij kwamen hem 's avonds gezelschap houden en deden hem lachen of somber voor zich uit staren. Dikwijls kwam déze bij hem terug:

Lang geleden had een bejaard apostel bij hem zijn laatste levensdagen gesleten, die twaalf jaar in Sjan Zi gewerkt had en talloze bekeringen tot stand had gebracht, ook onder hogere standen, zelfs onder literaten. Eindelijk had hij het laatste bolwerk van het heidendom aan willen tasten: de voorouderverering. Spoedig bemerkte hij hun groeiende wrevel tegen hem, zelfs bij zijn beste vrienden. Terzelfder tijd was bevel van Peking gekomen, dat geen andere orde dan die der jezuïeten zich langer binnen de landspalen mocht bevinden. 's Avonds langs een tempel komend, was hij gegrepen, gebonden, in een jonk geworpen, op zee aan een Spaans vaartuig overgegeven en half stervende in Macao aan land gezet. Dominicanen bevonden zich toentertijd nog niet in de stad, de jezuïeten be-

[p. 46]

schouwden hun ijver als het bederf van de zending. Hij had een aanbevelingsbrief van Schaal aan Velho bezeten, maar verloren. Wel ontfermde Velho zich, maar hield eindeloze gesprekken met hem, 's avonds en 's nachts. Toch wist hij zijn uitputting steeds te verbergen. Eens spraken zij over de dood. Velho gaf te kennen, dat hij zijn dood van tevoren wel zou willen weten.

‘Ik zou mij voorbereiden, mijn zaken regelen, mijn vermogen verdelen en mijn gedachten verder bepalen op de beste geleibrieven voor het andere land, de Bhagawad Gita, de leerredenen van Confucius.’

De oude zendeling, hem bedroefd aanziende, bestrafte hem voor zijn afdwaling.

‘Gij zult uw dood vooruit weten. Als de wijn die gij drinkt bitter als gal en zuur als edik smaakt, is uw einde aanstaande. En dan zal er ook maar één troost voor u zijn, het Evangelie. Al het andere is ijdele, heidense bespiegeling.’

Velho wilde de voortreffelijkheid van de Indische heilsleer aantonen, toen hij hoorde kuchen. Hij zag om: de commandant van het fort stond bij de kamerdeur. Velho had niets gehoord, maar hij zei dat hij was aangediend en begon over een voedselleverantie voor het garnizoen te spreken. Velho behandelde de zaak en de pater verwijderde zich. 's Nachts overdacht hij zijn wensvervulling met vrees; 's morgens wilde hij herroeping vragen, maar de pater was diezelfde nacht gestorven, al lang uitgeput door de folteringen en ontberingen, ook door de nachtelijke gesprekken misschien, waarin hij pal moest staan om zijn geloof te verdedigen tegen de breed opgezette aanvallen van Velho, die streed met aanhalingen uit de ganse oosterse wijsbegeerte.

De eerste tijd ontzegde Velho zich het genot van wijn, maar dan liet hij voorproeven en spoedig dronk hij weer als vanouds, soms nog met vage onrust bij de eerste teug, maar eindelijk overtuigd, dat, evenmin als het water werkelijk in wijn omgezet kon zijn, de wijn aan zijn lippen in azijn kon veranderen.

[p. 47]

II

Ronquilho kon niet wachten tot het avond was. Van de wallen van de citadel tuurde hij voortdurend door zijn verrekijker naar het huis. In de eerste schemering zag hij de Procurador van huis gaan; hij wachtte nog een half uur en begaf zich toen op weg. In de Rua del Bom Jesus bond hij zijn paard vast in een verlaten tuin en ging te voet verder.

De achterpoort stond open. Uit het milde avondlicht kwam hij in de kille schemering; de dichtbegroeide en wat verwilderde tuin was vol schaduwen, tussen de muur en het geboomte was het geheel donker. Na enig zoeken vond hij het smalle pad dat naar de achterzijde van het huis leidde, het lag stil en verlaten, de meeste ramen waren gesloten behalve de drie van Dona Pilars kamer op de derde verdieping.

Ronquilho zag dat er een ladder tegen de boom stond, alsof er die middag was geplukt. Vanavond zou de hoogste vrucht geplukt worden, meende hij, terwijl hij de ladder tegen de olijfboom opklom, blij dat het zijn zware gestalte zo gemakkelijk werd gemaakt. Hij bereikte de tak tegenover het balkon. Daar stond Pilar; hij kon zich niet verroeren, anders zag zij hem. Zo bleef hij wachten, gezeten op de tak, de voet op de bovenste sport van de ladder. En Pilar bleef maar op het balkon staan, starende in de avondlucht. Zijn ledematen werden pijnlijk en stram van de gedwongen zit, tegen het donker van de stam gedrukt, en hoe langer Pilar daar staan bleef, hoe ongenaakbaarder zij hem voorkwam. Bijna verwierp hij zijn schakingsplan. Het had hem zo gemakkelijk geschenen: Pilar, half weerloos van verrassing in zijn armen, in een draagstoel zetten, haar aan boord brengen van de lorcha van zijn vriend Ramirez, het anker lichten en in een gondelvaart over de baai het verlangde afsmeken of afdwingen. Of beter: de kamer binnentreden, voor haar sponde staan en eenvoudig, alsof alles zo al lang besloten was, haar in de armen nemen en niet tot bezinning laten komen voordat het onherroepelijke was geschied. Maar hoe zou hij zo zacht en vanzelf binnenkomen? Zijn ledematen werden al stijver, zijn bloed traag, en in zijn zware,

[p. 48]

vochtige kledij voelde hij zich eer een jammerlijke bandiet dan een zegevierend minnaar.

Plotseling zag zij op, hij trok zijn hoofd in, maar Pilar, met een laatste blik op de avondhemel, ging de kamer in. Het ogenblik was daar. Moeizaam schoof hij over de tak die hij zich had uitgekozen over het balkon; terwijl het einde al doorboog, kon hij nog juist de spijlen van de balustrade grijpen, maar zich niet zonder geraas opwerken. Toen hij op het balkon stond, was de kamer donker, hij onderscheidde alleen een ruiker witte bloemen op de tafel. Hij wrong zich naar binnen en lag meteen languit op het tapijt in een plas water en scherven van de vazen die hem ten val hadden gebracht.

Hij richtte zich haastig op, maar hoorde een sleutel in de deur omdraaien en een kort gelach. Hij sprong terug naar het balkon, maar de grote tak was neergeknakt. Geen uitweg! Wanhopig en opeens doodmoe wierp hij zich op het bed, maar richtte zich dadelijk weer op: daar nu alleen te liggen was een smaad die hem het bloed naar het hoofd joeg. Hij voelde nog overal Pilars aanwezigheid, in de gewaden die rondom hingen, in de spiegel waarin hij zich zo vaak had bezien, in de bloemen die op de tafel stonden.

Hij sloeg met de vuist op tafel. Nog een vaas viel stuk op het tapijt; de verwarring in de kamer klaagde hem aan; hij bond zijden dekens, japonnen, lakens aaneen, schatte de afstand niet, maar liet zich zakken en hing aan twee mouwen nog wel acht ellen boven de grond. Hij liet los, belandde met een smak, kon met een gekneusde enkel nog kreunend wegstrompelen tot waar zijn paard stond. Daar hees hij zich in het zadel, bedenkend, dat zij nu wel ver weg zou zijn, wellicht in het dominicaner klooster schuil had gezocht. Maar daar was zij niet zo veilig en onzichtbaar als zij wel dacht. Hij kende de haat van de Procurador tegen de dominicanen, vanmorgen was hij immers nog getuige geweest van de woede van Campos tegen de brutale Belchior. Zij zouden dat wespennest uithalen, uitroken als het moest. Hij reed in korte draf naar de citadel terug, men moest hem de trap opdragen, hij verlangde wijn en brood en alleen gelaten te worden, verbond zelf zijn enkel. De pijn

[p. 49]

werd heviger. Hij bleef zitten nadenken, meer en meer overtuigd dat Pilar de vlucht naar het klooster had genomen. Hij dronk veel wijn. Als men de dominicanen kon verbannen, zou ook het klooster omvergehaald worden. Tao Hsao, de onderkoning van Kanton, dreigde nog telkens met uithongering, het oude tot tergens toe beproefde middel, indien de seminaria en de kloosters, waarin hij verkapte forten zag, niet geslecht werden. Waarom zou men daar nu niet toe overgaan? Hij stelde zich voor hoe de buitenmuren omvergehaald zouden worden, daarna het hoofdgebouw, hoe dan Pilar, door de nonnen omringd, te voorschijn zou komen. Hij stelde zich voor hoe hij haar grijpen zou; hij greep haar, maar het was de wijnkruik; hij zonk achterover, en de wijn vloeide over zijn laarzen op de vloer.

III

Behoedzaam sloop Campos de trappen op en stond stil voor de deur. Hij luisterde; geen geluid. Hij stond even in beraad of hij binnen zou gaan, maar als hij binnenging, zou hij medeplichtige schijnen. Door het sleutelgat zag hij niets dan een omgevallen vaas in het flauwe maanlicht. Hij ging weer naar beneden, staarde in een grauwe tuin en zag de geknakte tak. Ronquilho was dus binnengekomen, hij kon gerust zijn: hun verbond was bezegeld, samen zouden zij de kooplieden wel onderwerpen. Wie had deze stad gesticht: een koopman, een priester? Neen, een soldaat. Campos dacht weer aan zijn geliefkoosde geschiedenis, de zegetocht van Alexander. Maar toen waren de kooplieden krijgshaftig en de jezuïeten nog niet uitgevonden. Dus deze beiden uitroeien, tot elke prijs en door elk middel, zoals zij zelf, ieder in eigen trant, leerden. Dan, als men hen eenmaal kwijt was: schrikbewind over de Chinese kust, een tocht van tienduizend, recht op Peking aan. Het was of hij hoorde wat Farria op zijn sterfbed had uitgesproken: ‘Geen geestelijken, geen kooplieden toelaten, anders wordt Macao snel verbrand, zoals Lian Po, of langzaam door twisten verteerd. Landbouwers en soldaten, anders niet. Monopolie

[p. 50]

van de handel voor de Koning. Portugal is te ver, men is te traag in het zenden van hulptroepen. Men kan dan een eigen rijk stichten.’

Deze woorden, evenals alle lotgevallen van de oude voorvechter, waren met Campos' wezen samengesmolten; soms voelde hij Farria in zich voortleven, maar meestal, terneergedrukt door de trage gewone gang van zaken, hoonde hij zich over wat hijzelf noemde: heroïeke hersenschimmen.

Hij sliep slecht, ontwaakte vroeg en wachtte dat Ronquilho, snoevend en triomfant, of Pilar, bleek en wenend, zou verschijnen, maar niemand kwam. Om zes uur sloop hij weer de trap op, speurde door het sleutelgat en zag weer niets dan de omgevallen meubels. Zij had zich wel geweerd, zijn dochter! Men moest niet denken, dat een vrouw uit zijn geslacht zich overgaf als een zacht offerlam. Maar zijn ongeduld werd te machtig. Hij opende de deur met zijn eigen sleutel: hij zag nog groter verwoesting, maar een lege sponde. Over de vensterbank liep een kleurige streep; hij trad nader, haalde de samengebonden dekens en japonnen behoedzaam in en maakte ze los. Maar de sporen van de zware last waren niet te verwijderen: alles was verwrongen en gescheurd. Woedend trapte hij alles in een wandkast en zond een bode naar het fort. Had hij haar moeten ontvoeren, goed, maar waarom op zo'n krankzinnige manier? De trappen kraakten, de buitendeur dreunde, maar Ronquilho kon toch wel vertrouwen dat hij de bedienden verwijderd had, of waren de ridderromans hem ook in het hoofd geslagen?

De bode keerde terug, onverrichter zake: de capitão was voor niemand toegankelijk. Dus had hij haar meegenomen in het fort? Dat was tè onbeschaamd! Ieder zou weten hoe dit huwelijk tot stand was gekomen; dat gedoogde hun aanzien niet! Campos repte zich naar het fort. Het was nog vroeg, niemand ging door de straten. Nog vóór het ontwaken van de stad kon hij met Pilar naar huis keren, als van de vroegmis komend.

Ronquilho lag op de rustbank, een dik verband om zijn been, en ontving hem met een boze lach.

[p. 51]

‘Mislukt, de vogel gevlogen, ik bijna in de kooi gevangen.’

‘Gevlucht? Maar waarom bleeft gij dan niet mijn thuiskomst afwachten, dan hadden wij haar dadelijk kunnen achtervolgen.’

‘Bedenk dat de afstand van uw woning tot het dominicaner klooster slechts vijf minuten gaans is.’

‘Het klooster? Denkt gij dat zij daar is?’

‘Zijt gij dan die maskerade vergeten? Geloof mij, Pilar speelt op het ogenblik weer voor Veronica, of voor Egyptische Maria, wie zal het zeggen?’

‘Dan zullen zij haar uitleveren. Het vaderlijk gezag gaat boven het kerkelijk.’

‘Dat zou slecht voor ons aflopen. Het klooster is een erkende vrijplaats. En heeft de vader zijn gezag niet voorbarig overgedragen? Zou het vaderlijk en stadhouderlijk gezag niet een knak krijgen, geduchter dan die tak van mijn laars heeft gehad, door het bekend worden van deze geschiedenis? Neen, laten wij het nest meteen uitroeien, en met de grond gelijkmaken. Wat een voordelen! Wij zijn eindelijk dat dominicanergebroed kwijt, wij brengen de kooplieden in ongelegenheid en komen zelf bij de Chinezen in blakende gunst.’

‘Waardoor?’

‘Door de aanleiding tot opheffing van het klooster.’

‘Wat zijn dat voor raadsels?’

‘Luister. De koopman Lou Yat heeft een zoon en een dochter, die ijverig onder de invloed van de dominicanen zijn gekomen. Zij biechten, gaan ter kerke en kunnen al kruistekens maken, tot grote woede van de eerbare Lou Yat, die, geloof ik, diaken van de tempel van A Mao is. De hele Chinese wijk spreekt over de afvalligheid van zijn kroost. Welnu, het is vandaag dinsdag. Donderdagochtend wordt Lou Yat achter zijn toonbank gevonden met afgesneden hals, de zoon en de dochter zijn verdwenen. Wat zullen de Chinese autoriteiten denken, wat zullen zij eisen? Wat kan het koopmansgilde niet inwilligen? Wat zullen wij maar al te graag volbrengen, tot voldoening van het mandarijnendom?’

‘Maar wij vinden de kinderen van Lou Yat niet werkelijk in het klooster,’ wierp Campos tegen.

[p. 52]

‘Die worden nooit meer teruggevonden. Wel echter worden in een kloostertuin opgravingen gedaan en kinderlijken ontdekt, in onkenbare toestand van ontbinding en van hun ogen beroofd.’

‘Maar dat gaat te ver!’ riep Campos. ‘Daarmee brengen wij alles wat zich Portugees noemt een slag toe.’

‘Ons niet. Bedenk de gevolgen: de geestelijkheid uitgedreven, de macht van de kooplieden, die ditmaal niet de zaak met geld kunnen sussen, geknot, en de streng rechtvaardige Procurador, de tegen eigen priesters om rechtswille strijdende legermacht, tot in de uithoeken van China gevreesd en geëerd.’

‘Maar wie zal voor de moord van de familie Lou Yat zorgen, zodat wij zelf niet als de bewerkers worden ontdekt?’

Ronquilho grijnsde.

‘Ik heb drie mannen in mijn garnizoen waarvan ik genoeg weet om ze aan de galgen van alle zeevarende mogendheden te brengen. Zij zullen zwijgen.’

‘Zullen zij ons niet verraden?’

‘Nooit. Ikzelf zal ze bij de verwarring onder de aanval op het klooster doorsteken. De doden zwijgen.’

Campos gaf zich gewonnen. Hij bezag Ronquilho met eerbied en herinnerde zich verbaasd, dat hij nog deze morgen hem dapper maar dom had genoemd.

‘Handel zoals gij goedvindt. Ik blijf buiten het geval tot de lijken zijn gevonden. Dàn zal ik recht doen en de schuldigen straffen.’

IV

Het was de nacht van de Senaatszitting, waarin Pedro Velho geïnstalleerd zou worden. In zijn eenzaam geworden huis maakte Campos zich gereed tot de zware gang. Hij moest zich kleden bij karig kaarslicht.

Nog altijd was de vloot van Malakka niet aangekomen, zodat lampolie nog steeds ontbrak. Het visioen van Pilar scheen dus toch een afspiegeling van de werkelijkheid te zijn geweest? Het huis van de Procurador was beter verlicht dan welk ander ook;

[p. 53]

velen brandden niet meer dan één kaars, maar hij mocht geen verkwisting laten blijken. In zijn geest was het nog duisterder. Van zijn dochter taal noch teken, Lou Yat en zijn kinderen leefden nog, als hij er Ronquilho naar vroeg, lachte deze sluw en gaf ontwijkende antwoorden. Hijzelf had nog enige pogingen gedaan in het verleden van Velho enige schandvlek of onwaardige transactie te ontdekken, maar Velho was werkelijk vlekkeloos of te behendig, er was niets te vinden dat een beletsel voor het senadorschap kon vormen. Vanavond moest blijken of Velho's bijgelovigheid werkelijk dodelijk zou zijn. Als dit ook mislukte, had hij een tweede zware nederlaag geleden. Campos staarde uit een venster in de achtergevel: duister lag Macao tegen de heuvelen opgestapeld. Waarom had men ook de oliebronnen van het Ilha Verde niet aangeboord? Dan had men tenminste licht. In dit duister kon een nachtelijke overval van piraten of Spanjaarden noodlottig worden. Weer herinnerde Campos zich de pleitredenen van Farria in de Senaat om het Ilha Verde sterk te bezetten en te koloniseren. Maar Campos had altijd de pleidooien van Farria als de koppige denkbeelden van een patriarchaal grijsaard beschouwd, die dacht dat men nog volksplantingen, zoals in de bijbel beschreven stonden, tot stand kon brengen.

Nu, in het donker, zag hij dat Farria ook hierin gelijk had, het eiland was verlaten en onveilig. De stad had steeds voedselgebrek, aan de poort op de hals van het schiereiland moest men markt houden met Chinezen uit het verre Pak Lang, die wegbleven als het hun geviel of Kantons goeverneur het gelastte. Door het steeds te laat komen van de vloot uit Malakka kende Macao periodieke verduisteringen, elke avond brandden minder lichten; Guia dat de vloot de weg moest wijzen hield het nog het langst, kon men ook deze lamp niet meer ontsteken, dan werden grote vuren aan de ingang van de baai gebrand. Zover was het nu nog niet, maar reeds gingen allen vroeger slapen; het avondleven was onmogelijk, men kon niet lezen, met elkaar spreken in het donker is te beklemmend. Men ging vroeg te bed; over enige maanden zou het geboortecijfer van Macao weer gestegen zijn, dat was het enige voordeel. Het was tien

[p. 54]

uur. Een heraut ging door de straten, voorafgegaan door een trom en een waggelend licht.

‘De Senado van Macao doet de bewoners weten dat alleen licht mag worden ontstoken bij zieken en stervenden, dat ieder die nog olie in zijn bezit heeft, deze ter beschikking moet stellen van de lichtwacht. Wie in het bezit van olie wordt gevonden, zal bestraft worden met boete en het blok.’

Donkere ramen begrijnsden deze omroep die door niemand werd gehoord. Dan werd het weer stil en duister, alleen Guia gloorde van omhoog, loom wierpen zich de golven op de borstwering van de Praia. In een standaard op het gebouw van de Senado blies de wind, het doek wapperde bij tussenpozen. Het plein bleef ledig tot middernacht. Toen scheerden gestalten in lange mantels daarover, gingen een zijpoort binnen, daalden een trap af en vonden elkaar in het kelderruim waar enkele lampen brandden. Het flakkerlicht bewoog de trekken van de levenloze, die in het midden lag op een baar, de ogen nog niet toegedrukt, het lichaam onder een vlag, en een staf in de over de borst gekromde rechterarm. Aan hoofd- en voeteneinde stond een man in hetzelfde gewaad. De een na de ander trad toe tot de kring die met vierentwintig was gesloten. Toen nam de man aan het hoofdeinde het woord; hij leek veel ouder dan hij wiens uitvaart het doel van de nachtelijke bijeenkomst scheen te zijn. Hij stak de hand uit over het lijk, ook van zijn baard viel een schaduw erover en bewoog met zijn toespraak mede.

‘Nu gij dood zijt, Pereira, de laatste van de voortrekkers, zonder wiens komst deze stad aan de rand van de bekende wereld, ver van ons land af, niet zou bestaan, die gij vestte op de puinhopen van een andere en de graven van uw gezin, is het ons te moede of de sterkste pijler, waarop ons bestaan rust, is gebroken, of het al aan één zijde doorzakt, of wij het op zijn grondvesten voelen waggelen. Laat ieder zijn uiterste krachten inspannen, laat ieder u smeken een deel van uw kracht in hem te laten overgaan.’

Hij trad ter zijde. Een voor een gingen de senadoren langs het lijk, legden hun hand op Pereira's hart en deden een kort

[p. 55]

gebed. Toen drukte de oudste, Guimares, zijn vriend de ogen toe en ging voort:

‘Wij weten allen dat hij, die de plaats van de ontslapene in zal nemen, geen van diens eigenschappen bezit en toch even machtig is als hij, door tegenovergestelde kwaliteiten. Wij weten dat de opvolger noch om zijn ridderlijke deugden, noch om zijn voorname afkomst is geacht. Maar laat ieder bedenken dat het gemeen belang eist dat hij, nu eenmaal gekozen, als een der onzen wordt bejegend. Ouvidor, leid de nieuwe senador binnen.’

De Ouvidor ging de deur uit en kwam terug met een korte dikke gestalte wiens hoofd door een overgeworpen doek bedekt was. Hij leidde hem eerst om het lijk, liet hem toen los en zei kortaf: ‘Neem de staf uit de handen van uw voorganger.’

Velho, aan het voeteneinde losgelaten, stond bezinnend, als wilde hij in stilte voelen waar hij tasten moest, deed toen een stap vooruit, greep ineens in de goede richting en onthief de dode de staf. Een gemurmel van verbaasde goedkeuring doorliep de rij. Guimares hield weer een korte toespraak, weer wees hij op het verschil tussen de overledene die een groot krijgsman en zijn opvolger die een groot koopman was, wat als een symbool kon gelden van veranderde tijden. Hij verzocht hem zijn grote invloed nu ten gunste van het lichaam te willen aanwenden, waarvan hij deel uitmaakte.

Velho antwoordde koel en terughoudend. Guimares gaf daarna de Ouvidor een teken, deze liet een luik in de muur neer en het glas met rode wijn die nog uit de scheepsvoorraad van de Mae de Deus afkomstig was, dat iedere senador ter inwijding ledigen moest, stond in de nis gereed. Velho ging erheen, dronk uit het glas, maar werd doodsbleek, wankelde, en zou gevallen zijn als de Ouvidor en een senador hem niet opgevangen hadden en in een stoel gezet.

Men bracht hem een beker water. Hij dronk en spuwde weer op de grond, en scheen weer te bezwijmen. Allen omringden hem. Het duurde lang voordat hij weer kon spreken.

‘Weldra zal mijn lichaam daar liggen, en zal mijn opvolger

[p. 56]

de staf uit mijn verstijfde arm nemen. Wacht niet te lang met hem te benoemen. Mijn dagen zijn geteld. Een voorspelling is mij gedaan: wanneer de wijn die gij het zoetste dacht als edik smaken zal, staat de doodsengel achter uw deur. En deze wijn was bitter als gal.’

Campos antwoordde:

‘Wij hopen dat een noodlottig toeval deze wijn bedierf. Wellicht is zeewater in deze fles gedrongen. In het donker heeft de bode de troebelheid van de wijn niet kunnen bespeuren, maar als gij u op uw dood wilt voorbereiden, houd dan meteen uw eed zoveel voor de kolonie te verrichten als in uw vermogen staat. Wij weten dat gij een groot fortuin hebt en geen kinderen, behalve uw aangenomen dochter; maak nog heden uw testament, verzeker haar een legaat en vermaak het overige aan de kolonie.’

Velho had zijn bezinning herkregen en staarde hem strak aan. Eindelijk sprak hij:

‘Ik zie dat gij onbekommerd, zelfs vijandig tegenover de mens staat die ik nu eenmaal ben. Gij zult mijn geld niet hebben. Het is veilig voor uw hebzucht. Maar toch wil ik mijn testament wel maken. Schrijf het,’ vervolgde hij tot de Ouvidor. ‘Velho vermaakt zijn vermogen aan Macao, op de dag, dat het zich losmaakt van de kroon van Portugal en een onderdeel wordt van het Chinese rijk.’

‘Weet gij, Velho, dat gij weer een doodvonnis opmaakt? Als gij niet uw eigen dood sterft, kunnen wij u als rebel laten fusilleren.’

‘'t Is om het even. Gij noemt mij een rebel? Geef ik hiermee geen uiting aan de laatste wil van hem die voor mij ligt èn van hem die hier het eerst landde, van Farria?’

Campos legde hem het zwijgen op; sommigen wilden hem te lijf; met moeite werd de rust hersteld en werden de volgende besluiten, die in deze zitting genomen moesten worden, aan de orde gebracht:

Het verzoek van de jezuïeten, om de dominicanen het vestigings- en bekeringsrecht te ontnemen, in te willigen; het voorstel van vijf senadoren om dotaties en erflatingen, aan geeste-

[p. 57]

lijke orden gedaan, nietig te verklaren en hun bedrag ten voordele en ter versterking van de kolonie zelf aan te wenden, tot wet te verheffen.

Pedro Velho stond op:

‘Mijne heren, ik neem aan uw arbeid geen deel. Overlijd ik, dan zal mijn bezit noch in uw handen, noch in die van de begerige kerk vallen. Blijf ik leven, dan zult gij bemerken met wie gij te doen hebt gehad.’

Hij verliet de senaatskelder. Buiten was het kil en donker, een dichte nevel golfde in de straten, het was als voelde hij reeds het vochtige lijkkleed aan zijn gezicht.

De volgende dag maakte Velho toebereidselen om Macao te verlaten. Hij had een grote jonk gehuurd en liet alles opladen wat hij bezat, maakte er ook geen geheim van dat hij in Kanton wonen ging, wat niemand anders vrijstond. Hij zou niet binnen de wallen zijn huis mogen hebben, maar op een der eilanden van de Parelrivier.

De inwoners zonden een verzoek aan de Senado, Velho tot blijven te overreden. Men vreesde dat de handel zich verplaatsen zou als anderen Velho's voorbeeld volgden. Vele senadoren wilden ook Velho, al was hij gehaat, liever in hun midden hebben dan als buurman. Als hij leven bleef zou hij zeker helemaal met de Chinezen meegaan. Maar van de Senado kon na die nacht een verzoek tot blijven toch niet uitgaan.

Toen gingen de oudste burgers zelf. Velho ontving hen, liet hen goed wijn drinken, die hij zelf veelbetekenend voorproefde, hoorde hen welwillend aan en zei, dat hij misschien terug zou komen en dat het niet vaststond dat hij in Kanton bleef, misschien hogerop ging. Maar waarschijnlijk ging hij immers gauw dood!

De andere morgen zou hij vertrekken, een grote jonk lag dicht bij de wal. Toen het licht werd, zagen de velen die aan de Praia stonden te wachten, dat de jonk 's nachts zwart was geverfd en met witte bloemen bestrooid. Wie deze lugubere grap had uitgehaald bleef onbekend.

Velho kwam met de zijnen aan de kade, haalde zijn schouders op, gaf enkelen de hand en liet zich naar boord roeien. De

[p. 58]

bloemen werden in het water geveegd en de jonk zeilde weg, zo zwart als zij was.

Later hoorde men dat Velho, na drie dagen in Kanton, de Parelrivier verder was opgevaren in een smalle rivierboot. De jonk dreef een week later de rede voorbij, dwars voor de tijstroom, en verdween in zee. Velho's afwezigheid en onbekend lot bleef een bedreiging voor Macao. Ook uit de handelsbeweging kon men niet opmaken of hij dood was, dan wel of verder van uit het binnenland zijn invloed zou gaan werken.