Het lente-eiland en andere verhalen

[p. 21]

Uit het leven van Po Tsju I

I

Po tsju i was weer in genade aan het hof teruggekeerd en wachtte met een kamerheer voor zonsopgang het ontwaken van den keizer. De hoveling vroeg hem:

‘Wat heeft in uw lang leven u de meeste voldoening geschonken?’

Hij verwachtte Po den lof te horen zingen van de gevolgen zijner lierdichten. Het was bijna een vermaak geworden aan het hof, van hem te horen hoe een gedicht een meisje haar maagdelijkheid had helpen behouden of een boer de schoonheid van het herfstlandschap had doen beseffen. Ditmaal was het heel anders.

‘Gisteren was de koopman Liang Soen bij mij, vijf taëls eisend, dreigend mij voor de rechtbank te dagen als ik niet betaalde. Ik vroeg hem naar de reden van zijn eis.

“Gisteren was ik in het vreugdehuis waar ik pleeg te komen, samen met de vrouw Hai Fong, die niet buitengewoon schoon of jong is. Toch eiste zij tien taëls in plaats van vijf, wat de gewone prijs is. Ik vroeg haar naar de reden van haar eis. “Omdat ik het Lied van het Eeuwigdurend Leed zonder fouten zingen kan.” Ik riep den waard om haar tot rede te stemmen. Deze bevestigde haar eis. Ik hoorde dat gij het zijt die dit gedicht hebt gemaakt. Het is rechtvaardig dat gij mij de vijf taëls teruggeeft die ik tegen mijn zin heb moeten betalen. Want wat kon mij dat lied schelen? Daar kwam ik niet voor.”

Ik had dien koopman met genoegen tien taëls gegeven,

[p. 22]

want wat is onaangenamer dan poëzie waarvan men niet houdt te moeten aanhoren? Maar als mijn toegevendheid bekend werd, zouden alle losbandige kooplieden bij mij komen eisen en mij ruïneren. Ik schold hem dus uit en verwees hem naar den districtsyamen. Zo zal het een slepend proces worden dat wij misschien niet overleven.’

‘Maar zijt gij daarom zo verheugd?’ vroeg de hoveling weer. ‘Is het zo bijzonder, dat een meisje van slechte zeden een goed gedicht uit het hoofd kent?’

‘Ik verheug mij,’ zei Po, ‘omdat de poëzie krachtig genoeg is gebleken om den koopmansstand te benadelen. Dat zal meer bijdragen tot het respect er voor dan canonisatie of keizerlijke decreten.’

II

Po Tsju I hield er van het hof te ontvluchten, de strakke gewaden met de verplichte kleuren af te werpen en in een landelijk kleed de wegen tussen de akkers en langs de stromen te bewandelen. Hij ging de Oosterpoort uit zonder te worden herkend en liep den gansen dag. Onderweg maakte hij een gedicht dat in overeenstemming met de stilte van de lucht, de leegte van de akkers en den eenvoud van het boers gemoed moest luiden; aan het eind beklaagde hij zich hoveling te zijn. Hij las het over, zag dat het niet eenvoudiger kon, stapte verheugd op een oude boerin af, die blaren verzamelde, en droeg het gedicht voor. Zij antwoordde:

‘Op dezen akker groeit geen rogge maar gerst. Wat hebt gij liederen daarop te maken? En liegt nog dat gij van het hof zijt! Zoudt gij in een versleten mantel op modderige wegen lopen als gij op zijden kussens liggen kunt in prachtige gewaden? Als gij eerlijk waart, gaf ik u vijf cash voor uw lied. Nu niets.’

[p. 23]

Po, bedroefd dat zijn gedicht niet eenvoudig genoeg was, maar verheugd dat zijn vermomming hem zo goed verborg, wilde de vrouw een taël geven. Maar nu geloofde zij met een demon te maken te hebben, smeet het geldstuk ver weg en prevelde een gebed. Toen ging Po Tsju I verder.

Tegen den avond bereikte hij de Foe Sjwi herberg. De waard, die hem kende van vorige tochten, bracht hem den wijn dien hij gaarne dronk. Hij zong en begeleidde zich; waard en dochters veinsden te luisteren. Po ontveinsde zich niet dat zij half sluimerden. Maar dit kon zijn goede luim niet storen. Hij ging vroeg ter ruste in het statievertrek en sliep vast toen de waard bij hem kloppen kwam.

‘Een mandarijn is daar en verlangt dit vertrek om te overnachten.’

‘Antwoord hem, dat Po Tsju I het bezet houdt.’

De waard kwam terug: ‘Het is Li Sji Yang, de grootkamerheer.’

‘Ook voor hem wijk ik niet.’

Toen kwam Li Sji Yang zelf binnen, met zijn rijzweep gewapend. Po verdedigde zich met zijn luit, maar de zweep slingerde zich om de snaren; met één ruk trok Li het speeltuig uit zijn handen, hij was ontwapend, kreeg nog een striem over zijn gezicht en moest het vertrek verlaten. Hij sloop achterom, voornemens zich met een stok te wapenen en de achterdeur weer in te sluipen. Maar Li was hem gevolgd en sloeg hem van het erf af. Hij kon nu kiezen tussen een nacht in de modder of een wandeling door het duister terug naar het paleis. Hij koos het laatste.

Een paar dagen later werd hij verbannen naar Hsoen Yang, dat twee duizend mijlen van Tsjang An verwijderd ligt.

Uitgelaten zingend trok Po Tsju I over de bergen, door de velden. Hoe spoedig was zijn verlangen naar landleven niet bevredigd! Hsoen Yang lag niet ver van de rivier, daar stond een landhuis tussen het groen, weer vijftig mijlen verder

[p. 24]

leefde Yuan Sjen. Zij konden bijeenkomen in het landhuis aan den blauwen stroom.

Met deze blijde gedachten trok Po vrolijk zijn ballingsoord tegemoet. Dronken zat hij in de herbergen, trachtte niet meer naar eenvoud, maar zong de hoofse zangen die hem invielen, onbezorgd wat men er van dacht.

Maar op den derden dag van zijn reis bekroop hem een angstig voorgevoel. De weg voerde dwars door dorre velden waar geen struik, geen dak, geen paal in stond. Aan het einde van den weg een zwarte stip. Men vorderde langzaam; de dragers waren vermoeid. Sinds lang liep Po voor zijn draagstoel uit, volgeladen als deze was met zeldzame stenen en schedels van voorwereldlijke dieren, onderweg gevonden, waarmee hij zijn huis hoopte te sieren. Soms wierpen de dragers in het geheim een paar stenen uit, maar Po ontdekte het 's avonds en dwong ze terug te gaan. Zo vorderde men langzaam.

En langzaam werd de stip groter. Eindelijk herkenden zij een kleine karavaan: dragers, een stoel, twee soldaten. En eindelijk herkende Po, daartussen, Yuan Sjen. Hij dacht gek te worden, omdat hij niet gek van vreugde werd. Maar hier midden in de woestijn Yuan Sjen, dit heil was te groot om te kunnen bestaan. Hij geloofde aan een verschijning en hief bezweringen aan.

Sjen schreeuwde van verre: ‘Staak die grimassen! Ik ben het werkelijk!’

Ze snelden op elkaar toe en omhelsden elkaar.

‘Vanwaar? Waarheen?’

‘Ik ben van het hof voor vijf jaar naar Hsoen Yang verbannen.’

‘Ik ben van mijn post ontheven en naar het hof teruggeroepen.’

Toen wrong Po zich van grote smart en strooide zich aardkluiten op zijn hoofd.

[p. 25]

‘In geen vijf jaar waren wij bijeen, vinden elkaar terug en worden opnieuw voor vijf jaar gescheiden. Ik ga heen waar gij vandaan komt en gij waar ik vandaan kom. Door mijn schuld: denzelfden dag waarop ik den eenvoud van het landvolk wilde aannemen, was ik te hoovaardig om voor Li Sji Yang te buigen. Hoe word ik gestraft! Laat het niet langer duren. Ik kom niet verder, als ik te zwaar beladen met herinneringen aan u gaan moet. Deze woestijn is geen waardig toneel waarop Po Tsju I en Yuan Sjen hun wederzien kunnen vieren. Vaarwel!’

Hij rukte zich los, wenkte zijn dragers, liet hen de stenen uitwerpen om vlugger te kunnen gaan en behield slechts de schedels.

Ook Yuan Sjen brak op en ging, tranen vergietend, in de richting van Tsjang An, dat nu zijn bekoring voor hem verloren had. Weldra waren alleen nog in de strakke verlatenheid twee stofwolkjes zichtbaar, die zich in tegengestelde richting verwijderden.

III

Terugkerend van een inspectiereis door Sjansi, had Po Tsju I een onbedwingbaar voorgevoel van een ramp. Hij ging langzamer en had wel weer terug willen trekken. Maar men kan nooit omkeren op zijn weg: het lot neemt toch zijn loop.

Boven zijn huis scheen een wolk te hangen. Naderend zag hij dat dit gezichtsbedrog was geweest. Wel was het half verwoest. De vensterluiken waren afgerukt. De spitsen van het dak geknakt. In den tuin lagen gebroken vaten. Men kon zien, dat er een begrafenisfeest was gevierd en dat eerst de gasten, toen de dieven hun slag hadden geslagen.

De bedienden waren weg, alleen de oude tuinman, wiens rechterbeen één grote wond was, waar de vliegen 's zomers

[p. 26]

gaarne op aasden, zat in het tuinhuis en kon hem verhalen dat tijdens zijn afwezigheid zijn lievelingsvrouw gestorven was.

‘Hoe is zij gestorven?’ vroeg hij den oude.

‘Ze is in een put gevallen.’

Meer kon hij niet te weten komen. Hij liet zich brengen naar de plaats waar zij wachten moest tot de sterrenstand gunstig was om begraven te worden. Haar hond liep nog om het huis en kon hem brengen naar de plaats waar de kist stond in een verlaten tuin, onder een overhangende rots. Terwijl hij daar stond en zich voorstelde dat daar zijn vrouw lag, die hij springlevend had verlaten, werd hij gegrepen.

Hij werd beschuldigd den dood van zijn vrouw gewenst en veroorzaakt te hebben. Twintig dagen wachtte hij in den kerker op het vonnis. Eindelijk voor de rechters gebracht, betoogde Po Tsju I dat hij op het tijdstip van den dood van zijn vrouw duizend li van de plaats des onheils verwijderd was en dat hij met geen demonen verbond hield. De openbare aanklager nam het woord. Het was bekend, dat er letterkundige naijver bestond tussen hem en Po Tsju I, wiens werk hij plunderde zonder dat de lezers dit merkten.

De openbare aanklager schoof zijn bril voor zijn ogen, nam een bundel van Po Tsju I voor zich en las een gedicht van Po voor waarin deze eerst den leliën vroeg waarom zij zich spiegelden in de wel: omdat zij ijdel als vrouwen waren? Zij antwoordden: Om in haar klare diepte nog reiner te zijn. Daarna vroeg hij in dat gedicht zijn vrouw zich met de leliën en aan de leliën te spiegelen. De openbare aanklager sloeg het boek toe.

‘De doodsoorzaak is dus duidelijk. De vrouw heeft gehoorzaamheid aan haar echtgenoot willen betrachten, heeft gezien dat zij minder blank was dan de leliën en heeft zich uit wanhoop in dezelfde wel verdronken.’

De rechters gingen daarna in beraad. Het vonnis luidde:

[p. 27]

‘Een jaar kerker, drie jaar verbanning, verbeurdverklaring van de helft van zijn goederen.’ Po Tsju I wist onder het geding zijn gelaat in bedwang te houden en ging kalm met de bewakers mee. Ook zijn vrienden toonde hij een fier gelaat. En toen ze hem beklaagden:

‘In welk land kent men een moorddadige kracht toe aan de poëzie? In het Westen is er wel een land waar men haar jeugdbederver noemt. Maar dat evenaart ons niet. Is niet ook in zijn rechtspraak het Rijk van het Midden het verhevenst?’

Toen zijn vrienden hem verlaten hadden en hij in zijn cel niets hoorde dan den stap van den wachter in de gangen en het gekrijs van den wind over den bescherfden muur, liet hij zijn hoogmoed vallen als een gewaad en wierp zich op de bank, het gezicht naar den muur.

En hij zag: een diepe wel met witte kelken, en uit hun midden een blank gelaat dat naderde aan de oppervlakte en hem aanstaarde. Niet verwijtend, maar wel scheen het te fluisteren: ‘Gij hadt de bloem der poëzie meer lief dan mij.’

Po liep heen en weer, herhalend: ‘Dat is niet waar, maar wel dat haar geur vergiftigd is en niets dan ellende brengt. Ik zal er mee breken.’

Maar niet lang hield hij zijn woord.