Dagboekfragmenten 1940-1945

[p. 505]

Ingenieur, 29 jaar - Den Haag
19 Januari 1945

- Het is een halve dag later, Vrijdagmiddag, en de nieuwe bonnenlijst is uitgekomen met de helft van het broodrantsoen: nog niet twee sneedjes brood per dag, een kilo aardappelen per week of ½ liter soep van de gaarkeuken per dag. De oorzaak van alles is natuurlijk dat de moffen alle voorraadschuren hier dermate leeg hebben gehaald, dat het weinige dat nog achtergebleven was, spoedig verbruikt is. De aanleiding in directen zin is de aanhoudende vorst en sneeuw, die de toevoer van het allernoodzakelijkste in de weg staan.

Ik sta dan met mijn handen tegen de buis van de centrale verwarming en mijn maag is gevuld, want juist vandaag voor het eerst heeft de technische afdeling van de fabriek een toewijzing van een halve liter eten van de gaarkeuken gekregen, en desondanks heb ik het koud en heb ik honger, want je voelt het zo: ‘Mijn God, is het nog niet erg genoeg geweest, nu bijna vijf jaren lang geknecht en verzwakt; geruïneerd en geplunderd is ons land, waarvan we nu beginnen te voelen hoeveel we ervan hielden. Alles wat mooi was, is kapot, alles wat goed was is van de baan, alles wat redding beloofde, kon zijn woorden niet te na komen, alles wat je dierbaar was wordt aangevreten tot je eigen hart toe, dat harder en egoïstisch moet worden en je oog, dat zich zal moeten leren sluiten voor andermans ondergang. O, Heer, ik gevoel mij slaperig, als verdoofd, met een doek voor mijn hoofd en ik kan hoogstens schrijven maar niet werken. Mijn gedachten zijn alleen maar bij de velen, die rillen van de koude. Ik zie de sneeuwvlokken maar steeds omlaag dwarrelen, dagen achtereen; ik zie het ijs in de vaarten, soms moeizaam opengebroken. Al kan ik mij redden, daarom drukt mij het leed van zovele anderen, die niet anders meer kunnen dan afwachten of ze om moeten komen of dat ze de eindstreep nog zullen halen.

God helpe Nederland, dat ons dierbaar is, de reddende hand. Uitkomst kunnen wij ons zelven niet meer verschaffen. Laten wij hard blijven tegenover den vijand, die ons dat alles aandoet, laten wij eensgezind blijven om samen straks te kunnen opbouwen. Nu de nood op zijn hoogst gestegen is en het water met ijs bedekt den mensen tot de lippen staat, laat de redding nabij zijn, O, alleen al het denkbeeld aan die redding, een bevrijding die allereerst wel meer geestelijk dan stoffelijk zal zijn, geeft je een vleugje warmte van binnen.

[p. 506]

Maar het lijkt zo onwezenlijk en zo veraf. Kon het hier eens gaan zoals in het Oosten, dat in enkele dagen het vervloekte hakenkruis over de Vaderlandse dreven vertrapt werd en het rood-wit-blauw wapperde van ieder huis in iedere stad.

Mogen we dat spoedig beleven, allen, maar Moeder, Nel en ik in het bijzonder, dan zullen wij met kracht overleggen gaan, wat de toekomst kan brengen en geven voor onze kring, temidden van ons land en de wereld, Amen.’

25 Januari 1945

- Maandag begon de bietencampagne, waaraan ik gedurende 5 dagen tot 's nachts 1-3 uur gewerkt heb met veel enthousiasme. Ik wil hier in het kort de beschrijving geven van de werkwijze, die we leerden bij een demonstratie van den Heer van Rijn, adj. dir. van het slachthuis, die met ir. Kalis samen veel proeven gedaan hebben om de bieten populair te maken.

De ergste klei wordt van de biet afgeschraapt en ze wordt dan in schijven gesneden en deze behoorlijk geschild. In deze schillen zitten n.l. eiwitten, die smaak en verkleuring geven. De biet is een varieteit van de voerbiet, die uit zetmeel is opgebouwd en heeft i.p.v. een deel zetmeel 10-20% suiker in zich.

Met een komkommer- of rauwkostschaaf worden de plakken fijn geschaafd en onder water een uur afgekookt. De vloeistof moet worden ingedampt en de afgeschepte schijfjes gaan door een vlees-molen en kunnen nog eens geëxtraheerd worden. Bij het indampen kan men ter verbetering van de smaak appel, citroenzuur of azijn toevoegen. Men zet dit voort, totdat een taai vloeibare massa verkregen is - proberen met een druppel op een koud schoteltje - die nog net niet caramelliseert. We hebben dan een stroop van glucose en levulose, die flink zoet smaakt. Voor de eigenlijke kristalsuiker moet men eerst de aanwezige vruchtensuiker met kalkwater in overmaat binden, waarna geaffiltreerd moet worden en door carboniseren (CO₂ doorleiden) de overmaat neerslaat. Dit schijnt een onbegonnen werk te zijn.

Ik kreeg er handen van, waar het vuil niet meer uit de poriën wil, maar dat hinderde niet. Tijdens het werk proef je steeds de stroop en bereidde ik wat uit de pulp en deze suiker voeding werkt direct stimulerend op geest en spieren, zodat je helemaal niet moe wordt. Het koken deed ik in 4 partijen in twee 10 liter koffiebussen uit het magazijn, en het indampen in drie pannetjes. Het sportieve van de

[p. 507]

zaak is nu, om steeds alle gaspitten plus jezelf in het oog te houden en daarnaar de volgorde van werken in te kleden.

Tenslotte kon ik dan Vrijdagavond bogen op 3,8 l. stroop, waarvan de heer van der Vorm 1,9 l, ik 0,8 l, Nel en de dames ieder 0,37 l kregen. De rest was tijdens het werk opgegaan. Door de appeltoevoeging bleef de stroop nog wat dun, maar het lijkt me mogelijk uit 10 kg bieten 1 liter stroop te bereiden, of 1 jampotje vol uit 3 kg bieten.

Woensdagmiddag was Nel weer komen eten. De rest van het varkensvlees met koolrapen en tapiocapap met melkpoeder toe. Nel moest ditmaal koken, aangezien ik weer eens haar band moest repareren. Ze rijdt nog op haar fiets, maar je moet niet zien, hoe. Enfin, altijd beter dan lopen of op de velgen, zoals je ook ziet.

Gepasseerde Zondagmorgen gingen we met prachtige zon door de sneeuw wandelen met Miesje. Het begon goed met sleetje rijden en sneeuwballen gooien, maar tenslotte kreeg zij vanwege te nauwe schoentjes zulke koude voetjes, dat de tranen eraan te pas kwamen...

Nadat het eten van de gaarkeuken laat aangekomen was door de sneeuwval gingen Nel en ik weer naar de fabriek, waar ik 's middags een demonstratie van pulpproducten zou geven. De pulp kan het beste zacht verzuurd worden als zuurkool, door het 1½ dag achter de kachel te zetten. Ze is dan houdbaar geworden. Ook kan de biet voor consumptie als groente of aardappel in zijn geheel gekookt worden en dan afgestroopt worden. Een gekookte schijf biet kun je dan heel smakelijk aan beide zijden bruin bakken en met zout eten. De witte pulp kun je allereerst als pap eten, liefst met toevoeging van tarwemeel, gortmout of puddingpoeder met essence. Dan kan het verwerkt worden tot drie-in-de-pan door 1:5 bloem toe te voegen, het te kneden zonder watertoevoeging en dan in dikke schijfjes te bakken. Koud eten, met wat stroop. Ook is dit te bakken met geraspte aardappel of witte kool. Tenslotte is nog een heerlijk recept, het mengen met 1:3 fijngesneden uitjes en dan met een lepel olie al roerende lichtbruin te bakken tot een soort nasi goreng, met toevoeging van kerry, specerijzout en sambal naar smaak.