Dagboekfragmenten 1940-1945

Ingenieur, 29 jaar - Den Haag
10 Januari 1945

- Met het eten wordt het steeds bedroevender, overigens. Er komen practisch geen aardappelen aan voor de bevolking, zodat de gaarkeuken steeds vaker soep moet verstrekken en wat doen nu mensen als hoofdmaaltijd met ¾ liter soep van kool met erwtenmeel? En toch, al mag ik niet ontevreden zijn door de extratjes van de fabrieksdistributie, heb ik ook steeds zo'n hongerig gevoel gehad. Al ken ik nu misschien nog niet de honger, zoals zij door velen wordt geleden, die zonder enig vet of iets anders zitten, ik kan het het beste omschrijven als een hevige begeerte, een natuurdrang, die zo sterk is, dat daar geen remmen aan mogelijk is. Je gevoelt ook het verschil tussen een gevulde maag en geen honger meer. Met een flink maal, dat je een volle maag verschaft, zelfs al is de qualiteit goed, is de honger niet verdwenen, want het lichaam vraagt juist van die goede substanties veel meer. Zo gebeurt het me verschillende keren dat ik een prakje over heb gehouden voor de volgende middag

[p. 500]

en dat ik 's avonds onweerstaanbaar wordt aangetrokken, dat ik er even een hapje van wil proeven, en dan volgt de rest ook, totdat het op is. Dit is een heel onaangenaam idee, dat je dus zo begerig bent, terwijl je al dankbaar moest zijn voor het goede, dat je gehad hebt; bovendien, dat je jezelf zo weinig meer in de hand hebt. Heb je geen eten en zie je het niet, dan gaat het wel, omdat je niet anders kunt, maar zie je het voor je, dan kun je er vaak niet afblijven.

Dat is ook de reden van het wegnemen van eten. Noem hem die een broodje uit een volle bakkerskar pakt, geen dief; de natuur draagt hem eenvoudig op, zijn lichaam in stand te houden. Dat is immers het eerste en laatste wat een mens moet doen om te bestaan. Misschien moet ik zeggen, helaas spreek ik uit eigen ervaring, want ook ik heb de verleiding niet altijd kunnen weerstaan. Niet, dat ik me zou vergrijpen aan een andermans rechtmatig deel, zoals distributiegoed, bonnen, een uitgereikte portie, maar van een andermans overdaad.

Een goed voorbeeld was b.v. toen ik in Eerbeek logeerde temidden van een ongekende culinaire weelde, waarvan ik die dag toch behoorlijk mijn deel ontving. Toch zag ik er dan geen been in om een boterham extra uit de trommel te nemen of een appel uit een mand vol, of een koude aardappel uit een pan vol. Ik kon het niets erg vinden, wanneer je uit oogpunt van behoefte en gezondheid iets wegneemt van andermans overdaad.

Ik heb dat ook hier op de fabriek gehad, waar boven op de zolder achter een lattenhek voorraden van den directeur opgeborgen zijn. Het idee kwam, toen de Bruin vertelde, dat de baas melkpoeder beschikbaar had gesteld voor de werklieden op Kerstavond. Wanneer je in geen maand melk hebt gehad is de behoefte aan eiwitten zo groot, dat je verschrikkelijk graag eens een bord pap met melk zou willen eten, en dat moest dan maar van de grote hoop af. Met een schroevedraaier was de deur vrij eenvoudig te openen; al bleek er dan geen melkpoeder te zijn, er lagen zeker 50 kg verschillende soorten erwten, alsmede veel mais en kippenvoer, om de verse eitjes voor den baas te waarborgen. En zo'n aanblik wordt dan te sterk vooral omdat hiermee de levensbehoefte van den directeur geen afbreuk wordt gedaan en ik vulde dan ook een busje met mais en een met bruine bonen voor mezelf.

Prettig is dat idee heus niet, maar bij het eten proef je het er werkelijk niet aan. In verband met mijn tocht naar Eerbeek diende

[p. 501]

ik toch waarachtig behoorlijk gevoed weg te gaan en daarom pofte ik iedere avond wat mais in een pannetje, wat een uitstekende voeding verschafte. De bruine bonen gaf ik aan Lindeman, die op zekere dag kwam vertellen, dat hij nu niets meer in huis had voor vrouw en kinderen, daar zij onverstandigerwijze het meeste brood al opgegeten had. Zie, dat was nu een geval waar mijn maag buiten stond, maar dat je verstand toch weer ingeeft, dat het te gek is, dat op de zolder grote voorraden voor twee personen liggen en een ander gezin in de honger zit. Je kunt niet de hele wereld redden en helpen, maar een enkel keertje in je omgeving wel. Zelf heb ik ook geprofiteerd van die bruine bonen, n.l. vóór en tijdens de fietstocht naar Eerbeek, waarbij ik tenslotte ook voor den directeur een pakket meenam voor zijn schoondochter, en waarvoor hij toch ook wel een aandeel in de energie mocht bijdragen. Ik weet heel goed ‘qui s'excuse, s'accuse’, maar je gezondheid is ook veel waard. Noem dit ook niet stelen, maar wegnemen. Stelen is heel wat anders, n.l. verrijking van jezelf ten koste van anderen, wat ik zou doen als ik die bruine bonen had verkocht of verruild. Ook als iemand uit mijn aardappelkist een kilo nam om zijn begeerte te stillen, zou ik dat niet kwalijk nemen, maar wel de boel beter afsluiten of wegbergen. Men moet de gelegenheid en het gezicht erop niet scheppen.

Met de cokes en de koude was het evenzo het geval, waarbij wij ook zeer goed in het oog vatten het verschil tussen de bevrediging van de levensbehoefte en diefstal. Schep onder geen voorwaarde de mogelijkheid tot diefstal want de gelegenheid maakt den dief. Wij moeten nu met geheel andere maatstaven meten dan vroeger. Het omhakken van bomen is een soort plundering en de vernieling voor jarenlang gaat je aan je hart, maar zit eens in de koude zonder kookgelegenheid! Dat moet je alles eerst zelf meegemaakt hebben en aan de lijve ondervonden hebben.

Ze zijn erg, het driemanschap van honger, koude en donkerte en het noodlottige is dat ze elkaar versterken. Men denkt, veel slapen en lang op bed liggen, maar dat helpt veelal niet, omdat zij het 's nachts onder veel dekens door gebrek aan verbranding van binnen nog koud hebben; anderen worden 's nachts wakker door de honger terwijl men door het vroege naar bed gaan uren voor zonsopgang ontwaakt.

Nu is het bovendien echt winterweer geworden, er ligt een laag sneeuw en het vriest. Straks gaan misschien de waterwegen bevriezen

[p. 502]

zoals in het Noorden en Oosten reeds het geval is, en dan komt er helemaal niets meer door. De gaarkeuken weet bijna niet aan zijn grondstoffen te komen. Het is 5 × per week soep, 1 × pap, en 1 × stamppot met suikerbieten. Alles slapjes met weinig voeding. Nu reeds vallen er mensen flauw, op straat of aan hun werk en wanneer je eenmaal op bed ligt, hoe kom je er dan weer af. Er zijn mensen die uit hoogste nood er met een verzwakt lichaam op uit trekken en soms niet eens hun doel bereiken of doodziek thuis komen. Het is in en in treurig. Daarbij zo verslappend, dat geest en lichaam bijna niet meer kunnen werken en de aandacht maar steeds gericht is op voedsel en eten, en dat maakt je juist nog hongeriger. Daarbij geen enkel uitzicht op redding uit de nood.