Dagboekfragmenten 1940-1945

[p. 483]

Secretaresse, 18 jaar - Eindhoven
29 December 1944

- Ik heb nog nooit geschreven dat ik bij de Inteliigence Service werk. Dat is al sinds eind September. Dat verhaal zal ik eens opschrijven als ik tijd heb. Nu de laatste dagen. Kerstmis was heerlijk. 't Was wel een echte oorlogskerstmis, maar onvergetelijk. De 24ste heb ik de hele avond gewerkt tot één uur 's nachts. Omstreeks half drie stapte ik in mijn bed want eerst hadden we de andere meisjes naar huis moeten brengen en op de terugweg ontdekten we - langs het Museum rijdende - licht in de Staffroom en toen zijn Carr en K.C. nog eerst op onderzoek uit moeten gaan wat dat nu weer te betekenen had. Zonder resultaat. Mysterieus. Om vijf uur werden we geroepen; de nachtmis was op half 6 gezet omdat de curfew 5 uur was (Dit was n.b. extra voor Kerstmis, want anders was de curfew 6 uur; ik hoef me daar overigens niet aan te storen want ik heb papieren dat ik altijd op straat mag.)

Het was wel ongezellig dat de grote zusjes er niet waren; zij hadden nl. nachtdienst in het 79 British General Hospital. Na de nachtmis (de kerk was niet eens meer verduisterd!) ontbeten we met de ouderwetse worstebroodjes en daarna kwamen juist de zusjes thuis. Eerst nog hadden we natuurlijk kerstliedjes gespeeld. 't Was de eerste Kerstmis zonder Coba en met Rietje. 't Ontbijt was dan ook niet zo goed in orde

Om 8 uur heeft Moeder K.C. geroepen met een ontbijt op bed en een zilveren lepeltje voor zijn dochtertje en een linnen zakdoek voor hem zelf. Omstreeks 9 uur kwam hij helemaal ontdaan beneden Die arme stakkerd heeft in geen 5 jaar een kerstfeest thuis meegemaakt. Om 10 uur ben ik ('s morgens) maar naar bed gegaan. Toen Duco me kwam roepen voor de lunch knorde ik maar wat en draaide me weer om. Een uur daarna hoorde ik Carr beneden maar ook dat kon me niets schelen. Ik had te veel slaap. Maar even daarna kwam Duco me wekken dat Carr kwam vragen of ik met 'm wilde gaan schaatsen. Toen ben ik eruit gekomen. Ik kon alleen niet geloven dat er al ijs was. In de jeep zijn we toen weggereden. Achter de watertoren leed het ijs notabene. Na een uur kreeg Carrington pijn aan zijn enkels en toen zijn we 'm maar weer gesmeerd. 't Was zalig, 't eerste ijs van 't jaar. Toen ik thuis kwam - eerst was ik nog even langs 't museum gereden - zaten mevrouw en mijnheer van der Maesen hier en Captain John Winfield van eight Corps. Om 6 uur

[p. 484]

hadden we Kerstdiner zonder Engelsen - alleen K.C. was er even in het begin bij - maar met de zusjes. Moeder had gekookt. 't Was kip uit blik en een overheerlijke haas. Nee, zo'n lekkere haas heb ik nog nooit in mijn leven gehad.

Maar vandaag, de 29ste, was een zeer gedenkwaardige dag. Vanmorgen ben ik eerst gewoon in het Museum gaan werken. Er was niet bijster veel te doen. Om 12.30 ben ik in de open jeep met Carr, K.C., Bill en John, den driver in de back, naar huis gekomen om aan Moeder het kaartje voor 't concert te geven en te zeggen dat 't vanavond was. Daarna snelde ik naar De Wildeman, waar ik mijn lunch nuttigde: zuurkoolstamp met zeer vette jus en vier sneedjes wittebrood met vis - kaas en jam. Ik at eigenmeegebracht roggebrood voor de lijn en nam het witte mee naar huis. Daar naar 't museum gesneld. Vandaar met Carrington, K.C., Dorothé, Mary en mij naar 't Ontspanningsgebouw. We konden er meteen in. De open jeep was heerlijk. We zaten beneden, want boven was gereserveerd voor de R.A.F.

Jacq Thibaud was op het laatst niet op komen dagen, maar de conductor, John Barbirolli, kon (iedere keer) het volgende programma aankondigen: Ouverture ‘Egmont’ L. van Beethoven ‘Schafe können sicher weiden’ (!!!) Bach; De Juppiter van Mozart - Pauze. Onder de pauze wilde ik een handtekening van Barbirolli gaan vragen maar achter het podium kwam Jacq (Major) Lewisohn me achterop en zei dat ik het niet moest doen. Ik moest vanavond na het concert maar op de Dommelhoefstraat komen want John Barbirolli kwam daar dan dineren na afloop. Na de pauze speelden ze Ma Mère l'Oie van Ravel en als toegift een wals van Straus, nadat ze eerst ook nog de Suite Espagnole van Rimsky-Korsakov hadden gespeeld. De laatste toegift was de Radetsky mars van Straus.

't Was heerlijk, 't eerste publieke concert sinds vier jaren! Ik heb onbeschrijfelijk genoten, die Carrington is toch heus een schat om me dat allemaal aan te doen.

Toen in de open jeep naar het museum. Mary droeg nu op de terugweg de doos met bonbons van Carr. We hadden notabene als een stel kleine kinderen twee keer zitten snoepen in het concert. Toen ben ik in de open jeep met Carr naar huis gegaan. Daar hebben we Moeder met Bill Stevens opgepikt en zijn vervolgens heerlijk weer naar 't Ontspanningsgebouw gereden.

Wat een luxe, twee keer op een dag met een auto naar een

[p. 485]

concert gebracht te worden! Toen mochten we er niet in: not allowed for civilians. Ik haalde al mijn papieren voor de dag maar dat mocht niet helpen.

Toen heeft Stevens ons gered. Hij is naar de Commanding Officer toegegaan en heeft hem wat voor gefantaseerd van dat we members van het Nederlandse Army waren maar dat we onze uniformen nog niet gekregen hadden en zo voort en toen mochten we tenminste naar boven. Maar de zaal mochten we nog niet in: eerst om 18.20 waren civilians allowed. Toen zijn we er in gekomen.

Het programma was niet zo mooi als vanmiddag, maar over het algemeen vond ik dat ze beter speelden:

Ouverture ‘Oberon’ von Weber, Prélude à L'Après Midi d'un faune Debussy Vioolconcert van Mendelsohn. Pauze. Toen de 2de symphonie van Brahms, vond ik niet veel aan, Poème van Chausson. en als toegift een wals van Straus en Schotse volksliederen. Twee ervan zongen alle soldaten mee. 't Was enig.

Strat heeft Moeder en Stevens en mij met zijn jeep naar huis laten gaan.

't Was de eerste keer van haar leven dat Moeder in een jeep zat.

Zaterdag, 30 December

- Het jaar loopt ten einde .... wat is er toch ontzettend veel gebeurd. Eindexamen - oorlog - bevrijding ... 't Lijkt wel jaren geleden ... En nu Intelligence Service ... Het is de interessantste baan die ik ooit in mijn leven zou hebben kunnen treffen! Je hoort letterlijk alles van de oorlog! Ik zit er fantastisch in! Maar laat ik nog even van gisteren opschrijven Barbirolli had zijn diner at Major Lewisohn's. Omstreeks half elf was ik besteld om zijn handtekening te vragen. Omstreeks half 12 was het diner pas afgelopen. Tot dan toe had ik in de maproom zitten wachten. Ik ging naar boven toen naar Jack's private room en daar zat de hele menigte.

Barbirolli met (vermoedelijk) zijn impressario. Hij had een beige met wit geruit jasje aan en een paarsachtig vlinderdasje. Ik vertelde hem, nadat Jack Lewisohn me aan hem had voorgesteld, dat ik 's middags Bach en 's avonds Debussy het mooiste had gevonden. Hij vond dat ik 'n good taste had. Ik vermoedde toen ineens, gecombineerd met zijn uiterlijk, dat het een jood was.

Het was alleen erg kort dat ik 'm zag. Hij schreef toen zijn naam in mijn handtekeningboekje: Remembrance, John Barbirolli, Holland,

[p. 486]

28 December 1944. ('t Was wel de 29ste, maar enfin). Toen heb ik maar weer afscheid genomen.

't Was op de radio uitgezonden, enig gewoonweg. 't Was de eerste keer dat een concert van een Jood mocht uitgevoerd worden in Holland sinds vier jaar. Daarvoor applaudiseerden we nog eens extra.

't Was alleen jammer dat Jacq Thibaud onverwachts verhinderd was, maar de eerste violist van dat Halé orkest speelde 't toch ook heel best.

Vandaag is er niets bijzonders geweest. Ik hoop dat niemand het volgende zal lezen, want ik heb moeten zweren mijn geheimhouding maar ik wil 't zo dolgraag voor later voor mij zelf bewaren en onthouden.

Please, sla deze bladzijde over.

Het is top secret.

Burn after opening.

De laatste drie weken zijn er steeds meer berichten over een naderend duits offensief tegen Brabant. De laatste dagen was er inderdaad ook al op de radio officieel nieuws over toenemende duitse patrouille activiteit.

Nu vanavond kwam er weer een bericht over een angstig groot aantal german troops, die binnenkort bij Hedel ingezet zouden worden tegen den Bosch, Tilburg en andere plaatsen in Brabant. Ik hoop niet dat het waar is. Vanavond zijn Carrington en ik naar huis gewandeld, of liever geslibberd. 't Was nl. glad. Hij beloofde me, dat, als hij naar the Headquarters ging, (en dat gebeurde misschien morgen!!!) dat ik dan mee mocht!!!! Zou ik Alec dan misschien toch nog zien voordat hij naar Engeland gaat, of zou hij al vertrokken zijn? ... Nu ga ik slapen, 't is al 10 voor half 1 in de nacht, dus al de laatste dag.

31 December van het bevrijdingsjaar 1944!

- Dat er zó veel in één jaar kan gebeuren.

Good night! --

Op het ogenblik zit ik in het van Abbe Museum te schrijven.

Er was geen werk toen ik hier kwam.

Major Blenheim stond zijn opvolger, een Captain, in te werken. Zo gaan langzamerhand alle mensen weer weg, na slechts een korte kennismaking. Dat is oorlog.

[p. 487]

Dat Major Blenheim weg gaat vind ik niet zo een vreselijke ramp, maar bijvoorbeeld het vertrek van Alec vind ik jammer. Zou hij eigenlijk al weg zijn?

On the 26th of December I phoned him if he could come in the house on the corner on the 27^th. He couldn't. Maar hij beloofde me dat hij, vóórdat hij naar Engeland zou gaan, nog afscheid zou komen nemen. Maar ik ben bang dat hij in alle haast geen tijd meer daarvoor gehad heeft.

Captain Carrington gaat dadelijk naar de H Q toe. Zou hij me meenemen? ... Hij staat met Bill en Kasey te smoezen. Misschien gaat hij nu telephoneren naar Army of naar Lewisohn, of ik mee mag. Hij loopt heel besluiteloos rond.

Nu heeft hij me verteld dat 't een very rush trip is en dat hij me misschien wel een volgende keer mee zal nemen.

Hopeless ... I fear I'll never see him again. - 't Was toch wel een schat die Alec; alleen jammer dat hij niet katholiek is. Maar hij was zoekende, misschien kunnen we hem nog bekeren...

Diet en Anneliesje werken tegenwoordig in het 79 (British) General Hospital in Eikenburg. Ze eten gewoon met de nurses in de mess in een tent mee. Er is nu een open haard in die tent gemaakt. Ze zijn nu in nachtdienst, wat zal dat ongezellig zijn vanavond met Oud-Nieuw.

Maar het is nu eenmaal oorlog, en er zijn altijd mensen die het nog slechter getroffen. Wij zijn tenminste nog thuis. Het nieuws vertelde juist dat Duitse patrouilles weer overal de Maas over zijn gestoken om de zwakke punten in de geallieerde linies te verkennen.

De Russen vechten momenteel in het centrum van Boedapest. Die arme, mooie, oude stad. Een dezer dagen moet ik de film toch eens aan Carrington vertonen.

Op 29 November ben ik met Carrington naar Breda geweest. Enig gewoonweg. De volgende dag weet afscheid van Pauline en weer terug. Die lieve Carr toch om mij zo maar mee te nemen. 's Avonds was Dickie daar ook nog even geweest. Dickie is ook al zo'n schat. We kennen toch al heel wat Engelsen en Canadezen als je het zo bekijkt. En bijna allemaal van de diverse hoofdkwartieren ofwel van het Canadese, het Second Army ofwel van de Twenty-First Army Group.

Vrijdagmiddag is er een vergadering van de H.A.R.K. geweest, en daar hebben ze Nicht Fie zo maar ineens tot baas van de kinder-

[p. 488]

uitzending gebombardeerd. Zou Nicht nu ook eens misschien naar Engeland gaan? De belangrijkste mensen gaan allemaal vóór en ná. En allemaal bijna bezoeken ze dan de koningin. De koningin is veel en veel aardiger geworden tegenover de katholieken. In een particulier gesprek heeft de Koningin een dezer dagen gezegd, dat het nu voorgoed uit is met de eenzijdige voorlichting! Alweer een stap verder in de goede richting. De Koningin is werkelijk énig veranderd. Wij willen haar wel weer terug hebben als Nederland vrij is. Vanmorgen vlogen er stoeten vliegtuigen in Oostelijke richting. Telkens in groepen van 12. Het waren er wel 400 schat ik. Ze lieten allemaal twee korte dunne witte strepen na. 't Was een heerlijk gezicht. Over een tijdje hoor ik wel weer waar dat naar toe is gegaan.

Laatst kreeg ik hier bijvoorbeeld voor dienst de lijst te zien uit het Intelligence Summary van alle luchtaanvallen die de 84 Group van de Tactical Air Force in een bepaald tijdvak had uitgevoerd.

Het doel met de 8 figure map reference - de datum en 't uur van de aanval, met hoeveel vliegtuigen ze gingen en wat voor vliegtuigen 't waren, de resultaten die de piloten geobserveerd hadden en de resultaten die van de foto's te lezen waren en dan de resultaten die van berichten van de grond doorkwamen. En hoeveel planes bij ieder attack verloren waren en waardoor.

Soms was alleen het doel opgegeven en de aanval niet uitgevoerd, bij voorbeeld omdat het te dicht bij de burgerbevolking lag - ja, daar hielden ze maar al te vaak rekening mee! -, of omdat er te veel AA^* stond, of: pending SHAEF approval,^† omdat het te slecht weer was.

En ze waren in zo'n summary verbazend eerlijk in hun resultaten: als alle bommen er naast gevallen waren stond 't er ook in. Razend interessant om te weten waar precies de bommen, bedoeld voor het Gestapo H.Q. in de Euterpestraat in Amsterdam, nu juist gevallen zijn enz. Die hoofdkwartierenjacht heeft toch wel iets uitgehaald, vooral daar in Dordrecht in Merwestein, waar even minimaal 55 duitse stafofficieren gedood zijn!!!!!!!

Wat heb ik toch een interessante baan! Ik kan beslist na de oorlog niet meer wennen in een dagelijks-gewoon leven!...

Die Engel van een Carr gaf me juist toch notabene een doosje met zuurtjes, zeker omdat hij me niet mee naar de HQ heeft genomen.

* Luchtafweergeschut

† In afwachting van goedkeuring door het Geallieerde Hoofdkwartier

[p. 489]

Maar laat ik nu eens even de story van Lieutenant Dobey aan de vergetelheid onttrekken.

De eerste dagen van en na de bevrijding waren we gek op iedere Amerikaan of Engelsman die we tegen kwamen, en ze werden dan ook prompt iedere keer naar huis gesleept. Ans had een sergeant en corporal van de Film Unit opgeduikeld en die zouden nu juist op 26 September met een stel soldaten-vrienden bij ons komen. Moeder beklaagde zich er alleen iets of wat over dat er nu nooit eens officieren kwamen. Dat knoopte ik in mijn oor en zo ging ik op officieren-jacht. Maar ik had er absoluut geen idee van hoe of je in 's hemelsnaam aan een militair kon zien of 't een soldaat, een onderofficier ofwel een officier was. Op 26 September was ik 's middags alleen thuis en ineens zag ik voor 't huis van mevrouw Minderaa, waar de laatste weken mevrouw de Gooyer in was getrokken, een auto stoppen waar wat Nederlanders met een Engelsman uit kwamen. Ik wist dat er daar op dat ogenblik niemand thuis was, want wij hadden de sleutel gekregen, en dus ging ik me er maar eens mee bemoeien. Ze vroegen me waar of ze de sleutel van dat huis konden krijgen. Dat 't volkomen in orde was en dat mevrouw Minderaa 't goed zou vinden.

Ik zei dat ze 't me niet kwalijk moesten nemen dat ik 't geheel vrij vreemd vond, maar als ze pet sé in dat huis moesten, moest ik met ze meegaan om te kijken wat die wildvreemden daar in dat huis gingen uitspoken.

Ja, ze moesten 2 kamers voor even hebben om daar een kantoor te vestigen. Diezelfde avond moest er nog een telefoonleiding aangelegd worden. 't Geheel vond ik zeer geheimzinnig. Ik sjouwde als een hondje achter het hele stel aan.

Die vreemde luitenant wilde dan ook in dat huis gaan slapen, maar die verantwoording durfde ik niet op me te nemen om hem daar 's nachts in het huis van een ander te laten slapen. Dies bood ik hem maar logies bij ons aan. Ik hoopte maar dat Moeder dat goed zou vinden.

's Avonds kwamen de gewone soldaten op bezoek. Omstreeks 10 uur werd er gebeld en daar kwam die nieuwe luitenant met zijn chauffeur. Driver scheen dat in 't engels te zijn.

Moeder ving hem op in het halletje omdat ze dacht dat hij het vervelend zou vinden om in een gezelschap van gewone soldaten te komen.

[p. 490]

Maar hij beweerde dat hij zijn jas aan wilde houden, dan zagen ze zijn rang niet en zo was dan de entree. Met een been op het bijzettafeltje converseerde hij even om dan weer te verdwijnen naar het huis next door om te gaan werken. We wachtten tot één uur maar hij was nog niet terug. We hadden een kaarslichtje op de overloop neergezet. En gek, hoe we nog onder invloed van de moffenonderdrukking zaten: Toen Moeder hem zijn kamer wees, liet ze hem ook het luik zien, waardoor we van het ene huis in het andere konden komen voor als er eens iets mocht gebeuren.

Sindsdien is Luitenant Dobey kapitein - en onze huisvriend - geworden. We zullen hem nooit vergeten ..... Vermoedelijk zit hij nu al in Engeland en is bezig aan zijn nieuwe job: officer bij een air-borne army...

Als hem maar niet een geschiedenis overkomt zoals bij Arnhem.. Maar hij hoeft goddank niet met een parachute te springen maar hij zal vermoedelijk met een glider naar beneden komen. War is war...